Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 11 lutego 2016 roku w sprawie z powództwa I. S. przeciwko Skarbowi Państwa –Zakładowi Karnemu numer 1 w Ł. o zadośćuczynienie w kwocie 50.000 zł, Sąd Rejonowy dla Łodzi-Widzewa w Łodzi zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 1.000 zł tytułem zadośćuczynienia wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 21 grudnia 2011 roku do dnia zapłaty, oddalając powództwo w pozostałej części oraz nie obciążył powódki obowiązkiem zwrotu kosztów procesu na rzecz pozwanego, zaś o nieuiszczonych kosztach sądowych orzekł, że ponosi je Skarb Państwa.

Apelację od powyższego wyroku wniosła strona pozwana, zaskarżając je w części, tj. w zakresie pkt. 1 uwzględniającego powództwo.

Zaskarżonemu wyrokowi strona pozwana zarzuciła Naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 24 k.c. i art. 448 k.c. poprzez ich niewłaściwą interpretację i uznanie, iż dobro osobiste powódki I. S. godność zostało naruszone podczas odbywania kary pozbawienia wolności W pozwanym Zakładzie Karnym Nr 1 w Ł., przez okres osadzenia od 3 listopada do 4 grudnia 2009 r. w celi, w której nie miała zagwarantowanej minimalnej powierzchni na jednego osadzonego wynoszącej 3m ² oraz, że w związku z powyższym żądanie zasądzenia zadośćuczynienia zasługiwało na uwzględnienie.

W oparciu o wskazany zarzut strona pozwana wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku w pkt. l, w części uwzględniającej powództwo i oddalenie powództwa w całości, ewentualnie uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi I instancji oraz zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego kosztów instancji odwoławczej według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację powódka wniosła o jej oddalenie oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych za postępowanie apelacyjne.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

apelacja nie jest zasadna i podlega oddaleniu.

Sąd Okręgowy podziela i przyjmuje za własną dokonaną przez Sąd Rejonowy ocenę zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, jak też poczynione na jej podstawie ustalenia faktyczne stanowiące podstawę orzekania, a także rozważania prawne, które nie zostały skutecznie podważone za pomocą podniesionych w apelacji zarzutów.

Zarzut materialnoprawny, tj. art. 24 k.c. i art. 448 k.c. na jakim opiera się apelacja strony pozwanej nie może być uznany za zasadny.

Odnosząc się do argumentacji powołanej przez pozwaną w treści uzasadnienia apelacji wskazać należy, że Skarb Państwa nie kwestionuje ustaleń faktycznych poczynionych przez Sąd Rejonowy, w następstwie których Sąd dokonując oceny prawnej uznał, że konieczność czasowego przebywania powódki w przeludnionych celach jest sytuacja prowadzącą do naruszenia dobra osobistego w postaci godności, rodząca obowiązek wyrównania krzywdy wywołanej tym naruszeniem. Pozwany przyznał, że nie zawsze był w stanie zapewnić powódce pobyt w celach o powierzchni co najmniej 3m ² na jednego osadzonego. Niemniej jednak w ocenie strony pozwanej pobyt powódki w celi nie spełniającej normy powierzchniowej o jakiej mowa w art. 110 k.k.w. nie naruszał dobra osobistego powódki. Strona pozwana prezentując stanowisko przeciwne akcentuje okoliczności, które powinny podlegać kumulatywnej ocenie, próbując wykazać, że Sąd I instancji oceniając sytuację, w jakiej znajdował się powódka nie dokonał oceny wszystkich kryteriów stanowiących podstawę naruszenia dóbr osobistych, tj. dodatkowych czynników charakteryzujących warunki odbywania kary, wskazując przy tym, że zakwaterowanie w przeludnieniu dotyczyło tylko jednej z 5 cel, w której odstępstwo od wymaganej powierzchni w przypadku osadzenia 5 osób jest w granicach błędu pomiarowego i nie jest w ogóle odczuwalne w rzeczywistości,
a powódka w tej celi w stosunku do całego okresu osadzenia przebywała stosunkowo krótko, a przy tym sytuacje, w których na 1 osobę przypadało 2,5m ² mogły występować praktycznie w porze nocnej, gdy osadzone kłady się do snu. W tym stanie rzeczy w ocenie strony pozwanej dolegliwości powódki związane z pobytem w przeludnionej celi były znikome,
a tym samym brak jest podstaw do zasądzenia odszkodowania.

Z powyższym stanowiskiem strony apelującej nie można się zgodzić. Zdaniem Sądu Okręgowego sam fakt osadzenia osoby pozbawionej wolności w celi o powierzchni przypadającej na jednego osadzonego mniejszej niż 3m ² może stanowić wystarczającą przesłankę do przyjęcia, że nastąpiło naruszenie dobra osobistego skazanego w rozumieniu przepisów art.23 i 24 k.c., a mianowicie prawa człowieka do poszanowania godności.

W polskim porządku prawnym zasady odbywania kary pozbawienia wolności zostały uregulowane przede wszystkim w ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 90, poz. 557), przy czym szczególne znaczenie - w kontekście zarzutów podniesionych przez powoda - ma tutaj art. 110 § 2 k.k.w. Zgodnie z tym przepisem - w celach mieszkalnych powierzchnia przypadająca na jednego skazanego nie może wynosić mniej niż 3 m ², cele muszą być wyposażone w odpowiedni sprzęt zapewniający warunki higieny, dostateczny dopływ świeżego powietrza, odpowiednią temperaturę i oświetlenie. Realizując delegację ustawową z art. 249 § 3 ust. 2 k.k.w., Minister Sprawiedliwości rozporządzeniem z dnia 17 października 2003 r. (Dz. U. Nr 186, poz. 1820), określił w sposób szczególny warunki bytowe osób osadzonych w zakładach karnych i aresztach śledczych.
W jego ramach uregulował kwestię przyznawanej więźniom odzieży, obuwia, pościeli, środków higieny, konserwacji oraz sprzętu stołowego, jak też normy wyposażenia w sprzęt kwaterunkowy cel mieszkalnych, miejsc i innych pomieszczeń w zakładach karnych. Rozporządzenie to wraz z powołanym przepisem k.k.w. jest podstawowym aktem prawnym gwarantującym więźniom w Polsce przewidziane przez ustawodawcę tzw. standardy odbywania kary pozbawienia wolności. Są one swoistym wzorcem polskiego ustawodawcy, który powinien być każdorazowo zapewniony osobom osadzonym, jako gwarancja zapewnienia pewnej równowagi pomiędzy prawami jednostki, a koniecznością ich ograniczenia dla potrzeb ogółu.

W orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, jak również
w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego i Sądu Najwyższego jednolicie przyjmuje się, że sam fakt umieszczenia osoby pozbawionej wolności w celi o powierzchni przypadającej na osadzonego mniejszej niż 3 m. kw. może stanowić wystarczającą przesłankę stwierdzenia naruszenia dóbr osobistych. Takie działanie Skarbu Państwa jest bezprawne a jego odpowiedzialność na podstawie art. 448 k.c. za krzywdę wyrządzoną tym naruszeniem nie zależy od winy (porównaj między innymi uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 18 października 2011 r. III CZP 25/11, OSNC z 2012 r., nr 2, poz. 15 i powołane tam orzecznictwo, a także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 kwietnia 2013 roku, III CSK 232/12, Lex numer 1353199, OSNC-ZD 2014/2/22, OSNC-ZD 2014/4/22). Jak wskazano w tych orzeczeniach, przyjęta w polskim ustawodawstwie norma 3 m ² na osobę osadzoną w celi jest jedną z najniższych w Europie, w której rekomendowany przez Radę Europy standard w tym zakresie wynosi nie mniej niż 4 m ². Trudno sobie wyobrazić sytuację, w której w celi o powierzchni mniejszej niż 3 m ² na osobę, można mówić o humanitarnym taktowaniu, a zatem, jak stwierdził Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 26 maja 2008 r. SK 25/07 ( (...) Zb. Urz. 2008, nr 4, poz. 62), zagęszczenie w celi ponad tę normę może samo w sobie być kwalifikowane jako traktowanie niehumanitarne w rozumieniu art. 3 Konwencji. Wprawdzie w orzecznictwie ETPCz na co zwraca uwagę apelujący na ogół kumulatywnie ocenia się warunki pobytu w zakładzie karnym, gdyż w większości spraw poszkodowani podnoszą zarzuty naruszenia więcej niż jednego warunku pobytu, jednak nie wyklucza to sytuacji, w której decydujące znaczenie zostaje przypisane jednemu czynnikowi ze względu na jego wagę jako przyczyny naruszenia dóbr osobistych. Tym czynnikiem może być osadzenie w celi o powierzchni mniejszej niż 3 m ² na osobę, stanowiące jedyną dolegliwość. ETPCz przyjmuje też, że choć już samo osadzenie w zakładzie karnym w celu odbycia kary pozbawienia wolności prowadzi do ograniczenia przestrzeni życiowej, to jednak jego rozmiar nie powinien przekraczać „poziomu nieuniknionego cierpienia”. Naruszenie tak minimalnego standardu powierzchni samo w sobie stanowi już tak istotną dolegliwość, że, jak wskazał Sąd Najwyższy w cytowanej uchwale z dnia 18 października 2011 r., jest poważnym sygnałem, iż doszło do niehumanitarnego traktowania osoby odbywającej karę pozbawienia wolności i naruszenia jej dobra osobistego. Natomiast ETPCz między innymi w wyroku z dnia 22 października 2009 r. skarga nr (...) O. i skarga nr (...) S. stwierdził, że w przypadku sytuacji, w których na jednego osadzonego przypada mniej
niż 3 m ² powierzchni celi, już sam ten fakt stanowi wystarczająca przesłankę do stwierdzenia naruszenia art. 3 Konwencji, nie można bowiem zapewnić w takich warunkach godnego traktowania więźnia. W konsekwencji Trybunał uznał, że wszystkie sytuacje, w których osadzony jest pozbawiony minimalnej powierzchni 3 m. kw. w celi będą traktowane jako uzasadniona przesłanka stwierdzenia naruszenia art. 3 Konwencji.

Wbrew zatem stanowisku strony apelującej, do przyjęcia naruszenia art. 3 Konwencji nie jest wymagane, by występowały inne jeszcze, poza przeludnieniem celi, dolegliwości przy odbywaniu kary pozbawienia wolności. W tym stanie rzeczy należało zgodzić się z Sądem I instancji w zakresie w jakim wskazał, że długotrwałość osadzenia powódki w celi, w której na jednego osadzonego przypadało mniej niż 3m ², wskazuje na to, że samo ono doprowadziło do naruszenia jej dobra osobistego w postaci prawa do odbywania kary w warunkach ludzkich i nie uwłaczających godności. Należy przy tym podkreślić, iż dla powódki, która jest osobą schorowaną przebywanie w warunkach celi przeludnionej niewątpliwie stanowiło negatywne przeżycie. Oceny tej nie zmieniają podnoszone przez stronę apelującą okoliczności, które w żadnej mierze nie mogą eskulpować odpowiedzialności Skarbu Państwa. Bez znaczenia jest bowiem fakt, iż powódka w trakcie odbywania kary pozbawienia wolności w przeludnionej celi przebywała stosunkowo krótko, a przy tym nie składała skarg i często angażowała się w prace poza celą. Całkowicie bezzasadne jest stanowisko strony pozwanej, iż skoro powódka świadomie naruszyła porządek prawny i naraziła się na pobyt w więzieniu, to przyznanie jej zadośćuczynienia stanowi nadużycie prawa. Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 18 października 2011 r. w sprawie III CZP 25/11 (Lex 955054) wskazał, że umieszczenie osoby pozbawionej wolności w celi o powierzchni przypadającej na osadzonego mniejszej niż 3m ² może stanowić wystarczającą przesłankę stwierdzenia naruszenia jej dóbr osobistych. Tym samym powoływanie się przez apelującego na odmowę udzielenia ochrony prawnej (art. 5 k.c.) podmiotowi, który korzysta z przysługującego mu prawa podmiotowego zgodnie z jego treścią uznać należało za nietrafne.

Z powyższych względów udzielenie powódce żądanej ochrony prawnej było w tym zakresie uzasadnione i apelacja w braku usprawiedliwionych podstaw podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98§1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 391§1 k.p.c. i zasądzono od pozwanego na rzecz powódki kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym, ustaloną na podstawie § 10 ust. 1 pkt 1 w zw. z § 2 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. 2015.1800).