Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 lipca 2016 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 19 lipca 2016 r. w Gdańsku

sprawy F. M.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji F. M.

od wyroku Sądu Okręgowego w Elblągu IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 15 grudnia 2015 r., sygn. akt IV U 894/15

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Elblągu na rzecz adwokata A. Z. kwotę 270,00 (dwieście siedemdziesiąt 00/100) złotych wraz z należnym podatkiem VAT z tytułu nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej ubezpieczonemu z urzędu w postępowaniu przed Sądem II instancji.

SSA Lucyna Ramlo SSA Grażyna Horbulewicz SSA Iwona Krzeczowska - Lasoń

Sygn. akt III AUa 499/16

UZASADNIENIE

F. M. wniósł odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. z dnia 2 czerwca 2013 r. odmawiającej prawa
do emerytury. Skarżący domagał się uwzględnienia w ogólnym stażu ubezpieczenia okresu pracy w Państwowym Gospodarstwie Rolnym w W. od dnia 1 marca 1969 r. do dnia 1 grudnia 1970 r.

W odpowiedzi na odwołanie pozwany wniósł o jego oddalenie.

Sąd Okręgowy w Elblągu - IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem
z dnia 15 grudnia 2015 r. w sprawie IV U 894/15 oddalił odwołanie.

Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia i rozważania Sądu pierwszej instancji. Wnioskodawca F. M., ur. (...), w dniu
10 marca 2015 r. wystąpił do organu rentowego o prawo do emerytury z tytułu pracy
w warunkach szczególnych. Do okresów pracy w warunkach szczególnych organ rentowy nie zaliczył okresów pracy od dnia 19 maja 1975 r. do dnia 14 czerwca 1987 r. (11 lat,
11 miesięcy i 17 dni) w (...) Przedsiębiorstwie Budownictwa (...)
w O. na stanowisku zbrojarza (ubezpieczony nie przedłożył świadectwa pracy
w warunkach szczególnych) i okresu na stanowisku murarza – tynkarza w PGR (...)w N. w okresie od dnia 1 marca 1973 r. do dnia 31 marca 1975 r. (w świadectwie brak jest określenia rodzaju pracy według wykazu A rozporządzenia Rady Ministrów z dnia
7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w warunkach szczególnych lub szczególnym charakterze). W dniu 2 czerwca 2015 r. zaskarżoną decyzją organ rentowy odmówił wnioskodawcy prawa do emerytury. Wnioskodawca domagał się przyznania mu prawa do świadczenia i przede wszystkim doliczenia do ogólnego stażu ubezpieczeniowego okresu od dnia 1 marca 1969 r. do dnia 1 grudnia 1970 r., kiedy pracował w Państwowym Gospodarstwie Rolnym w W.. Jeśli chodzi o okres pracy
w warunkach szczególnych, to w ocenie ubezpieczonego, fakt wykonywania przez niego pracy w warunkach szczególnych został przesądzony wyrokiem Sądu Okręgowego
w P., który w uzasadnieniu wyroku z dnia 26 marca 2013 r. w sprawie VI U 100/13 wskazał, że obok niespornego okresu w wymiarze 6 lat, 10 miesięcy i 17 dni okresów pracy w warunkach szczególnych ubezpieczony, należy uwzględnić jako pracę w warunkach szczególnych okres zatrudnienia od dnia 19 maja 1975 r. do dnia 14 czerwca 1987 r. (11 lat, 11 miesięcy i 17 dni) w (...) Przedsiębiorstwie Budownictwa (...)
w O. na stanowisku zbrojarza. Sąd I instancji w rozważaniach prawnych odwołał się do treści art. 24 ust. 1, art. 32 ust. 1 i 2, art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r.
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2015 r., poz. 748 ze zm., zwana dalej ustawą emerytalną) oraz § 2 - 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia
7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43) wskazując, że skarżący
w dacie wydania zaskarżonej decyzji miał ukończone 60 lat oraz nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego. Spornym pozostawała przesłanka legitymowania się na dzień
1 stycznia 1999 r. co najmniej 25 - letnim okresem ubezpieczenia, jak również 15 - letnim okresem wykonywania pracy w szczególnych warunkach. Sąd Okręgowy odnosząc się
do ogólnego stażu pracy wskazał, że zamiast 25-letniego okresu ubezpieczenia, skarżącemu uwzględniono staż w wymiarze 24 lat, 4 miesiące i 17 dni okresów składkowych
i nieskładkowych. Odnośnie okresu wykonywania pracy w Państwowym Gospodarstwie Rolnym w W. od dnia 1 marca 1969 r. do dnia 1 grudnia 1970 r. Sąd Okręgowy wskazał, że ubezpieczony przed Sądem nie pamiętał dokładnie daty pracy
ww. gospodarstwie i przyznał, że datę pracy podała mu mama. Nie potrafił w logiczny sposób podać powodów, dla których określił, mimo znacznego upływu czasu datę rozpoczęcia pracy na dzień 1 marca 1969 r. Podał, że pracował jako pracownik dochodzący
i pracował jako pomocnik kombajnisty i robotnik, ale pracę wykonywał codziennie przez
co najmniej 8 godzin. Świadek E. R. (1) zeznał, że pracował w PGR w W. od 1967 r. i kiedy na przełomie 1968/1969 przydzielono mu obowiązki kierowcy w Zakładzie Rolnym w N., to ubezpieczony pracował tam jako pracownik dochodzący. Świadek zeznał, że wnioskodawca przychodził do pracy codziennie do 1972-1973 r. i pracował jako jego pomocnik przy rozładunku i załadunku samochodu ciężarowego, a także wykonywał inne prace, do których kierował go kierownik, np. polowe i przy obrządku zwierząt. Zdaniem Sądu Okręgowego na podstawie wyjaśnień ubezpieczonego i zeznań świadka nie można
w sposób pewny ustalić dokładnego okresu wykonywania przez ubezpieczonego pracy
w PGR W.. Zwrócić należy uwagę, że świadek E. R. (1) odmiennie określił okres zatrudnienia wnioskodawcy w toku postępowania administracyjnego wskazując wtedy dokładnie datę 1 marzec 1969 r. do dnia 1 grudnia 1970 r. Takie odmienne zeznania,
w ocenie Sadu, prowadzą do wniosku, że pierwotna data była wyraźnie sugerowana świadkowi. Choć zeznań świadka nie można w zupełności zdyskwalifikować, to na ich podstawie można jedynie ustalić, że wnioskodawca pracował w PGR W..
W szczególności nie można na ich podstawie ustalić jednak, że pracował on codziennie
w pełnym wymiarze czasu oraz dokładnego okresu i długości zatrudnienia. Świadek E. R. (1) sam przyznał, że nie pracował z ubezpieczonym codziennie, trudno zatem przyjąć za wiarygodne zeznania świadka, co do codziennego świadczenia pracy, skoro świadek jako kierowca znaczną część pracy wykonywał poza zakładem pracy. Świadek opisał też zakres prac wykonywanych przez ubezpieczonego odmiennie, niż opisał w toku postępowania przed organem administracyjnym to sam ubezpieczony. Sąd nie neguje,
że wnioskodawca pracował w PGR w W., ale na podstawie tych zeznań trudno przyjąć, że miało to miejsce w okresie od dnia 1 marca 1969 r. do dnia 1 grudnia 1970 r. Również sam ubezpieczony składając wcześniej oświadczenia o okresach zatrudnienia nie wskazywał okresu 1969-1970. We wniosku o ustalenie kapitału początkowego wskazał,
że pracował w PGR W. w 1971 r. i przedłożył wówczas zaświadczenie o zarobkach uzyskiwanych w miesiącach czerwiec-grudzień 1971 r. Na uwagę zasługuje fakt,
że z powyższego zaświadczenia wynika, że w poszczególnych miesiącach 1971 r. uzyskiwał różne wynagrodzenia, co wskazuje, że pracował różną ilość dni w poszczególnych miesiącach (od 14 do 30 dni), przy czym w miesiącach letnich, kiedy, co jest powszechnie znane, wykonywanych jest więcej prac polowych, np. w okresach żniw i zbiorów, pracował zdecydowanie większą ilość dni, niż np. w listopadzie i grudniu. W oparciu o te wyjaśnienia, nie sposób dać wiarę zarówno świadkowi, jak i ubezpieczonemu, że pracował on w PGR
w W. w spornym okresie. Nie ma też logicznego usprawiedliwienia dla przerwy
w pracy w okresie od stycznia do maja 1971 r. Ubezpieczony tłumaczył również,
że po ukończeniu 16 roku życia, w związku z tym, że po ukończeniu szkoły podstawowej nie kontynuował nauki, z uwagi na trudną sytuację materialną rodziny, rozpoczął pracę.
Te tłumaczenie, nie zasługuje na uwzględnienie. Ubezpieczony ukończył 16 rok życia w dniu (...) i gdyby sytuacja materialna zmuszała go do podjęcia pracy uczyniłby
to niezwłocznie po tej dacie. Powyższe czyni również dodatkowo niewiarygodnymi zeznania świadka E. R. (1) i wyjaśnienia ubezpieczonego. W toku postępowania sądowego zmarł B. K., który złożył zeznania przed organem rentowym. Zeznania te są jednak lakoniczne, trudno też dać wiarę, że dokładnie co do dnia określone daty zatrudnienia nie były sugerowane B. K. przez wnioskodawcę na potrzeby niniejszego postępowania. Dlatego też w ocenie Sądu należało uznać, że skarżący nie wykazał spełniła przesłanki 25 - letniego okresu ubezpieczenia. W świetle powyższego należało uznać, że skarżący nie wykazał na dzień 1 stycznia 1999 r. przesłanki 25 - letniego okresu zatrudnienia, tym samym bez znaczenia pozostało prowadzone postępowanie
w przedmiocie wykazania przez niego 15 - letniego okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach. Prawo do świadczenia powstaje bowiem z chwilą spełnia kumulatywnie wszystkich przesłanek, brak którejkolwiek z nich powoduje, iż roszczenie o świadczenie nie może być uwzględnione. Niemniej jednak, Sąd Okręgowy zwrócił uwagę,
iż po przeprowadzonym postępowaniu sądowym pozwany organ rentowy kwestionował
15 - letni okresu pracy wnioskodawcy w warunkach szczególnych, co obligowało ubezpieczonego do wykazania również tej przesłanki, a tego nie uczynił, ograniczając się jedynie do wskazania, że Sąd Okręgowy w Płocku w wyroku z dnia 26 marca 2013 r.
w sprawie VI U 100/13 uznał, że wykazał on 15 lat pracy w warunkach szczególnych, zaliczając okres pracy od dnia 19 maja 1975 r. do dnia 14 czerwca 1987 r. (11 lat,
11 miesięcy i 17 dni) w (...) Przedsiębiorstwie Budownictwa (...)
w O. na stanowisku zbrojarza. Sąd I instancji wskazał, że granice mocy wiążącej prawomocnego wyroku zakreśla jego sentencja, zaś motywy zawarte w uzasadnieniu tylko
w takim zakresie, w jakim stanowią konieczne uzupełnienie rozstrzygnięcia i są konieczne dla wyjaśnienia jego zakresu. Nie są w takim wypadku wiążące dla sądu orzekającego
w późniejszej sprawie zarówno ustalenia faktyczne, jak i ocena prawna dokonane w sprawie rozpoznawanej uprzednio, chyba że stanowią kwestię prejudycjalną w rozumieniu wyżej wskazanym (art. 365 k.p.c.) - wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 września 2015 r. w sprawie IV CSK 726/14. W związku z powyższym Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art.
(...) §1 k.p.c.

Apelację od wyroku wywiódł ubezpieczony zaskarżając go w całości i zarzucając:

- naruszenie przepisu postępowania, które miało wpływ na wynik postępowania, tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez nierozważenie przez Sąd w sposób wszechstronny zebranego
w sprawie materiału dowodowego i uznanie, że nie wykazał, iż na dzień 1 stycznia 1999 r. posiadał wymagany okres zatrudnienia i okres zatrudnienia w warunkach szczególnych,

- błąd w ustaleniach faktycznych i odmowę uznania za wiarygodne jego zeznań i świadków E. R. oraz B. K. odnośnie zatrudnienia w PGR w W. w okresie od dnia 1 marca 1969 r. do dnia 1 grudnia 1970 r.,

- naruszenie przepisu art. 217 § 1 k.p.c. poprzez odmowę przeprowadzenia dowodów zawnioskowanych przez wnioskodawcę, w tym w szczególności odmowę zwrócenia się
do Sądu Okręgowego w Płocku, sygn. akt VI U 100/13, gdzie znajdowały się protokoły przesłuchania świadka E. K. oraz dowody na okoliczność okresu pracy od dnia
19 maja 1975 r. do dnia 14 czerwca 1987 r. w warunkach szczególnych i przeprowadzenia dowodu z tych dokumentów znajdujących się w aktach sprawy.

Wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Elblągu do ponownego rozpoznania oraz zasądzenie kosztów udzielonej mu pomocy prawnej z urzędu w toku postępowania odwoławczego.

W uzasadnieniu apelacji ubezpieczony podniósł, że Sąd nie uznał za wiarygodne zeznań świadków E. R. i B. K. oraz jego zeznań, z których wynikało
w sposób jednoznaczny, że był zatrudniony w okresie od dnia 1 marca 1969 r. do dnia
1 grudnia 1970 r. w PGR w W.. Sam brak precyzji w ustaleniu daty dziennej jego zatrudnienia w PGR w W. nie daje przesłanki do odmowy wiarygodności zeznań jego i ww. świadków, zwłaszcza, że te trzy osoby w sposób kategoryczny potwierdziły sam fakt zatrudnienia w tym gospodarstwie ubezpieczonego ww. okresie.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest bezzasadna. Rozpoznając niniejszą sprawę Sąd Okręgowy dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych oraz właściwie zastosował przepisy prawa materialnego, tj. art. 184 i 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 748 z późn. zm.; dalej ustawa emerytalna) oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r. Nr 8, poz. 43 z późn. zm.) zwanego dalej rozporządzeniem. Sąd Apelacyjny w całości podziela i przyjmuje za własne ustalenia faktyczne oraz wykładnię przepisów dokonaną przez ten Sąd.

W pierwszej kolejności należy odnieść się do zarzutu naruszenia prawa procesowego - art. 217 § 1 k.p.c. który dotyczy postępowania stron, określając ich uprawnienia i obowiązki w postępowaniu dowodowym. Nakłada na nie, między innymi, obowiązek przytaczania okoliczności faktycznych i dowodów w określonym czasie i pod określonymi rygorami procesowymi. Nie odnosi się do sądu i nie określa jego uprawnień ani obowiązków, a zatem nie może być przez sąd naruszony (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 października 2012 r., II PK 82/12, OSNP 2013/17-18/202).

Ubezpieczony w odwołaniu wniósł o wystąpienie do Sądu Okręgowego w Płocku o nadesłanie akt sprawy za sygn. VI U 100/13 i dopuszczenie z nich dowodu na okoliczność pracy w warunkach szczególnych. Sądowi Okręgowemu akta tej sprawy zostały udostępnione, jednakże Sąd pierwszej instancji nie przeprowadził postępowania dowodowego ze znajdujących się w nich dokumentów.

Prawu procesowemu nie jest znany „dowód z akt". Zawarte w art. 224 § 2 k.p.c. sformułowanie „...gdy ma być przeprowadzony dowód z akt..." oznacza możliwość dopuszczenia dowodu z dokumentów znajdujących się w aktach. Strona lub sąd, który z urzędu, chce skorzystać z tego środka dowodowego (dowodu z dokumentu) powinien go oznaczyć i wskazać jego miejsce w aktach. Nie czyniąc tego, powołuje środek dowodowy nieznany polskiemu prawu procesowemu.

Stanowi uchybienie procesowe dokonywanie ustaleń faktycznych na podstawie akt innej sprawy. W aktach sprawy znajdują odzwierciedlenie między innymi wyniki postępowania dowodowego. Nie daje to jednak podstawy do poglądu, że powołanie się przez sąd orzekający na akta innej sprawy oznacza przeprowadzenie postępowania dowodowego. Postępowanie dowodowe powinno być przeprowadzone przed sądem orzekającym zgodnie z zasadą bezpośredniości (por. wyrok SN z dnia 28 września 1971 r. II CR 384/71, LEX nr 6993).

Z art. 235 k.p.c. wynika zasada przeprowadzania postępowania dowodowego przed sądem orzekającym w celu urzeczywistnienia postulatu bezpośredniości w tym postępowaniu. Zetknięcie się sądu orzekającego z dowodami osobowymi i rzeczowymi zapewnia mu możliwość poczynienia odpowiednich spostrzeżeń, istotnych dla oceny wiarygodności i mocy dowodowej.

Sąd Apelacyjny w składzie rozpoznającym niniejszą apelację podziela stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w uzasadnieniu wyroku z dnia 14 stycznia 1997 r. I CKN 42/96, OSNC 1997 nr 5, poz. 62, że co do zasady nie jest wyłączona możliwość zaliczenia w poczet materiału dowodowego w postępowaniu cywilnym dowodów zgromadzonych w innym postępowaniu. Zaliczenie to nie może jednak zostać dokonane w sposób całościowy. Narusza zasadę bezpośredniości (art. 235 k.p.c.) zaliczenie w poczet materiału dowodowego np. akt zakończonej sprawy.

Przeprowadzenie dowodu z akt innej sprawy polega na ujawnieniu treści dokumentów zawartych w tych aktach. Materiał zgromadzony w innej sprawie jest tylko materiałem faktycznym. Chcąc z niego skorzystać sąd orzekający powinien uczynić go przedmiotem postępowania dowodowego, a więc ujawnić dokumenty, które mogą mieć znaczenie dla wyniku sprawy lub w miarę potrzeby - przesłuchać świadków, którzy zeznawali na okoliczności istotne a sporne między stronami. Niewłaściwe jest natomiast dopuszczenie dowodu z akt innej sprawy i bez ujawnienia poszczególnych dokumentów lub ponowienia przeprowadzonych tam dowodów oparcie wyroku w sprawie cywilnej ( por. wyrok SN z dnia 10 listopada 1966 r. II PK 269/66, NP 1967 nr 6).

Nadto stwierdzić należy, że postępowanie dowodowe w sprawie VI U 100/13 dotyczyło pracy w warunkach szczególnych w okresie od dnia 19 maja 1975 r. do dnia 14 czerwca 1987 r. (11 lat, 11 miesięcy i 17 dni) w (...) Przedsiębiorstwie Budownictwa (...) w O. na stanowisku zbrojarza oraz okoliczności zatrudnienia ubezpieczonego w gospodarstwie rolnym (...) w latach 1987-1988 r. i na tą okoliczność Sąd przeprowadził dowód z zeznań świadka L. C. i przesłuchania w charakterze strony wnioskodawcy (protokół rozprawy z dnia 26 marca 2016 r. – k. 21-24 a.s. VI U 100/13). Wbrew twierdzeniom skarżącego w aktach tych nie ma protokołu przesłuchania świadka E. K. [prawidłowo B. K.], którego nie można było przesłuchać w niniejszym postępowaniu z uwagi na jego zgon (...)., ponieważ nie składał on zeznań przed Sądem Okręgowym w Płocku we wskazanej sprawie.

Tak więc odmowa przeprowadzenia przez Sąd pierwszej instancji dowodu z akt sprawy VI U 100/13, w sytuacji gdy nie wskazano konkretnych dokumentów w nich znajdujących się i gdy proponowany środek dowodowy był nieprzydatny do udowodnienia wymaganych okresów składkowych i nieskładkowych do przyznania emerytury, była uzasadniona.

Również zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. okazał się bezpodstawny.

W orzeczeniu z dnia 10 czerwca 1999 r., II UKN 685/98 (OSNPiUS 2000 nr 17, poz. 655) Sąd Najwyższy stwierdził, że normy swobodnej oceny dowodów wyznaczone
są wymaganiami prawa procesowego, doświadczenia życiowego oraz regułami logicznego myślenia, według których sąd w sposób bezstronny, racjonalny i wszechstronny rozważa materiał dowodowy jako całość, dokonuje wyboru określonych środków dowodowych i ważąc ich moc oraz wiarygodność, odnosi je do pozostałego materiału dowodowego.

Ocena wiarygodności mocy dowodów przeprowadzonych w danej sprawie wyraża istotę sądzenia w części obejmującej ustalenie faktów, ponieważ obejmuje rozstrzygnięcie
o przeciwstawnych twierdzeniach stron na podstawie własnego przekonania sędziego powziętego w wyniku bezpośredniego zetknięcia się ze świadkami, dokumentami i innymi środkami dowodowymi. Powinna odpowiadać regułom logicznego rozumowania wyrażającym formalne schematy powiązań pomiędzy podstawami wnioskowania i wnioskami oraz uwzględniać zasady doświadczenia życiowego wyznaczające granice dopuszczalnych wniosków i stopień prawdopodobieństwa ich występowania w danej sytuacji. Jeżeli
z określonego materiału dowodowego sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to ocena sądu nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów (art. 233 § 1 k.p.c.) i musi się ostać, choćby w równym stopniu, na podstawie tego materiału dowodowego, dawały się wysnuć wnioski odmienne. Tylko w przypadku, gdy brak jest logiki w wiązaniu wniosków z zebranymi dowodami lub gdy wnioskowanie sądu wykracza poza schematy logiki formalnej albo, wbrew zasadom doświadczenia życiowego, nie uwzględnia jednoznacznych praktycznych związków przyczynowo-skutkowych, to przeprowadzona przez sąd ocena dowodów może być skutecznie podważona (tak m.in. Sąd Najwyższy w wyroku
z dnia 27 września 2002 r., II CKN 817/00, LEX nr 56906).

Dla skuteczności zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. nie wystarcza stwierdzenie
o wadliwości dokonanych ustaleń faktycznych, odwołujące się do stanu faktycznego, który
w przekonaniu skarżącego odpowiada rzeczywistości. Konieczne jest tu wskazanie przyczyn dyskwalifikujących postępowanie sądu w tym zakresie. W szczególności skarżący powinien wskazać, jakie kryteria oceny naruszył sąd przy ocenie konkretnych dowodów, uznając brak ich wiarygodności i mocy dowodowej lub niesłuszne im je przyznając (tak Sąd Najwyższy m.in. w orzeczeniach z dnia: 23 stycznia 2001 r., IV CKN 970/00, LEX nr 52753; 12 kwietnia 2001 r., II CKN 588/99, LEX nr 52347; 10 stycznia 2002 r., II CKN 572/99, LEX nr 53136).

Skuteczne postawienie zarzutu naruszenia przez sąd przepisu art. 233 § 1 k.p.c. wymaga wykazania, że sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego. Nie jest wystarczające jedynie przekonanie o innej niż przyjął sąd wadze (doniosłości) poszczególnych dowodów i ich odmiennej ocenie niż ocena sądu (por. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada 1998 r., II CKN 4/98, niepubl.).

W ocenie Sądu Apelacyjnego Sąd Okręgowy przeprowadził wystarczające dla kategorycznego rozstrzygnięcia sprawy postępowanie dowodowe, a wynik tego postępowania, wbrew twierdzeniom apelującego, ocenił zgodnie z treścią art. 233 § 1 k.p.c., nie przekraczając granic swobodnej oceny dowodów, przepisem tym zakreślonym,
a w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia Sąd pierwszej instancji w sposób wszechstronny
i wnikliwy wyjaśnił powody rozstrzygnięcia oraz przekonywująco wykazał, dlaczego odwołanie należało oddalić. Przedmiotem rozważań Sądu Okręgowego były dowody
na okoliczność legitymowania się przez wnioskodawcę 25 latami okresów składkowych
i nieskładkowych, a w szczególności dotyczące spornego okresu pracy w PGR
w W. w okresie od dnia 1 marca 1969 r. do dnia 1 grudnia 1970 r. Analiza treści uzasadnienia zaskarżonego wyroku wskazuje, że Sąd Okręgowy miał na uwadze dowody osobowe (zeznania świadka E. R. (1)) i nieosobowe (dokumentacja znajdująca się w aktach rentowych – m.in. zaświadczenie Agencji Nieruchomości Rolnej z dnia 20 lutego 2008 r. – k. 3 a.r. dot. kap. pocz., pisemne zeznania świadków E. R. (1) i B. K. oraz oświadczenie wnioskodawcy- k. 5-7 a.r.p.I), które przemawiałyby na korzyść wnioskodawcy. Sąd pierwszej instancji dokonał szczegółowej i wnikliwej analizy materiału dowodowego i trafnie przyjął, że nie można zaliczyć wnioskodawcy do wymaganych do nabycia prawa do emerytury okresów składkowych i nieskładkowych okresu pracy w PGR w W. od dnia 1 marca 1969 r. do dnia 1 grudnia 1970 r.

Sąd Okręgowy miał na uwadze złożone przed organem rentowym pisemne oświadczenie wnioskodawcy i zeznania dwóch świadków potwierdzające w spornym okresie wykonywanie przez niego pracy dorywczej w PGR W.. Ich treść zasadnie nasunęła Sądowi pierwszej instancji uzasadnione wątpliwości co do wiarygodności i mocy dowodowej w tym zakresie zeznań świadków i ubezpieczonego. Dokonana przez Sąd Okręgowy ocena dowodów z zeznań złożonych przez świadka E. R. (1) w postępowaniu przed pozwanym jak i przed Sądem oraz pisemnego oświadczenia ubezpieczonego jest logiczna, zgodna z doświadczeniem życiowym i oparta na rozważeniu materiału dowodowego zebranego w sprawie. Świadek E. R. (1) składając zeznania przed Sądem Okręgowym nie był w stanie wskazać precyzyjnie czasookresów zatrudnienia ubezpieczonego w (...) W.. Pisemne zeznania świadka B. K., które złożone zostały w postępowaniu przed organem rentowym nie były spontaniczne, zawierały tożsamą co zeznania E. R. (1) treść i tylko podpisane były przez świadka. Nadto jak wskazał Sąd Okręgowy ubezpieczony przed Sądem nie pamiętał dokładnie daty pracy ww. gospodarstwie i przyznał, że datę pracy podała mu mama. Nie uszło uwadze Sądu pierwszej instancji, że we wniosku o ustalenie kapitału początkowego wnioskodawca wskazał, że pracował w PGR W. w 1971 r. i przedłożył wówczas zaświadczenie o zarobkach uzyskiwanych w miesiącach czerwiec - grudzień 1971 r. Wnioskodawca wobec nie zaliczenia mu przez Sąd Okręgowy w Płocku prac dorywczych u rolnika w W. do okresu wymaganego okresu 25 lat zatrudnienia, powołał się na spełnienie tej przesłanki do przyznania mu prawa do emerytury, wskazując tym razem na pracowniczy charakter jego zatrudnienia w PGR w W. w okresie od dnia 1 marca 1969 r. do dnia 1 grudnia 1970 r. Dlatego za uzasadniony należało uznać rygoryzm Sądu Okręgowy w ocenie materiału sprawy, który wykazał ogólnikowość i nieprecyzyjność zeznań świadków. W takich okolicznościach Sąd Apelacyjny - działając w granicach dyspozycji art. 382 w związku z art. 233 § 1 k.p.c. - był uprawniony do odmowy wiarygodności i mocy dowodowej wyjaśnień zainteresowanego oraz zeznań świadków na okoliczność udowadnianego okresu zatrudnienia w latach 1969 -1970, z przyczyn wskazanych przez Sąd pierwszej instancji.

Apelujący błędnie wywodził, że sam brak precyzji w ustaleniu daty dziennej jego zatrudnienia w PGR w W. nie daje przesłanki do odmowy wiarygodności zeznań jego świadków.

W wyroku z dnia 9 stycznia 1998 r., II UKN 440/97 (OSNAPiUS z 1998 r. nr 22, poz. 667) Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, iż zaliczenie nieudokumentowanych okresów składkowych do uprawnień oraz wzrostu świadczeń emerytalno-rentowych wymaga dowodów nie budzących wątpliwości, spójnych i precyzyjnych. Podzielając to stanowisko Sąd Apelacyjny nie może więc zaakceptować apelacyjnego zarzutu naruszenia przepisu art. 233 k.p.c. odnośnie do odmowy zaliczenia do stażu ubezpieczeniowego pracy apelującego w latach 1969 - 1970 w PGR w W., gdyż dowody dotyczące zatrudnienia w tym okresie pozbawione są przymiotów o jakich mowa w przytoczonym wyroku Sądu Najwyższego.

Istota decyzji organu rentowego polega na rozstrzygnięciu o prawie do konkretnego świadczenia (lub o jego wysokości) jako całości, a nie o poszczególnych elementach składających się na to prawo. Zatem sąd nie może jednocześnie stwierdzić, iż ubezpieczony spełnia, co niektóre tylko warunki powstania prawa do świadczenia, oddalając przy tym jego odwołanie od niekorzystnej dla niego decyzji organu rentowego (tak: wyrok Sądu Najwyższego z 15 grudnia 2000 r., sygn. akt II UKN 147/00, OSNP 2002, Nr 16, poz. 389).

Zatem zbędnym pozostaje analizowanie przesłanki posiadania 15 lat pracy
w warunkach szczególnych. Jedynie na marginesie zauważyć należy, że Sąd Apelacyjny podzielił stanowisko przyjęte przez Sąd I instancji odnośnie okresu zatrudnienia od dnia
19 maja 1975 r. do dnia 14 czerwca 1987 r. (11 lat, 11 miesięcy i 17 dni) w (...) Przedsiębiorstwie Budownictwa (...) w O. na stanowisku zbrojarza,
z którego wynika, że ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego w Płocku wyrażone
w uzasadnieniu wyroku z dnia 26 marca 2013 r. w sprawie VI U 100/13 w zakresie pracy ubezpieczonego w warunkach szczególnych nie są wiążące w niniejszej sprawie.

Zgodnie z dominującym stanowiskiem judykatury, wynikający z mocy wiążącej stan związania ograniczony jest do rozstrzygnięcia zawartego w sentencji orzeczenia i nie obejmuje jego motywów. Przedmiotem prawomocności materialnej jest bowiem ostateczny rezultat rozstrzygnięcia, a nie przesłanki, które do niego doprowadziły. Granice mocy wiążącej zakreśla sentencja wyroku rozstrzygająca o żądaniach stron określających przedmiot procesu, zaś uzasadnienie wyroku zawiera jedynie wyjaśnienie podstaw faktycznych i prawnych rozstrzygnięcia, a więc nie rozciąga się ona na ustalenia faktyczne
i oceny dotyczące stosunku prawnego. Podkreśla się również, że jedynie w szczególnych przypadkach, zwłaszcza przy orzeczeniach oddalających powództwo lub wniosek
w postępowaniu nieprocesowym, gdy z sentencji nie wynika przedmiotowy zakres rozstrzygnięcia, doniosłe dla ustalenia granic mocy wiążącej mogą być motywy rozstrzygnięcia ale tylko w takich granicach, w jakich stanowią konieczne uzupełnienie rozstrzygnięcia i są konieczne dla wyjaśnienia jego zakresu tj. zakresu, w jakim indywidualizują jego sentencję jako rozstrzygnięcie o przedmiocie sporu (wyroki z dnia
8 czerwca 2005 r., V CSK 702/04 "Prawo Spółek z 2007 r., nr 4, s. 54, z dnia 15 lutego
2007 r., II CSK 452/06, OSNC - ZD z 2008 r., nr A, poz. 20, z 4 grudnia 2009 r., III CZP 97/09, OSNC z 2010 r. Nr 6, poz. 88, z dnia 11 lutego 2011 r., OSNC - ZD z 2012 r. Nr 1, poz. 6, z dnia 13 stycznia 2000 r., II CKN 655/98, z dnia 27 maja 2002 r., IV CKN 1073/00,
z dnia 21 czerwca 2007 r., IV CSK 63/07, z dnia 15 listopada 2007 r., II CSK 347/07, z dnia 13 marca 2008 r., III CSK 284/07, z dnia 25 czerwca 2014 r., IV CSK 610/13, z dnia
15 stycznia 2015 r., IV CSK 181/14-nie publ.) (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia
9 września 2015 r., IV CSK 726/14, LEX nr 1827141).

Odnośnie podstawy materialnoprawnej wskazać należy, że zgodnie z art. 184 ust.
1 ustawy emerytalnej ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia
w życie ustawy osiągnęli:

1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn,

2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27 (wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn).

Ponadto emerytura przysługuje pod warunkiem nie przystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego (ust. 2 art. 184 ustawy emerytalnej).

Stosownie natomiast do art. 32 ust. 2 ustawy emerytalnej dla celów ustalenia uprawnień do emerytury w wieku obniżonym z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia.

Rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których uprawnionym osobom przysługuje prawo do emerytury w wieku obniżonym, ustala się – jak stanowi ust.
4 art. 32 ustawy emerytalnej - na podstawie przepisów dotychczasowych. Sąd Najwyższy
w uchwale w składzie 7 sędziów z dnia 13 lutego 2002 r., (III ZP 30/01, OSNP 2002 nr 10, poz. 243) wskazał jako nadal stosowane „przepisy dotychczasowe” przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r., Nr 8, poz. 43 ze zm.; dalej rozporządzenie). Zgodnie z § 4 rozporządzenia pracownik, który wykonywał wymienione w wykazie A prace w szczególnych warunkach nabywa prawo
do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki: osiągnął wiek emerytalny wynoszący 60 lat dla mężczyzn, ma wymagany okres zatrudnienia (25 lat), w tym
co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

W niniejszej sprawie należy mieć na względzie, że ubezpieczony pierwszy wniosek
o emeryturę w wieku obniżonym złożył w dniu 3 grudnia 2012 r., a pozwany w dniu
12 grudnia 2012 r. wydał decyzję odmowną, ponieważ wnioskodawca udowodnił staż pracy ogólny – 24 lata, 4 miesiące i 24 dni i staż w warunkach szczególnych – 6 lat, 10 miesięcy
i 17 dni (wniosek – k. 1-3 a.r.p. II, decyzja – k. 57 a.r.p. II). Odwołanie ubezpieczonego
od ww. decyzji zostało oddalone przez Sąd Okręgowy w Płocku wyrokiem z dnia 26 marca 2013 r. w sprawie VI U 100/13. W uzasadnieniu orzeczenia ustalono, że ubezpieczony pracował w warunkach szczególnych w okresie od dnia 19 maja 1975 r. do dnia 14 czerwca 1987 r. (11 lat, 11 miesięcy i 17 dni) w (...) Przedsiębiorstwie Budownictwa (...) w O. na stanowisku zbrojarza wykonując prace zbrojarskie
i betoniarskie – wykaz A, dział V, poz. 4 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze (Dz.U. z 1983 r., Nr 8, poz. 43 ze zm.). Jednocześnie nie zaliczono do ogólnego stażu pracy okresu zatrudnienia w gospodarstwie rolnym (...) w latach 1987-1988 r. (wyrok z uzasadnieniem – k. 25, 34-40 a.s. VI U 100/13). Sąd Apelacyjny w Łodzi wyrokiem z dnia 25 maja 2014 r. w sprawie III AUa 932/13 oddalił apelację wnioskodawcy od ww. wyroku Sądu Okręgowego (wyrok – k. 74 a.s. VI U 100/13).

Wnioskodawca w dniu 10 marca 2015 r. złożył nowy wniosek o emeryturę w wieku obniżonym załączając nowe dowody na okoliczność zatrudnienia w PGR W.
w okresie od dnia 1 marca 1969 r. do dnia 1 grudnia 1970 r. – pisemne zeznania świadków E. R. (1) i B. K. oraz oświadczenie wnioskodawcy (wniosek – k.1-3 a.r.p.I, zeznania- k. 5-6 a.r.p.I, oświadczenie – k.7 a.r.p. I).

W ustawie o emeryturach i rentach, zgodnie z brzmieniem art. 6 ust 2 pkt 3 za okresy składkowe uznaje okresy zatrudniania młodocianych na obszarze Państwa Polskiego na warunkach określonych w przepisach obowiązujących przed dniem 1 stycznia 1975 r. W spornym okresie obowiązywała ustawa z dnia 2 lipca 1958 r. w sprawie zatrudniania młodocianych (Dz. U. Nr 45, poz. 226), która w szczególności zawierała w art. 3 ust. 2 upoważnienie dla Rady Ministrów do określenia rodzajów lekkich prac sezonowych lub dorywczych, przy jakich mogli być zatrudniani młodociani, którymi w rozumieniu tej ustawy (art. 1) były osoby, które ukończyły 14 lat, a nie przekroczyły 18 lat życia. Ówczesny prawodawca dopuszczał, zatem zatrudnianie młodocianych nie tylko w celu nauki zawodu, przyuczenia do określonej pracy, czy odbycia wstępnego stażu pracy (art. 3 ust. 1 tej ustawy).

W takich okolicznościach ocena dorywczego lub sezonowego świadczenia pracy przez ubezpieczonego ur. (...), w latach 1969 – 1970 w PGR W. była uzasadniona, skoro okresy pracy sezonowej, jak i okresy dorywczego świadczenia pracy w ramach stosunków pracy młodocianego pracownika podlegają jako okresy składkowe zaliczeniu na podstawie art. 6 ust. 2 pkt 3 ustawy o emeryturach i rentach. Obligowało to sąd do ustalenia długości zatrudnienia ubezpieczonej w charakterze młodocianego pracownika w spornym okresie.

Sąd Okręgowy prawidłowo uznał, że staż emerytalny wnioskodawcy wynosi 24 lat, 4 miesiące i 24 dni okresów składkowych i nieskładkowych, gdyż okres pracy w charakterek młodocianego pracownika od 1 marca 1969 r. do 1 grudnia 1970 r. nie może być zaliczony do okresów składkowych. W związku z powyższym wnioskodawca nie spełnił jednego z kumulatywnych warunków nabycia prawa do emerytury w wieku obniżonym, tj. legitymowanie się 25 latami okresów składkowych i nieskładkowych, a w konwencji nie ma prawa do tego świadczenia.

Biorąc pod uwagę poczynione wyżej ustalenia i rozważania w ocenie Sądu Odwoławczego apelacja ubezpieczonego była nieuzasadniona, wobec czego na podstawie art. 385 k.p.c. Sąd Apelacyjny orzekł, jak w punkcie pierwszym sentencji wyroku.

O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w postępowaniu apelacyjnym Sąd II instancji orzekł w punkcie drugim sentencji zgodnie z treścią przepisu art. 98 § 1 k.p.c. i 108 § 1 k.p.c. w zw. z § 2 pkt 1, § 3, § 15 ust. 2 w zw. z § 16 ust. 1 pkt
2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (t.j. Dz.U. z 2015 r., poz. 1801) (360 x 75 %).

SSA Grażyna Horbulewicz SSA Lucyna Ramlo SSA Iwona Krzeczowska-Lasoń