Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 18 lutego 2010 r.
III UK 75/09
1. Wydzierżawiający, który rozwiązał umowę dzierżawy, staje się stroną w
dotychczasowych stosunkach pracy z chwilą faktycznego odzyskania składni-
ków majątkowych stanowiących przedmiot dzierżawy (art. 231
§ 1 k.p.) niezależ-
nie od tego, czy zostały mu one zwrócone przez dzierżawcę, czy też wydane
przez zarządcę ustanowionego w drodze zabezpieczenia powództwa o eksmi-
sję po prawomocnym zakończeniu procesu eksmisyjnego.
2. Pracownicy zatrudnieni przez dzierżawcę w zakładzie pracy stanowią-
cym przedmiot dzierżawy nie podlegają ubezpieczeniom społecznym z tytułu
pozostawania w stosunku pracy z wydzierżawiającym w czasie wykonywania
zarządu ustanowionego w drodze zabezpieczenia powództwa o eksmisję w
okresie poprzedzającym wydanie przedmiotu dzierżawy wydzierżawiającemu.
Sąd Najwyższy SSN: Kazimierz Jaśkowski, Sędziowie SN: Małgorzata
Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca), Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 18 lutego 2010 r. sprawy
z odwołania Hoteli L. PTTK Spółki z o.o. w L. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń
Społecznych-Oddziałowi w L. z udziałem zainteresowanych: Doroty C., Magdaleny
Z.-R., Beaty K., Martyny R., Anny R., Sergiusza K., Dagmary W., Janusza U. o usta-
lenie podlegania ubezpieczeniu społecznemu, na skutek skargi kasacyjnej organu
rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 9 czerwca 2009 r. [...]
I. o d d a l i ł skargę kasacyjną,
II. zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w L. na rzecz Ho-
teli L. PTTK Spółki z o. o. w L. kwotę 120 (sto dwadzieścia) zł tytułem zwrotu kosz-
tów postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
2
Wyrokiem z dnia 20 lutego 2009 r. Sąd Okręgowy w Lublinie zmienił decyzję
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w L. (zwanego dalej Zakładem) z dnia
31 sierpnia 2007 r. w ten sposób, że ustalił, iż Dorota C. (określana dalej jako zainte-
resowana) nie podlegała obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym: emerytalne-
mu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu z tytułu zatrudnienia na podstawie
umowy o pracę w Okręgowym Zespole Gospodarki Turystycznej PTTK Spółce z o.o.
w L. (obecnie Hotele L. PTTK Spółka z o.o. w L., powoływana dalej jako PTTK lub
wnioskodawca) w okresie od 11 września 2001 r. do 29 maja 2003 r.
Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia. Wnioskodawca
jako wydzierżawiający zawarł w dniu 26 czerwca 2000 r. umowę dzierżawy z ówcze-
snymi wspólnikami spółki cywilnej TWS „R.-H." w P. Zainteresowana została zatrud-
niona przez wspólników tej spółki z dniem 1 sierpnia 2000 r. na stanowisku kelnerki -
bufetowej w „Domu Turysty PTTK" w K.D. i zgłoszona do ubezpieczeń społecznych
oraz ubezpieczenia zdrowotnego. Pismem z dnia 6 kwietnia 2001 r. wnioskodawca
poinformował wspólników spółki cywilnej, że - wobec niepłacenia czynszu dzierżaw-
nego - umowa dzierżawy uległa rozwiązaniu ze skutkiem na dzień 1 kwietnia 2001 r.,
a pismem z dnia 12 kwietnia 2001 r. wezwał ich do wydania przedmiotu dzierżawy.
Wobec niewykonania wezwania wnioskodawca wystąpił z pozwem o eksmisję z
nieruchomości z wnioskiem o zabezpieczenie powództwa poprzez ustanowienie
zarządu. Postanowieniem z dnia 4 czerwca 2001 r. Sąd Okręgowy w Lublinie zabez-
pieczył powództwo poprzez ustanowienie zarządu nad nieruchomościami będącymi
przedmiotem procesu i powierzenie obowiązków zarządcy obiektów hotelarsko-ga-
stronomicznych PTTK w K.D. i P. Sergiuszowi K. Faktyczne objęcie tych obiektów
przez zarządcę sądowego nastąpiło w dniu 11 września 2001 r. Pismem z dnia 16
lipca 2001 r. wspólnicy spółki cywilnej zawiadomili zainteresowaną o przejściu zakła-
du pracy wraz z prawami i obowiązkami wynikającymi z umów o pracę na zarządcę
sądowego i wyrejestrowali ją z ubezpieczeń społecznych z dniem 11 września 2001
r. Zarządca sądowy przejął około 50 pracowników oraz zatrudnił nowych. Zawiadomił
on zainteresowaną o ustanowieniu zarządu sądowego i w dniu 10 grudnia 2001 r. -
jako zarządca - zawarł z nią umowę o pracę, w której strony zgodnie oświadczyły, że
w drodze porozumienia przekształcają zawartą ze spółką cywilną umowę o pracę na
czas nieokreślony w umowę o pracę na czas określony do dnia 9 grudnia 2004 r.
Zarządca dokonał zgłoszenia zainteresowanej do ubezpieczeń społecznych i ubez-
pieczenia zdrowotnego z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę w okresie
3
od 10 września 2001 r. do 5 sierpnia 2002 r. posługując się danymi identyfikacyjnymi
NIP i REGON przysługującymi mu z tytułu prowadzenia własnej działalności gospo-
darczej pod nazwą Przedsiębiorstwo Wielobranżowe „K." w L. i pod tymi danymi
identyfikacyjnymi sporządzał dla zainteresowanej raporty imienne ZUS RCA. Z uzy-
skiwanych dochodów zarządca zaspokajał wynagrodzenia pracowników, zaliczki na
podatek dochodowy, należności z faktur bieżących z tytułu dostaw towarów, mate-
riałów, energii i wody oraz wykonywania bieżących prac mających na celu podniesie-
nie standardów obiektów. Nie regulował natomiast należności składkowych wobec
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Postanowieniem z dnia 11 lipca 2002 r. Sąd
Rejonowy w Puławach odjął Sergiuszowi K. z dniem 31 lipca 2002 r. zarząd nieru-
chomościami i ustanowił nowego zarządcę sądowego w osobie Janusza U. Przejęcie
zarządu (bez przekazania jakichkolwiek środków pieniężnych) nastąpiło w obecności
komornika w dniu 5 sierpnia 2002 r., a pracownicy zatrudnieni przez poprzedniego
zarządcę, w tym zainteresowana, zostali przez nowego zarządcę przejęci w trybie
art. 231
k.p. i zgłoszeni do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego
pod jego numerami identyfikacyjnym NIP i REGON. Zainteresowana została zgło-
szona do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego w okresie od 6
sierpnia 2002 r. do 29 maja 2003 r., a należności z tytułu składek zostały uregulowa-
nie z przychodów uzyskiwanych przez zarządcę z prowadzonej działalności. W okre-
sie zarządu sądowego wnioskodawca nie miał faktycznego władztwa nad zarządza-
nymi przez zarządców obiektami ani zatrudnionymi w nich pracownikami, jak również
nie posiadał dostępu do dokumentów związanych z prowadzeniem zarządu i funk-
cjonowaniem obiektów oraz nie uzyskiwał żadnych dochodów, przesyłając jedynie
zarządcom refaktury za media. Wyrokiem z dnia 23 grudnia 2002 r. Sąd Okręgowy w
Lublinie orzekł eksmisję wspólniczki spółki cywilnej z nieruchomości, a jej apelacja
została oddalona wyrokiem z dnia 15 maja 2003 r. W związku z ustaniem zarządu
przedmiotowe nieruchomości zostały przekazane w dniu 30 maja 2003 r. wniosko-
dawcy, który z tą datą zgłosił zainteresowaną do ubezpieczeń społecznych i ubez-
pieczenia zdrowotnego. Zawarta przez strony nowa umowa o pracę została rozwią-
zania z dniem 30 listopada 2004 r. wskutek wypowiedzenia dokonanego przez wnio-
skodawcę.
W dalszej kolejności Sąd Okręgowy ustalił, że decyzją z dnia 4 czerwca 2004
r. Zakład stwierdził, iż na koncie płatnika - P.W. „K." Sergiusz K. z siedzibą w L. ist-
nieje zadłużenie z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenie społeczne pra-
4
cowników w okresie od września 2001 r. do sierpnia 2002 r. Wyrokiem z dnia 23
grudnia 2005 r. Sąd Okręgowy w Lublinie zmienił tę decyzję i ustalił, że Sergiusz K.
nie ma obowiązku zwrotu kwoty 198.695,95 zł z tytułu nieopłaconych składek za
okres od września 2001 r. do sierpnia 2002 r. na rzecz Zakładu, gdyż obejmując z
dniem 11 września 2001 r. zarząd nad obiektami PTTK nie stał się pracodawcą za-
trudnionych tam pracowników w rozumieniu art. 3 k.p. pomimo zawarcia z nimi umów
o pracę, w których wskazał jako pracodawcę własną osobę i dane identyfikacyjne
właściwe dla prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej. Apelacja Zakładu
od powyższego wyroku została oddalona wyrokiem Sądu odwoławczego z dnia 19
grudnia 2006 r. W drodze wznowienia postępowania, wyrokiem z dnia 26 września
2008 r. Sąd Apelacyjny uchylił powyższe wyroki oraz poprzedzającą je decyzję Za-
kładu z dnia 4 czerwca 2004 r. i przekazał mu sprawę do ponownego rozpoznania
Dokonując oceny tak ustalonego stanu faktycznego Sąd Okręgowy wskazał,
że zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 1 oraz 13 pkt 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o
systemie ubezpieczeń społecznych warunkiem podlegania ubezpieczeniu społecz-
nemu pracowników jest pozostawanie w stosunku pracy. Istotą sprawy było zatem
ustalenie czy w okresie od 11 września 2001 r. do 29 maja 2003 r. pomiędzy wnio-
skodawcą a zainteresowaną stosunek taki istniał. Zainteresowana została zatrudnio-
na w obiektach PTTK przez ich dzierżawcę, a umowa dzierżawy została jednostron-
nie rozwiązana przez wnioskodawcę ze skutkiem na dzień 1 kwietnia 2001 r. Zgod-
nie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego, rozwiązanie umowy dzierżawy
prowadzi do ponownego przejęcia zakładu pracy przez wydzierżawiającego, jednak-
że pod warunkiem odzyskania przedmiotu dzierżawy, stanowiącego zakład pracy w
znaczeniu przedmiotowym. Jeżeli zatem w wyniku rozwiązania umowy dzierżawy
wydzierżawiający odzyskał będące przedmiotem tej umowy składniki majątkowe, z
którymi było związane wykonywanie pracy pracowników zatrudnionych przez dzier-
żawcę, to nastąpiło ponowne przejęcie zakładu pracy w rozumieniu art. 231
k.p. Wy-
gaśnięcie umowy dzierżawy zakładu pracy powoduje jego przejście na wydzierża-
wiającego tylko wtedy, gdy odzyska on faktyczne władztwo nad zakładem pracy. Dla
oceny kto jest pracodawcą w stosunku do pracownika przejętego na podstawie art.
231
k.p. decydujące jest faktyczne przejęcie zakładu pracy, powodujące, że pracow-
nicy świadczą pracę na rzecz kogo innego niż dotychczas. Zmiany prawne dotyczące
prawa do zakładu nie są przy tym przesądzające, a podstawową przesłanką zasto-
sowania art. 231
k.p. jest faktyczne przejęcie władztwa nad zakładem pracy przez
5
nowy podmiot, który staje się pracodawcą, uzyskując faktyczną możliwość wykorzy-
stywania przedmiotów i praw tworzących zakład pracy w ramach działalności zwią-
zanej z zatrudnianiem pracowników. Wnioskodawca - mimo rozwiązania umowy
dzierżawy - nie odzyskał władztwa nad obiektami będącymi jej przedmiotem, jak
również nie przejął zatrudnionych w tych obiektach pracowników. W tym zakresie
Sąd pierwszej instancji powołał się na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 7 czerwca
1994 r., I PZP 20/94 (OSNAPiUS 1994 nr 9, poz. 141) oraz wyroki tego Sądu z dnia
26 lutego 2003 r., I PK 67/02 (OSNP 2004 nr 14, poz. 240) i z dnia 2 sierpnia 2007 r.,
V CSK 156/07(LEX nr 442755).
Sąd Okręgowy podniósł nadto, że do zarządu ustanowionego na podstawie
art. 730 i art. 755 § 1 i 2 k.p.c. stosuje się, z mocy art. 757 k.p.c. w brzmieniu obo-
wiązującym do 5 lutego 2005 r., przepisy o zarządzie w toku egzekucji z nierucho-
mości, w tym art. 931 § 2 k.p.c. Zgodnie z tym uregulowaniem, istotą zarządu jest
odjęcie go dłużnikowi i ustanowienie innego zarządcy na tzw. zasadzie podstawienia
w miejsce dłużnika. Ustanowiony inny zarządca działa zatem w zakresie sprawowa-
nego zarządu za dłużnika, na rzecz dłużnika oraz w interesie dłużnika i wierzyciela.
Wskazują na to przede wszystkim zadania zarządcy oraz zakres jego obowiązków i
uprawnień określonych w art. 935 i 936 k.p.c. Zatem zarządcy, ustanowieni w toku
postępowania o eksmisję z nieruchomości, w ramach swoich obowiązków zatrudniali
i zwalniali pracowników świadczących pracę w obiektach hotelarskich, wykonywali
czynności pracodawców wobec zatrudnionych pracowników, wypłacali im wynagro-
dzenie za pracę, dokonywali zgłoszenia do Zakładu oraz opłacali składki na ubezpie-
czenia społeczne w miarę uzyskiwanych środków z działalności obiektów. Natomiast
wnioskodawca odzyskał faktyczne władztwo nad obiektami i zatrudnionymi w nich
pracownikami dopiero po przekazaniu mu nieruchomości, a zatem prawa i obowiązki
pracodawcy wobec zatrudnionych w tych obiektach pracowników przeszły na niego z
dniem 30 maja 2003 r. i od tej daty ciążył na nim obowiązek zgłoszenia zatrudnio-
nych osób do ubezpieczenia społecznego i odprowadzania należnych z tego tytułu
składek. W okresie od 11 września 2001 r. do 29 maja 2003 r. pomiędzy wniosko-
dawcą i zainteresowaną nie istniał stosunek pracy i dlatego nie podlegała ona w tym
okresie obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu zatrudnienia na pod-
stawie umowy o pracę w PTTK.
Wyrokiem z dnia 9 czerwca 2009 r. Sąd Apelacyjny w Lublinie oddalił apelację
Zakładu od powyższego wyroku, podzielając poczynione ustalenia oraz dokonaną
6
przez Sąd pierwszej instancji ocenę prawną, że art. 231
k.p., określający skutki zmian
zachodzących po stronie pracodawcy dla sytuacji prawnej pracowników, łączy uzy-
skanie statusu pracodawcy przez nowy podmiot z przejęciem władztwa nad zakła-
dem lub jego częścią. Władztwo takie może wynikać z określonego tytułu prawnego,
ale może mieć także miejsce bez posiadania jakiegokolwiek tytułu przez władające-
go. Nie znajduje zatem uzasadnienia przypisywanie - dla ustalenia faktycznego
władztwa - znaczenia posiadaniu samoistnemu.
W ocenie Sądu drugiej instancji, pozycja zarządcy sądowego sprowadza się
do pozycji „dzierżyciela" czyli osoby władającej rzeczą za kogo innego (art. 338 k.c.),
nie oznacza to jednakże, iż zarządca sądowy władał obiektem hotelowym w imieniu
wnioskodawcy jako podmiotu uprawnionego. Dzierżyciel może zastępować bowiem
zarówno posiadacza samoistnego jak i posiadacza zależnego, a więc dzierżawcę.
Niewątpliwie ustanowienie zarządu było w interesie wnioskodawcy, nie jest to jednak
równoznaczne ze sprawowaniem zarządu w imieniu wnioskodawcy, a w rezultacie
nie oznacza, że wnioskodawca władał w spornym okresie obiektem hotelowym. Sam
fakt ustanowienia zarządcy sądowego dla nieruchomości nie oznacza zatem odzy-
skania faktycznego jej posiadania przez wnioskodawcę, a co za tym idzie uzyskania
przymiotu pracodawcy zainteresowanej. W konsekwencji w okresie od 11 września
2001 r. do 29 maja 2003 r. pomiędzy wnioskodawcą a zainteresowaną „nie istniał
stosunek pracy w rozumieniu art. 3 k.p.”, a tym samym nie podlegała ona ubezpie-
czeniom społecznym jako pracownik PTTK.
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku Zakład zarzucił naruszenie
prawa materialnego przez błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, a mia-
nowicie: 1) art. 231
§ 1 k.p., poprzez przyjęcie, że w wyniku rozwiązania z dniem 1
kwietnia 2001 r. przez PTTK umowy dzierżawy obiektów hotelowych nie stał się on z
mocy prawa stroną stosunku pracy zatrudnionej w tych obiektach zainteresowanej w
okresie sprawowania zarządu sądowego od 11 września 2001 r. do 29 maja 2003 r.;
2) art. 931 § 2 w związku z art. 757 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym przed 5 lutego
2005 r., poprzez ustalenie, że w wymienionym wyżej okresie, po rozwiązaniu z dniem
1 kwietnia 2001 r. umowy dzierżawy obiektów hotelowych, które to obiekty w trakcie
postępowania o eksmisję objęte były zarządem sądowym i w związku z rozstrzygnię-
ciem zapadłym w sprawie o eksmisję, potwierdzającym, że rozwiązanie umowy
dzierżawy nastąpiło z dniem 1 kwietnia 2001 r., zarządcy sądowi w okresie trwania
procesu o eksmisję nie władali obiektami w zastępstwie PTTK; 3) art. 3 k.p., poprzez
7
uznanie, że w spornym okresie PTTK nie był pracodawcą zainteresowanej, pomimo
że w okresie tym świadczyła ona pracę w obiektach hotelowych należących do wnio-
skodawcy; 4) art. 6 ust. 1 pkt 1 oraz art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998
r. o systemie ubezpieczeń społecznych, poprzez przyjęcie, że zainteresowana nie
podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu zatrudnienia na pod-
stawie umowy o pracę w PTTK w okresie od 11 września 2001 r. do 29 maja 2003 r.,
pomimo że we wskazanym okresie świadczyła pracę w obiektach hotelowych nale-
żących do wnioskodawcy.
Wskazując na powyższe zarzuty skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku oraz poprzedzającego go wyroku Sądu pierwszej instancji i orzeczenie co do
istoty sprawy poprzez oddalenie odwołania, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesiono, że istotą sporu jest ustalenie,
kogo obciążają skutki działań zarządcy w sytuacji, gdy wnioskodawca w procesie
eksmisyjnym wykazał swoje prawo do przedsiębiorstwa hotelowego. W ocenie skar-
żącego nie można przyjąć, że skutki te trwale obciążają zarządcę, który ze względu
na swój status zastępcy pośredniego działa, choć we własnym imieniu, ale za kogo
innego. Dopiero wydanie wyroku eksmisyjnego pozwoliło na ustalenie podstawy
prawnej przejścia zakładu pracy i „realizację faktycznego aspektu transferu zakładu
pracy na nowego pracodawcę, tj. wydanie obiektów spółce PTTK”. W konsekwencji
zostały zrealizowane konieczne aspekty przejścia zakładu pracy na nowego praco-
dawcę w rozumieniu art. 231
§ 1 k.p., gdyż po pierwsze - PTTK skutecznie rozwiązał
umowę dzierżawy na dzień 1 kwietnia 2001 r., a zatem spełniony został wymóg ist-
nienia podstawy prawnej tego przejścia, a po drugie - w dniu 23 maja 2003 r. odzy-
skał faktyczne władztwo nad obiektem hotelowym w wyniku przekazania go przez
zarządcę sądowego, co wypełniło wymaganie faktycznego przekazania władztwa
nad zakładem pracy. Natomiast na czas procesu eksmisyjnego przedsiębiorstwem
władał zarządca sądowy jako zastępca podmiotu uprawnionego do przedsiębiorstwa,
którym był wnioskodawca.
Skarżący wskazał, że przepisy Kodeksu postępowania cywilnego dotyczące
egzekucji z nieruchomości znajdują jedynie odpowiednie zastosowanie w postępo-
waniu zabezpieczającym, które ma służyć ochronie interesów wierzyciela dochodzą-
cego swych roszczeń w procesie sądowym. Zarządca działał zatem przede wszyst-
kim w interesie funkcjonującego przedsiębiorstwa, a ze względu na zaistniały spór
8
niemożliwe było na tym etapie postępowania zidentyfikowanie podmiotu, który zastę-
pował. Dopiero wynik procesu eksmisyjnego przesądził, że uprawnionym do przed-
siębiorstwa ze wszystkimi wynikającymi stąd konsekwencjami był w spornym okresie
wnioskodawca, w zastępstwie którego funkcję pracodawcy wobec zatrudnionych w
nim pracowników (art. 3 k.p.) pełnił zarządca sądowy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna nie zawiera usprawiedliwionych zarzutów. Wbrew stanowi-
sku skarżącego, przedmiotem rozpoznania w sprawie, w której wniesiona została
niniejsza skarga kasacyjna, nie było ustalenie podmiotu odpowiedzialnego za należ-
ności z tytułu nieopłaconych przez zarządcę składek na ubezpieczenia społeczne
pracowników za okres sprawowania zarządu sądowego ustanowionego w drodze
zabezpieczenia powództwa o eksmisję, ale rozstrzygnięcie czy zainteresowana pod-
legała ubezpieczeniom społecznym z tytułu pozostawania w stosunku pracy z wnio-
skodawcą w okresie od 11 września 2001 r. do 29 maja 2002 r. Taki bowiem przed-
miot sporu wyznaczony został zaskarżoną decyzją Zakładu (art. 476 § 2 pkt 1 k.p.c.
w związku z art. 83 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych, jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.,
powoływanej dalej jako ustawa systemowa) i w tym tylko zakresie podlegała ona
kontroli sądu zarówno pod względem jej poprawnej formalności jak i merytorycznej
zasadności (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 stycznia 2008 r., II UZ
43/07, LEX nr 442809). Od rozstrzygnięcia tego właśnie zagadnienia zależy ocena
prawidłowości zaskarżonej decyzji, gdyż zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 1 w związku z art.
8 ust. 1, art. 11 ust. 1, art. 12 ust. 1 i art. 13 pkt 1 ustawy systemowej, obowiązkowo
ubezpieczeniom społecznym podlegają osoby będące pracownikami, a więc pozo-
stające w stosunku pracy, od dnia nawiązania tego stosunku do dnia jego ustania.
Nie budzi wątpliwości, że chodzi o pozostawanie w stosunku pracy z pracodawcą
zdefiniowanym w art. 3 k.p., który jest płatnikiem składek na ubezpieczenia społecz-
ne w rozumieniu art. 4 pkt 2 ustawy systemowej.
Stosownie do art. 231
§ 1 k.p. w razie przejścia zakładu pracy lub jego części
na innego pracodawcę staje się on z mocy prawa stroną w dotychczasowych stosun-
kach pracy. W judykaturze Sądu Najwyższego wykształciła się jednolita i utrwalona
wykładnia zawartego w przytoczonym przepisie pojęcia „przejście” (oraz odpowiada-
9
jącego mu określenia „przejęcie”, którym przed dniem 2 czerwca 1996 r. posługiwał
się art. 231
§ 2 k.p.), zgodnie z którą: 1) o przejściu zakładu pracy na nowego praco-
dawcę nie decyduje tytuł prawny, ale faktyczne dysponowanie przekazanym mająt-
kiem (tak w wyroku z dnia 11 kwietnia 2006 r., I PK 184/05, Monitor Prawa Pracy
2006 nr 5, s. 230); 2) przejęcie zakładu pracy ma miejsce wówczas, gdy do innej
osoby przechodzą składniki majątkowe, z którymi związane było zatrudnianie pra-
cowników, bez względu na to czy przejmujący i przejmowany działają zgodnie w celu
uzyskania takiego skutku (por. uchwały z dnia 19 stycznia 1993 r., I PZP 70/02,
OSNCP 1993 nr 6, poz. 100 i z dnia 22 lutego 1994 r., I PZP 1/94, OSNAPiUS 1994
nr 2, poz. 23 oraz wyrok z dnia 29 sierpnia 1995 r., I PRN 38/95, OSNAPiUS 1996 nr
6, poz. 83); 3) jeżeli w wyniku zawarcia umowy dzierżawy nastąpiło przejęcie zakładu
pracy przez dzierżawcę, to rozwiązanie tej umowy prowadzi do ponownego przejęcia
zakładu przez wydzierżawiającego (tak w uchwale z dnia 7 czerwca 1994 r., I PZP
20/94, OSNAPiUS 1994 nr 9, poz. 141); 4) podstawową przesłanką zastosowania
art. 231
k.p. jest faktyczne przejęcie władztwa nad zakładem pracy przez nowy pod-
miot, powodujące, że pracownicy świadczą pracę na rzecz kogo innego niż dotych-
czas; ustanie zatem umowy dzierżawy zakładu pracy powoduje jego przejście na
wydzierżawiającego tylko wtedy, gdy łączy się ze zwrotem przedmiotu dzierżawy;
wyłącznie w takim przypadku występuje bowiem faktyczna możliwość wykorzystywa-
nia praw tworzących zakład pracy w ramach działalności związanej z zatrudnianiem
pracowników oraz realna możliwość zarządzania tym zakładem, to jest korzystania z
jego majątku i kierowania zespołem pracowniczym (por. wyroki z dnia 14 październi-
ka 1997 r., I PKN 299/97, OSNAPiUS 1998 nr 18, poz. 536; z dnia 26 lutego 2003 r.,
I PK 67/02, OSNP 2004 nr 14, poz. 240 oraz z dnia 2 sierpnia 2007 r., V CSK
156/07, LEX nr 442755); 5) art. 231
k.p. ma charakter ochronny i gwarancyjny, a jego
funkcją jest zapewnienie pracownikom stabilizacji zatrudnienia i jego warunków przez
unormowanie sytuacji prawnej pracowników w wypadku zmiany pracodawcy spowo-
dowanej przejęciem ich zakładu pracy przez inny podmiot (tak w powołanych wyżej:
uchwale z dnia 7 czerwca 1994 r., I PZP 20/94 i wyroku z dnia 2 sierpnia 2007 r., V
CSK 156/07 oraz w wyrokach z dnia 24 marca 2009 r., I PK 205/08 i z dnia 10 listo-
pada 2009 r., II PK 55/09, niepublikowanych).
Skarżący nie kwestionuje tych poglądów ani okoliczności odzyskania przez
wnioskodawcę faktycznego władztwa nad przedmiotem dzierżawy dopiero w dniu 29
maja 2003 r. Prezentuje natomiast stanowisko, że przed zakończeniem przeniesio-
10
nego na drogę sądową sporu o wydanie wydzierżawiającemu przedmiotu dzierżawy
nie jest możliwe zidentyfikowanie podmiotu zastępowanego przez ustanowionego w
drodze zabezpieczenia powództwa o eksmisję zarządcę sądowego. W konsekwencji
stroną dotychczasowych stosunków pracy pracowników zatrudnionych w zakładzie
pracy będącym przedmiotem dzierżawy staje się ten, czyje prawo do tego przed-
miotu zostanie przesądzone w procesie eksmisyjnym. Z poglądem tym nie sposób
się zgodzić już tylko dlatego, że jego podzielenie prowadziłoby do zaakceptowania
sytuacji, w której pracownicy do czasu zakończenia sprawy cywilnej, a więc przez
nieoznaczony i niejednokrotnie bardzo długi okres, pozostawaliby bez pracodawcy
oraz w stanie zawieszenia i niepewności co do jego identyfikacji. Taka sytuacja
prawna pracowników jest nie do przyjęcia i właśnie przed jej wystąpieniem chroni art.
231
k.p. W powołanym wyżej wyroku z dnia 10 listopada 2009 r., II PK 55/09 Sąd
Najwyższy trafnie stwierdził, że trudno uznać, aby w razie wątpliwości co do skutecz-
ności przejścia zakładu pracy można było oczekiwać na prawomocne rozstrzygnięcie
sądu cywilnego co do skutecznego odstąpienia od umowy, gdyż przedłużałoby to
stan niepewności co do tego kto jest pracodawcą. W takiej sytuacji należy posłużyć
się wyłącznie instrumentami prawa pracy - normą art. 231
k.p. - i na jej podstawie
ocenić czy doszło w danym przypadku do przejścia zakładu pracy, przy uwzględnie-
niu faktycznego przejęcia składników majątkowych, stanowiących zakład pracy w
znaczeniu przedmiotowym. Podobne stanowisko zostało zaprezentowane również w
wyroku z dnia 24 marca 2009 r., II PK 205/09 i Sąd Najwyższy w składzie rozpozna-
jącym niniejszą skargę kasacyjną poglądy te w pełni podziela.
Przejście zakładu pracy na wnioskodawcę w rozumieniu art. 231
§ 1 k.p. na-
stąpiło z datą odzyskania przez niego składników majątkowych stanowiących przed-
miot dzierżawy i dopiero od tego momentu stał się on z mocy prawa stroną w dotych-
czasowych stosunkach pracy z zatrudnionymi w tym zakładzie pracownikami (ich
pracodawcą w rozumieniu art. 3 k.p.). Oznacza to równocześnie, że w spornym okre-
sie zainteresowana nie podlegała obowiązkowi ubezpieczeń społecznych z tytułu
pozostawania w stosunku pracy z wnioskodawcą, gdyż przekształcenie podmiotowe
po stronie pracodawcy nastąpiło dopiero z chwilą faktycznego przejścia na niego
przedmiotu dzierżawy (zakładu pracy). Już tylko to stwierdzenie jest wystarczające
dla oceny niezasadności zarzutów skargi kasacyjnej, w tym również w zakresie po-
glądu, jakoby zarządca sądowy działał w zastępstwie wnioskodawcy jako podmiotu
uprawnionego do zakładu pracy w świetle wyniku sprawy o eksmisję.
11
Według skarżącego, o ile na gruncie przepisów regulujących zarząd nierucho-
mością w toku egzekucji status zarządcy jest jasny, gdyż zastępuje on dłużnika i
działa na jego rzecz, to w przypadku zabezpieczenia powództwa o eksmisję poprzez
ustanowienie zarządu kwestia identyfikacji podmiotu zastępowanego przez zarządcę
pozostaje otwarta do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia procesu eksmisyjnego.
Pogląd ten jest nietrafny nie tylko dlatego, że o działaniu zarządcy sądowego w za-
stępstwie określonego podmiotu jako pracodawcy nie może decydować dopiero wy-
nik sprawy cywilnej, o czym wyżej była mowa, ale również z tego względu, że w obu
wskazanych przypadkach status zarządcy jest taki sam. Wynika to z przepisów o
zarządzie w toku egzekucji z nieruchomości, do stosowania których art. 757 k.p.c. w
brzmieniu sprzed 5 lutego 2005 r. odsyłał z tym tylko zastrzeżeniem, że jeżeli jako
zabezpieczenie ustanowiono zarząd dłużnik nie może być ustanowiony zarządcą.
Oczywiste jest przy tym, że zarządcą nie może być ustanowiony także wierzyciel,
gdyż zmierzałoby to do zaspokojenia roszczenia, czemu sprzeciwia się art. 731 k.p.c.
Zgodnie z art. 931 § 2 k.p.c., jeżeli prawidłowe sprawowanie zarządu tego wymaga,
sąd odejmie dłużnikowi zarząd i ustanowi innego zarządcę; to samo dotyczy ustano-
wionego zarządcy. Z łącznego odczytywania art. 757 i art. 931 § 2 k.p.c. wynika więc
tyle, że po pierwsze - zarządca powinien sprawować zarząd prawidłowo, a więc
zgodnie z regułami określonymi w przepisach o zarządzie nieruchomością zajętą
oraz po drugie - że w postępowaniu zabezpieczającym, w którym nie dochodzi do
zajęcia majątku objętego zabezpieczeniem, „odjęcie” dłużnikowi zarządu następuje z
mocy prawa. W żadnym razie nie wynika z nich natomiast, że zarządca sądowy
ustanowiony w drodze zabezpieczenia powództwa o eksmisję wykonuje swoje czyn-
ności zamiast wydzierżawiającego (wierzyciela, uprawnionego) domagającego się
zwrotu przedmiotu dzierżawy od dzierżawcy (dłużnika, obowiązanego).
Jest oczywiste, że gdyby nie ustanowienie zarządu sądowego w drodze postę-
powania zabezpieczającego, zarząd ten byłby nadal sprawowany przez dłużnika wy-
wodzącego swoje prawa do korzystania z nieruchomości i zarządzania nią z przysłu-
gującego mu tytułu prawnego (tu: umowy dzierżawy). Z chwilą poddania nierucho-
mości zarządowi sądowemu ustaje zarząd i korzystanie z niej przez dłużnika, a za-
rządca w ramach podejmowanych czynności wynikających z zarządu działa we wła-
snym imieniu, nie będąc przedstawicielem ani pełnomocnikiem żadnej ze stron. W tej
sytuacji nie powinno budzić wątpliwości, że celem zabezpieczenia powództwa o
eksmisję poprzez ustanowienie zarządu jest jego odjęcie dłużnikowi dla zapewnienia
12
prowadzenia na nieruchomości prawidłowej gospodarki, co powoduje, że zarządca
działa w tym zakresie na rzecz stron postępowania. Obowiązek wykonywania czyn-
ności potrzebnych do prowadzenia prawidłowej gospodarki zarządca sprawuje w ra-
mach zwykłego zarządu (art. 935 § 1 i 2 k.p.c.), w przypadku czynności przekracza-
jących zwykły zarząd - za zgodą stron, a w przypadku jej braku - za zezwoleniem
sądu (art. 935 § 3 k.p.c.). W ramach zwykłego zarządu zarządca ma zatem prawo
zamiast dłużnika prowadzić sprawy, które przy wykonywaniu takiego zarządu okażą
się potrzebne oraz regulować z dochodów z nieruchomości zobowiązania związane z
wykonywaniem zarządu i wynikające z dyspozycji art. 935 k.p.c., a określone w art.
940 k.p.c., w tym bieżące należności pracowników zatrudnionych w nieruchomości
lub w przedsiębiorstwach znajdujących się na niej i należących do dłużnika (pkt 2) i
bieżące należności podatkowe z nieruchomości oraz bieżące należności z tytułu
ubezpieczenia społecznego pracowników wymienionych w pkt 2 (pkt 4). Można się
zgodzić z twierdzeniem skarżącego, że status zarządcy w toku egzekucji z nieru-
chomości (także zarządcy ustanowionego w trybie zabezpieczenia powództwa) jest
porównywalny z pozycją syndyka masy upadłości, któremu „nie można przypisać
przymiotu pracodawcy w zakresie stosunków pracy kreowanych na podstawie mająt-
ku upadłego przedsiębiorcy”, i który „przez sam fakt objęcia majątku upadłego na
podstawie art. 90 prawa upadłościowego nie staje się pracodawcą w rozumieniu
przepisów prawa pracy”. Dla oceny statusu wnioskodawcy jako pracodawcy miałoby
to jednak tylko takie znaczenie, że obaj (zarządca i syndyk) - kontynuując działalność
pracodawcy - staliby się osobą zarządzającą (organem sprawującym zarząd) pod-
miotem, o którym stanowi art. 3 k.p., a przez to uzyskaliby status osoby dokonującej
(organu dokonującego) za pracodawcę czynności w sprawach z zakresu prawa
pracy w rozumieniu art. 31
k.p. (por. także wyrok Sadu Najwyższego z dnia 18
czerwca 2002 r., I PKN 171/01, OSNP 2004 nr 7, poz. 121).
Z tych względów skarga kasacyjna podlega oddaleniu z mocy art. 39814
k.p.c.
Orzeczenie o kosztach oparto o odpowiednio stosowany art. 108 § 1 zdanie pierwsze
k.p.c.
========================================