Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 10 listopada 2009 r.
II PK 55/09
W razie wątpliwości co do przejścia zakładu pracy wskutek odstąpienia
od umowy dzierżawy, nie można oczekiwać na rozstrzygnięcie sądu cywilnego,
by ustalić kto jest pracodawcą.
Przewodniczący SSN Zbigniew Hajn, Sędziowie SN: Małgorzata Gersdorf
(sprawozdawca), Zbigniew Korzeniowski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 10 listopa-
da 2009 r. sprawy z powództwa Beaty D., Barbary K., Heleny S., Barbary M., Bożeny
O., Tadeusza O., Rafała K., Tomasza G., Katarzyny J. przeciwko Przedsiębiorstwu
Produkcyjno-Usługowemu E. Spółce z o.o. w O. z udziałem inspektora pracy o usta-
lenie istnienia stosunku pracy i wynagrodzenie, na skutek skargi kasacyjnej strony
pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Opolu z dnia 9 października 2008 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Powodowie Beata D., Barbara K., Helena S., Barbara M., Bożena O., Tadeusz
O., Rafał K., Tomasz G. i Katarzyna J. domagali się ustalenia, że pozostają w sto-
sunku pracy z pozwanym PP-U „E.” Spółka z o.o. w O.
Rozpatrujący sprawę Sąd Rejonowy w Opolu ustalił następujący stan faktycz-
ny. Wszyscy powodowie świadczyli pracę w pralni, stanowiącej część kompleksu
Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej - Wojewódzkiego Centrum
Medycznego w O. (zwane dalej Centrum). W dniu 14 grudnia 2004 r. zawarta została
przez Centrum umowa z pozwaną Spółką, na podstawie której doszło do wydzierża-
wienia pralni tej Spółce, która jednocześnie zobowiązała się do świadczenia na rzecz
Centrum usług pralniczych. Z dniem 1 marca 2005 r. nastąpiło wydanie pralni Spółce
i z tym dniem stała się ona pracodawcą powodów.
2
Pismem z dnia 14 lutego 2008 r. pozwana Spółka odstąpiła od umowy z dnia
14 grudnia 2004 r., jako uzasadnienie wskazując zwłokę Centrum w wykonaniu zo-
bowiązania polegającą na tym, że nie dostarczał on prania w uzgodnionej ilości.
Jednocześnie Centrum zostało wezwane do przejęcia przedmiotu dzierżawy z dniem
29 lutego 2008 r. oraz przejęcia pracowników od 1 marca 2008 r. Na wyznaczone w
dniu 29 lutego 2008 r. przekazanie przedmiotu dzierżawy nie stawił się nikt z Cen-
trum, czynności przedstawicieli Spółki ograniczyły się do sporządzenia notatki. W
dniu 1 marca 2008 r. także nie stawił się przedstawiciel Centrum, zatem przedstawi-
ciele Spółki spisali stan liczników, jednostronnie sporządzili protokół przekazania.
Działalność pralni została zawieszona z tym samym dniem, a w dniu 7 marca 2008 r.
klucze do pralni zostały listownie przekazane Centrum.
Po dniu 1 marca 2008 r. powodowie przychodzili do pralni i podpisywali listę
obecności, dostarczając ją zarówno Centrum jak i Spółce i podkreślając gotowość do
pracy. Po uzyskaniu informacji od Państwowej Inspekcji Pracy, że nie jest wymagana
ich codzienna obecność, zaprzestali dalszego przychodzenia.
Wyrokiem z dnia 3 lipca 2008 r. [...] Sąd Rejonowy uwzględnił powództwo,
ustalając istnienie stosunku pracy z pozwaną Spółką oraz zasądzając na rzecz po-
wodów wynagrodzenie w związku z gotowością do wykonywania pracy.
W motywach rozstrzygnięcia Sąd pierwszej instancji uznał, że nie doszło do
faktycznego objęcia władztwa nad przedmiotem dzierżawy przez Centrum mimo od-
stąpienia przez Spółkę od umowy dzierżawy. Ustalenie to nie pozwala na przyjęcie,
że doszło do przejścia zakładu pracy na Centrum jako pracodawcę, a zatem praco-
dawcą pozostawała dla powodów Spółka. Ponieważ powodowie byli gotowi do pracy,
należało im się wynagrodzenie za okres pozostawania w gotowości.
W zakresie argumentów o skuteczności odstąpienia od umowy, Sąd Rejonowy
uznał, że ich ocena nie podlega wprawdzie kognicji sądu pracy, jednak ocena, że
Spółka nie wykonała skutecznie prawa odstąpienia (do której przychylił się Sąd
pierwszej instancji) wzmacnia merytorycznie ferowany wyrok.
Apelację od tego wyroku wywiódł pełnomocnik pozwanego, zarzucając naru-
szenie art. 491 k.c., art. 750 k.c., art. 337 k.c., art. 231
k.p., art. 58 § 1 k.c. oraz art.
65 k.c., a także naruszenia prawa procesowego - art. 235 k.p.c., art. 459 k.p.c., art. 6
k.c. w związku z art. 210 § 1 pkt 1 k.p.c. oraz art. 316 § 1 k.p.c. Pełnomocnik pozwa-
nego podnosił, że odstąpienie od umowy było dokonane skutecznie i zgodnie z pra-
wem, podnosił, że Centrum jest posiadaczem pralni, mimo że nie odebrało jej for-
3
malnie. W tej sytuacji, zdaniem pozwanego, to Centrum należałoby uznać za praco-
dawcę powodów.
Wyrokiem z dnia 9 października 2008 r.[...] Sąd Okręgowy oddalił apelację.
Sąd drugiej instancji podzielił ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego. Zaakcentował,
że w przypadku ustania stosunku dzierżawy jedynie faktyczne objęcie przedmiotu
dzierżawy w posiadanie stanowi przejście zakładu pracy na nowego pracodawcę.
Nie ma w prawie pracy możliwości „porzucenia” zakładu pracy. Skoro nie doszło do
przejęcia z powrotem pralni przez Centrum, nie doszło do skutecznego przejścia za-
kładu pracy, a tym samym - Centrum nie stało się pracodawcą. Sąd Okręgowy wdał
się także w szerokie rozważania na temat skuteczności odstąpienia do umowy dzier-
żawy, przyjmując, że czynność ta nie wywarła skutku i nie nastąpiło przeniesienie
posiadania na Centrum.
Skargę kasacyjną od tego wyroku wywiódł pełnomocnik strony pozwanej, za-
rzucając naruszenie art. 491 § 1 k.c. w związku z art. 58 § 1 k.c. oraz art. 65 k.c.,
przez przyjęcie, że nie nastąpiło skuteczne odstąpienie od umowy dzierżawy, „z
ostrożności” naruszenie art. 750 k.c. w związku z art. 746 § 2 k.c., przez jego nieza-
stosowanie - nieprzyjęcie, że oświadczenie o odstąpieniu było skutecznym wypowie-
dzeniem umowy dzierżawy, art. 337 k.c., przez jego nieprawidłowe zastosowanie,
art. 231
k.p., przez przyjęcie, że dla jego zastosowania konieczne jest faktyczne ob-
jęcie władztwa nad zakładem pracy oraz gdy podmiot, któremu przekazuje się zakład
pracy ma możliwość jego wykorzystania, ale faktycznie tego nie czyni. Zarzucono
także naruszenie art. 459 k.p.c., wskutek rozpoznania przez Sądy zagadnienia sku-
teczności umowy dzierżawy, tj. zagadnienia należącego „do postępowania gospo-
darczego między pozwanym a Centrum”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie znajduje uzasadnionych podstaw w ustaleniach faktycz-
nych poczynionych w sprawie. Sąd Najwyższy przede wszystkim zwraca uwagę, że
Sądy obu instancji zbędnie wdały się w rozważanie zagadnienia skuteczności odstą-
pienia od umowy dzierżawy. Zagadnienie to w istocie ma charakter sprawy gospo-
darczej i podlega rozpoznaniu przez właściwy do tego sąd. Nie ma potrzeb i możli-
wości badania tego zagadnienia przez sąd pracy. Jakkolwiek w tym zakresie Sąd
Najwyższy zgadza się z zarzutem skargi kasacyjnej, to jednak analiza skuteczności
4
oświadczenia woli o odstąpieniu od umowy dzierżawy nie miała wpływu na ocenę
rozstrzygnięcia sprawy. W przyjętym przez Sąd stanie faktycznym ustalenie istnienia
stosunku pracy powodów z pozwanym miało pełne uzasadnienie. Z powyższych
względów Sąd Najwyższy pomija zagadnienie skuteczności odstąpienia od umowy
dzierżawy.
Istotę problemu w sporze stanowił fakt, że ani Centrum, ani Spółka po dniu 1
marca 2008 r. nie uważały się za pracodawcę powodów. Trafnie Sąd Okręgowy wy-
wiódł, że nie istnieje możliwość porzucenia zakładu pracy, a co za tym idzie - musi
dojść do ustalenia kto jest ad casum pracodawcą. W kontekście niniejszego sporu
możliwe było przyjęcie dwóch stanowisk.
Po pierwsze, teoretycznie Sądy mogły zawiesić postępowanie i oczekiwać z
rozstrzygnięciem niniejszej sprawy do momentu prawomocnego orzeczenia sądu
powszechnego w sprawie skuteczności odstąpienia od dzierżawy i ustalenia, czy
doszło do przeniesienia posiadania przedmiotu dzierżawy. Działanie takie z punktu
widzenia formalnego wydawałoby się zasadne, albowiem sąd pracy mógłby bazować
na prawomocnym orzeczeniu w istotnej z punktu widzenia prawa pracy kwestii fak-
tycznej - ustalenia kto od 1 marca 2008 r. był posiadaczem zakładu pracy. Rozwią-
zania tego nie sposób jednak zaakceptować z tego zasadniczego powodu, że prze-
dłużałoby ono stan niepewności co do tego, kto jest pracodawcą powodów. Usta-
wodawca pracy, szczególnie we wszystkich instytucjach związanych z jednostron-
nym rozwiązaniem stosunku pracy, daje wyraz dezaprobacie dla możliwości stawia-
nia wątpliwości w kwestii istnienia stosunku pracy. Z tego względu przyjmuje się, że
zarówno wypowiedzenie jak i rozwiązanie bez wypowiedzenia jest zawsze skutecz-
ne, podlega jedynie kwestionowaniu na drodze powództwa przed sądem pracy.
Możliwość przywrócenia do pracy nie przekreśla faktu, że z momentem wywołania
skutku przez oświadczenie rozwiązujące stosunek pracy ustaje. Nie powoduje to
stanu niepewności w kwestii istnienia stosunku pracy i wynikających z niego ewentu-
alnych uprawnień. Trudno zatem uznać, że w razie wątpliwości co do skuteczności
przejścia zakładu pracy można oczekiwać na rozstrzygnięcie innego organu, aby
ustalić kto jest pracodawcą. Należy posłużyć się wyłącznie instrumentami prawa
pracy - normą art. 231
k.p. - i na jej podstawie ocenić, czy doszło w danym przypadku
do przejścia zakładu pracy.
Sąd Najwyższy rozpatrujący sprawę w niniejszym składzie docenia rolę fak-
tycznego przejęcia składników majątkowych, stanowiących zakład pracy w znaczeniu
5
przedmiotowym, dla oceny, kto ma pełnić funkcję pracodawcy w określonej sytuacji.
Ma też na uwadze, że w przypadku pracodawców prowadzących działalność gospo-
darczą działających w sferze prywatnej przejście elementów majątkowych ma za-
sadnicze znaczenie (np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 marca 1994 r., I PRN
4/94, OSNAPiUS 1994 nr 3, poz. 42). Odróżnia to takich pracodawców od pracodaw-
ców funkcjonujących w tzw. sferze publicznej, gdzie często już samo przeniesienie
zadań na inny podmiot uzasadnia przyjęcie, że doszło do przejęcia zakładu pracy
(np. jeden z ostatnich wyroków Sądu Najwyższego, z dnia 23 sierpnia 2007 r., I PK
80/07, OSNP 2008 nr 23-24, poz. 346, dotyczący przejęcia kierunku studiów, co zo-
stało uznane za przejście zakładu pracy). Sąd Najwyższy rozpatrujący niniejszą
sprawę dostrzega też, że w judykaturze prezentowane jest stanowisko, w świetle
którego także funkcje i cele, jakie realizowane są przez określony majątek, mogą
mieć znaczenie dla ustalenia, czy doszło do przejścia zakładu pracy na nowego pra-
codawcę. Taką perspektywę, łączącą aspekt zadań z aspektem majątkowym pre-
zentuje Sąd Najwyższy np. w wyroku z dnia 2 lutego 2008 r., II PK 160/07 (OSNP
2009 nr 7-8, poz. 97) czy w postanowieniu z dnia 7 grudnia 2005 r., III PZP 2/05
(OSNP 2006 nr 23-24, poz. 358). Aspekt przejęcia zadań eksponowany jest także w
piśmiennictwie uwzględniającym ustawodawstwo europejskie (zob. np. Ł. Pisarczyk:
Przejście zakładu pracy na nowego pracodawcę, Warszawa 2002.
Rolę zadań należy dostrzec szczególnie w wypadkach, gdy istnieją wątpliwo-
ści co do losów elementu majątkowego. W tym zatem zakresie częściowo słusznie
kieruje uwagi pełnomocnik skarżącego w skardze kasacyjnej. Nie sposób jednak
zgodzić się z argumentacją, że o przejściu zakładu pracy decyduje już sama możli-
wość realizowania zadań przez podmiot, który miałby się stać pracodawcą. W stanie
faktycznym ustalonym przez Sąd drugiej instancji nie znalazły się natomiast żadne
elementy dotyczące realizowania zadań w aspekcie pozytywnym tzn. stwierdzenie,
czy zadania są rzeczywiście realizowane. W tej materii spór ograniczał się jedynie do
niepotwierdzonych w postępowaniu dowodowym zarzutów pozwanej Spółki. W
związku z tym, mając na uwadze związanie Sądu Najwyższego ustaleniami faktycz-
nymi, nie istniały podstawy do badania, czy doszło do przejęcia zadań, realizowa-
nych do momentu odstąpienia od umowy dzierżawy przez Spółkę. Okoliczność ta
zmusiła Sąd Najwyższy do ograniczenia swej oceny jedynie do elementu faktyczne-
go przejścia składników majątkowych. Skoro składniki te nie zostały przejęte przez
Centrum, za pracodawcę należało uznać pozwaną Spółkę.
6
W tym kontekście Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================