Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 września 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SA – Anna Orłowska

Sędzia SA – Wanda Lasocka (spr.)

Sędzia SO del. – Agnieszka Wachowicz Mazur

Protokolant: sekr. sądowy Katarzyna Kędzierska

po rozpoznaniu w dniu 18 września 2013 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa L. A.

przeciwko (...) Spółdzielni Budowlano-Mieszkaniowej (...) w W. i miastu (...) W.

o stwierdzenie nieważności umowy

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 27 września 2012 r., sygn. akt XXV C 115/11

I. oddala apelację;

II. nie obciąża powódki kosztami procesu za drugą instancję.

UZASADNIENIE

Powódka L. A. wnosiła o stwierdzenie nieważności umowy zawartej w formie aktu notarialnego 30 grudnia 1997 r. przed notariuszem G. S., nr rep. (...), pomiędzy Gminą W. – B. a (...) Spółdzielnią Budowlano – Mieszkaniową (...), w części dotyczącej działki nr (...), obrębu (...), położonej w W. przy ul. (...) oraz zasądzenie kosztów procesu.

Wskazała, że Gmina W. – B. niezgodnie z prawem rozporządziła nieruchomością przy ul. (...) oddając ją w użytkowanie wieczyste pozwanej Spółdzielni w momencie, gdy już toczyło się postępowanie administracyjne o zwrot powyższej nieruchomości na jej rzecz jako byłego właściciela. Zdaniem powódki rozporządzenie przedmiotową nieruchomością stanowiło naruszenie art. 136 § 1 ustawy o gospodarce nieruchomościami.

Ponadto podniosła, że nieruchomość do dnia dzisiejszego nie została użyta na cel określony w decyzji wywłaszczeniowej, jest zbędna w zakresie realizacji tego celu oraz że umowa oddania gruntu w użytkowanie wieczyste sprzeczna jest również z zasadami współżycia społecznego, skoro przez 25 lat nie został zrealizowany cel wywłaszczenia nieruchomości.

Pozwane Miasto (...) W., będący następcą prawnym Gminy W. – B., wnosząc o oddalenie powództwa podniosło zarzut braku interesu prawnego po stronie powódki.

Pozwana Spółdzielnia wnosząc o oddalenie powództwa podniosła brak podstaw do kwestionowania ważności umowy z 30 grudnia 1997 r., jako że została ona zawarta w oparciu o art. 88 a ust. 1 ustawy z 29 kwietnia 19985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczeniu nieruchomości. Wskazała, że ustanowienie użytkowania wieczystego na przedmiotowej nieruchomości na rzecz pozwanej nastąpiło przed dniem wejścia w życie ustawy z 21 sierpnia 1997 r. jw., tj. przed 1 stycznia 1998 r. i następnie zostało ujawnione w księdze wieczystej.

Wyrokiem z 27 września 2012 r. Sąd Okręgowy w Warszawie powództwo oddalił, nie obciążając powódki obowiązkiem zwrotu pozwanym kosztów procesu.

Orzeczenie zapadło w oparciu o następujące ustalenia i wywody Sądu Okręgowego:

Umową z 17 września 1974 r., zawartą w oparciu o przepis art. 6 ustawy z 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (Dz. U. z 1974 r. Nr 10, po. 64 ze zm.) powódka sprzedała Skarbowi Państwa – Dyrekcji Rozbudowy Miasta W. – (...)nieruchomość położoną w W., przy ul. (...), o powierzchni 1 136 m2, mającą urządzoną księgę wieczystą KW (...). Umowa sprzedaży została zawarta w związku z przeznaczeniem nieruchomości powódki na podstawie Decyzji Prezydium Rady Narodowej Miasta (...) W. z 27 lipca 1972 r., nr (...) o lokalizacji inwestycji pod budowę osiedla mieszkaniowego W. – C. (część południowa).

Przedmiotowa nieruchomość została skomunalizowana z dniem 7 maja 1990 r.

Nieruchomość ta została podzielona na dwie działki: nr (...), w obrębie (...), o pow. 991 m2 oraz nr (...), w obrębie (...), o powierzchni 145 m2.

31 sierpnia 1992 r. powódka złożyła w Gminie W. – B. wniosek o zwrot wywłaszczonej nieruchomości, powołując się na brak realizacji celu wywłaszczenia.

Na teren, gdzie położona jest m. in. przedmiotowa nieruchomość, został zatwierdzony 26 czerwca 1975 r. decyzją (...) przez Urząd Miasta (...) w. Wydział (...) plan realizacyjny –ogólny zagospodarowania terenu osiedla (...). Na terenie przedmiotowej działki zaprojektowane zostały ciągi spacerowe i zieleń wokół żłobka.

Cel wywłaszczenia przedmiotowej nieruchomości nie został zrealizowany, a działka to teren zadrzewiony, w części południowej przebiega sieć telekomunikacyjna, natomiast w części północno- zachodniej fragment sieci kanalizacyjnej.

Zarząd Gminy W. – B. 4 listopada 1997 r. podjął uchwałę nr (...) o oddaniu w użytkowanie wieczyste na 99 lat w trybie bezprzetargowym na podstawie art. 88a ust. 1 ustawy z 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczeniu nieruchomości na rzecz pozwanej Spółdzielni, z przeznaczeniem pod budownictwo mieszkaniowe gruntu niezabudowanego, o powierzchni 22581 m2, położonego w W. w rejonie ulic (...), w obrębie (...), w tym działki nr (...).

Umową z 30 grudnia 1997 r. Gmina W. – B. na podstawie art. 88a ust. 1 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczeniu nieruchomości oddała w użytkowanie wieczyste na 99 lat, tj. do 30 grudnia 2096 r., pozwanej Spółdzielni nieruchomości opisane w umowie, m.in. działkę gruntu nr (...), z obrębu (...), o powierzchni 991 m2, położoną przy ul. (...). W umowie powołano się na protokół uzgodnień, w którym zbywający wskazywał na ww. uchwałę Zarządu Gminy W. – B. z 4 listopada 1997 r. nr (...) o oddaniu w użytkowanie wieczyste nieruchomości w celu realizacji inwestycji zgodnie z decyzją lokalizacyjną nr (...) z 27 lipca 1972 r. Oddanie wymienionych nieruchomości nastąpiło na warunkach zabudowy gruntu zgodnie z jego przeznaczeniem - w ciągu 5 lat miało nastąpić wybudowanie budynków w stanie surowym zamkniętym. Niezabudowanie terenu we wskazanym terminie stanowiło dla zbywającego podstawę do odebrania gruntu zgodnie z art. 240 k.c. Ustalono cenę gruntu na kwotę 1 776 208 zł.; pierwsza opłata wynosić miała 20 % ceny gruntu, tj. 355 241,60 zł., a kolejne opłaty roczne 1 % ceny gruntu. Gmina W. - B. oświadczyła, że nieruchomości, których dotyczy niniejsza umowa, są wolne od praw i obciążeń długami i należnościami, do których stosuje się przepisy o zobowiązaniach podatkowych, od innych praw osób trzecich ani nie ma ograniczenia w ich rozporządzaniu; są od wszelkiego rodzaju obciążeń, a w szczególności wolne są od ograniczonych praw rzeczowych, a także w stosunku do nieruchomości nie zawarto żadnej umowy ograniczającej sposób korzystania z niej poza umową dzierżawy nr (...) z 14 lipca 1995 r. oraz że w stosunku do właściciela nie została wydana żadna decyzja administracyjna, orzeczenie Sądu i nie toczy się żadne postępowanie przed jakimkolwiek organem.

Wniosek o dokonanie wpisu w księdze wieczystej prawa użytkowania wieczystego nieruchomości na podstawie w/w umowy na rzecz pozwanej Spółdzielni został złożony 7 stycznia 1998 r., a wpisu dokonano 7 kwietnia 2000 r.

Decyzja nr (...) z 7 czerwca 2000 r., w zakresie terenu obejmującego sporną nieruchomości, określiła warunki zabudowy i zagospodarowania terenu dla pozwanej Spółdzielni pod budowę budynków mieszkalnych wielorodzinnych niskich wraz z infrastrukturą techniczną, przy czym od tej decyzji wniesiono odwołanie.

Prezydent Miasta (...) W. decyzjami z 19 marca 2003 r. odmówił zwrotu nieruchomości obejmującej działkę nr (...) z obrębu (...), o powierzchni 145 m2, umorzył postępowanie w sprawie zwrotu nieruchomości obejmującej działkę nr (...), z obrębu (...), o powierzchni 991 m2 i powódka złożyła odwołania od powyższych decyzji. Organ II instancji decyzjami z 2 lutego 2004 r. utrzymał w mocy ww. decyzje organu I instancji. Na skutek zaskarżenia ich przez powódkę Wojewódzki Sąd Administracyjny w W. wyrokami 27 kwietnia 2005 r. uchylił powyższe decyzje.

Starosta (...) postanowieniem z 27 lipca 2010 r. nr (...) zawiesił postępowanie, wszczęte na wniosek powódki w sprawie zwrotu wywłaszczonej na rzecz Skarbu Państwa nieruchomości do czasu rozstrzygnięcia przez sąd cywilny kwestii wstępnej postępowania w przedmiocie stwierdzenia nieważności czynności prawnej, sporządzonej w formie aktu notarialnego rep A nr (...) z 30 grudnia 1997 r., na podstawie którego Spółdzielnia nabyła prawo użytkowania wieczystego m.in. działki nr (...), z obrębu jw. Jednocześnie powódka została zobowiązana do wystąpienia do sądu i potwierdzenia dokonania powyższej czynności w ciągu 6 miesięcy,

Obecnie działka nr (...) jw. jest nadal niezagospodarowana. Ze strony pozwanej Spółdzielni czynione są wstępne działania, mające na celu przygotowanie się do jego zabudowy mieszkaniowej. Cel określony w umowie o oddanie nieruchomości w użytkowanie wieczyste - budownictwo mieszkaniowe - nie został do dnia dzisiejszego zrealizowany z przyczyn niezależnych od pozwanej Spółdzielni, gdyż w odniesieniu do działek, na których miałaby zostać zrealizowana zabudowa mieszkaniowa, toczą się spory na drodze sądowej, co skutkuje stanem niepewności.

W tak ustalonym stanie faktycznym spawy Sąd Okręgowy uznał powództwo za nieuzasadnione. Przyjął, że w okolicznościach niniejszej sprawy interes prawny po stronie powódki istnieje, gdyż nie ma powodu, aby rozporządzenie przez Gminę - także w postaci oddania w wieczyste użytkowanie nieruchomości, której częścią była nieruchomość wcześniej wywłaszczona, pozbawiło osobę wywłaszczoną możliwości dochodzenia nieważności takiego rozporządzenia w odniesieniu do części umowy dotyczącej wywłaszczonej nieruchomości. Interes ten istnieje, jako że umowa o oddanie spornego gruntu w użytkowanie wieczyste została zawarta 30 grudnia 1978 r. czyli jeszcze pod rządami ustawy z 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczeniu gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości, jednakże wniosek o wpis w księdze wieczystej złożony został 7 stycznia 1998 r. a sam wpis dokonany 7 kwietnia 2000 r., czyli zgodnie z art. 29 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece wywoływał on skutki od 7 stycznia 1998 r., czyli już w momencie obowiązywania ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami, co w świetle art. 229 powołanej ustawy skutkuje istnieniem po stronie powódki roszczenia o domaganie się zwrotu wywłaszczonej nieruchomości.

Dla oceny ważności spornej czynności zastosowanie winny znaleźć przepisy prawa w brzmieniu wówczas obowiązującym, stąd biorąc pod uwagę datę zawarcia spornej umowy - tj. 30 grudnia 1997 r. oprzeć się należy o przepisy ustawy z 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. z 1991 r. Nr 30, poz. 127 ze zm. - dalej: uggwn).

Kwestionowana umowa została zawarta w trybie bezprzetargowym, w oparciu o art. 88 a ust. 1 uggwn, z którego wynikało roszczenie o ustanowienie tego prawa – powódka zaś nie podważała uprawnienia pozwanej Spółdzielni do żądania ustanowienia na jej rzecz prawa użytkowania wieczystego ww. nieruchomości. Roszczenie powódki określone w pozwie nie było oparte o okoliczności faktyczne i twierdzenia, które wskazywałyby, że do zawarcia kwestionowanej umowy doszło w warunkach niespełnienia dyspozycji art. 88a ust. 1 uggwn. Ustanowienie więc użytkowania wieczystego na rzecz uprawnionej w tym zakresie Spółdzielni nie może zostać uznane za czynność sprzeczną z prawem. Ustanowienie na rzecz pozwanej Spółdzielni prawa użytkowania wieczystego nieruchomości jw. stanowiło zaspokojenie przez Gminę W. B. roszczenia pozwanej Spółdzielni w trybie art. 88a ust. 1 uggwn.

Artykuł 47 ust. 4 uggwn, stanowił, że nieruchomość wywłaszczona nie może być użyta na inne cele niż cele określone w decyzji o wywłaszczeniu, chyba że nie mogła być zwrócona w trybie określonym w art. 69 z powodu braku zgody poprzedniego właściciela albo jego następcy. Z kolei ust.1 uggwn stanowił, że nieruchomość wywłaszczona lub jej część podlega zwrotowi na rzecz poprzedniego właściciela lub jego następcy prawnego na jego wniosek, jeżeli stała się zbędna na cel określony w decyzji o wywłaszczeniu. Powołany art. 47 ust. 4 zawierał ustawowy zakaz użycia wywłaszczonej nieruchomości na inne cele, niż określone w decyzji o wywłaszczeniu, gdy nieruchomość podlega zwrotowi w trybie art. 69 ustawy.

W niniejszej sprawie okoliczność braku zagospodarowania nieruchomości obejmującej wywłaszczoną działkę na osiedle mieszkaniowe (cel wskazany w umowie sprzedaży z 1974 r.) jest bezsporna między stronami, jednakże nie oznacza to użycia nieruchomości w sposób sprzeczny z umową wywłaszczeniową, gdyż umowa o oddanie nieruchomości, w tym spornego gruntu, nakłada na pozwaną Spółdzielnię obowiązek realizacji lokalizacyjnej z 1972 r. Zgodnie z zawartą umową oddania gruntu w użytkowanie wieczyste niezagospodarowanie gruntu w sposób zgodny z jego przeznaczeniem w przeciągu 5 lat umożliwiało rozwiązanie umowy z 30 grudnia 1997 r. jednakże strony nie skorzystały z tej możliwości, uznając, że nadal możliwe jest zrealizowanie celu umowy. Rozporządzenie wywłaszczoną nieruchomością poprzez ustanowienie użytkowania wieczystego nie stanowiło samo w sobie czynności sprzecznej z prawem, skoro nastąpiło na rzecz podmiotu, który miał realizować cel, na który nieruchomość wywłaszczono, tj. budowę osiedla mieszkaniowego.

Powyższe okoliczności: tj. fakt zawarcia zaskarżonej umowy w trybie bezprzetargowym w oparciu o art. 88 a ust. 1 uggwn oraz cel oddania gruntu w użytkowanie wieczyste na rzecz pozwanej Spółdzielni mieszkaniowej - przeznaczenie pod budownictwo mieszkaniowe, a więc Spółdzielnia miała realizować cel, na który nieruchomość wywłaszczono, skutkują uznaniem, iż brak było przesłanek do stwierdzenia nieważności umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste w oparciu o art. 58 § 1 k.c.

Sąd nie dopatrzył się również podstaw do uznania kwestionowanej umowy za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.). Stwierdził, że właśnie uwzględnienie powództwa naruszyłoby je. Pozwana Spółdzielnia w zaufaniu do Gminy W. B. zawarła umowę z 30 grudnia 1997 roku w celu wybudowania osiedla mieszkaniowego i z tego tytułu ponosi koszty opłat za użytkowanie wieczyste od 15 lat, nie uzyskując żadnych dochodów ze spornej nieruchomości. Natomiast okoliczność, iż do tej pory nie został zrealizowany cel określony w zaskarżonej umowie, skutkować może rozwiązaniem tej umowy, ale nie mogło mieć wpływu na ocenę zasadności żądania pozwu.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 102 k.p.c. - sytuacja

powódki osoby starszej, utrzymującej się jedynie z emerytury, niedysponującej żadnym majątkiem oraz charakter sprawy- zobowiązanie powódki do wytoczenia powództwa przez postanowienie wydane w toku postępowania administracyjnego - uzasadniały zastosowanie tego przepisu i odstąpienie od obciążania powódki kosztami procesu.

W apelacji pod powyższego wyroku, skarżącej go w całości, powódka zarzuciła mu naruszenie przepisów art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 47 u. 4, 69 u. 1 i 88a § 1 uggwn (poprzez uznanie; że sporna umowa nie narusza bezwzględnego zakazu użycia nieruchomości na cel inny niż określony w umowie wywłaszczeniowej, przy występowaniu przy tym przesłanek do zwrotu nieruchomości poprzedniemu właścicielowi, art. 88a § 1 w zw. z art. 47 u. 4 i 69 u. 1 uggwn (poprzez uznanie, że oddanie nieruchomości w użytkowanie wieczyste z pominięciem roszczenia o jej zwrot stanowi prawidłową realizację celu wywłaszczenia), art. 58 § 2 w zw. z art. 5 k.c. i 233 § 1 k.p.c. (poprzez uznanie umowy za zgodną z zws) i art. 233 § 1 k.p.c. (poprzez zaniechanie przeprowadzenia dowodów dokonania ustaleń w zakresie wystąpienia przesłanek do zwrotu nieruchomości) – i wnosiła o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie powództwa z zasądzeniem kosztów, ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja powódki nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd Apelacyjny w całości popiera ustalony przez Sąd Okręgowy stan faktyczny sprawy, w istocie pomiędzy stronami bezsporny.

Umową z 17 września 1974 r. powódka sprzedała Skarbowi Państwa nieruchomość, w tym działkę określoną obecnie jako nr (...) w obrębie (...), jw., zwrotu której w postępowaniu administracyjnym dochodzi. Zawarcie tej umowy w trybie przepisu art. 6.1 ustawy z 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczenia nieruchomości (Dz. U. 1974 p. 64) nie odbiera działce gruntu będącej przedmiotem sprzedaży statusu nieruchomości wywłaszczonej. Bezspornie też pomiędzy stronami określony w tej umowie cel wywłaszczenia - pod budownictwo mieszkaniowe (k. 81 akt. adm.) - nie został zrealizowany. Umową z 30 grudnia 1997 r. nieruchomość ta oddana została przez Gminę W. – B. pozwanej Spółdzielni w użytkowanie wieczyste, z przeznaczeniem jw. (k. 43), której ważność powódka kwestionuje. Ważność tej umowy podlega ocenie według przepisów obowiązujących w dacie jej zawarcia, a zawarta została pod rządami ustawy z 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. 1991 r. p. 127, z późn. zm.; dalej jako: uggwn) i powódka powiada interes prawny w jej kwestionowaniu, wskazany w pisemnych motywach skarżonego rozstrzygnięcia.

Przepis art. 47 u. 4 uggwn statuował zakaz użycia wywłaszczonej nieruchomości na cele inne niż określone w decyzji (tu: umowie) wywłaszczeniowej, zaś przepis art. 69.1 tejże – nakaz zwrotu poprzedniemu właścicielowi na jego wniosek, jeżeli stała się ona zbędna na cel określony w decyzji o wywłaszczaniu.

Odmiennie od Sądu Okręgowego Sąd Apelacyjny uznaje, iż wywłaszczona sporna działka nie została użyta zgodnie z umową wywłaszczeniową poprzez oddanie jej innemu podmiotowi w użytkowanie wieczyste z obowiązkiem realizacji celu wywłaszczenia, albowiem obowiązek ten spoczywa na podmiocie wywłaszczającym. Przez użycie nieruchomości w rozumieniu przepisu art. 47.4 uggwn należy rozumieć nie tylko gospodarcze przeznaczenie nieruchomości i jej fizyczne wykorzystanie, ale także rozporządzenie nieruchomością w drodze czynności prawnej, w wyniku której prawo użytkowania tej nieruchomości przechodzi na inną osobę. Rozporządzenie takie jest bowiem następstwem niewykorzystania nieruchomości na cel określony w decyzji wywłaszczeniowej i jego skutkiem staje się niemożność takiego wykorzystania nieruchomości przez podmiot wywłaszczający w przyszłości (za Sądem Najwyższym, w wyroku z 25 lutego 2002 r., III CKN 543/00, Lex 54361, teza 1). Przez zbędność zaś nieruchomości na cel wywłaszczenia (art. 69.1 jw.) należy rozumieć zbędność zarówno w sensie fizycznym, jak i prawnym, tj. jako powstanie stosunku prawnego, w świetle którego dana nieruchomość nie może być użyta na cel zamierzony przez wnioskodawcę wywłaszczenia (za NSA, w wyroku z 7 czerwca 1999 r., IV SA 927/97, Lex 47349).

Co do zasady więc niewykorzystania wywłaszczonej nieruchomości na cel określony w umowie wywłaszczeniowej (art. 49.4 uggwn) i zbędność na cel w niej określony stwarzały obowiązku jej zwrotu powódce jako poprzedniemu właścicielowi. Powódka wstąpiła o jej zwrot już w 1992 r. (k. 1 akt adm.), tymczasem Gmina oddała ją w użytkowanie pozwanej Spółdzielni umową z 30 grudnia 1997 r., przed zakończeniem postępowania administracyjnego w przedmiocie jej zwrotu.

Jednakże umowa z 30 grudnia 1997 r., oddająca wywłaszczoną działkę nr (...) w użytkowanie wieczyste pozwanej Spółdzielni, z naruszeniem przepisów art. 47.4 i 69.1 uggwn – nie jest z tego powodu nieważna.

Należy mieć bowiem na względzie, iż umowa o oddaniu działki pozwanej Spółdzielni w użytkowanie wieczyste zawarta została na skutek realizacji jej roszczenia z przepisu art. 88a.1 uggwn i Spółdzielnia otrzymała tę działkę w trybie bezprzetargowym. Sąd Apelacyjny popiera stanowisko Sądu Najwyższego, wyrażone w wyroku z 17 października 2007 r., II CSK 273/07 (Lex 621239), iż przepis art. 88a uggwn zawiera normę stanowiącą wyjątek w odniesieniu do całości regulacji zawartych w tej ustawie, w tym też w odniesieniu od przepisów Rozdziału 6, w którym znajdują się art. 47 i 69 i uprawienie do otrzymania działki w użytkowanie wieczyste w trybie bezprzetargowym, mające podstawę w treści przepisu art. 88a uggwn, prowadzi do pominięcia pierwszeństwa byłego właściciela w nabyciu tej działki.

Art. 88a w brzmieniu pierwotnym, wynikającym z treści art. 16 ustawy z dnia 4 października 1991 r. o zmianie niektórych warunków przygotowania inwestycji budownictwa mieszkaniowego w latach 1991 - 1995 oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 103, poz. 446), obowiązującym w dacie zawarcia kwestionowanej umowy stanowi, że osoby prawne lub osoby fizyczne, które do dnia 5 grudnia 1990 r. uzyskały na działki budowlane, stanowiące własność Skarbu Państwa lub własność gminy, ostateczne decyzje lokalizacyjne, otrzymują te działki w użytkowanie wieczyste w trybie bezprzetargowym. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego, przepis ten nakłada na właściciela gruntu obowiązek oddania gruntu w użytkowanie wieczyste, któremu to obowiązkowi towarzyszy roszczenie uprawnionych osób o zawarcie umowy (zob. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 11 marca 1994 r., III CZP 17/94, USNCP 1994, nr 10, poz. 185 i z dnia 17 grudnia 1996 r., III CZP 122/96, OSNC 1997, nr 1, poz. 28). Przepis ten zawiera zatem normę stanowiącą wyjątek w odniesieniu do całości regulacji zawartych w ustawie o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości, w tym również w odniesieniu do przepisów rozdziału 6, w którym usytuowane są art. 69 i 47.

Do powyższej tezy prowadzą również wnioski wynikające z systemowej jego wykładni. Wynika to bowiem z jego usytuowania w rozdziale 8 - Przepisy przejściowe i końcowe. Oznacza to, że przepis ten znajduje swoje zastosowanie do wszystkich nieruchomości objętych działaniem ustawy, w tym także do tych, o których mowa w art. 69. Również wykładnia celowościowa prowadzi do uznania pierwszeństwa uprawnień wynikających z art. 88a u.g.g. Funkcją tego unormowania było bowiem uporządkowanie sytuacji w gospodarce gruntami. Analogiczne stanowisko wyrażone zostało w uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 1996 r. III CZP 122/96.

Pozwanej Spółdzielni przysługuje więc z przepisu art. 88a.1 uggwn prawo silniejsze, niż powódce z przepisu art. 69 w zw. z art. 47.4 tejże ustawy, co skutkuje uznaniem, iż umowa zawarta na podstawie przepisu art. 88a.1 uggwn, z pominięciem uregulowanego w art. 69.1 prawa byłego właściciela do zwrotu nieruchomości, nie jest z tego powodu nieważna i co tym samym przesądza o bezzasadności powództwa o stwierdzenie nieważności umowy jw. (podobnie też w wyrokach SN z: 30 kwietnia 1987 r., III CZP 19/87, Lex 3369 oraz z 20 października 2010 r., III CSK 22/10, Lex 852658).

Takie rozumienie wzajemnej relacji pomiędzy wolą przepisów art. 88a.1 oraz 9.1 w zw. z art. 47.1 uggwn i przyznanie silniejszej pozycji uprawnionemu z przepisu art. 88a.1 ustawy jw. skutkuje uznaniem, iż zakaz z przepisu art. 47.4 ustawy jw., odnoszony do podmiotu wywłaszczającego, nie ma charakteru bezwzględnego, a kwestionowana umowa nie jest sprzeczna z prawem bezwzględnie obowiązującym (art. 58 § 1 k.c.). Pierwszy ze wskazanych zarzutów apelacyjnych skarżącej nie jest więc uzasadniony. Zarówno umowa z 30 grudnia 1997 r., jak też skarżony wyrok nie są też sprzeczne z przepisem art. 88a.1 uggwn, przy czym skarżąca nie kwestionowała w toku procesu, jak też nie podnosi w apelacji braku po stronie pozwanej Spółdzielni przesłanek do nabycia nieruchomości w usytuowanie wieczyste z tegoż przepisu.

W takim ujęciu istoty sprawy kwestionowana umowa nie jest też sprzeczna z zasadami współżycia społecznego z przyczyn wskazanych przez Sąd Okręgowy. Ustanowiono bowiem użytkowanie wieczyste na rzecz podmiotu, który realizować miał cel, na którym nieruchomość wywłaszczono, powódki nie pozbawiono zaś prawa do żądania odszkodowania, tym bardziej w sytuacji, gdy reprezentujący Gminę przy zawieraniu umowy z 30 grudnia 1996 r. oświadczył, że nie toczy się żadne postępowanie dotyczące spornej nieruchomości (patrz też wyrok SN z 21 czerwca 2007 r., IV CSK 81/07, Lex 393827). Za bezzasadny Sąd Apelacyjny uznaje zatem zarzut naruszenia przez Sąd Okręgowy przepisu art. 58 § 2 k.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c., jw. Zauważyć też należy, iż według zasad ogólnych prawa cywilnego dokonane czynności sprzeciwiających się zadośćuczynieniu roszczenia innej osoby stanowić może podstawę do uznania jej za bezskuteczną, a nie stanowi przyczyny jej nieważności.

Niezasadnie też powódka powołuje w apelacji zarzut naruszenia przepisu art. 5 k.c., albowiem na nadużycie praw podniesionych z tegoż przepisu może powoływać się jedynie pozwany. Przepis ten nie może też stanowić podstawy prawej zgłoszonego żądania.

Za nieuzasadniony Sąd Apelacyjny uznaje także ostatni z zarzutów apelacyjnych, naruszenia przepisu art. 233 § 1 k.p.c. w formie jw. już z tej tylko przyczyny, iż żądanie przez powódkę zwrotu nieruchomości realizowane być może tylko na drodze administracyjno-prawnej i do zbadania przesłanek do tegoż zwrotu uprawniony jest jedynie stosowny organ administracyjny.

Uwzględniając powyższe Sąd Apelacyjny uznał w całości apelację powódki za nieuzasadnioną i oddalił ją w oparciu o przepis art. 385 k.p.c.

Rozstrzygając o kosztach procesu za II instancję skorzystał w stosunku do niej z dobrodziejstwa przepisu art. 102 k.p.c. i nie obciążył jej nimi w z tych samych przyczyn, dla których uczynił to Sąd Okręgowy (jw.).

af