Pełny tekst orzeczenia

  Sygn. akt VIII Ga 191/16

Powód (...) sp. j. w P. domagał się zasądzenia od pozwanego W. D. kwoty 12.799,20 zł na którą składały się należności w kwotach :

a)  84,51 zł tytułem odsetek ustawowych od kwoty 3.489,35 zł za okres od dnia 27 kwietnia 2013 r. do dnia 3 lipca 2013 r.,

b)  37,75 zł tytułem odsetek ustawowych od kwoty 4.607,88 zł za okres od dnia 26 maja 2013 r. do dnia 17 czerwca 2013 r.,

c)  28,78 zł tytułem odsetek ustawowych od kwoty 1.719,01 zł za okres od dnia 2 sierpnia 2013 r. do dnia 17 września 2013 r.,

d)  57,28 zł tytułem odsetek ustawowych od kwoty 4.873,82 zł za okres od dnia 23 sierpnia 2013 r. do dnia 30 września 2013 r.,

e)  19,08 zł tytułem odsetek ustawowych od kwoty 2.550,53 zł za okres od dnia 10 września 2013 r. do dnia 30 września 2013 r.,

f)  245,04 zł tytułem odsetek ustawowych od kwoty 4.071,04 zł za okres od dnia 15 października 2013 r. do dnia 1 kwietnia 2014 r.,

g)  412,71 zł tytułem odsetek ustawowych od kwoty 10.254,47 zł za okres od dnia 8 listopada 2013 r. do dnia 28 lutego 2014 r.,

h)  349,69 zł tytułem odsetek ustawowych od kwoty 7.494,85 zł za okres od dnia 2 marca 2014 r. do dnia 10 lipca 2014 r.,

i)  303,66 zł tytułem odsetek ustawowych od kwoty 5.879,85 zł za okres od dnia 13 lipca 2014 r. do dnia 4 grudnia 2014 r.,

j)  5.424,67 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 5 grudnia 2014 r. do dnia zapłaty,

k)  124,07 zł tytułem odsetek ustawowych od kwoty 2.369,76 zł za okres od dnia 5 kwietnia 2014 r. do dnia 29 sierpnia 2014 r.,

l)  1.406,70 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 18 maja 2014 r. do dnia zapłaty,

m)  1.073,74 zł tytułem odsetek ustawowych od kwoty 7.931,52 zł za okres od dnia 18 listopada 2013 r. do dnia 13 grudnia 2014 r.,

n)  3.231,52 zł wraz z ustawowymi ustawowymi od dnia 4 grudnia 2014 r. do dnia zapłaty,

a także kosztów procesu według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu podniesiono, iż w ramach umowy o współpracy handlowej pozwany zakupił u powoda towary za które w części nie uregulował ceny, w części zaś zapłacił ją z opóźnieniem. Z tego tytułu powód – po uwzględnieniu korekt wynikających z faktu wypowiedzenia umowy o współpracy – naliczył i skapitalizował odsetki za zwłokę, których dochodzi obecnie wraz z pozostałą do zapłaty należnością główną.

Pozwany, w sprzeciwie od nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu upominawczym, domagał się oddalenia powództwa i zasądzenia zwrotu kosztów procesu. Podniósł, że w związku z wypowiedzeniem umowy o współpracy handlowej pomiędzy stronami, powód miał obowiązek odbioru z magazynu pozwanego całości towaru i wystawienia faktury korygującej. Nie wykonanie tego obowiązku skutkowało obciążeniem powoda karą umowną w wysokości 8.500 zł (85 dni x 100 zł), powinien był on zatem pomniejszyć swoje należności o powyższą kwotę, nie zaś – jak to uczynił w ramach korekty – jedynie o kwotę 4.000 zł. Pozwany podniósł ponadto, że powód odebrał z magazynu towar o wartości 1.925,20 zł netto (2.367,87 zł brutto), co powinno skutkować wystawieniem faktury korygującej i w konsekwencji pomniejszeniem dochodzonej należności o ww. kwotę. Pozwany zarzucił także, iż roszczenie powoda – w zakresie należności odsetkowej – nie zostało udowodnione, a ponadto wyliczono je w sposób nieprawidłowy.

W piśmie procesowym z dnia 4 września 2015 r. powód podtrzymał dotychczasowe stanowisko. Podniósł, że po otrzymaniu wypowiedzenia umowy podjął próbę odbioru towaru, okazało się jednak, że towar nie był przygotowany przez pozwanego do odbioru. W momencie kiedy do odbioru towaru ostatecznie doszło okazało się, że w większości jest on przeterminowany. W związku z tym, iż towar ten nie był pełnowartościowym produktem, a jego „przeterminowanie” nastąpiło z winy pozwanego brak było podstaw do wystawienia faktur korygujących. Powód wyjaśnił także, że jedynie w ramach uprzedniej współpracy handlowej i swojej dobrej woli odebrał ww. towar i uznał obciążenie go opłatą za magazynowanie lecz jedynie w kwocie 4.700 zł. Podniósł także, że dochodzone należności znajdują oparcie w fakturach VAT z których wynikają terminy płatności, a także z wyciągach z rachunku bankowego potwierdzających dokonywanie wpłat po terminie.

Wyrokiem z dnia 29 stycznia 2016 r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 12.799,20 zł z ustawowymi odsetkami od kwot :

a)  5.424,67 zł od dnia 5 grudnia 2014 r. do dnia zapłaty,

b)  1.406,70 zł od dnia 18 maja 2014 r. do dnia zapłaty,

c)  3.231,52 zł od dnia 4 grudnia 2014 r. do dnia zapłaty

a także kwotę 3.057 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sąd Rejonowy ustalił, że w dniu 6 marca 2013 r. strony zawarły umowę o współpracy handlowej na podstawie której powód zobowiązał się do dostarczania towaru do magazynu pozwanego przy ul. (...) w B. - zgodnie z zamówieniem pozwanego, ten zaś zobowiązał się do zapłaty za dostarczony towar w oparciu o faktury wystawione przez powoda. Strony ustaliły również, iż umowa mogła zostać rozwiązana z zachowaniem miesięcznego terminu wypowiedzenia, ze skutkiem na ostatni dzień miesiąca kalendarzowego. W § 8 ust. 10 umowy strony ustaliły także, iż w przypadku jej rozwiązania powód zobowiązany będzie do odebrania od pozwanego całego towaru znajdującego się w magazynie i wystawienia faktury korygującej - w terminie 14 dni od dnia wypowiedzenia umowy. Brak odbioru towaru w powyższym terminie powodowało naliczenie opłaty za magazynowanie w wysokości 100 zł netto za każdy dzień zwłoki.

Zgodnie z powyższą umową powód dostarczał do magazynu pozwanego towary, a następnie wystawiał faktury VAT :

a)  w dniu 12 marca 2013 r. nr (...) na kwotę 3.489,25 zł – z terminem zapłaty do dnia 26 kwietnia 2013 r. (do tej faktury powód w dniu 28 lutego 2014 r. wystawił fakturę korygującą nr (...) na kwotę 911,26 zł),

b)  w dniu 16 kwietnia 2013 r. nr (...) na kwotę 4.607,88 zł – z terminem zapłaty do dnia 25 maja 2013 r.,

c)  w dniu 14 czerwca 2013 r. nr (...) na kwotę 1.719,68 zł – z terminem zapłaty do dnia 1 sierpnia 2013 r.,

d)  w dniu 14 czerwca 2013 r. nr (...) na kwotę 984 zł – z terminem zapłaty do dnia 28 czerwca 2013 r.,

e)  w dniu 6 lipca 2013 r. nr (...) na kwotę 4.873,82 zł – z terminem zapłaty do dnia 22 sierpnia 2013 r.,

f)  w dniu 6 lipca 2013 r. nr (...) na kwotę 2.550,53 zł – z terminem zapłaty do dnia 9 września 2013 r.,

g)  w dniu 30 sierpnia 2013 r. nr (...) na kwotę 4.071,04 zł – z terminem zapłaty do dnia 14 października 2013 r. (do tej faktury powód w dniu 9 września 2013 r. wystawił fakturę korygującą nr (...) na kwotę 685,67 zł tytułem zwrotu),

h)  w dniu 23 września 2013 r. nr (...) na kwotę 10.254,47 zł – z terminem zapłaty do dnia 7 listopada 2013 r. (do tej faktury powód w dniu 28 lutego 2014 r. wystawił faktury korygujące nr : (...) na kwotę 208,40 zł, (...) na kwotę 1.639,96 zł oraz (...) na kwotę 455,18 zł),

i)  w dniu 4 października 2013 r. nr (...) na kwotę 7.931,52 zł – z terminem zapłaty do dnia 18 listopada 2013 r.,

j)  w dniu 18 lutego 2014 r. nr (...) na kwotę 3.479,50 zł – z terminem zapłaty do dnia 4 kwietnia 2014 r. (do tej faktury powód wystawił fakturę korygującą nr (...) na kwotę 1.109,74 zł),

k)  w dniu 3 kwietnia 2014 r. nr (...) na kwotę 1.846,37 zł – z terminem zapłaty do dnia 18 maja 2014 r. (do tej faktury powód wystawił fakturę korygującą nr (...) na kwotę 439,67 zł).

Sąd Rejonowy ustalił także, że w dniu 12 lutego 2014 r. pozwany obciążył powoda fakturą VAT nr (...) na kwotę 615 zł tytułem opłaty marketingowej – z terminem zapłaty do dnia 26 lutego 2014 r., a także, że w dniu 22 sierpnia 2014 r. rozwiązał umowę handlową nr 28/13 z zachowaniem jednomiesięcznego terminu wypowiedzenia oraz wezwał powoda do odebrania reszty towaru z magazynu. W związku z tym wezwaniem kierowca powoda - M. D. był na początku września 2014 r. w przedsiębiorstwie pozwanego w tym celu, wtedy jednak pracownicy pozwanego nie przygotowali towaru do odbioru i nie chcieli go wydać. W dniu 1 grudnia 2014 r. M. D. był po raz drugi w przedsiębiorstwie pozwanego po odbiór towaru, zabrał wówczas wszystkie produkty, zarówno te przeterminowane, jak i te które mogły zostać sprzedane.

W dniu 3 grudnia 2014 r. pozwany obciążył powoda notą księgową nr (...) na kwotę 8.000 zł za składowanie towaru w okresie od dnia 15 września 2014 r. do dnia 3 grudnia 2014 r. W treści ww. noty nie oznaczono terminu zapłaty tej należności. Wystawienie przez powoda wskazanych wyżej faktur korygujących : nr (...) do faktury nr (...) do faktury nr (...) nastąpiło natomiast w dniu 4 grudnia 2014 r.

Sąd pierwszej instancji ustalił także, że pozwany zapłacił powodowi część opisanych wyżej należności po upływie terminów wymagalności do zapłaty. W piśmie z dnia 8 grudnia 2014 r. powód wezwał bezskutecznie pozwanego do zapłaty kwoty 12.770,94 zł tytułem zaległych cen oraz skapitalizowanych odsetek za zwłokę.

Powyższy stan faktyczny Sąd Rejonowy ustalił na podstawie dokumentów prywatnych znajdujących się w aktach sprawy, a także na podstawie uznanych za wiarygodne zeznań świadka M. D. oraz częściowo na podstawie zeznań stron. Sąd nie dał wiary zeznaniom powoda, jedynie w części dotyczącej braku obowiązku odbioru wszystkich towarów, nie tylko tych nieprzeterminowanych. Nadto Sąd odmówił wiarygodności zeznaniom pozwanego, iż we wrześniu 2014 r. towar był już przygotowany do wydania powodowi, albowiem w tym zakresie zeznania pozwanego nie znalazły oparcia w pozostałym materiale dowodowym.

Sąd pierwszej instancji zważył, iż w ramach łączącej strony umowy o współpracy handlowej powód sprzedawał pozwanemu rzeczy w postaci artykułów spożywczych (art. 535 k.c.). W ramach tego stosunku obowiązkiem kupującego była zapłata ceny, jeśli zaś opóźnia się on ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi (art. 481 § 1 k.c.). Istota kapitalizacji odsetek sprowadza się do połączenia szeregu świadczeń jednostkowych z sumą świadczenia pieniężnego, w stosunku do którego były one ustalone.

W ocenie Sądu Rejonowego powód wykazał, że część cen za sprzedane towary została zapłacona przez pozwanego po terminie wymagalności, a część w ogóle nie została zapłacona. Odnosząc się natomiast do zarzutu pozwanego, Sąd pierwszej instancji zważył, iż § 8 ust. 10 umowy stanowił w istocie karę umowną, którą pozwany mógł nałożyć na powoda w przypadku niezabrania towarów z magazynu pozwanego po wypowiedzeniu umowy (art. 483 § 1 i art. 484 § 1 k.c.). Kara taka, będąca dodatkowym zastrzeżeniem umownym, wprowadzanym do umowy w ramach swobody kontraktowania, służyć ma wzmocnieniu skuteczności więzi powstałej między stronami w wyniku zawartej przez nie umowy i realnemu wykonaniu zobowiązania. Przesłanką uzasadniającą zwolnienie dłużnika z odpowiedzialności z tego tytułu jest wykazanie, że przyczyną niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania są okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Także i w tym przypadku, w ocenie Sądu, powód wykazał, iż na początku września 2014 r. podjął starania w celu odbioru towarów z magazynu pozwanego, nie zostały one jednak wówczas wydane przez pracowników pozwanego, więc w istocie powód mógł je odebrać dopiero na początku grudnia 2014 r. W tym stanie rzeczy powód nie ponosił winy za zwłokę w ich odbiorze. Sąd Rejonowy podkreślił, że pozwany nie przedstawił dowodów dla zniweczenia powyższych twierdzeń powoda, np. w postaci zeznań osób pracujących w magazynie, a zeznania pozwanego tym zakresie były niewiarygodne.

Niezależnie od powyższego Sąd pierwszej instancji zauważył, że nawet gdyby uznać, iż pozwany był uprawniony do nałożenia na powoda kary umownej, to nie podniósł on skutecznie zarzutu potrącenia kwoty 8.000 zł z tego tytułu, gdyż na dzień zamknięcia rozprawy nie mogła być ona uznana za wymagalną. Zgodnie z art. 455 k.c. wymagalność roszczenia następuje wraz z nadejściem terminu spełnienia świadczenia. Jeżeli termin wymagalności nie został określony, to wymagalność następuje wraz z wezwaniem dłużnika przez wierzyciela do spełnienia świadczenia. Ewentualna wierzytelność pozwanego z tytułu kary umownej nie była wymagalna w dniu wystawienia noty księgowej, ani nawet w dniu zamknięcia rozprawy. Wymagalność roszczenia o zapłatę kary umownej następuje bowiem po wezwaniu dłużnika do zapłaty przez wierzyciela (art. 455 k.c.). Pozwany nie wykazał jednak w niniejszej sprawie, w ocenie Sądu pierwszej instancji, aby wzywał powoda do zapłaty powyższej kwoty, ani nawet, aby złożył wobec powoda oświadczenie o potrąceniu ww. wierzytelności. Jako pozbawiony znaczenia Sąd Rejonowy ocenił fakt, iż powód nie kwestionował roszczenia pozwanego z tego tytułu do kwoty 4.700 zł, albowiem roszczenie dochodzone przez powoda było pomniejszone o tą kwotę.

Sąd pierwszej instancji podkreślił również, że przewidziany w art. 91 k.p.c. zakres umocowania nie uprawnia pełnomocnika procesowego do złożenia materialnoprawnego oświadczenia o potrąceniu, ani też nie daje podstaw do przypisania pełnomocnikowi procesowemu strony przeciwnej prawa przyjmowania w imieniu mocodawcy oświadczeń kształtujących jego sytuację materialną. Gdyby więc uznać stanowisko pozwanego w sprzeciwie od nakazu zapłaty jako złożone w sposób dorozumiany oświadczenie o potrąceniu, to mając na uwadze zakres pełnomocnictwa udzielonego pełnomocnikowi powoda, nie byłby on uprawniony do przyjęcia takiego oświadczenia. Ponadto, w ocenie Sądu Rejonowego, pozwany nie wykazał, iż wartość produktów, które powód odebrał od pozwanego została zawyżona, albowiem pozwany nie przedstawił żadnego dowodu na powyższą okoliczność (art. 6 k.c.).

Mając na uwadze powyższe okoliczności Sąd Rejonowy, na podstawie art. 535 k.c. i art. 481 § 1 i art. 482 k.c., uwzględnił żądanie pozwu, a kosztach procesu orzekł na podstawie art. 98 § 1 i art. 99 k.p.c. stosując zasadę odpowiedzialności za wynik procesu.

Od powyższego wyroku apelację wniósł pozwany, zaskarżając rozstrzygniecie w całości i zarzucając mu:

1.  naruszenie przepisów prawa procesowego, tj. art. 233 § 1 k.p.c. polegające na przekroczenie zasady swobodnej oceny dowodów przejawiające się w braku wszechstronnego rozważenia oraz wnikliwej ocen materiału dowodowego, w szczególności poprzez :

a)  przejęcie za udowodnionego faktu przyjazdu kierowcy powoda M. D., który należy do kręgu osób bliskich tej strony, po odbiór towaru znajdującego się w magazynie pozwanego we wrześniu 2014 r., podczas gdy gołosłowne wyjaśnienia tego świadka nie zostały poparte żadnym innym dowodem np. potwierdzeniem delegacji (art. 6 k.c.),

b)  wadliwe przyjęcie, że pozwany miał się domagać odbioru towaru przez powoda po wygaśnięciu umowy o współpracy, podczas gdy odbiór towaru – zgodnie z treścią zawartej umowy – należał do obowiązków powoda, a w przypadku nieterminowego odbioru towaru powód był zobligowany uiszczać karę umowną za każdy dzień składowania tegoż towaru w magazynach pozwanego w kwocie po 100 zł za każdy dzień,

c)  nieprawidłową ocenę zeznań pozwanego, który wskazał na jakiej podstawie obciążył powoda karą umowną w kwocie 8.000 zł i w jaki sposób została ona ustalona, a także co do okoliczności związanych z obowiązkiem powoda pomniejszenia jego należności o wartość towaru odebranego przez powoda, która to kwota (2.367,87 brutto) została przyznana przez powoda i potwierdzona na piśmie przy odbiorze towaru,

2.  sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zgromadzonego materiału dowodowego, polegającą na bezzasadnym przyjęciu, że powód usiłował odebrać towar we wrześniu 2014 r., a pozwany nie przygotował go do wydania, pomimo tego, iż tej okoliczności wprost zaprzecza fakt uznania przez powoda kary umownej w wysokości 4.700 zł (dotyczącej przechowywania towaru powoda w magazynie pozwanego przez okres 47 dni, tj. od dnia 5 września 2014 r. do dnia 22 października 2014 r.), poprzez odjęcie jej od wartości dochodzonego roszczenia, a nadto ustalenie niewymagalności kary umownej wynikającej z noty wystawionej przez pozwanego na kwotę 8.000 zł, w sytuacji gdy powód w części uznał swoje zobowiązanie wynikające z tego dokumentu,

3.  naruszenie przepisu prawa materialnego tj. art. 535 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że powodowi należy się cała kwota dochodzona pozwem, podczas gdy powód potwierdził fakt odebrania towaru od pozwanego w grudniu 2014 r. o określonej wartości, a mimo to na tą kwotę nie wystawił faktury korygującej, wbrew zobowiązaniu wynikającemu z umowy,

4.  naruszenie przepisów prawa materialnego tj. art. 483 § 1 i art. 484 § 1 w zw. z art. 455 k.c. wskutek ich błędnej wykładni polegającej na przyjęciu, że roszczenie powoda z tytułu zapłaty kary umownej było niewymagalne i dlatego nie nadawało się do potrącenia.

Wskazując na powyższe skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa, ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji, a także o zasądzenie kosztów postępowania za obie instancje. Wniósł również o przeprowadzenie w postępowaniu apelacyjnym dowodu z wezwania do zapłaty należności z tytułu kary umownej, a także oświadczenia o potrąceniu.

Uzasadniając apelację pozwany podkreślił, że Sąd pierwszej instancji w uzasadnieniu swojego rozstrzygnięcia nie odniósł się w ogóle do kwoty odpowiadającej wartości towaru zabranego przez powoda, który został wcześniej przed niego zafakturowany. Faktury sprzedaży, w których ujęty był ww. towar odebrany przez powoda, stanowiły zaś podstawę faktyczną powództwa. Pozwany zaprzeczył ponadto stanowczo, aby kierowca powoda we wrześniu 2014 roku przyjechał po powyższy towar, podkreślając, że udowodnienie tej okoliczności ciążyło na powodzie. Gdyby taka sytuacja zaistniała, to powód chciałby mieć pisemne potwierdzenie, że towar nie był gotowy do odbioru, aby nie była mu naliczana kara umowna za magazynowanie, zeznania zatem świadka, który rzekomo był u pozwanego należy uznać za niewiarygodne, zwłaszcza, że jest on spokrewniony z przedstawicielem powoda.

Skarżący podkreślił także, że w sytuacji gdy nastąpiło rozwiązanie umowy, powód obowiązany był do odbioru pozostałego towaru i wystawienie faktury korygującej. Nie wykonał on jednak ciążących na nim obowiązków i nie pomniejszył dochodzonej należności o wartość odebranego towaru tj. o kwotę 2.367,87 zł brutto. Nie można w konsekwencji zaakceptować takiego stanu rzeczy, aby pozwany miał obowiązek zapłacić za towar, który został zabrany przez powoda. Pozwany podkreślił ponadto, że złożył skutecznie powodowi oświadczenie o potrąceniu. Podniósł, że powód uznał roszczenie pozwanego o zapłatę kary umownej do wysokości 4.700 zł, o tą kwotę bowiem pomniejszył swoją wierzytelność, chociaż nie wyjaśnił z jakich przyczyn uznanie to dotyczy tylko części tej wierzytelności. Pozwany osobiście na rozprawie podniósł natomiast zarzut potrącenia w zakresie dalszej kwoty 3.300 zł, czego Sąd Rejonowy z niewiadomych przyczyn nie uwzględnił.

W odpowiedzi na apelację powód domagał się jej oddalenia oraz zasądzenia kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Powód wywodził, że ocena dowodów przyjęta przez Sąd pierwszej instancji jest prawidłowa, zachowanie zaś pozwanego miało na celu jak najdłuższe „przechowywanie” pozostałego towaru, tak aby „zreasumować” wzajemne rozliczenia stron. Po odebraniu towaru okazało się, że był on w większości przeterminowany, czym pozwany naraził powoda na dodatkową stratę finansową. Zdaniem powoda zeznaniom świadka M. D. nie można odmówić wiarygodności jedynie z powodu relacji łączącej go ze stroną powodową. Powód zaprzeczył ponadto twierdzeniom pozwanego – powołanymi dopiero w postępowaniu apelacyjnym – aby kiedykolwiek składał on powodowi jakiekolwiek oświadczenie o potrąceniu ww. należności, zarówno co do kwoty 8.000 zł jak i 3.300 zł. Zauważył ponadto, że wraz z apelacją nie otrzymał wzmiankowanych w niej : wezwania do zapłaty, ani też oświadczenia o potrąceniu, a niezależnie od powyższego dowody takie podlegać powinny pominięciu stosownie do art. 381 k.p.c. Powód zakwestionował także stanowisko pozwanego co do obowiązku dokonania pomniejszenia dochodzonej należności o kwotę 1925,20 zł netto, gdyż odebrany towar nie posiadał już wartości, na jaki – według własnego, dowolnego uznania – wycenił go pozwany.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego nie zasługiwała na uwzględnienie.

Dokonując ponownej oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego (art. 378 § 1 k.p.c. i art. 382 k.p.c.) Sąd drugiej instancji co do zasady przyjął za własne ustalenia faktyczne poczynione w sprawie przez Sąd Rejonowy. Ustalenia powyższe wymagały jednak przede wszystkim uzupełnienia gdy chodzi o daty w jakich nastąpiła zapłata przez pozwanego należności wynikających z poszczególnych faktur VAT, a stanowiących podstawę naliczenia przez powoda odsetek za czas opóźnienia. Na podstawie materiału zgromadzonego przez Sądem pierwszej instancji ( zob. faktury VAT – k. 20, 22-29, 32-35 wyciąg z rachunku bankowego – k. 77-84 akt sprawy) należało zatem ustalić, że pozwany uregulował :

a)  w dniu 3 lipca 2013 r. kwotę 2.505,35 zł na poczet wystawionej w dniu 12 marca 2013 r. faktury VAT nr (...) na kwotę 3.489,25 zł – z terminem zapłaty do dnia 26 kwietnia 2013 r., a odsetki ustawowe za czas opóźnienia w zapłacie należności wynikającej z tej faktury za okres od dnia 27 marca 2013 r. do dnia 3 lipca 2013 r. wyniosły kwotę 84,51 zł,

b)  w dniu 17 czerwca 2013 r. kwotę 4.607,88 zł na poczet wystawionej na tą kwotę w dniu 16 kwietnia 2013 r. faktury VAT nr (...) – z terminem zapłaty do dnia 25 maja 2013 r., a odsetki ustawowe za czas opóźnienia w zapłacie powyższej należności za okres od dnia 26 maja 2013 r. do dnia 17 czerwca 2013 r. wyniosły kwotę 37,75 zł,

c)  w dniu 17 września 2013 r. kwotę 1.719,01 zł na poczet wystawionej na tą kwotę w dniu 14 czerwca 2013 r. faktury VAT nr (...) – z terminem zapłaty do dnia 1 sierpnia 2013 r., a odsetki ustawowe za czas opóźnienia w zapłacie powyższej należności za okres od dnia 2 sierpnia 2013 r. do dnia 17 września 2013 r. wyniosły kwotę 28,78 zł,

d)  w dniu 24 września 2013 r. kwotę 4.873,82 zł na poczet wystawionej na tą kwotę w dniu 14 czerwca 2013 r. faktury VAT nr (...) – z terminem zapłaty do dnia 22 sierpnia 2013 r., a odsetki ustawowe za czas opóźnienia w zapłacie powyższej należności za okres od dnia 23 sierpnia 2013 r. do dnia 24 września 2013 r. wyniosły kwotę 57,28 zł,

e)  w dniu 30 września 2013 r. kwotę 1.864,96 zł na poczet wystawionej w dniu 6 lipca 2013 r. faktury VAT nr (...) na kwotę 2.550,53 zł – z terminem zapłaty do dnia 9 września 2013 r., a odsetki ustawowe za czas opóźnienia w zapłacie należności wynikającej z tej faktury za okres od dnia 10 września 2013 r. do dnia 30 września 2013 r. wyniosły kwotę 19,08 zł (na poczet pozostałej części należności z ww. faktury zaliczono nadpłatę w kwocie 685,67 zł wynikającą z faktury korygującej nr (...) wystawionej przez powoda w dniu 9 września 2013 r.),

f)  w dniu 1 kwietnia 2014 r. kwotę 4.071,08 zł na poczet wystawionej na tą kwotę w dniu 30 sierpnia 2013 r. faktury VAT nr (...) – z terminem zapłaty do dnia 14 października 2013 r., a odsetki ustawowe za czas opóźnienia w zapłacie powyższej należności za okres od dnia 15 października 2013 r. do dnia 1 kwietnia 2014 r. wyniosły kwotę 254,04 zł,

g)  w dniu 11 lipca 2014 r. kwotę 1000 zł na poczet wystawionej w dniu 23 września 2013 r. faktury VAT nr (...) na kwotę 10.254,47 zł – z terminem zapłaty do dnia 7 listopada 2013 r.; do tej faktury powód w dniu 28 lutego 2014 r. wystawił faktury korygujące nr : (...) na kwotę 208,40 zł, (...) na kwotę 1.639,96 zł, a także w dniu 4 grudnia 2014 r. nr (...) na kwotę 455,18 zł, a odsetki ustawowe za czas opóźnienia w zapłacie należności wynikającej pierwotnie z tej faktury za okres od dnia 8 listopada 2013 r. do dnia 28 lutego 2014 r. wyniosły kwotę 412,71 zł, dalsze zaś – w związku z dokonanymi korektami oraz częściową zapłatą – liczone od kwot: 7.494,85 zł za okres od dnia 2 marca 2014 r. do dnia 10 lipca 2014 r. oraz 5.879,85 zł za okres od dnia 13 lipca 2014 r. do dnia 4 grudnia 2014 r. odpowiednio : 349,69 zł i 303,66 zł (z powyższej faktury do zapłaty pozostaje kwota 5.424,67 zł),

h)  w dniu 29 sierpnia 2014 r. kwotę 2.371,47 zł na poczet wystawionej w dniu 18 lutego 2014 r. faktury VAT nr (...) na kwotę 3.479,50 zł – z terminem zapłaty do dnia 4 kwietnia 2014 r. (do tej faktury powód wystawił w dniu 4 grudnia 2014 r. fakturę korygującą nr (...) na kwotę 1.109,74 zł), a odsetki ustawowe za czas opóźnienia w zapłacie należności wynikającej z tej faktury po korekcie – w kwocie 2.369,76 zł – za okres od dnia 5 kwietnia 2014 r. do dnia 29 sierpnia 2014 r. wyniosły kwotę 124,07 zł.

Należy przy tym zauważyć, że chociaż pozwany w sprzeciwie od nakazu zapłaty zakwestionował zasadność żądania powoda dotyczącego odsetek, zarzucając, iż nie zostało ono udowodnione ( zob. k. 57 akt sprawy), to jednak nie może budzić wątpliwości, że jeśli nie zgadzał się on z konkretnymi okolicznościami – podniesionymi przez powoda dla uzasadnienia żądania pozwu – powinien je wskazać i ustosunkować się do poszczególnych twierdzeń strony powodowej (zob. m.in. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 9 lipca 2009 r., III CSK 341/08, LEX nr 584753, a także z dnia 20 listopada 2014 r., V CSK 78/14, LEX nr 1567490). Zgodnie bowiem z art. 210 § 2 k.p.c. każda ze stron obowiązana jest do złożenia oświadczenia co do twierdzeń strony przeciwnej, dotyczących okoliczności faktycznych. Gdy zaś nie wypowie się ona co do twierdzeń strony przeciwnej o faktach, sąd, mając na uwadze wyniki całej rozprawy, może fakty te uznać za przyznane (art. 229 w zw. z art. 230 k.p.c.).

W niniejszej sprawie, biorąc pod uwagę przedstawione przez powoda wraz z pozwem dokumenty w postaci faktur, a ponadto – po doręczeniu mu sprzeciwu pozwanego – także wyciągu z rachunku bankowego (potwierdzającego fakt dokonywania przez pozwanego zapłaty obciążających go zobowiązań z tytułu nabycia towarów po terminie), okoliczności faktyczne uzasadniające naliczenie odsetek za czas opóźnienia – należnych powodowi z mocy ustawy (art. 481 § 1 i 2 k.c.) – nie mogą budzić żadnych wątpliwości. W dalszym toku procesu do twierdzeń powoda w tym przedmiocie pozwany nie ustosunkował się zresztą w żaden sposób

Odnosząc się do poszczególnych zarzutów apelacji należy w pierwszej kolejności pokreślić, że ustalenie obowiązku wystawienia przez powoda faktury korygującej o której w § 8 ust. 10 umowy o współpracy handlowej – po rozwiązaniu umowy i odebraniu niesprzedanego przez pozwanego towaru z jego magazynu w zakresie kwoty 1.925,20 zł netto

( zob. umowa - k. 43, protokół odbioru rzeczy – k. 17 akt sprawy) w ocenie Sądu Okręgowego nie mogłoby mieć wpływu na treść rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie, brak bowiem podstaw do uznania, aby jego przedmiotem było żądanie zapłaty za te konkretnie towary, które powód odebrał w dniu 1 grudnia 2014 r.

Domniemywać można, iż zwrotu ww. towarów dotyczą wystawione w dniu 4 grudnia 2014 r. faktury korygujące : nr (...) do faktury VAT nr (...) z dnia 18 lutego 2014 r. i nr (...) do faktury VAT nr (...) z dnia 3 kwietnia 2014 r. – na co wskazuje tożsamy asortyment i ilość środków spożywczych ujętych w protokole odbioru z dnia 1 grudnia 2014 r. ( zob. k. 17 oraz k. 34 - 37 akt sprawy). Z kolei żądanie zapłaty należności głównej w niniejszym procesie dotyczy wyłącznie faktur VAT nr : (...) z dnia 23 września 2013 r. w zakresie kwoty 5.424,67 zł, (...) z dnia 4 października 2013 r. w zakresie kwoty 3.231,52 zł i (...) z dnia 3 kwietnia 2014 r. w zakresie kwoty 1.406,70 zł ( zob. k. 6-7 i 28, 36 i 38), przy czym jedynie ostatniej z ww. faktur dotyczy korekta nr (...) z dnia 4 grudnia 2014 r., a i to w zakresie kwoty nawet wyższej niż wartość właściwej pozycji na tej fakturze (fasolka szparagowa 0,9 l. - zob. k. 36 i 37 akt sprawy).

Ustalenie zatem nawet, że wobec skutecznego rozwiązania umowy stron o współpracy handlowej doszło na podstawie art. 89 k.c. do zwrotnego przeniesienia własności sprzedanego wcześniej pozwanemu towaru na powoda (pozostającego jeszcze w magazynie pozwanego) nie mogłoby uchylić aktualnego już wcześniej, a wynikającego z art. 481 k.c., obowiązku zapłaty odsetek za opóźnienie w uregulowaniu ceny za towar w zakresie w jakim nie podlegał on odebraniu na podstawie § 8 ust. 10 ww. umowy. Trzeba bowiem przypomnieć, że poza ww. należnościami z tytułu ceny (tj. kwotami 5.424,67 zł, 3.231,52 zł i 1.406,70 zł), co do których pozwany nie udowodnił, aby dotyczyły one towaru podlegającego zwrotowi, powód dochodzi jedynie skapitalizowanych odsetek w związku z uregulowaniem przez pozwanego po terminie należności wynikających z innych faktur, które nie dotyczyły zwróconych towarów.

Pozbawione usprawiedliwionych podstaw jest także przedstawione przez pozwanego w nocie księgowej z dnia 3 grudnia 2014 r. wyliczenie kary umownej naliczonej na podstawie § 8 ust. 10 ww. umowy za składowanie towaru w okresie od dnia 15 września 2014 r. do dnia 3 grudnia 2014 r. ( k. 60), czy też – jak wskazano w uzasadnieniu sprzeciwu – w okresie od dnia 5 września 2014 r. do dnia 30 listopada 2014 r. ( k. 56). Zauważyć trzeba, że stosownie do tego postanowienia umownego obowiązek odbioru przez powoda towaru aktualizował się w terminie 14 dni od dnia wypowiedzenia umowy. Z kolei w myśl § 8 ust. 2 ww. umowy rozwiązanie umowy w następstwie wypowiedzenia następowało z zachowaniem 1-miesięcznego terminu, ze skutkiem na ostatni dzień miesiąca ( zob. k. 43). Jeśli więc nie jest przedmiotem sporu, iż pozwany przedmiotową umowę wypowiedział pismem z dnia 22 sierpnia 2014 r. ( k. 16), to nie powinno również budzić wątpliwości, że skutek wypowiedzenia nastąpił dopiero w dniu 30 września 2014 r., powód miałby zatem obowiązek odebrać towar najpóźniej w dniu 14 października 2014 r. Przy założeniu więc, że powód obowiązany byłby zapłacić pozwanemu ww. opłatę za magazynowanie w wysokości 100 zł netto za każdy dzień zwłoki w odbiorze mogłaby ona zostać naliczona wyłącznie za okres od dnia 15 października 2014 r., w żadnym zaś razie nie za cały czas wskazany w ww. nocie. Należy przy tym zauważyć, że powód uznał (i zaliczył na poczet przysługujących mu należności) wierzytelność z tego tytułu w kwocie 4.700 zł za okres od dnia 15 października 2014 r. do dnia 30 listopada 2014 r. (47 dni x 100 zł; zob. k. 7 akt sprawy).

Niezależnie od powyższego nie można byłoby w niniejszej sprawie, w ocenie Sądu Okręgowego, uznać skuteczności ewentualnego oświadczenia pozwanego o potrąceniu wierzytelności z tytułu ww. kary umownej.

Należy zgodzić się z Sądem Rejonowym, że potrącenie jest czynnością materialnoprawną, a dokonuje się ono poprzez oświadczenie złożone drugiej stronie i wywołuje skutek w postaci wzajemnego umorzenia się wierzytelności do wysokości wierzytelności niższej (art. 498 § 2 i art. 499 k.c.). W niniejszej sprawie pozwany nie twierdził jednak w toku postępowania przed Sądem pierwszej instancji, aby składał powodowi oświadczenie o potrąceniu mającej mu przysługiwać wzajemnej wierzytelności z tytułu kary umownej, poprzestając jedynie na powołaniu się na fakt przekazania powodowi ww. noty księgowej na kwotę 8.000 zł ( zob. k. 56 - 57 i 60 akt sprawy). Bez znaczenia dla rozstrzygnięcia jest także przedstawione przy sprzeciwie wyliczenie wzajemnych należności – według stanu na 2 grudnia 2014 r. ( k. 61) – skoro także i co do tego rozliczenia pozwany nie twierdził i nie udowodnił, aby było ono przedmiotem oświadczenia o potrąceniu ( zob. k. 57).

Słusznie zwrócił również uwagę Sąd Rejonowy, że wierzytelność przedstawiona do potrącenia nie mogłaby być uznana za wymagalną, co jest warunkiem skutecznego potrącenia (art. 498 § 1 k.c.). W przypadku bowiem zobowiązań bezterminowych – a niewątpliwie taki charakter miałoby roszczenie z tytułu kary umownej – dłużnik musiałby spełnić świadczenie niezwłocznie po wezwaniu go przez wierzyciela do wykonania zobowiązania (art. 455 k.c.; zob. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 2014 r., III CZP 76/14, OSNC 2015, Nr 7-8, poz. 86). Pozwany nie twierdził jednak w postępowaniu pierwszoinstancyjnym, aby kiedykolwiek wzywał powoda do zapłaty wierzytelności z tego tytułu.

Chociaż więc pozwany powołał się w apelacji na nowe dowody w postaci : „wezwania do zapłaty należności z tytułu kary umownej” i „oświadczenia o potrąceniu” – bliżej niesprecyzowane do co daty oraz okoliczności ich złożenia, a przede wszystkim przyczyn braku ich powołania w dotychczasowym postępowaniu ( k. 126) – to jednak nie przedłożył ich Sądowi drugiej instancji. Dowody z powyższych dokumentów podlegałyby jednak, w ocenie Sądu Okręgowego, w tej sytuacji pominięciu stosownie do regulacji art. 381 k.p.c. Wprawdzie powyższy przepis nie wyklucza dopuszczalności podniesienia zarzutu potrącenia także w postępowaniu apelacyjnym, jednakże dowody przedstawione na fakt jego dokonania wolno Sądowi pominąć, z uwagi na możność ich powołania w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji (zob. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 czerwca 2004 r., II CK 370/03, Legalis 268812, uzasadnienie wyroku tego Sądu z dnia 10 sierpnia 2010 r., I PK 56/10, OSNP 2011, nr 23-24, poz. 295). W orzecznictwie przyjmuje się również, że wzmiankowana w art. 381 k.p.c. potrzeba powołania nowych dowodów nie może wynikać jedynie z tego, iż rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji jest dla strony niekorzystne (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 marca 1999 r., I PKN 640/98, OSNAPiUS 2000, Nr 10, poz. 389 oraz postanowienie tego Sądu z dnia 16 maja 2002 r., V CKN 1269/00, LEX nr 569112).

W tym kontekście zbędne okazało się być dokonanie ocena zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. w zakresie dotyczącym oceny zeznań świadka M. D., skoro – ostatecznie – istnienie oraz zakres zobowiązania powoda z tytułu kary umownej o której mowa w § 8 ust. 10 umowy o współpracy handlowej stron Sąd Okręgowy ocenił jako nieistotny dla rozstrzygnięcia (art. 227 a contrario k.p.c.). Zauważyć jedynie w tym zakresie można, że jest zasadą, iż kwestionowanie dokonanej przez Sąd oceny dowodów nie może polegać jedynie na zaprezentowaniu własnych, zadowalających dla skarżącego, ustaleń stanu faktycznego, dokonanych na podstawie własnej, korzystnej oceny materiału dowodowego (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 stycznia 2002 r., II CKN 572/99, LEX nr 53136). Jeśli tylko z materiału dowodowego Sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to ocena taka nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów i musi się ostać, choćby nawet w równym stopniu, na podstawie tego materiału dawały się wysnuć wnioski odmienne. Tylko wówczas, gdy brak jest logiki w wysnuwaniu wniosków ze zgromadzonego materiału dowodowego lub gdy wnioskowanie sądu wykracza poza reguły logiki formalnej albo wbrew zasadom doświadczenia życiowego, nie uwzględnia jednoznacznych praktycznych związków przyczynowo-skutkowych, to przeprowadzona przez sąd ocena dowodów może być skutecznie podważona (zob. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 września 2002 r., II CKN 817/00, LEX nr 56906). Zdaniem Sądu Okręgowego nie można uznać, aby ocena dowodów dokonana w niniejszej sprawie przez Sąd pierwszej instancji wykraczała poza powyższe ramy.

Na marginesie jedynie poczynić można zastrzeżenie, że przyjęta w niniejszym procesie ocena zasadności zarzutu potrącenia nie stałaby na przeszkodzie dochodzeniu przedstawionej do potrącenia wierzytelności w odrębnym procesie pomiędzy stronami (art. 366 k.p.c. a contrario). Należy zauważyć bowiem, że wyłącznie po uwzględnienia zarzutu potrącenia w prawomocnym orzeczeniu zachodzi ten skutek, że sąd w innym postępowaniu nie może ponownie uwzględnić „skonsumowanego” zarzutu potrącenia w procesie prawomocnie zakończonym, ani też uwzględnić powództwa o zasądzenie kwoty, która była przedmiotem skutecznie podniesionego zarzutu potrącenia (zob. m.in. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 29 marca 1994 r. III CZP 29/94, Biuletyn SN 1994, nr 3, s. 17 oraz postanowienie tego Sądu z dnia 25 czerwca 1997 r., III CKN 116/97, OSNC 1997, nr 11, poz. 184, jak również wyrok z dnia 20 grudnia 2006 r., IV CSK 299/06, LEX nr 233051).

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy oddalił apelację pozwanego w oparciu
o przepis art. 385 k.p.c. Wyjaśnić należy, że z urzędu podlegała sprostowaniu niedokładność Sądu pierwszej instancji w określeniu należności z tytułu odsetek (art. 350 § 1 i 3 k.p.c.). W tym zakresie uwzględnić należało konieczność doprecyzowania sformułowania zaskarżonego rozstrzygnięcia, biorąc pod uwagę zmianę – od dnia 1 stycznia 2016 r. – nazewnictwa dotyczącego odsetek ustawowych należnych za czas opóźnienia się dłużnika w spełnieniu świadczenia pieniężnego (art. 481 § 1 i 2 k.c.), w zestawieniu z obecnym brzmieniem art. 359 § 2 k.c., gdzie także mowa o odsetkach ustawowych należnych od kapitału, lecz w innej wysokości (zob. art. 2 pkt 2 lit. a i art. 56 ustawy z dnia 9 października 2015 r. o zmianie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. z 2015, poz. 1830). W ocenie Sądu Okręgowego wystarczające w tym zakresie jest dodanie po słowach „z ustawowymi odsetkami” zwrotu „za czas opóźnienia”, jakim zarówno przed dniem 1 stycznia 2016 r., jak i po tej dacie ustawodawca określa odsetki z tego tytułu w treści art. 481 § 1 k.c.

O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 w zw. z art. 99, a także w zw. z art. 391 § 1 zd. 1 k.p.c. i w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 w zw. z § 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015 r. poz. 1804) - w brzmieniu obowiązującym w chwili wniesienia apelacji (§ 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie opłat za czynności radców prawnych; Dz.U. Z 2016, poz. 1667).

Wiesław Łukaszewski Elżbieta Kala Artur Fornal