Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 sierpnia 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku – V Wydział Cywilny w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 25 sierpnia 2016 r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy z powództwa E. S. oraz małoletnich N. S. i H. S.

przeciwko Towarzystwu (...) Spółce Akcyjnej w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powodów i pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w T.

z dnia 22 września 2015 r. sygn. akt I C 608/13

I.  zmienia zaskarżony wyrok:

a)  w punkcie 1 (pierwszym) w ten sposób, że obniża zasądzoną w nim kwotę do kwoty 38.857 (trzydzieści osiem tysięcy osiemset pięćdziesiąt siedem) złotych,

b)  w punkcie 4 (czwartym) w ten sposób, że obniża wysokość zasądzonej w nim renty do kwoty po 179,30 (sto siedemdziesiąt dziewięć 30/100) złotych,

c)  w punkcie 5 (piątym) w ten sposób, że obniża wysokość zasądzonej w nim renty do kwoty po 179,30 (sto siedemdziesiąt dziewięć 30/100) złotych,

- oddalając powództwo w pozostałej części;

II. oddala apelację pozwanego w pozostałej części;

III.  oddala apelację powodów w całości;

IV.  nie obciąża powodów kosztami postępowania apelacyjnego poniesionymi przez pozwanego.

Na oryginale właściwe podpisy.

Sygn. akt V ACa 14/16

UZASADNIENIE

Po sprecyzowaniu żądań pozwu, powódka E. S. działając w imieniu własnym i na rzecz małoletnich dzieci N. i H. rodzeństwa S. domagała się od (...) S.A. w W. zasądzenia na swoją rzecz zadośćuczynienia w kwocie 75.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty tytułem zadośćuczynienia oraz odszkodowania w kwocie 17.714 zł tytułem zwrotu kosztów pogrzebu i renty w kwocie 500 zł miesięcznie płatnej do 10 -ego dnia każdego miesiąca, a także zasądzenia na rzecz małoletniego powoda H. S. kwoty 70.000 zł z ustawowymi odsetkami do dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty tytułem zadośćuczynienia oraz renty w kwocie 800zł miesięcznie płatnej do 10 -ego dnia każdego miesiąca, nadto zasądzenia na rzecz małoletniej powódki N. S. kwoty 70.000zł. tytułem zadośćuczynienia z ustawowymi odsetkami do dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz renty w kwocie 800 zł płatnej do 10 -ego dnia każdego miesiąca oraz zwrotu kosztów procesu.

Pozwany (...) w W. w odpowiedzi na pozew, a następnie w piśmie procesowym stanowiącym odpowiedź na rozszerzone powództwo wnosił o odrzucenia pozwu małoletnich H. i N. rodzeństwa S. oraz w przypadku nieodrzucenia pozwu, oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu.

Postanowieniem z dnia 7.03.2013r. Sąd Rejonowy w B. uznał się niewłaściwym i przekazał sprawę do Sądu Okręgowego w T. na mocy art. 17 pkt. 4 k.p.c.

Prawomocnym postanowieniem z dnia 4.06.2013r. Sąd Okręgowy w T. oddalił wniosek pozwanego o odrzuceniu pozwu małoletnich H. i N. rodzeństwa S..

Sąd Okręgowy w T. wyrokiem z dnia 22 września 2015r. zasądził od pozwanego Towarzystwa (...) S.A. w W. na rzecz powódki E. S. kwotę 47.714 zł tytułem zadośćuczynienia i odszkodowania z ustawowymi odsetkami od dnia 8 marca 2013r. do dnia zapłaty oraz na rzecz małoletniego powoda H. S. kwotę 25.000 zł tytułem zadośćuczynienia z ustawowymi odsetkami od dnia 8 marca 2013r. do dnia zapłaty, a także na rzecz małoletniej powódki N. S. kwotę 20.000zł tytułem zadośćuczynienia z ustawowymi odsetkami od dnia

8 marca 2013r. do dnia zapłaty, ponadto ustalił wysokość miesięcznej renty należnej małoletniemu powodowi H. S. od pozwanego na kwotę po 329,30zł miesięcznie oraz należnej małoletniej powódce N. S. od pozwanego na kwotę po 329,30zł miesięcznie, zaś w pozostałej części oddalił powództwo i nie obciążył powodów kosztami procesu pozwanego oraz kosztami sądowymi, które nie zostały uiszczone.

Sąd Okręgowy ustalił w niniejszej sprawie, że dnia (...) r. w B. doszło do wypadku drogowego, w wyniku którego śmierć poniósł K. S. - mąż powódki E. S. i ojciec małoletnich powodów H. i N. rodzeństwa S.. Do wypadku doszło w ten sposób, że kierująca samochodem marki O. (...) K. D. podejmując manewr włączania się do ruchu nie zachowała szczególnej ostrożności i nie ustępując pierwszeństwa kierującemu motocyklem S. K. S. wjechała w ul. (...), czym spowodowała stan zagrożenia bezpieczeństwa w ruchu drogowym. Kierujący motocyklem K. S. poruszając się ul. (...) z prędkością znacznie przekraczającą prędkość dopuszczalną 110km/h, w konkretnych warunkach drogowych pozbawił się możliwości zatrzymania motocykla przed miejscem kolizji, czym w znacznym stopniu przyczynił się do zaistnienia przedmiotowego wypadku drogowego. Błędna była również technika jazdy motocyklisty, bo po zauważeniu na swoim pasie pojazdu powinien podjąć manewr wyprzedzania zamiast gwałtowanego hamowania, co doprowadziło do uślizgu koła, tym bardziej, że z przeciwnego kierunku nie nadjeżdżał żaden pojazd. Wyrokiem z dnia 21 czerwca 2010r. Sąd Rejonowy w B. w sprawie IIK (...) uznał K. D. za winną tego, że w dniu 2 września 2009r. około godz. 19.40 w B. na ul. (...) umyślnie naruszyła zasady bezpieczeństwa w ruchu drogowym. Pojazd, którym poruszała się K. D. marki O. (...) nr rej. (...) posiadał ubezpieczenie komunikacyjne OC u pozwanego (...).U. S.A. (...) powodów pismem z dnia 29.07.2011r. wystąpił do pozwanego z przedsądowym wezwaniem do zapłaty domagając się na rzecz każdego z powodów kwoty po 50.000zł. tytułem zadośćuczynienia za krzywdę spowodowaną śmiercią K. S.. Pismem z dnia 11.10.2011r. pozwany poinformował, że podjął decyzję o przyjęciu odpowiedzialności za to zdarzenie w 60% - zasada winy. W związku z tym decyzją z dnia 11.10.2011r. przyznał powódce E. S. 15.000zł. tytułem zadośćuczynienia i powodowi H. S. 7.000zł. tytułem zadośćuczynienia, ale kwoty te pomniejszył uwzględniając swoją odpowiedzialność o 60% i ostatecznie wypłacił uprawnionym odpowiednio 9.000zł. E. S. i 4.200zł. H. S.

tytułem zadośćuczynienia. Natomiast roszczenie odnośnie zadośćuczynienia z art. 446 § 4 k.c. na rzecz małoletniej N. S. w wieku 2 lat (w chwili zdarzenia) oddalił wskazując, że rozmiar krzywdy moralnej niemowląt, młodszych dzieci, nie mogą być oparte na jednakowym kryterium jak osób dorosłych. Powódkę z mężem łączyła silna więź. Byli 8 lat małżeństwem, a wcześniej 6 lat "chodzili ze sobą". Pobrali się z wielkiej miłości. Małżonkowie razem wychowywali 2 dzieci. K. S. był zaradnym człowiekiem i dobrym ojcem. W chwili wypadku N. miała skończone 2 lata, a H. w listopadzie 2009r. kończył 7 lat. Małżonkom dobrze się powodziło. W chwili wypadku K. S. był zatrudniony jako kierowca-dostawca u swoich teściów w Restauracji U (...) w B. na umowę o pracę na czas nieokreślony od dnia 1.10.2004r. Jego średnie miesięczne wynagrodzenie za ostatnie 6 m-cy przed śmiercią wynosiło 1.600zł. brutto miesięcznie tj. 1.181zł netto miesięcznie. Rozwoził żywność do szkół. Posiadał średnie wykształcenie, a z zawodu był mechanikiem samochodowym. Powódka też pracowała w Restauracji U (...) w B. prowadzonej przez jej rodziców na stanowisku pracownika administracyjno-biurowego od dnia 1.01.2000r. na cały etat. W tamtym czasie jej wynagrodzenie wynosiło 2.400zł. brutto miesięcznie. Umowa trwa nadal. Otrzymuje obecnie wynagrodzenie w kwocie 1738,57 zł netto miesięczne. Ma wyższe wykształcenie - magister usług finansowych. Zmarły był zaradnym człowiekiem i oprócz zatrudnienia na umowę o pracę u teściów dorabiał sobie jeszcze sprowadzając samochody oraz motocykle zza granicy i sprzedając je w Polsce. W przyszłości chciał otworzyć warsztat samochodowy. Nadto małżonkowie prowadzili jeszcze wcześniej sklep obuwniczy i drugi z używaną odzieżą, a jeszcze wcześniej jako pierwsi w B. otworzyli kawiarenkę internetową. Starczało im na wyjazdy na wczasy, jeździli całą rodziną na basen, korzystali z życia. Kiedy zginął K. S. małżonkowie byli w trakcie budowy domu jednorodzinnego. K. S. codziennie chodził na budowę i doglądał prac. Na dzień (...) ich dom na działce przy ul. (...) w B. był w stanie surowym do wysokości stropu (w stanie zaszalowania i zazbrojenia). Po wypadku powódka E. S. przeżyła traumę. Funkcjonowała jak we śnie. Nie docierało do niej jeszcze co się stało. (...). (...). Za namową rodziców, którzy bardzo ją wspierali we wszystkim, wróciła do pracy po dwóch tygodniach po tragicznym zdarzeniu. To oni ją przekonali, że to będzie dobre rozwiązanie, będzie jej łatwiej przetrwać ten trudny czas kiedy czymś się zajmie. Cały czas mieszka z dziećmi w mieszkaniu rodziców. W między czasie

z przerwami z uwagi na brak środków finansowych kontynuowane były prace związane z budową domu. Obecnie dom powódki jest w stanie surowym zamkniętym. W tej chwili prowadzone są prace związane z hydrauliką. Została już założona instalacja elektryczna i wstawione okna. Na budowę domu powódka przeznaczyła środki uzyskane od pozwanego i ubezpieczyciela. (...) Towarzystwo (...) S.A. V. (...) z tytułu zgonu ubezpieczonego K. S. uznało swoją odpowiedzialność i dokonało wypłaty świadczeń na rzecz E. S. z tego tytułu w łącznej wysokości 44.400zł. Obecnie cały czas pomagają jej rodzice. Powódka nie korzystała z pomocy (...) w B.. Po śmierci ojca N. ciągle o nim mówiła, wyciągała albumy z jego zdjęciami, potrzebuje kontaktu z mężczyznami- siada wujkom na kolana. H. zamknął się w sobie, nie chciał rozmawiać, uważał, że ojciec zginął przez niego. Po około 1,5 roku od wypadku otworzył się, chodził do pedagoga szkolnego na rozmowy, w szkole się zamyślał. Po wypadku dzieci spały razem z matką. H. początkowo korzystał z pomocy (...) w B., a od czerwca 2011r. i nadal pozostaje pod opieką Poradni (...) w (...)w T.. Obecnie dzieci somatycznie są zdrowe i prawidłowo się rozwijają. Nieobecność ojca pozostawiła większe ślady w psychice syna H. niż córki N.. Ujemne skutki braku ojca zależą w dużym stopniu od postawy jaką przyjmie matka wobec zmarłego męża i sytuacji jaka zaistniała. Powodów łączyły bliskie pozytywne więzi psychiczne ze zmarłym. Nagła i tragiczna śmieć K. S. wywarła niekorzystny wpływ na ich dalsze życie zarówno w sensie emocjonalnym jak i ekonomicznym. E. S. razem z mężem wzajemnie zaspakajali swoje potrzeby zarówno fizyczne jak i emocjonalne, w tym również potrzebę miłości, akceptacji oraz bezpieczeństwa. Wspólnie wychowywali dzieci obdarzając je pozytywnymi uczuciami, także zaspakajając ich potrzeby fizyczne i emocjonalne. Powódka E. S. po śmierci męża otrzymała zasiłek pogrzebowy z ZUS w kwocie 6.162,96 zł. Powódka podniosła koszty nagrobka w kwocie: 7.700 zł., koszty miejsca pochówku 53zł, budowy grobu 941,60 zł. i 240,75 zł, za usługę pogrzebową zapłaciła 713, 69 zł i 2.509,35 zł., za stypę 4.200 zł, która odbyła się w restauracji U (...), a wzięło w niej udział ponad 300 osób. Ponadto za odzież zmarłego zapłaciła 700,09 zł i odzież pogrzebową dla siebie i dzieci 232 zł. .Łącznie 17.772,48 zł. Powódka otrzymuje na siebie i małoletnie dzieci rentę rodzinną z ZUS, obecnie w kwocie 724,22 zł. : 3 = 241,40 zł na osobę. Na swoje utrzymanie powódka wydaje: opłata z mieszkanie 500 zł, 500 zł na wyżywienie, na telefon 80zł, lekarstwa 50 zł, środki czystości 100zł , dojazdy do lekarza 150 zł, internet 58 zł. Koszt

utrzymania każdego z małoletnich wynosi ok. 900 zł miesięcznie. Na powyższą kwotę składają się: 500 zł wyżywienie ( z tym, że mał. N. mało je, więc niższa kwota jeśli chodzi o dziewczynkę), odzież ok. 200 zł ( nie co miesiąc taka kwota), obuwie ok. 150zł ( nie co miesiąc taka kwota), leki (doraźnie) 50 zł, korepetycje 100zł.

Sąd Okręgowy w pierwszej kolejności odniósł się do zarzutu pozwanego dotyczącego przyczynienia się poszkodowanego do powstania szkody na poziomie 60%. W świetle zebranego w sprawie materiału dowodowego, w tym w szczególności opinii biegłych z zakresu (...) Sąd uznał, że zmarłemu należy przypisać 50 % przyczynienia się do wypadku. K. S. poruszał się z prędkością 110km/h, przez co pozbawił się możliwości zatrzymania motocykla przed miejscem kolizji i dlatego w znacznym stopniu przyczynił się do zaistnienia wypadku drogowego. Nadto jego zachowanie było nieprawidłowe gdyż powinien podjąć manewr wyprzedzania zamiast gwałtowanego hamowania.

W dalszej części uzasadnienia, odnosząc się do żądania zasądzenia zadośćuczynienia Sąd Okręgowy wskazał, że bez wątpienia powodowie utracili najbliższą osobę, której nikt nie będzie mógł im zastąpić. Powódka E. S. utraciła męża, a jej dzieci utraciły ojca. Ich poczucie krzywdy jest więc ogromne. Cierpienie jest tym większe, bo zmarły odszedł nagle jadąc drogą publiczną. E. i K. S. byli małżeństwem z dość długim stażem, byli zgodni, dobrze układało się między nimi. Relacje dzieci z ojcem były prawidłowe, byli ze sobą silnie związani emocjonalnie. Ponadto, w ocenie Sądu, trzeba mieć na względzie, że gdy śmierć ma charakter nagły, to w pełni uzasadnione jest przekonanie, że gdyby nie doszło do tego zdarzenia, osoba ta mogłaby żyć przez jeszcze wiele lat, w ciągu których rodzina spędziłaby ze sobą jeszcze wiele szczęśliwych chwil. Biorąc to wszystko pod uwagę, Sąd Okręgowy na podstawie art. 446 § 4 k.c. uznał, iż odpowiednie zadośćuczynienie na rzecz powódki E. S. będzie w kwocie w kwocie 60.000 zł, na rzecz powoda H. S. w kwocie 50.000zł, na rzecz powódki N. S. w kwocie 40.000 zł, które należy odpowiednio pomniejszyć o 50 % przyczynienia się zmarłego do powstania szkody. Z tym, że Sąd Okręgowy uwzględnił już wcześniej wypłacone przez pozwanego kwoty na rzecz powódki E. S. i małoletniego H.. W konsekwencji po dokonanych obliczeniach Sąd Okręgowy zsądził na rzecz powódki E. S. zadośćuczynienie w kwocie 30.000 zł, na rzecz małoletniego powoda H. S. w kwocie 25.000 zł, na rzecz małoletniej powódki N. S. w kwocie 20.000 zł. O

odsetkach orzeczono zasądzając je od dnia 8 marca 2013r. Sąd Okręgowy przyjął, że tego dnia już na pewno pozwany znał treść rozszerzonego powództwa w niniejszej sprawie, bo z tą datą sporządził i przesłał do Sądu oraz pełnomocnika powodów pismo, w którym wnosił o oddalenie powództwa w całości.

Odnosząc się do roszczenia powodów w zakresie renty, Sąd Okręgowy wskazał, iż było ono częściowo zasadne. Sąd na podstawie zaoferowanego materiału dowodowego ustalił, iż powódka E. S. otrzymuje po wypadku męża na swoją rzecz rentę rodzinną w kwocie 241,40 zł z oraz z tytułu umowy o pracę ma wynagrodzenie w kwocie ok. 1738,57zł. miesięcznie. Nie wykazała przy tym w żaden sposób, że ma niezaspokojone potrzeby. Jej dochody są wyższe od wydatków i dlatego renta jej się nie należy. Z tych względów w tej części należało powództwo oddalić.

Jeśli chodzi o żądanie małoletnich powodów H. i N. rodzeństwa S. dotyczące renty Sąd Okręgowy poczynił analogiczne do powyższych ustalenia. Sąd wskazał, że miesięczny koszt utrzymania każdego z dzieci wynosi ok. 900 zł. Na kwotę tą składają się: kwota 500 zł tytułem wyżywienia i kwota ok. 400 zł tytułem wydatków na odzież, obuwie i inne. W związku z tym, że małoletnim powodom przyznana została z ZUS renta rodzinna, należna im renta stanowi różnicę pomiędzy kwotą ich comiesięcznych wydatków tj. kwotą 900 zł, a kwotą otrzymywaną przez każdego z nich renty z ZUS tj. kwotą 241,40 zł, pomniejszona o 50 % przyczynienia się zmarłego. (900 zł - 241,40 zł : 2 = 329,30 zł). W pozostałym zakresie Sąd powództwo oddalił co do żądania renty na rzecz małoletnich powodów.

Sąd Okręgowy stwierdził, że żądanie powódki zwrotu kosztów pogrzebu było uzasadnione i dlatego zostało ono w całości zasądzone. Sąd Okręgowy wskazał, że w niniejszej sprawie powódka wyszczególniła i udowodniła dokumentami wydatki związane z samym pogrzebem i stypą oraz na zakup odzieży żałobnej. Ich wysokość nie była kwestionowana przez pozwanego. Dlatego Sąd Okręgowy zasądził na rzecz powódki E. S. kwotę 17.414 zł tytułem odszkodowania .

Z uwagi na sytuację ekonomiczną i osobistą powodów Sąd biorąc pod uwagę fakt, iż częściowo przegrali proces, na mocy art. 102 k.p.c. nie obciążył ich kosztami procesu pozwanego ani nieuiszczonymi kosztami sądowymi, które zostały tymczasowo pokryte ze Skarbu Państwa.

Od powyższego wyroku apelacje wniosły obie strony.

Powodowie wyrokowi zarzucili sprzeczność istotnych ustaleń Sądu pierwszej instancji z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy poprzez przyjęcie, iż zasądzona w wyroku kwota na rzecz powodów jest sumą "odpowiednią" do doznanej przez nich szkody, podczas gdy kwota ta jest niewspółmierna do krzywdy, jakiej doznali w związku ze śmiercią K. S..

Skarżący domagali się zmiany zaskarżonego wyroku i uwzględnienia żądania powodów przez zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kwoty dochodzonej pozwem wraz z kosztami zastępstwa procesowego za obie instancje; ewentualnie uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd Okręgowy w T..

Pozwany zaskarżył wyrok w części, tj.:

a) punkt 1. w/w wyroku - w części - tj.:

• w zakresie zadośćuczynienia - ponad zasądzoną na rzecz powódki kwotę 24.000,00 zł, tj. co do kwoty 6.000,00 zł wraz z ustawowymi odsetkami od tej kwoty, oraz w zakresie odsetek ustawowych od niezaskarżonej kwoty 24.000,00 zł - od dnia 8 marca 2013 r. do dnia 21 września 2015 r.,

• w zakresie odszkodowania - ponad zasądzoną na rzecz powódki kwotę 7.085,60 zł, tj. co do kwoty 10.628,40 zł wraz z ustawowymi odsetkami od tej kwoty, oraz w zakresie odsetek ustawowych od niezaskarżonej kwoty 7.085,60 zł - od dnia 8 marca 2013 r. do dnia 21 września 2015 r.

b) punkt 2. w/w wyroku - w części - tj. ponad zasądzoną na rzecz powoda kwotę 20.000,00 zł, tj. co do kwoty 5.000,00 zł wraz z ustawowymi odsetkami od tej kwoty, oraz w zakresie odsetek ustawowych od niezaskarżonej kwoty 20.000,00 zł - od dnia 8 marca 2013 r. do dnia 21 września 2015 r.,

c) punkt 3. w/w wyroku - w części - tj. ponad zasądzoną na rzecz powódki kwotę 16.000,00 zł, tj. co do kwoty 4.000,00 zł wraz z ustawowymi odsetkami od tej kwoty, oraz w zakresie odsetek ustawowych od niezaskarżonej kwoty 16.000,00 zł - od dnia 8 marca 2013 r. do dnia 21 września 2015 r.,

d) punkt 4. w/w wyroku - w części - tj. w zakresie ustalenia wysokości miesięcznej renty

należnej małoletniemu powodowi H. S. ponad kwotę 43,00 zł, tj. co do kwoty 286,30 zł,

e) punkt 5. w/w wyroku - w części - tj. w zakresie ustalenia wysokości miesięcznej renty należnej małoletniej powódce N. S. ponad kwotę 43,00 zł, tj. co do kwoty 286,30zł,

f) punkt 7. w/w wyroku - w całości,

g) punkt 9. w/w wyroku - w całości.

Skarżący wyrokowi zarzucił:

I. Naruszenie przepisów prawa procesowego, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, tj.:

• przepisu art. 233 § 1 KPC, polegające na przekroczeniu przez Sąd I instancji granic swobodnej oceny materiału dowodowego, zebranego w niniejszej sprawie,

II. Sprzeczność istotnych ustaleń Sądu I instancji z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, mianowicie:

a) ustalenie zbyt niskiego stopnia przyczynienia się poszkodowanego w wyniku wypadku komunikacyjnego z dnia (...) r., K. S., do spowodowania zajścia przedmiotowego zdarzenia szkodowego;

b) niezgodne z zasadami logiki i doświadczenia życiowego ustalenie, ze miesięczny koszt utrzymania każdego z małoletnich powodów - H. S. i N. S. -wynosi po 900,00 zł;

c) ustalenie, że do wyliczenia renty winien być uwzględniony cały koszt utrzymania dzieci podany przez E. S. i pominięcie zasady, iż obowiązek alimentacyjny wobec dzieci spoczywa na obojgu rodzicach;

d) nie pomniejszenie odszkodowania zasądzonego powódce E. S. o 50% przyczynienia, pomimo pomniejszenia zasądzonego powodom zadośćuczynienia i renty o 50% przyczynienia.

III. Naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:

a) przepisu art. 362 k.c. poprzez

— jego niezastosowanie w zakresie roszczenia powódki - E. S. o odszkodowanie i nie pomniejszenia w konsekwencji odszkodowania zasądzonego powódce E. S. o 50% przyczynienia, pomimo pomniejszenia zasądzonego powodom zadośćuczynienia i renty o 50% przyczynienia. Mając na uwadze wynik postępowania

dowodowego sąd I instancji błędnie nie pomniejszył zasądzonego w/w powódce odszkodowania o 60% przyczynienia,

— a w pozostałym zakresie poprzez jego niewłaściwe zastosowanie, polegające na stwierdzeniu przez Sąd I instancji, iż obowiązek naprawienia szkody ciążący na pozwanym ulega odpowiedniemu zmniejszeniu wskutek ustalenia przez tenże Sąd przyczynienia się poszkodowanego w wyniku wypadku komunikacyjnego z dnia (...) r., K. S., do spowodowania zajścia przedmiotowego zdarzenia szkodowego jedynie w 50 %,

b) przepisu art. 446 § 2 KC w związku z treścią przepisu art. 133 § 1 k.r.io. oraz treścią przepisu art. 135 § 1 k.r.io. poprzez :

— przyjęcie, iż usprawiedliwione potrzeby każdego z małoletnich powodów - H. S. i N. S. - wynoszą po 900,00 zł miesięcznie;

— nadto zaś poprzez pominięcie zasady, iż obowiązek alimentacyjny wobec małoletnich spoczywa na obojgu rodzicach,

Skarżący wniósł o zmianę:

I. punktu 1. zaskarżonego wyroku - poprzez oddalenie powództwa w części ponad zasądzoną na rzecz powódki E. S.:

• tytułem zadośćuczynienia - kwotę w wysokości 24.000,00 zł

• tytułem odszkodowania - kwotę w wysokości 7.085,60 zł

oraz orzeczenie, że odsetki za opóźnienie w wysokości ustawowej od niezaskarżonych przez pozwanego kwot należą się od dnia 22 września 2015 r. do dnia zapłaty, a nie od daty wskazanej w zaskarżonym wyroku i oddalenie powództwa w tym zakresie,

II. zmianę punktu 2. zaskarżonego wyroku - poprzez oddalenie powództwa w części ponad zasądzoną na rzecz powoda H. S. kwotę w wysokości 20.000,00 zł oraz orzeczenie, że odsetki za opóźnienie w wysokości ustawowej od niezaskarżonej przez pozwanego kwoty należą się od dnia 22 września 2015 r. do dnia zapłaty, a nie od daty wskazanej w zaskarżonym wyroku i oddalenie powództwa w tym zakresie,

III. zmianę punktu 3. zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w części ponad zasądzoną na rzecz powódki N. S. kwotę w wysokości 16.000,00 zł oraz orzeczenie, że odsetki za opóźnienie w wysokości ustawowej od niezaskarżonej przez pozwanego kwoty należą się od dnia 22 września 2015 r. do dnia zapłaty, a nie od daty wskazanej w zaskarżonym wyroku i oddalenie powództwa w tym zakresie,

IV. zmianę punktu 4. zaskarżonego wyroku poprzez ustalenie, że miesięczna renta należna małoletniemu powodowi H. S. wynosi 43,00 zł płatna od dnia 10 każdego miesiąca poczynając od uprawomocnienia się wyroku, i oddalenie tej części powództwa w pozostałym zakresie,

V. zmianę punktu 5. zaskarżonego wyroku poprzez ustalenie, że miesięczna renta należna

małoletniej powódce N. S. wynosi 43,00 zł płatna od dnia 10 każdego miesiąca

poczynając od uprawomocnienia się wyroku, i oddalenie tej części powództwa w pozostałym

zakresie,

VI. zmianę punktu 7. zaskarżonego wyroku - w całości,

VII. zmianę punktu 9. zaskarżonego wyroku - w całości,

VIII. zasądzenie od każdego z powodów na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych, za obie instancje, ewentualnie, o uchylenie wyroku w części, zaskarżonej niniejszą apelacją pozwanego - wraz z rozstrzygnięciem o kosztach postępowania - i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach procesu, w tym kosztach zastępstwa

procesowego, według norm przepisanych, za obie instancje.

Pozwany w odpowiedzi na apelację wniósł o oddalenie apelacji powodów w całości jako oczywiście bezzasadnej oraz o zasądzenie na swoją rzecz zwrotu kosztów procesu za instancję odwoławczą według norm przepisanych.

Powodowie wnieśli o oddalenie apelacji pozwanego.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego zasługuje na uwzględnienie w części, natomiast apelacja powodów jako bezzasadna podlega oddaleniu.

Sąd Apelacyjny podziela ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Okręgowy i czyni je podstawą również własnego rozstrzygnięcia. Podziela również przeprowadzoną przez ten Sąd ocenę dowodów jako nienaruszajacą zasady oceny dowodów wynikającej z art. 233 § 1 k.p.c. Zgodnie z brzmieniem art. 233 § 1 k.p.c. Sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Powyższe wymogi spełnia cena dokonana przez Sąd pierwszej instancji skoro Sąd ten dokonał oceny wszystkich dowodów w sprawie. Wyciągnięte przez Sąd pierwszej instancji

wnioski, co do wiarygodności i mocy dowodowej poszczególnych dowodów są nie tylko logiczne, ale także zgodne z zasadami doświadczenia życiowego.

Nie sposób podzielić argumentacji, że Sąd pierwszej instancji nie potrafił prawidłowo oszacować rozmiaru krzywdy doznanej przez powodów, a co za tym idzie ustalić odpowiedniej kwoty zadośćuczynienia. Należy w tym miejscu przywołać utrwalone w orzecznictwie zapatrywanie, że korygowanie przez sąd odwoławczy wysokości zasądzonej kwoty zadośćuczynienia możliwe jest wówczas, gdy stwierdza się oczywiste i rażące naruszenie ogólnych kryteriów ustalania wysokości zadośćuczynienia ( por. przykładowo wyroki Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 2006r., II PK 102/.06, z dnia 18 listopada 2004r., ICK 219/04 z dnia 30 października 2003r., IV CK 151/02, z dnia 7 listopada 2003r., V CK 110/03, z dnia 9 lipca 197- r., III PRN 39/70). W ramach kontroli instancyjnej nie jest natomiast możliwe wkraczanie w sferę swobodnego uznania sędziowskiego. O oczywistym i rażącym naruszeniu zasad ustalenia "odpowiedniego" zadośćuczynienia mogłoby świadczyć przyznanie zadośćuczynienia wręcz symbolicznego zamiast stanowiącego rekompensatę doznanej krzywdy, bądź też kwoty wygórowanej, prowadzącej do niestosownego wzbogacenia się tą drogą. W ocenie Sądu Apelacyjnego suma zasądzonego zadośćuczynienia przy uwzględnieniu kwot wypłaconych przed wszczęciem postępowania przez ubezpieczyciela na wystąpienie takiej dysproporcji nie wskazuje. Wymaga podkreślenia, że Sąd Okręgowy ustalając kwotę zadośćuczynienia uwzględnił wszystkie istotne dla jej oszacowania okoliczności, opierając się w tym zakresie na materiale dowodowym, w tym na opinii biegłego z zakresu psychologii. Z uzasadnienia zaskarżonego wyroku wynika, że ustalony rozmiar zadośćuczynienia jest odpowiedni do doznanych przez rodzinę cierpień. Sąd pierwszej instancji wziął pod uwagę wpływ, jaki wywarła nagła śmierć K. S. na funkcjonowania wszystkich członków rodziny. Nie pominął faktu, że nagła śmierć ojca odebrała małoletnim powodom szansę na zbudowanie relacji, jakie występują w pełnej rodzinie, jak również powódce możliwość do życia w pełnej rodzinie.

Chybione są również podnoszone w obu apelacjach argumenty zmierzające do podważenia stanowiska Sądu pierwszej instancji co do rozmiaru przypisanego zmarłemu stopnia przyczynienia się do wypadku. Przede wszystkim nie mają racji powodowie, gdy twierdzą, że w rozpatrywanym przypadku nie ma możliwości stosowania instytucji przyczynienia się do szkody. Sąd Apelacyjny podziela wyrażone w tym zakresie w orzecznictwie stanowisko, że roszczenie o zadośćuczynienie za naruszenie dobra osobistego w postaci szczególnej więzi rodzinnej na skutek śmierci osoby bliskiej choć ma samodzielny

charakter to jest ściśle związane z osobą zmarłego i dlatego skoro jego przyczynienie się do powstania szkody może stanowić, stosownie do art. 362 k.c., podstawę do obniżenia odszkodowania należnego bezpośrednio poszkodowanemu, to tym bardziej jest to uzasadnione wobec osób jedynie pośrednio poszkodowanych, którym ustawa przyznaje prawo dochodzenia określonych roszczeń odszkodowawczych. Przepis art. 362 k.c. dotyczy ogólnie ujętego "obowiązku naprawienia szkody" bez różnicowania podstawy prawnej, z którego obowiązek naprawienia szkody wynika, jak również podmiotu na rzecz którego obowiązek ten ma być spełniony ( por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lipca 2012r., ICSK 660/11, LEX nr 1228769). Z prawidłowo poczynionych ustaleń Sądu pierwszej instancji wynika, że wprawdzie zmarłemu motocykliście nie ustąpiła pierwszeństwa K. D., to jednak zmarły poruszał się ze znaczną prędkością przez co pozbawił się możliwości zatrzymania motocykla przed miejscem zdarzenia, a nadto nie podjął odpowiedniego manewru. Przyjęcie zatem przez Sąd pierwszej instancji stopnia przyczynienia się przez zmarłego do zaistnienia kolizji na poziome pięćdziesięciu procent jest zasadne i odpowiada użytemu przez biegłego pojęciu "znacznego przyczynienia się do zaistnienia wypadku drogowego". Należy bowiem mieć na względzie, że z jednej strony stosując się do reguł obowiązujących uczestników ruchu drogowego zmarły mógł uniknąć kolizji, a z drugiej strony nie można pominąć, iż przyczyną zdarzenia było wymuszenie pierwszeństwa przez K. D.. Wynika z tego, że postępowanie każdego z uczestników tego zdarzenia miało taki sam wpływ na powstanie jego skutków.

Podsumowując tę część rozważań należy stwierdzić, że ustalone przez Sąd pierwszej instancji zadośćuczynienie na rzecz powódki E. S. w kwocie 60.000 zł, na rzecz powoda H. S. w kwocie 50.000 zł oraz na rzecz powódki N. S. w kwocie 40.000 zł przy uwzględnieniu wypłaconych z tego tytułu przez ubezpieczyciela kwot przed wszczęciem postępowania sądowego (na rzecz E. S. w kwocie 9.000 zł oraz na rzecz H. S. w kwocie 4.200 zł) jest adekwatne do doznanej przez powodów krzywdy, a zatem nie jest ani świadczeniem zbyt niskim, ani świadczeniem wygórowanym. Obniżenie zaś jego wysokości związane było z koniecznością uwzględnienia przyczynienia się zmarłego do powstania szkody, co prawidłowo uczynił Sąd pierwszej instancji. Łącznie zatem wypłacone i zasądzone zadośćuczynienie na rzecz E. S. wyniosło 39.000 zł, na rzecz H. S. 29.200 zł oraz na rzecz N. S. 20.000 zł.

Nie zasługuje na aprobatę stanowisko wyrażone w apelacji powodów o błędnym przyjęciu przez Sąd pierwszej instancji, iż w niniejszej sprawie nie zostały spełnione warunki

uzasadniające zasądzenie na rzecz powódki E. S. renty. Należy podkreślić, że roszczenie z art. 446 § 2 k.c. ma charakter odszkodowawczy, a nie alimentacyjny. Zgodnie ze wskazaną regulacją renta powinna być obliczona stosownie do potrzeb uprawionego oraz do możliwości zarobkowych i majątkowych K. S.. Sąd Okręgowy prawidłowo przyjął, że ocena obecnej sytuacji ekonomicznej powódki nie daje podstaw do zasądzenia na jej rzecz takiego świadczenia. Wniosku tego nie podważa okoliczność, że o prawie do świadczenia w postaci renty decydują nie tylko potrzeby uprawionego, ale również rozmiar możliwości zarobkowych i majątkowych K. S.. Przed śmiercią zarabiał on 1.181 zł miesięcznie. Wysokość wpływów z dodatkowego źródła dochodu, jakim miała być sprzedaż samochodów i motocykli sprowadzanych z zagranicy przez zmarłego nie została wykazana. Nie można też przeoczyć, że dochód, jaki przed śmiercią osiągał K. S. był przeznaczany na zaspokojenie potrzeb całej rodziny, a zatem również dwojga małoletnich dzieci stron, które aktualnie otrzymują rentę rodzinną oraz rentę od ubezpieczyciela. W przypadku powódki dochód z tytułu zatrudnienia również jest obecnie powiększony o świadczenie w postaci renty rodzinnej. Świadczenie to, mając na uwadze rozmiar możliwości zarobkowych zmarłego, w wystarczającym stopniu równoważy straty o charakterze materialnym, jakie powstały po stronie powódki w związku ze śmiercią małżonka.

Natomiast nie sposób odmówić racji pozwanemu, gdy twierdzi, że wysokość renty na rzecz małoletnich powodów nie została prawidłowo ustalona przez Sąd pierwszej instancji. Nie w pełnym zakresie jednakże argumentacja przedstawiona przez skarżącego zasługuje na akceptację. Nie można się zgodzić, że nieprawidłowo Sąd pierwszej instancji ustalił zakres potrzeb uprawionych małoletnich dzieci na poziomie 900 zł miesięcznie. Sąd Najwyższy wskazał, że przesłanka potrzeb uprawionego może obejmować wszystkie potrzeby uprawionego, których został on pozbawiony w wyniku czynu niedozwolonego, rzeczywiście zaspokajane przez zmarłego, niezależnie od tego czy mieściły się one, czy też wykraczały poza granice usprawiedliwionych potrzeb uprawionego w rozumieniu art. 135 k.r.o. Zważyć należy, że zakres potrzeb ustalony przez Sąd pierwszej instancji obejmuje jedynie podstawowe potrzeby na poziomie, który nie może być uznany za wygórowany. Natomiast rację należy przyznać pozwanemu, gdy twierdzi, że przy ustaleniu wysokości przedmiotowej renty należy stosować kryteria przyjęte w art. 135 k.r.o. Istotne bowiem jest to, że obowiązek alimentacyjny wobec małoletnich dzieci obciążał nie tylko zmarłego, ale również powódkę. Uwzględniając okoliczność, że swój obowiązek alimentacyjny powódka wykonuje również poprzez osobiste starania o wychowanie małoletnich dzieci stron, Sąd Apelacyjny uznał, że

tylko w jednej trzeciej powódka powinna uczestniczyć w pokrywaniu materialnych potrzeb dzieci. Z tego względu przy przyjęciu 50 % przyczynienia się zmarłego do zdarzenia wysokość renty na każde dziecko wynosi (600 zł -241,40 zł = 359 zł : 2 = 179,30 zł) 179,30zł miesięcznie.

Sąd Apelacyjny znalazł również podstawy do modyfikacji zasądzonego na rzecz powódki w oparciu o art. 446 § 1 k.c. odszkodowania obejmującego koszty pogrzebu. O ile co do zasady zwrot tych kosztów jest uzasadniony, o tyle nie można zgodzić się, że w pełnej wysokości, skoro również w tym przypadku powinno uwzględnić się stopień przyczynienia się zmarłego do powstania szkody. Oznacza to, że podlega zwrotowi połowa kosztów pogrzebu, a zatem 8.857 zł.

Odnosząc się do zarzutu pozwanego nieprawidłowego określenia terminu, od którego należą się odsetki trzeba stwierdzić, że jest on bezzasadny. W orzecznictwie Sądu Najwyższego ugruntował się w ostatnich latach pogląd, iż terminem, od którego należą się odsetki za opóźnienie w zapłacie zadośćuczynienia za krzywdę może być, w zależności od okoliczności sprawy, zarówno dzień poprzedzający wyrokowanie o zadośćuczynieniu, jak i dzień tego wyrokowania ( por. wyrok SN z dnia 8 marca 2013r. III CSK 192/12, wyrok SN z dnia 7 marca 2014r. IV CSK 375/13). Wprawdzie ustalenie wysokości zadośćuczynienia zależy od uznania sądu, to jednak nie jest to uznanie dowolne, a zależne od spełnienia ustawowych przesłanek. Wyrok w sprawie o zadośćuczynienie nie ma charakteru konstytutywnego. Zasadą zatem jest zasądzenie odsetek od daty wymagalności zadośćuczynienia, zaś wyjątkiem od daty późniejszej, w tym daty wyrokowania. Tak samo odsetki od odszkodowania należą się od daty wymagalności. W rozpoznawanej sprawie nie zachodzę podstawy do odstąpienia od tej zasady.

Z tych przyczyn Sąd Apelacyjny na mocy art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok w punkcie 1 oraz w punktach 4 i 5 ( punkt I wyroku ), zaś na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację pozwanego w pozostałym zakresie oraz apelację powodów w całości (punkt II i III wyroku).

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono w myśl art. 102 k.p.c., uznając że zachodzi w niniejszej sprawie szczególny wypadek uzasadniający odstąpienie od obciążania powodów tymi kosztami. Za takim wnioskiem przemawia zarówno sytuacja materialna powodów jak i okoliczności związane z samym procesem, w tym ze specyfiką zasądzonych zaskarżonym wyrokiem roszczeń.