Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

G., dnia 15 września 2016r

Sąd Rejonowy w Gdyni, I Wydział Cywilny

Przewodniczący: SSR Małgorzata Nowicka - Midziak

Protokolant : Yuliya Kaczor

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 6 września 2016r

sprawy z powództwa K. C.

przeciwko Spółdzielczej Kasie Oszczędnościowo – Kredytowej im. F. S. w G.

o ustalenie

1.  ustala, że umowa poręczenia pożyczki z dnia 16 stycznia 2013r nr (...) zawarta między stronami jest nieważna;

2.  zasądza od pozwanego na rzecz powódki kwotę 4 428 zł. (cztery tysiące czterysta dwadzieścia osiem złotych) tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu;

3.  nakazuje ściągnięcie od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Gdyni kwotę 3 450 zł. (trzy tysiące czterysta pięćdziesiąt złotych) tytułem opłaty od pozwu, od uiszczenia której powódka została zwolniona, kwotę 76,18 zł. (siedemdziesiąt sześć złotych osiemnaście groszy) tytułem wydatków na koszt dostarczenia dokumentacji medycznej.

Sygnatura akt: I C 1256/14

UZASADNIENIE

Powódka K. C. wniosła pozew przeciwko Spółdzielczej Kasie Oszczędnościowo – Kredytowej im. F. S. z siedzibą w G., domagając się ustalenia nieważności zawartej przez strony umowy poręczenia pożyczki z dnia 16 stycznia 2013r. o nr (...).

Uzasadniając swoje żądanie powódka wskazała, że jest osobą niepełnosprawną pozostającą pod ciągłą opieką lekarzy psychiatry, neurologa, a także psychologa i podpisując umowę działała bez dostatecznego rozeznania. W piśmie z dnia 16 stycznia 2014r. sprecyzowano, że w dacie zawarcia umowy powódka znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji z uwagi na upośledzenie umysłowe w stopniu umiarkowanym oraz zaburzenia emocjonalno – popędowe. Jak wskazano powódka potrafi zapisać tylko pojedyncze słowa, dodaje do dziesięciu i z tego powodu korzysta ze stałego leczenia w (...). Niezależnie od powyższego wskazano, że wyżej wskazana czynność prawna jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, albowiem wskutek jej zawarcia doszło do naruszenia zasad uczciwego obrotu, uczciwości, norm moralnych i obyczajowych uważanych w społeczeństwie za słuszne i nastąpiła wyraźna dysproporcja między wzajemnymi świadczeniami stron.

(pozew k. 3-3v, pismo procesowe powódki z dnia 16 stycznia 2014r. k. 28-29)

W odpowiedzi na pozew pozwana wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie od powódki zwrotu kosztów procesu.

Pozwana zaprzeczyła, jakoby w dacie składania oświadczenia woli o poręczeniu umowy pożyczki powódka znajdowała się w stanie wyłączającym świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli w rozumieniu art. 82 k.c. Zdaniem pozwanej, poręczając przedmiotową umowę powódka działała świadomie i z pełnym rozeznaniem. Nadto, pobudki czy motywacje osoby, która składa oświadczenie woli nie mają znaczenia z punktu widzenia art. 82 k.c. Jak wskazuje pozwana, jej pracownicy, którzy byli obecni w trakcie składania oświadczenia woli przez powódkę nie dostrzegli niczego, co mogłoby uzasadniać, że znajdowała się w stanie wyłączającym świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Pozwana co prawda nie kwestionowała umiarkowanego upośledzenia umysłowego powódki czy jej zaburzeń emocjonalno – popędowych, jednak zdaniem pozwanej, zaburzenia te nie świadczą same w sobie, że w dniu 16 stycznia 2013r. powódka znajdowała się w stanie o jakim mowa w art. 82 k.c. Na rozprawie w dniu 6 września 2016r. pozwana zwróciła uwagę na brak interesu prawnego powódki w ustaleniu nieważności umowy poręczenia, skoro przysługiwało powódce roszczenie dalej idące np. powództwo przeciwegzekucyjne, nadto w ocenie pozwanej argumenty dotyczące nieważności umowy winny zostać przez powódkę zgłoszone w sprzeciwie od nakazu zapłaty.

(odpowiedź na pozew k. 128-131, protokół rozprawy z dnia 6 września 2016r. k. 490)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 16 stycznia 2013r. Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo – Kredytowa im. F. S. z siedzibą w G. zawarła z A. O. umowę pożyczki (kredytu konsumenckiego) nr (...), na mocy której udzieliła mu pożyczki w wysokości 69.000 zł z przeznaczeniem na cele konsumpcyjne. Pożyczka miała zostać spłacona wraz z należnymi odsetkami do dnia 10 stycznia 2023r. Zabezpieczeniem spłaty pożyczki było poręczenie udzielone przez powódkę K. C..

(okoliczności bezsporne ustalone w oparciu o: umowę pożyczki (kredytu konsumenckiego) nr (...) k. 205-210, Regulamin udzielania kredytów i pożyczek (...) k. 211-217, harmonogram spłaty k. 218-220, Tabelę opłat i prowizji k. 221-223, deklarację poręczyciela k. 231-233)

Poręczenie zostało udzielone przez powódkę na prośbę jej kuzyna A. O.. Pożyczkobiorca prosił powódkę, aby nie mówiła swojej matce o zawarciu umowy.

(dowód: zeznania świadka A. O. k. 342-343, przesłuchanie powódki k. 334-335)

Powódka urodziła się jako wcześniak w siódmym miesiącu ciąży (poród pośladkowy z komplikacjami). Od wczesnego dzieciństwa rozwój powódki był opóźniony, w związku z czym pozostaje pod opieką psychiatry, psychologa i neurologa. Powódka ukończyła szkołę podstawową specjalną, a następnie uczęszczała do zasadniczej szkoły specjalnej, której jednak nie ukończyła z powodu problemów w nauce. Następnie, powódka pracowała przy prostych pracach przy pakowaniu czy roznoszeniu ulotek. Od 1999r. powódka ma rentę. W wieku 22 lat powódka wyszła za mąż, lecz rozwiodła się w 2014r. Powódka przy wykonywaniu trudniejszych czynności, w tym załatwianiu czynności urzędowych, korzysta z pomocy matki. Powódka nie jest ubezwłasnowolniona, ma problemy manualne z chwytnością dłoni, zrozumieniem tekstu czytanego, pisaniem oraz liczeniem.

(dowód: zeznania świadka K. H. k. 333-334, zeznania świadka M. G. k. 341-342)

W dacie zawarcia umowy poręczenia powódka znajdowała się w stanie wyłączającym świadome i swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, nie miała zdolności do prowadzenia swoich spraw i rozeznania dokonywanych czynności. Powódka jest osobą upośledzoną umysłowo w stopniu umiarkowanym, co objawia się osłabionym rozumieniem norm i zasad społecznych, słabo rozwiniętym myśleniem abstrakcyjnym, osłabioną kontrolą emocji, skłonnością do nadpobudliwości, wybuchowości, impulsywnego i doraźnego reagowania bez przewidywania konsekwencji swojego postępowania oraz wzmożoną podatnością na sugestie i wpływy innych osób. O upośledzeniu powódki świadczą też trudności szkolne i wychowawcze, ubogi zasób słów i wiadomości ogólnych, trudności w spostrzeganiu, zapamiętywaniu i odtwarzaniu zdarzeń i faktów. U powódki występuje organiczne uszkodzenie mózgu oraz zanik korowo – podkorowy z zaburzeniami zachowania i emocji. Zaburzenia organiczne mają związek z przedwczesnym porodem w siódmym miesiącu ciąży.

(dowód: pisemna opinia biegłego sądowego z zakresu psychiatrii M. Ć. k. 383-387 wraz z pisemną opinią uzupełniającą k. 418, dokumentacja medyczna leczenia powódki k. 30-33, 72-100, 121-125, 127, 261, 284)

W dniu 27 lutego 2014r. pozwana Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo – Kredytowa im. F. S. z siedzibą w G. wniosła przeciwko K. C. i A. O. pozew do Sądu Rejonowego Lublin – Zachód w Lublinie, domagając się od nich zapłaty solidarnie kwoty 73.391,02 zł wraz z umownymi odsetkami w wysokości czterokrotności stopy lombardowej NBP liczonych od kwot 67.048,09 zł, 5.194,73 zł, 859,80 zł i 289 zł od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty.

(okoliczności bezsporne ustalone w oparciu o pozew [w:] akta elektronicznego postępowania upominawczego o sygnaturze VI Nc-e 283040/14 k. 487)

W dniu 17 marca 2014r. Referendarz Sądowy Sądu Rejonowego Lublin – Zachód w Lublinie wydał nakaz zapłaty w elektronicznym postępowaniu upominawczym w sprawie o sygnaturze akt VI Nc-e 283040/14 i nakazał K. C. i A. O., aby zapłacili Spółdzielczej Kasie Oszczędnościowo – Kredytowej im. F. S. z siedzibą w G. kwotę 73.391,02 zł, w tym:

- kwotę 67.048,09 zł z umownymi odsetkami w wysokości czterokrotności stopy lombardowej NBP od dnia 27 lutego 2014r. do dnia zapłaty,

- kwotę 5.194,73 zł z umownymi odsetkami w wysokości czterokrotności stopy lombardowej NBP od dnia 27 lutego 2014r. do dnia zapłaty,

- kwotę 859,80 zł z umownymi odsetkami w wysokości czterokrotności stopy lombardowej NBP od dnia 27 lutego 2014r. do dnia zapłaty,

- kwotę 289 zł z umownymi odsetkami w wysokości czterokrotności stopy lombardowej NBP od dnia 27 lutego 2014r. do dnia zapłaty oraz kwotę 4.534,52 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Korespondencję kierowaną do K. C. Referendarz Sądowy Sądu Rejonowego Lublin – Zachód w Lublinie uznał za doręczoną ze skutkiem na dzień 16 kwietnia 2014r., a następnie postanowieniem z dnia 9 czerwca 2014r. nadał wyżej opisanemu nakazowi zapłaty klauzulę wykonalności.

(okoliczności bezsporne ustalone w oparciu o nakaz zapłaty, zarządzenie z dnia 9 czerwca 2014r., postanowienie z dnia 9 czerwca 2014r. [w:] akta elektronicznego postępowania upominawczego o sygnaturze VI Nc-e 283040/14 k. 487)

W dniu 11 września 2014r. K. C. wniosła skargę na postanowienie o nadaniu nakazowi zapłaty klauzuli wykonalności, a nadto wniosła o doręczenie jej nakazu zapłaty.

Postanowieniem z dnia 30 marca 2015r. Sąd Rejonowy Lublin – Zachód w Lublinie utrzymał w mocy postanowienie Referendarza Sądowego z dnia 9 czerwca 2014r.

Postanowieniem z dnia 2 kwietnia 2015r. Referendarz Sądowy Sądu Rejonowego Lublin – Zachód w Lublinie oddalił wniosek powódki o doręczenie odpisu nakazu zapłaty.

(okoliczności bezsporne ustalone w oparciu o skarga na orzeczenie referendarza, wniosek z dnia 11 września 2014r., postanowienie z dnia 30 marca 2015r, postanowienie z dnia 2 kwietnia 2015r. [w:] akta elektronicznego postępowania upominawczego o sygnaturze VI Nc-e 283040/14 k. 487)

W dniu 12 czerwca 2014r. pozwana złożyła u Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Kielcach M. B. wniosek o wszczęcie egzekucji m.in. przeciwko K. C. na podstawie tytułu wykonawczego w postaci nakazu zapłaty Sądu Rejonowego Lublin – Zachód w Lublinie z dnia 17 marca 2014r. wydanego w sprawie o sygnaturze akt VI Nc-e 283040/14 zaopatrzonemu w klauzulę wykonalności w dniu 9 czerwca 2014r. Zawiadomienie o wszczęciu egzekucji zostało powódce doręczone dniu 1 września 2014r.

(okoliczności bezsporne ustalone w oparciu o: wniosek o wszczęcie egzekucji k. 467-469, tytuł wykonawczy k. 470-471, informacja komornika [w:] akta elektronicznego postępowania upominawczego o sygnaturze VI Nc-e 283040/14 k. 487)

Sąd zważył, co następuje:

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dowodów z dokumentów, dowodów z zeznań świadków J. K., P. S., K. H., M. G. i A. O., dowodu z przesłuchania powódki oraz dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu psychiatrii M. Ć..

W ocenie Sądu orzekającego brak było jakichkolwiek podstaw do odmowy wiarygodności i mocy dowodowej dokumentom przedłożonym przez strony oraz dokumentom znajdującym się w aktach Sądu Rejonowego Lublin – Zachód w Lublinie o sygnaturze VI Nc-e 283040/14 oraz aktach Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Kielcach M. B. o sygnaturze Km 1488/14, albowiem żadna ze stron nie kwestionowała autentyczności tych dokumentów, prawdziwości twierdzeń w nich zawartych, ani też nie zaprzeczyła, że osoby podpisane pod nimi nie złożyły oświadczeń w nich zawartych.

Sąd nie znalazł też żadnych podstaw do kwestionowania zeznań świadków K. H. oraz M. G. co do stanu zdrowia powódki w dniu zawarcia umowy poręczenia, albowiem zeznania te korelują z treścią dokumentacji medycznej, a także z treścią opinii biegłego sądowego z zakresu psychiatrii. Zasadniczo za wiarygodne Sąd uznał również zeznania powódki K. C. zarówno dotyczące okoliczności towarzyszących zawarciu umowy, jak i co do jej stanu zdrowia, albowiem w znacznej części znalazły potwierdzenie w innych dowodach, jak choćby zeznania wyżej wskazanych świadków czy opinii biegłego. Sąd nie dał natomiast wiary zeznaniom świadka A. O., że nie wiedział on o stanie zdrowia powódki. Jak wynika z zeznań świadka przed podpisaniem umowy widywał powódkę dość często tj. dwa razy w miesiącu, a nadto jest jej kuzynem. Podkreślić należy, że zaburzenia powódki nie powstały w czasie bezpośrednio poprzedzającym zawarcie umowy, lecz powódka jest upośledzona od urodzenia, toteż nie ulega wątpliwości, że najbliższa rodzina posiadała wiedzę o jej stanie zdrowia. W ocenie Sądu świadek miał także interes w składaniu zeznań o takiej treści, albowiem wykorzystanie stanu umysłowego powódki do zawarcia umowy pożyczki w sytuacji, gdy już wcześniej świadek miał kłopoty ze spłatą wymagalnych zobowiązań mogło rodzić jego odpowiedzialność. Co do zeznań pracownic - pozwanej (...), to J. K. i P. S. zgodnie zeznały, iż stan zdrowia czy stan psychiczny powódki przy podpisaniu umowy nie wzbudził ich wątpliwości, jednak nie oznacza to, że powódka nie znajdowała się w stanie wyłączającym swobodne i świadome powzięcie decyzji albo wyrażenie woli. Zeznania tych świadków budzą poważne wątpliwości Sądu. Nie sposób nie zauważyć, że obie pracownice miały interes w składaniu zeznań na korzyść swojego pracodawcy. Gdyby bowiem przyznały, że stan powódki odbiegał od normalnego to pozwany jako pracodawca mógłby wyciągnąć w stosunku do świadków konsekwencje natury dyscyplinarnej czy służbowej. Tym samym zeznania te w ocenie Sądu nie zasługują na wiarę, szczególnie w świetle opinii biegłego przedstawiającej stan zdrowia powódki.

Ostatecznie, brak było podstaw do kwestionowania wiarygodności i mocy dowodowej opinii przedstawionej przez biegłego sądowego z zakresu psychiatrii M. Ć.. Nie budzi wątpliwości Sądu, że opinia ta została sporządzona rzetelnie i fachowo, z uwzględnieniem całokształtu materiału dowodowego, w tym dołączonej do akt sprawy dokumentacji medycznej oraz po przeprowadzeniu wywiadu od powódki. Zdaniem Sądu opinia przedstawiona przez biegłego jest jasna, nie zawiera żadnych luk czy sprzeczności, a wnioski do jakich doszedł biegły są kategoryczne i zostały dobrze uzasadnione. Przedstawiona opinia nie budzi także wątpliwości Sądu w świetle zasad logicznego rozumowania oraz doświadczenia życiowego. Nadto, przedmiotowa opinia nie została skutecznie zakwestionowana przez stronę pozwaną, albowiem biegły M. Ć. w sposób przekonujący i logiczny odniósł się do wszystkich zarzutów zgłoszonych przez pozwaną. W związku z powyższym uznać należało, że opinia przedstawiona przez biegłego jest jednoznaczna, zupełna i nie pozostawia żadnych wątpliwości co do stanu powódki w dniu 16 stycznia 2013r. Z tego względu – na mocy art. 217 k.p.c. – Sąd oddalił wniosek strony pozwanej o dopuszczenie dowodu z opinii innego biegłego, skoro kwestionowane przez pozwaną okoliczności zostały już dostatecznie wyjaśnione przez biegłego M. Ć..

Przechodząc do szczegółowych rozważań należy wskazać, iż w niniejszym postępowaniu powódka domagała się ustalenia, że zawarta przez strony umowa poręczenia pożyczki z dnia 16 stycznia 2013r. nr (...) jest nieważna, albowiem w chwili jej podpisania powódka znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Podstawę prawną tak określonego żądania stanowiły przepisy art. 82 k.c. w zw. z art. 189 k.p.c. Zgodnie z przepisem art. 82 k.c. nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych. Nadto, w piśmie procesowym z dnia z dnia 16 stycznia 2014r. strona powodowa wskazała alternatywną podstawę faktyczną swoich roszczeń, wskazując, że umowa była nieważna z uwagi na sprzeczność z zasadami współżycia społecznego. Podstawę tak określonego roszczenia stanowił przepis art. 58 § 2 k.c.

W pierwszej kolejności należało ustalić czy w chwili zawarcia umowy poręczenia pożyczki z pozwaną Spółdzielczą Kasą Oszczędnościowo – Kredytową im. F. S. w G. powódka K. C. faktycznie znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Jak zwrócił uwagę Sąd Najwyższy w wyroku z 7 lutego 2006 r. IV CSK 7/05, L. „stan wyłączający świadomość to – najogólniej rzecz ujmując – brak rozeznania, niemożność rozumienia zachowań własnych i zachowań innych osób, niezdawanie sobie sprawy ze znaczenia i skutków własnego postępowania. Stan taki musi przy tym wynikać z przyczyny wewnętrznej, a więc ze stanu, w jakim znajduje się osoba składająca oświadczenie woli, a nie z okoliczności zewnętrznych, w jakich osoba ta się znalazła. Sformułowanie art. 82 k.c. wskazuje, że wada oświadczenia woli określona w tym przepisie obejmuje dwa różne stany faktyczne, które mogą występować samodzielnie, trzeba jednak zauważyć, że granica między stanem wyłączającym świadome powzięcie decyzji, a stanem wyłączającym swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli jest bardzo płynna. Powzięcie decyzji i wyrażenie woli jest swobodne, gdy zarówno proces decyzyjny, jak i uzewnętrznienie woli nie zostały zakłócone przez destrukcyjne czynniki wynikające z właściwości psychiki czy procesu myślowego osoby składającej oświadczenie woli. Stan wyłączający swobodę musi również wynikać z przyczyny wewnętrznej, umiejscowionej w samym podmiocie składającym oświadczenie woli, a nie w sytuacji zewnętrznej. Tak pojmowanemu brakowi swobody towarzyszyć będzie natomiast najczęściej także pewne ograniczenie świadomości. Stan wyłączający świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli nie może być rozumiany dosłownie, wobec czego nie musi oznaczać całkowitego zniesienia świadomości i ustania czynności mózgu. Wystarczy istnienie takiego stanu, który oznacza brak rozeznania, niemożność rozumienia posunięć własnych i posunięć innych osób oraz niezdawanie sobie sprawy ze znaczenia i skutków własnego postępowania".

W ocenie Sądu w toku niniejszego postępowania powódka wykazała, że w chwili zawarcia przedmiotowej umowy znajdowała się w stanie o jakim mowa w art. 82 k.c. Przede wszystkim do takiego wniosku prowadzi treść opinii biegłego sądowego z zakresu psychiatrii M. Ć., którą jak wskazano powyżej Sąd uznał za w pełni wiarygodny dowód w sprawie. W przedłożonej opinii biegły wskazał, że powódka jest osobą upośledzoną umysłowo w stopniu umiarkowanym. Jak wskazał biegły u powódki występuje organiczne uszkodzenie mózgu oraz zanik korowo – podkorowy z zaburzeniami zachowania i emocji, co jednoznacznie wynika z dokumentacji medycznej. Zdaniem biegłego, zaburzenia organiczne mają związek z przedwczesnym porodem w siódmym miesiącu ciąży i komplikacjami porodowymi (poród pośladkowy). Z tego względu powódka od wczesnego dzieciństwa pozostaje pod opieką psychiatry, psychologa i neurologa. Jak zauważył biegły przeprowadzone w 2008r. testy psychologiczne wykazały spadek funkcji poznawczych w stosunku do badań wcześniejszych. Powyższe świadczy o tym, że u powódki występuje stałe i powolne obniżanie się funkcji poznawczych (myślenie, rozumowanie, pamięć, uwaga), zaburzenia zachowania i przystosowania społecznego (lepkość, skracanie dystansu, stany dysforyczne, bardzo słaba kontrola emocji, nie radzenie sobie w sytuacjach zadaniowych i społecznych). Zdaniem biegłego z powodu obniżonego intelektu powódka nie zdaje sobie w pełni sprawy z konsekwencji umowy kredytowej, jest podatna na sugestie i perswazję ze strony innych osób, działa impulsywnie, nie przewidując późniejszych konsekwencji. W związku z powyższym – w ocenie biegłego – w chwili zawarcia umowy powódka nie miała zdolności prowadzenia swoich spraw i rozeznania dokonywanych czynności. Opinię biegłego zakwestionowała w całości strona pozwana. W ocenie pozwanej biegły a priori przyjął, że upośledzenie umysłowe powódki świadczy o tym, że w dniu podpisania umowy znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Biegły niedostatecznie rozpytał powódkę o okoliczności związane z poręczeniem, w szczególności okoliczności, które doprowadziły do udzielenia poręczenia, okoliczności, w jakich A. O. nakłaniał ją do poręczenia umowy. Pozwana zwróciła uwagę, że z dokumentacji medycznej wynika, że w dacie zbliżonej do zawarcia umowy powódka znajdowała się w „podwyższonym nastroju zadowolenia”. Ponadto, z wywiadu z powódką wynika, że miała ona świadomość, że poręczyła umowę pożyczki i w związku z tym nie sposób uznać, że nie zdawała sobie sprawy ze skutków prawnych złożonego oświadczenia woli. Odpowiadając na zarzuty pozwanej biegły M. Ć. wyjaśnił, że ustalając stan powódki z chwili zawarcia umowy poręczenia nie oparł się wyłącznie na wywiadzie odebranym od powódki, lecz również uwzględnił zeznania powódki oraz świadków złożonych w niniejszej sprawie oraz dokumentację medyczną. Jak wskazał biegły, oświadczenie woli zawsze musi być rozpatrywane w odniesieniu do konkretnej sytuacji przy uwzględnieniu aktualnego poziomu intelektualnego oraz stanu psychicznego. Dając wiarę twierdzeniom biegłego należy zauważyć, że co prawda zaburzenie czynności psychicznych, o jakim mowa w art. 82 k.c., należy oceniać wyłącznie na moment składania przez daną osobę oświadczenia woli, a nie w odniesieniu do dłuższego okresu, jednak Sąd, na zasadzie domniemania faktycznego, wnioskuje o stanie psychicznym osoby na moment składania oświadczenia woli, biorąc za podstawę wiadomości o jej stanie w dłuższym okresie (por. A. Jedliński [w:] A. Kidyba (red.) Kodeks cywilny. Komentarz. Tom I. Część ogólna, WKP 2012). Dlatego też – w ocenie Sądu – biegły prawidłowo uwzględnił całokształt okoliczności i analizował stan powódki w okresie dłuższym. Zwrócić przy tym należy uwagę, że w badaniu psychologicznym z 10 kwietnia 2008r. wskazano, że u powódki występuje stałe powolne obniżanie się funkcji poznawczych, stąd należy wysnuć wniosek, że stan ten nie ulegał poprawie, lecz co najwyżej stagnacji czy też – co bardziej prawdopodobne – dalszemu pogorszeniu. W powyższym kontekście istotna była też treść zeznań świadków, którzy na co dzień przebywają z powódką. Z zeznań matki i siostry powódki wynika, że powódka ma problemy ze zrozumieniem czytanego tekstu, liczeniem, a przy wykonywaniu trudniejszych czynności, w tym załatwianiu spraw urzędowych, korzysta z pomocy matki. Odnosząc się do kolejnego zarzutu pozwanej, biegły wskazał, że stan powódki wynikał z przyczyny wewnętrznej, którą jest upośledzenie umysłowe w stopniu umiarkowanym, co objawia się osłabionym rozumieniem norm i zasad społecznych, słabo rozwiniętym myśleniem abstrakcyjnym, osłabioną kontrolą emocji, skłonnością do nadpobudliwości, wybuchowości, impulsywnego i doraźnego reagowania bez przewidywania konsekwencji swojego postępowania oraz wzmożoną podatnością na sugestię i wpływy innych osób. Zatem należało uznać za bezzasadne zarzuty pozwanej, że przyczyną zawarcia umowy były namowy A. O., a więc okoliczność zewnętrzna. Mając zatem na uwadze całokształt zebranego w sprawie materiału dowodowego należało uznać, że w dacie zawarcia umowy poręczenia powódka znajdowała się w stanie wyłączającym świadome i swobodne powzięcie decyzji albo wyrażenie woli.

Podkreślić należy, iż ustalenie, że umowa poręczenia pożyczki została przez powódkę zawarta w stanie o jakim mowa w art. 82 k.c. nie jest jeszcze wystarczające do uwzględnienia powództwa. Podkreślić bowiem należy, że zgodnie z treścią art. 189 k.p.c. przesłanką powództwa o ustalenie jest istnienie interesu prawnego po stronie powoda, który stanowi merytoryczną przesłankę powództwa o ustalenie, która decyduje o dopuszczalności badania i ustalania prawdziwości twierdzeń powoda, że wymieniony w powództwie stosunek prawny lub prawo istnieje lub nie istnieje. Stanowi zatem przesłankę dopuszczalności powództwa. Interes prawny zachodzi, jeżeli sam skutek, jaki wywoła uprawomocnienie się wyroku ustalającego, zapewni powodowi ochronę jego prawnie chronionych interesów, czyli definitywnie zakończy spór istniejący lub prewencyjnie zapobiegnie powstaniu takiego sporu w przyszłości, choć zawsze konieczna jest ocena istnienia interesu prawnego do wytoczenia tego powództwa na tle okoliczności faktycznych konkretnej sprawy (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 5 kwietnia 2007 r., III AUa 1518/05, LEX nr 257445). Należy zauważyć, że zgodnie z poglądami judykatury interes prawny uzasadniający wniesienie powództwa o ustalenie zasadniczo nie zachodzi wówczas, gdy możliwe jest w istniejącej sytuacji powództwo o świadczenie (por. orzeczenie SN z dnia 13 kwietnia 1965r. II CR 266/64, OSPiKA 1066/6-8/166) lub gdy zainteresowany może na innej drodze osiągnąć w pełni ochronę swoich praw (por. wyrok SN z dnia 22 listopada 2002r, IV CKN 1519/00, LEX nr 78333, por. też: wyrok SN z dnia 6 czerwca 1997 r., II CKN 201/97, M. Prawn. 1998/2/3, wyrok SN z dnia 21 stycznia 1998 r., II CKN 572/97, wyrok SN z dnia 29 marca 2001 r., I PKN 333/00, Prok. i Pr. 2002/2/43). Wobec podniesionych przez stronę pozwaną zarzutów w niniejszej sprawie powstała wątpliwość, czy powódka posiada interes prawny w wytoczeniu niniejszego powództwa, skoro mogła wnieść powództwo przeciwegzekucyjne, czy też zarzut nieważności umowy mogła podnieść w sprzeciwie od nakazu zapłaty wydanego w elektronicznym postępowaniu upominawczym. Uzasadniając interes prawny powódki, jej pełnomocnik wskazał, że wyrok w niniejszej sprawie jest powódce potrzebny w celu wstrzymania egzekucji. W judykaturze podnosi się natomiast, że wystarczający do rozstrzygnięcia sprawy o ustalenie jest interes powodów wyrażający się w podnoszonym przez nich zamiarze wystąpienia z powództwem przeciwegzekucyjnym (art. 840 k.p.c.), bez względu na to, czy powództwo to będzie mogło być uwzględnione, czy też zostanie oddalone. Ocena interesu prawnego nie powinna bowiem iść tak daleko, aby Sąd rozpoznający sprawę o ustalenie przyjmował brak tego interesu (a w konsekwencji – oddalał powództwo o ustalenie z uwagi na brak interesu prawnego), stwierdzając niezasadność dalszych żądań wywodzonych z wyroku ustalającego i prognozując, że te żądania zostaną w przyszłości oddalone w kolejnych sprawach wytoczonych przez powodów. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 września 2007r. III CSK 123/07 LEX nr 319237). Mając powyższe na uwadze należało uznać, że powódka ma interes prawny w żądaniu ustalenia nieważności umowy poręczenia pożyczki, albowiem z wyroku uwzględniającego jej roszczenie o ustalenie może wywodzić dalsze roszczenia, w tym może wytoczyć powództwo przeciwegzekucyjne czy też wnieść pozew o odszkodowanie. W świetle przywołanego orzeczenia, w żadnym wypadku istnienia tego interesu nie podważa fakt, że powództwa mogą w przyszłości zostać oddalone jako niezasadne.

W ocenie Sądu, brak było również podstaw do odrzucenia pozwu. Sąd w niniejszej sprawie przeprowadził dowód z akt elektronicznego postępowania upominawczego oraz akt egzekucyjnych. Na tej podstawie Sąd ustalił, że pozew o zapłatę przeciwko powódce został wniesiony przez pozwaną w dniu 27 lutego 2014r. W dniu 17 marca 2014r. Referendarz Sądowy Sądu Rejonowego Lublin – Zachód w Lublinie wydał nakaz zapłaty w elektronicznym postępowaniu upominawczym, a postanowieniem z dnia 9 czerwca 2014r. nadał wyżej wskazanemu nakazowi klauzulę wykonalności. W dniu 12 września 2014r. powódka wniosła skargę na postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności oraz wniosła o doręczenie jej odpisu nakazu zapłaty. Skarga powódki nie odniosła jednak skutku, albowiem postanowieniem z dnia 30 marca 2015r. Sąd Rejonowy Lublin – Zachód w Lublinie utrzymał postanowienie w przedmiocie nadania klauzuli wykonalności. Nadto, postanowieniem Referendarza z dnia 2 kwietnia 2015r. oddalony został wniosek o doręczenie odpisu nakazu zapłaty. Powódka bezspornie nie wniosła sprzeciwu od nakazu zapłaty. W dniu 1 września 2014r. powódka odebrała zawiadomienie o wszczęciu egzekucji, zatem w tej dacie nakaz był już prawomocny. Z powyższego wynika, że postępowanie o zapłatę zostało zainicjowane przez pozwanego już po wniesieniu pozwu w niniejszej sprawie, co nastąpiło w dniu 30 lipca 2013r. Stąd, postępowanie toczące się przed Sądem Rejonowym Lublin – Zachód w Lublinie winno zostać zawieszone z uwagi na toczące się równolegle niniejsze postępowanie o ustalenie, które zostało wszczęte wcześniej. Jednak do tego nie doszło, albowiem Sąd Rejonowy Lublin – Zachód nie miał wiedzy o niniejszym postępowaniu. Należało mieć też na uwadze szczególną sytuacją powódki, która w początkowym okresie niniejszego postępowania występowała samodzielnie i już w pozwie – z uwagi na swój stan zdrowia – wnioskowała o przyznanie pełnomocnika z urzędu. Wniosek powódki został uwzględniony w dniu 13 listopada 2013r. Następnie, wobec podniesienia przez pozwaną zarzutu niewłaściwości miejscowej, sprawa została przekazana tutejszemu Sądowi, czego konsekwencją była zmiana pełnomocnika powódki.

Zgodnie z art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. sąd odrzuci pozew, jeżeli o to samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stronami sprawa jest w toku albo została już prawomocnie osądzona. Według art. 366 k.p.c. wyrok prawomocny ma powagę rzeczy osądzonej tylko co do tego, co w związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia, a ponadto tylko między tymi samymi stronami. Jak natomiast stanowi przepis art. 504 § 2 k.p.c. w zw. z art. 505 ²⁸ k.p.c. nakaz zapłaty, przeciwko któremu w całości lub w części nie wniesiono skutecznie sprzeciwu, ma skutki prawomocnego wyroku. W niniejszej sprawie oraz w sprawie rozpoznanej w elektronicznym postępowaniu upominawczym niewątpliwie zachodzi tożsamość stron procesu, mimo że w niniejszym postępowaniu strony występują w odwrotnych rolach procesowych. Niemniej, nie można uznać, że w obu sprawach zachodzi tożsamość roszczeń. Co prawda, jak wskazuje się w judykaturze żądanie zapłaty mieści w sobie implicite żądanie ustalenia, czy strony związane są stosunkiem prawnym, z którego miałby wynikać obowiązek zapłaty (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 czerwca 1971r., II CZ 59/71, OSNCP 1971, nr 12, poz. 226), jednak pamiętać należy, że tożsamość przedmiotowa roszczenia objętego prawomocnym orzeczeniem sądu oraz stanowiącego przedmiot nowego powództwa występuje wtedy, gdy żądania są identyczne i jednocześnie jednakowa jest ich podstawa faktyczna i prawna, przy czym przesłanki te muszą wystąpić łącznie (por. postanowienie SN z dnia z dnia 17 grudnia 2015r., I CSK 926/14, Legalis nr 1385360). Bez wątpieniu w obu sprawach podstawy faktyczne są różne. W niniejszej sprawie bowiem poza żądaniem ustalenia nieważności umowy poręczenia z uwagi na wadę oświadczenia woli, strona powodowa wskazała też alternatywną podstawę faktyczną żądania, powołując się na art. 58 § 2 k.c. i sprzeczność umowy z zasadami współżycia społecznego. Skoro zatem podstawy faktyczne roszczeń w obu sprawach są odmienne, to brak było podstaw do odrzucenia pozwu na mocy art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c.

W ocenie Sądu w sprawie bez wątpienia zachodzi sprzeczność umowy z zasadami współżycia społecznego. Sąd podziela twierdzenia strony powodowej, że wskutek zawarcia umowy poręczenia pożyczki z osobą chorą, pozbawioną dostatecznego rozeznania dokonywanej czynności, doszło do naruszenia zasad uczciwego obrotu, norm moralnych i obyczajowych uważanych w społeczeństwie za słuszne, do naruszenia zasady równości faktycznej stron i słuszności kontraktowej. Z opinii biegłego jednoznacznie wynika upośledzenie umysłowe powódki, postępujące w czasie, co potwierdzają świadkowie. Budzą wątpliwości zeznania pracowników pozwanej, że taki stan zdrowia powódki był dla nich niezauważalny w chwili zawierania umowy, w szczególności mając na względzie również niesprawność powódki w zakresie manualnym. Nadto powódka, jako poręczyciel, nie czerpała żadnych korzyści z zaciągniętego przez A. O. zobowiązania, a została obciążona pełną odpowiedzialnością za niespłacony dług.

Mając na uwadze powyższe okoliczności – na mocy przepisów art. 58§2 kpc, art. 82 k.c. w zw. z art. 189 k.p.c. – Sąd ustalił, że umowa poręczenia z dnia 16 stycznia 2013r. nr (...) zawarta między stronami jest nieważna.

O kosztach Sąd orzekł na mocy art. 98 k.p.c. w zw. z § 6 pkt 6 w zw. z § 21 i 2 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U.2013.491 ze zm.) i zasądził od przegrywającej niniejszą sprawę pozwanej na rzecz powódki kwotę 4.428 zł tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu, na którą składa się opłata za czynności pełnomocnika – adwokata w stawce minimalnej (3.600 zł) powiększona o podatek od towarów i usług w stawce 23 %.

Nadto, na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z art. 3 ust. 2 pkt 1, art. 5 ust. 4, art. 8 ust.1 i art. 83 i 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U.2014.1025) Sąd nakazał ściągnąć od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Gdyni kwotę 3.450 zł z tytułu opłaty sądowej od pozwu, od której uiszczenia powódka była zwolniona oraz kwotę 76,18 zł tytułem wydatków na koszt dostarczenia dokumentacji medycznej.