Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 października 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący – Sędzia SA Robert Obrębski (spr.)

Sędzia SA Marzanna Góral

Sędzia SO ( del.) Małgorzata Sławińska.

Protokolant ref. staż. Julia Murawska

po rozpoznaniu w dniu 23 października 2013 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa A. W.

przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Ministra Sprawiedliwości

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 11 marca 2013 r.

sygn. akt II C 688/12

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od A. W. na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 5400 (pięć tysięcy czterysta) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego;

3.  przyznaje na rzecz adw. P. K. ze środków Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Warszawie kwotę 5400 (pięć tysięcy czterysta) złotych powiększoną o należną stawkę podatku od towarów i usług tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego udzielonego powodowi z urzędu w postepowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt IA Ca 778/13

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 10 grudnia 2010 r. A. W. wniósł o zasądzenie od Skarbu Państwa - Ministra Sprawiedliwości kwoty 41117 zł tytułem różnicy pomiędzy wynagrodzeniem faktycznie pobieranym w okresie pobytu powoda w Zakładzie Karnym w S. pomiędzy 22 listopada 1996 r. z 11 czerwca 2008 r., w wysokości równej połowie minimalnego wynagrodzenia, a wynagrodzeniem należnym za zatrudnienie powoda na stanowisku montażysty, urządzeniowca i laboranta w przedsiębiorstwie obuwniczym, stosownie do art. 123 § 2 k.k.w. Powód powoływał się na Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 lutego 2010 r., P/20/09, w którym została stwierdzona sprzeczność powołanego przepisu z Konstytucją RP, uznał działania Skarbu Państwa za bezprawne, na podstawie art. 417 ¹ § 1 k.c., domagał się więc zasądzenia nieuzyskanej połowy minimalnego wynagrodzenia za pracę we wskazanym okresie. Pismem z dnia 25 lipca 2012 r. wystąpił ponadto o zasądzenie na swoją rzecz kwoty 200000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia jego doręczenie pozwanemu tytułem zadośćuczynienia za krzywdę doznaną w wyniku stałej dyskryminacji, jakiej powód podlegał w zakładzie karnym, podczas pobytu w którym wykonywał niewolniczą pracę, pozbawiony został godziwego wynagrodzenia na pokrycie alimentów na rzecz swojego dziecka, podupadł ponadto na zdrowiu.

Pozwany wnosił o oddalenie powództwa. Nie zaprzeczając okoliczności wykonywania pracy przez powoda w miejscu i okresie wskazanym w pozwie, pozwany wskazywał, że powołany wyrok Trybunału Konstytucyjnego wszedł w życie po upływie roku od jego ogłoszenia, zastosowanie przez Trybunał klauzuli odraczającej spowodowało więc, że przed dniem 9 marca 2011 r., regulacja zawarta w art. 123 § 2 k.k.w. nie mogła zostać uznana za sprzeczną z przepisami Konstytucji RP, działania Skarbu Państwa oparte na stosowaniu tego przepisu nie były tym samym bezprawne i nie mogły uzasadniać jego odpowiedzialności, w szczególności opartej na art. 417 ¹ § 1 k.c.

Wyrokiem z dnia11 marca 2013 r. Sąd Okręgowy oddalił powództwo, nie obciążył powoda kosztami postępowania poniesionymi przez stronę pozwaną i przyznał na rzecz adwokata P. K., ze środków Skarbu Państwa, kwotę 7200 zł, powiększoną o należny podatek od towarów i usług, tytułem kosztów pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu. Na podstawie zebranego materiału, Sąd Okręgowy ustalił, że powód odbywa karę pozbawienia wolności w maksymalnym wymiarze, obecnie przebywa w Zakładzie Karnym w N., podczas pobytu w Zakładzie Karnym w S. w okresie od 22 listopada 1996 r. do 11 września 2008 r., świadczył pracę na rzecz przedsiębiorstwa przemysłu obuwniczego, za którą obierał połowę minimalnego wynagrodzenia, stosownie do art. 123 § 2 k.k.w., który wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 lutego 2010 r., P/20/09, obowiązującym od dnia 9 marca 2011 r., został uznany za częściowo sprzeczny z Konstytucją RP.

Oceniając znaczenie ustalonych okoliczności, Sąd Okręgowy nie uznał zasadności powództwa, wskazał bowiem, że powołany wyrok Trybunału wszedł w życie w dniu 9 marca 2011 r., nie uzasadniał więc uznania, że także za okres wcześniejszy Skarb Państwa może zostać pociągnięty do odpowiedzialności za szkodę, jakiej powód doznał w wyniku pobierania połowy najniższej należności za pracę wykonywaną w okresie odbywania kary pozbawienia wolności. Sąd Okręgowy powołał się na orzecznictwo wskazujące, że w wypadku skorzystania przez Trybunał Konstytucyjny z możliwości odroczenia wejścia w życie wyroku stwierdzającego niezgodność oznaczonego przepisu z Konstytucją RP, przed ustaloną w ten sposób datą niekonstytucyjny przepis stanowi element porządku prawnego, jego zastosowanie, we wskazanym okresie, nie może więc zostać uznane za bezprawne działanie Skarbu Państwa. Sąd Okręgowy wskazał więc, że do 9 marca 2011 r. pobieranie przez powoda połowy minimalnej należności za wykonywaną pracę miało uzasadnienie w art. 123 § 2 k.k.w., nie mogło więc uzasadniać odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkodę doznaną przez powoda z art. 417 ¹ § 1 k.c. O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 102 k.p.c. Uwzględniając aktualną sytuację powoda, Sąd Okręgowy odstąpił od obciążenia powoda kosztami procesu poniesionymi przez stronę pozwaną. O wynagrodzeniu należnemu pełnomocnikowi powoda z urzędu, Sąd Okręgowy orzekł natomiast na podstawie § 2 ust. 2, § 6 pkt 7 oraz § 19 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie i ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

Apelację do wyroku Sądu Okręgowego wniósł powód. Zaskarżając ten wyrok w całości, powód zarzucił Sądowi Okręgowemu naruszenie art. 417 ¹ § 1 w zw. z art. 5 k.c. przez bezzasadne uznanie, że od daty wskazanej w wyroku Trybunału Konstytucyjnego jako data utraty mocy obowiązującej niezgodnego z Konstytucją RP przepisu, Skarb Państwa nie ponosi odpowiedzialności, jak też pominięcie, że pierwszy z powołanych przepisów nie różnicuje sytuacji osób pokrzywdzonych wydaniem aktu normatywnego sprzecznego z Konstytucją w zależności od momentu utraty mocy obowiązującej przez taki przepis. Pogląd przeciwny Sądu Okręgowego powód uznał za sprzeczny z zasadami współżycia społecznego oraz nadużycie prawa ze strony Skarbu Państwa. Na podstawie podanych zarzutów skarżący wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie powództwa w całości oraz obciążenie strony pozwanej kosztami procesu poniesionymi przez powoda, w tym wynagrodzeniem pełnomocnika z urzędu, ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy w celu ponownego jej rozpoznania przez Sąd Okręgowy.

W odpowiedzi na apelację Skarb Państwa wnosił o oddalenie apelacji i obciążenie powoda kosztami postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie. Ustalenia Sądu Okręgowego były prawidłowe, nie zostały zakwestionowane w apelacji, w całości zostały więc przyjęte za podstawę rozstrzygnięcia o jej zasadności. Sąd Apelacyjny w pełni podzielił ponadto argumentację prawną przedstawioną w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, nie znalazł natomiast podstaw do podzielenia zarzutów podniesionych w apelacji powoda, która podlegała oddaleniu w całości.

Za oczywiście bezzasadny został uznany zarzutu dotyczący nadużycia prawa ze strony pozwanego Skarbu Państwa, zwłaszcza że naruszenie art. 5 k.c. zostało powiązane z wykładnią i zastosowaniem w tej sprawie art. 417 ¹ § 1 k.c., Sąd Okręgowy nie doszukał się bowiem podstaw do uwzględnienia powództwa na podstawie tego przepisu. Oczywista bezzasadności tego zarzutu wynika już z tego, że na podstawie powołanego przepisu oparte zostało roszczenie, którego dochodził w tej sprawie powód, strona pozwana zaprzeczała natomiast, by pobieranie przez powoda połowy minimalnego wynagrodzenia w okresie sprzed wejścia w życie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 lutego 2010 r., wydanego w sprawie P/20/09, stanowiło działanie bezprawne, wnosiła więc o oddalenie powództwa opartego na powołanym przepisie, nie opierała natomiast obrony na zarzucie przedawnienia, ani na jakimkolwiek innym zarzucie, którego podniesienie mogłoby zostać, w szczególnych okolicznościach, uznane za rodzaj nadużycia prawa podmiotowego ze strony pozwanego Skarbu Państwa. Należy więc wskazać, że instytucja nadużycia prawa podmiotowego, uregulowana art. 5 k.c., odnosi się do realizacji praw podmiotowych regulowanych przepisami prawa materialnego cywilnego, nie odnosi się natomiast do realizacji prawa procesowego polegającego na zakwestionowaniu zasadności powództwa oraz zgłoszeniu wniosku o jego oddalenie. W rozpoznawanej sprawie pozwany Skarb Państwa nie dochodził ochrony jakiegokolwiek prawa podmiotowego wobec powoda, opierając się na przyjętej w orzecznictwie wykładni Konstytucji RP, dotyczącej wejścia w życie wyroków Trybunału Konstytucyjnego, jak również kwestionując bezprawność działań związanych z zastosowaniem w stosunku do powoda art. 123 § 2 k.k.w. przed wejściem w życie wyroku Trybunału z dnia 23 lutego 2010 r., wnosił natomiast o oddalenie powództwa, realizował więc tylko prawo do podejmowania obrony w postępowaniu sądowym, która nie została oparta na dochodzeniu własnego uprawnienia przewidzianego przepisami prawa materialnego, w tym na zgłoszeniu zarzutu, który mogły zostać oceniony pod kątem przesłanek zawartych w art. 5 k.c. Apelacja oparta na naruszeniu tego przepisu przez Sąd Okręgowy nie zasługiwała więc na uwzględnienie, nie może bowiem ulegać kwestii, że Skarb Państwa nie mógł nadużyć prawa do podjęcia obrony w tej sprawie, zwłaszcza że przeprowadzenie wykładni i zastosowanie norm prawa materialnego, które zostały przyjęte za podstawę rozstrzygnięcia sprawy, w tym wydanie wyroku oddalającego powództwo, pozostaje w zakresie kognicji sądu orzekającego, nie może więc stanowić nadużycia prawa ze strony pozwanego Skarbu Państwa.

Za bezzasadny został ponadto uznany zarzut naruszenia art. 417 ¹ § 1 k.c., okoliczności tej sprawy nie dawały bowiem podstaw do przyjęcia, że opisane w pozwie działania organów Skarbu Państwa odpowiedzialnych za wypłacanie powodowi należności za pracę wykonywaną podczas odbywania kary 25 lat pozbawienia wolności w Zakładzie Karnym w S. miały charakter bezprawny, zaś odmienne stanowisko skarżącego nie zasługiwało na uwzględnienie. Nie zasługiwał na uwzględnienie zarzut różnego traktowania osób zatrudnionych w okresie odbywających karę pozbawienia wolność, ten argument został bowiem podniesiony w oderwaniu do istotny oraz przyczyny uznania wskazanych działań za bezprawne. Nie ulega wątpliwości, że gdyby chodziło o wypłacenie osobie skazanej połowy minimalnego wynagrodzenia za pracę wykonywaną po 9 marca 2011 r., utrata mocy obowiązującej art. 123 § 2 k.k.w. wykazywałaby bezprawność takich działań, uzasadniałaby tym samym odpowiedzialność Skarbu Państwa z art. 417 ¹ § 1 k.c. W rozpoznawanej sprawie chodziło jednak o wysokość należności za pracę, którą powód wykonywał do 11 czerwca 2008 r., czyli w okresie poprzedzającym nie tylko wejście w życie, ale również wydanie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 lutego 2010 r., w którym art. 123 § 2 k.k.w. stanowił element systemu prawnego, stosowanie tego przepisu nie mogło więc zostać uznane za bezprawne działanie organów Skarbu Państwa. Stwierdzenie niezgodności tego przepisu z art. 32 oraz art. 65 ust. 4 Konstytucji, powołanym wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego, nie mogło stanowić podstawy do uznania bezprawności wcześniejszych działań organów Skarbu Państwa, w powołanym wyroku zastosowane zostało bowiem odsunięcie w czasie wejścia w życie wyroku Trybunału Konstytucyjnego, który skorzystał z uprawnienia przewidzianego art. 190 ust. 3 Konstytucji RP. Przed wejściem w życie powołanego wyroku, art. 123 § 2 k.k.w. zachowywał moc obowiązującą, zastosowanie tego przepisu na niekorzyść osób odbywających kary pozbawienia wolności nie mogło więc zostać uznane za bezprawne. Tym bardziej przesłanka bezprawności działania organów Skarbu Państwa nie mogła zostać stwierdzona w odniesieniu do okresu poprzedzającego wydanie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 lutego 2010 r., na który powoływał się powód w pozwie wniesionym w tej sprawie. Stanowisko przyjęte przez Sąd Okręgowy zyskało powszechną aprobatę w orzecznictwie (np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 kwietnia 2011 r. I CSK 410/10, tak też uchwała Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 200 r., III CZP 112/03, także uchwała Sądu Najwyższego z dnia 23 czerwca 2005 r., III CZP 35/04, tak samo uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 grudnia 2007 r., III CZP 125/07 czy też wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 kwietnia 2006 t., IV CSK 28/06). W rozpoznawanej sprawie Sąd Apelacyjny w pełni przychylił się do stanowiska, które zostało przyjęte w powołanym orzecznictwie, uznał więc, że nie została wykazana w tej sprawie przesłanka bezprawności działania pozwanego Skarbu Państwa, nie została więc udowodniona podstawowa przesłanka odpowiedzialności z art. 417 ¹ § 1 k.c. w zakresie wszystkich elementów szkody, której naprawnienia powód domagał się w tej sprawie nie tylko w pozwie, ale również w piśmie z dnia 25 lipca 2012 r., w który powództwo zostało rozszerzone o dalszą kwotę należności głównej wraz z odsetkami. Zasadnie więc Sąd Okręgowy oddalił powództwa wniesione w tej sprawie. Z podanych powodów apelacja nie była uzasadniona, została więc oddalona w całości.

Oddalenie apelacji uzasadniało obciążenie powoda kosztami zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym. Na podstawie art. 98 § 1 i 3 w zw. z art. 99 i art. 108 § 1 k.p.c. i § 13 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, Sąd Apelacyjny zasądził od powoda na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 5400 zł tytułem zwrotu wskazanych kosztów procesu w postępowaniu apelacyjny. Uwzględniona została stawka minimalna przewidziana dla spraw o zapłatę oraz podana w apelacji wartość przedmiotu zaskarżenia. Na podstawie § 19 oraz powołanych przepisów wskazanego rozporządzenia, Sąd Apelacyjny przyznał na rzecz adwokata P. K., ze środków Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Warszawie, kwotę 5400 zł powiększoną o należny podatek od towarów i usług, tytułem kosztów pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie powołanych przepisów i art. 385 k.p.c., Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji.