Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 2 grudnia 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 2 grudnia 2016 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa A. K.

przeciwko Skarbowi Państwa - Prezydentowi Miasta K.

o zapłatę

na skutek apelacji strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 15 marca 2016 r. sygn. akt I C 216/14 i zażalenia powódki na postanowienie punktu V w/w wyroku

1.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że;

- w punkcie I w miejsce daty „9 lipca 2013r.” wpisuje datę „ 15 marca 2016r.”;

- punktowi V nadaje treść: „ nakazuje ściągnąć od strony pozwanej na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Krakowie kwotę 1814,30 zł (jeden tysiąc osiemset czternaście złotych i trzydzieści groszy) tytułem brakujących kosztów sądowych;

2. w pozostałej części apelację strony pozwanej oddala;

3. zasądza od strony pozwanej na rzecz powódki kwotę 2 850 zł (dwa tysiące osiemset pięćdziesiąt złotych) tytułem kosztów postępowania odwoławczego.

SSA Regina Kurek SSA Józef Wąsik SSA Zbigniew Ducki

Sygn. akt I ACa 836/16

I ACz 1260/116

UZASADNIENIE

W pozwie skierowanym przeciwko Skarbowi Państwa-Prezydentowi Miasta K., A. K. wniosła o: zasądzenie od strony pozwanej na swoją rzecz kwoty 221.832 zł z ustawowymi odsetkami od 9 lipca 2013 r. wraz z kosztami postępowania w tym kosztami zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

W podstawie faktycznej dochodzonego roszczenia powódka w szczególności podała, że jest następcą prawnym osoby, która w sposób nieważny nabyła od Skarbu Państwa przedmiotowy w sprawie lokal mieszkalny. Dochodzona kwota dotyczy zwrotu zwaloryzowanej ceny jego nabycia w odniesieniu do 5/16 części. Według jej oceny w sprawie ma zastosowanie art. 358 ¹ § 3 k.c., gdyż doszło do istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza w okresie pomiędzy zapłatą ceny w 1977 r., a dniem obecnym czyli w przeciągu 37 lat. Nastąpiła denominacja waluty i zapłacona kwota 110.027 zł odpowiada obecnie 11 zł.

Powódka wskazała również, że za zobowiązania Skarbu Państwa w niniejszej sprawie w dalszym ciągu odpowiada Skarb Państwa reprezentowany przez Starostę (...)Miasta K., a nie Gmina Miejska K. która obecnie jest właścicielem nieruchomości, gdyż odpowiedzialność ta wynika z prawomocnego orzeczenia sądowego wydanego przed dniem 27 maja 1990 r.

Powódka policzyła odsetki od dochodzonej kwoty od 9 lipca 2013 r., albowiem wezwała stronę pozwaną do zapłaty kwoty 310.000 zł pismem z 10 czerwca 2013 r., zakreślając termin 14-dniowy do jej spełnienia. Przyjmując więc, że pismo to wpłynęło do Urzędu najpóźniej 24 czerwca 2013 r., to ostatni dzień do zapłaty mijał 8 lipca 2013 r., co oznacza zwłokę strony pozwanej od dnia 9 lipca 2013 r.

Strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powódki na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kosztów zastępstwa procesowego, zaś na rzecz Skarbu Państwa-Prezydenta Miasta K. pozostałych kosztów postępowania według norm przepisanych.

W uzasadnieniu swego stanowiska strona pozwana w szczególności podała, że kwestionuje roszczenie powódki zarówno co do zasady, jak i co do wysokości. Podniosła zarzut braku legitymacji procesowej biernej po stronie Skarbu Państwa i na tym tle wskazała, że decyzją Wojewody (...) z 17 marca 1992 r. przedmiotowa nieruchomość stała się z mocy prawa własnością Gminy Miejskiej K.. Podstawę decyzji komunalizacyjnej stanowił art. 18 ust. 1 w zw. z art., 5 ust. 1 pkt ustawy z dnia 10 maja 1990 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracowniach samorządowych (Dz. U nr 32, poz. 191, nr 43, poz. 93 i 92, poz. 541, dalej u.s.t,u.p.s.). Zaznaczyła, że nabycie mienia komunalnego stanowi uwłaszczenie gminy częścią mienia ogólnonarodowego i choć nie ma ono charakteru konstytutywnego, to potwierdza tylko stan prawny ukształtowany z mocy prawa. Ma to znaczenie przy wykonywaniu przez gminę prawa własności nieruchomości. Przedmiotowy lokal przy ul. (...) nie stanowi obecnie samodzielnego lokalu mieszkalnego, lecz jest częścią zabudowanej nieruchomości objętej działką nr (...) i od dnia 27 maja 1990 r. Gmina Miejska K. przejęła od Skarbu Państwa wszelkie prawa i zobowiązania w stosunku do tej nieruchomości. Brak legitymacji biernej potwierdzają, jej zdaniem, także przepisy art. 36 ust. 1 przepisy wprowadzające u.s.t,u.p.s. zgodnie z którymi zobowiązania i wierzytelności z udziałem Skarbu Państwa przejmuje właściwa gmina z dniem wejścia w życie tej ustawy, z wyjątkami z art. 36 ust. 3 które jednak w niniejszej sprawie nie występują.

Ponadto strona pozwana zakwestionowała zastosowanie wskazywanego przez powódkę wskaźnika waloryzacji ceny zakupu lokalu mieszkalnego. Zastosowanie wskaźnika cen towarów i usług (...) jako wskaźnika powszechnie stosowanego byłoby jej zdaniem najwłaściwsze.

Odnośnie odsetek strona pozwana wskazała, że zasadne jest ich ewentualne zasądzenie od daty wydania wyroku.

Wyrokiem z 15 marca 2016 r. wydanym do sygn.. akt I C 216/14 Sąd Okręgowy w Krakowie: w pkt. I zasądził od strony pozwanej na rzecz powódki kwotę 27.306,70 zł z ustawowymi odsetkami odliczonymi od 9 lipca 2013 r. do dnia 31 grudnia 2015 r., a od 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty z odsetkami w wysokości ustawowej za opóźnienie; w pkt. II oddalił w pozostałej części powództwo; w pkt. III zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 1.788,72 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania; w pkt. IV zasadził od powódki na rzecz Skarbu Państwa kwotę 5.472 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania; w pkt. V nakazał ściągniecie od powódki na rzecz Skarbu Państwa-Sądu Okręgowego w Krakowie kwotę 1.814,34 zł na wynagrodzenie dla biegłego sądowego.

W ustaleniach stanu faktycznego sprawy dokonanych na kanwie wydanego wyroku Sąd I instancji wskazał, że najemcą lokalu mieszkalnego nr (...) przy ul. (...) w K. na podstawie orzeczenia nr (...)- (...) Obwodowej Komisji Mieszkaniowej z 15 października 1945 r. został P. J. (1) (dziadek powódki). Ów stosunek najmu stał się z mocy prawa umową najmu zawartą na czas nieoznaczony. Z mocy prawa M. J. (1), żona P. J. (2) (babka powódki), nabyła status najemcy przedmiotowego lokalu.

W dniu 18 kwietnia 1977 r. Dzielnicowy Zarząd (...) Terenami (...) w K. wydał decyzję nr (...), na mocy której zarządził sprzedanie M. J. (1) lokalu mieszkalnego położonego w K. przy ul. (...) oznaczony nr (...)o pow. 98,59 m ^{( 2 )}składającego się z 3 izb. Ustalono cenę sprzedaży powyższego lokalu po uwzględnieniu stopnia zużycia na kwotę 152.815 zł. Zobowiązano M. J. (1) do zapłaty przed zawarciem umowy notarialnej 30% od kwoty 152.815 zł tj. 45.844 zł oraz 60% od pozostałej do zapłaty należności 106.971 zł tj. 64.183 zł, łącznie 110.027 zł. Po zapłacie, a przed zawarciem aktu notarialnego w/w należności pozostała reszta ceny sprzedaży wynosząca 40% z kwoty 106.971 zł tj. kwota 42 788 zł miała ulec umorzenia na mocy tej decyzji. Na nabywcę lokalu nr (...) została przeniesiona współwłasność części budynku i innych urządzeń, które nie służyły wyłącznie do użytku właścicieli poszczególnych lokali położonych w budynku nr (...).

Zgodnie z pkt (...)decyzji oddano M. J. (1) w użytkowanie wieczyste na lat 99 udział w działce położonej w K. ul. (...) obręb (...) obj. KW (...) oznaczonej(...) kat. (...) o pow. 1161 m2 wyrażający się w częściach idealnym ułamkiem 1/25 o pow. 17 m2. Za użytkowanie wieczyste powyższego udziału M. J. (1) miała opłacać od 1978 r. opłatę roczną w wysokości 107 zł do końca I kwartału każdego roku kalendarzowego na wskazany rachunek.

W dniu 3 maja 1977 r. M. J. (1) zawarła ze Skarbem Państwa umowę sprzedaży lokalu mieszkalnego Repertorium (...)Jej mocą Skarb Państwa w wykonaniu decyzji z 18 kwietnia 1977 r. na podstawie ustawy z 14 lipca 1961 r. o gospodarce terenami w miastach i osiedlach sprzedał M. J. (1) samodzielny lokal mieszkalny nr (...) składający się z 2 pokoi, kuchni, przedpokoju o pow. użytkowej 98,59 m2 oraz z przynależą do lokalu piwnicą położony w K. przy ul. (...), jako przedmiot odrębnej własności wraz z udziałem wynoszącym 1/25 część budynku i innych urządzeń, które nie służą do wyłącznego użytku właścicieli poszczególnych lokali za cenę 110.027 zł. Skarb Państwa oddał M. J. (1) w użytkowanie wieczyste udział wynoszący 1/25 część opisanego terenu na kres 99 lat tj. do dnia 3 maja 2076 zł z opłatą roczną wynoszącą 107 zł, a M. J. (1) za wskazaną cenę lokal kupiła i wyraziła zgodę na oddanie w/w terenu w użytkowanie wieczyste. Kupująca oświadczyła, że własność powyższego lokalu i udział w użytkowaniu wieczysty nabywa z majątku objętego wspólnością ustawową z mężem P. J. (2). Cena za lokal została ustalona na podstawie decyzji z 18 kwietnia 1977 r. przy uwzględnieniu stopnia zużycia budynku i po potrąceniu umorzonej kwoty 42.788 zł. Przedstawiciel Skarbu Państwa potwierdził, że M. J. (1) wpłaciła całą cenę 110.027 zł.

Prezydent Miasta K. decyzją z 14 sierpnia 1982 r. Nr (...) stwierdził nieważność decyzji z 18 kwietnia 1977 r., gdyż została ona wydana z rażącym naruszeniem prawa. Decyzja ta została utrzymana w mocy decyzją Ministerstwa Administracji, (...) Terenowej i Ochrony (...) z dnia 15 listopada 1982 r.

W księdze wieczystej nr (...) wyodrębniono na podstawie umowy sprzedaży w/w lokal mieszkalny i wpisano własność przedmiotowej nieruchomości na rzecz M. J. (1) i P. J. (1) na prawach wspólności ustawowej.

P. J. (1) zmarł 16 kwietnia 1978 r., zaś Sąd Rejonowy (...)w K. Wydział I Cywilny postanowieniem z 27 stycznia 1986 r., sygn. akt I Ns 1136/83/S o stwierdzeniu nabycia spadku, stwierdził, że spadek po zmarłym P. J. (2) na postawie ustawy nabyli: żona M. J. (1) oraz synowie: S. J., J. J. (1), J. J. (2) – wszyscy po ¼ części.

M. J. (1) zmarła 2 września 1991 r. i postanowieniem Sądu Rejonowego (...)w K. z 28 marca 1994 r., sygn. akt I Ns 467/93/S spadek po niej nabył w całości na podstawie testamentu jej syn J. J. (2). W kolejności J. J. (2) zmarł 16 czerwca 1998 r. i spadek po nim na mocy postanowienia Sądu Rejonowego (...) w K. z dnia 7 grudnia 2001 r. sygn. akt I Ns 1903/99/S nabyła żona J. J. (3) w 1/2 części oraz bracia: S. J. i J. J. (1) po 1/4 części. Spadek po S. J. nabyli żona M. J. (2) oraz córki A. K. i M. Ś. każdy po 1/3 części.

Decyzją z 17 marca 1992 r. Prezydenta Miasta K. Nr (...) stwierdzono nabycie przez Gminę K. z mocy prawa, nieodpłatnie własności nieruchomości oznaczonej w ewidencji gruntów w jedn. ew. K. obrębie nr (...) działka nr (...) objętej KW nr (...) Sądu Rejonowego (...)w K., Wydział Ksiąg Wieczystych zgodnie ze sporządzonym spisem, opisanej w karcie inwentaryzacyjnej nr(...) stanowiącej integralną część tej decyzji.

W dniu 22 września 2000 r. S. J. zawarł z córką – powódką A. K. umowę darowizny Repertorium (...). S. J. darował powódce udział wynoszący 1/8 części we współwłasności nieruchomości stanowiącej samodzielny lokal mieszkalny nr (...)położony w K. przy ul. (...), a A. K. tę darowiznę przyjęła i oświadczyła, że umów majątkowych małżeńskich nie zawierała. Strony umowy podały wartość darowizny na kwotę 24.700 zł.

S. J. zmarł 16 stycznia 2002 r. i na mocy postanowienia Sądu Rejonowego w M. z 28 marca 2002 r. sygn. akt I Ns 161/02 spadek po nim na podstawie ustawy nabyli: wdowa M. J. (2) oraz córki: powódka A. K. i M. Ś. po 1/3 części każda.

Skarb Państwa w styczniu 1984 r. wniósł pozew do Sądu Rejonowego (...)w K. o stwierdzenie nieważności umowy sprzedaży z 3 maja 1977 r. Prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego (...)w K. z 21 listopada 2005 r., sygn. akt I C 685/05/S stwierdzono, że umowa sprzedaży lokalu mieszkalnego Rep. (...)Nr (...) sporządzona 3 maja 1977 r. w (...) w K. przed notariuszem J. W. jest nieważna.

W dniu 9 sierpnia 2013 r. powódka zawarła ze swoją matką (M. J. (2)) oraz z siostrą M. Ś. dwie umowy przelewu wierzytelności. W umowach wskazano, że umowa sprzedaży z 3 maja 1977 r. została uznana przez Sąd Rejonowy (...)w K. wyrokiem z dnia 21 listopada 2005 r., sygn. akt I C 685/05/S za nieważną, a Skarb Państwa nie dokonał zwrotu wpłaconej ceny spadkobiercom osób, które zawarły umowę z dnia 03 maja 1977 r.

M. J. (2) i M. Ś. oświadczyły, że przysługuje im obu jako spadkobiercom po S. J. w 1/3 części wobec Skarbu Państwa reprezentowanego przez Starostę (...)Miasta K. roszczenie o zwrot 5/48 części zwaloryzowanej kwoty stanowiącej cenę kupna lokalu mieszkalnego położonego w K. przy ul. (...) oraz w tym samym ułamku o odszkodowanie z tytułu nieważności umowy sprzedaży tego lokalu. Na mocy tych umów M. J. (2) i M. Ś. przeniosły na A. K. w/w wierzytelności, na co powódka wyraziła zgodę. Wartość zbywanych wierzytelności wynosiła kwoty po 103.334 zł. Przelew wierzytelności nastąpił pod tytułem darmym.

O zawartych umowach przelewu wierzytelności M. J. (2) i M. Ś. powiadomiły Skarb Państwa Starostę (...)Miasta K. pismami z 9 sierpnia 2013 r.

Przysługujący powódce udział w wierzytelności wynosił 5/16 części.

Pismem z 10 kwietnia 2013 r. powódka wezwała Urząd Miasta K. Wydział Skarbu Miasta do zapłacenia na jej rzecz kwoty 310.000 zł tytułem zwrotu zwaloryzowanej ceny kupna lokalu mieszkalnego przy u. (...) w K. w zakresie udziału wynoszącego 5/16 części oraz odszkodowania wynikającego z nieważności umowy z 3 maja 1977 r.. co zostało zanegowane w piśmie z 25 czerwca 2013 r.

Zajmujące lokal mieszkalny przy ul. (...) rodziny J. i K. nie płaciły czynszu najmu za ten lokal, gdyż do czasu zakończenia postępowania o stwierdzenie nieważności umowy sprzedaży z 3 maja 1977 r. posiadały do niego tytuł prawny jako właściciele. Uiszczali oni jedynie koszty związane z eksploatacją mieszkania i budynku oraz bieżących remontów, a po 2000 r. zaliczki na fundusz remontowy i opłaty. W 2003 r. powódka wykonała generalny remont lokalu mieszkalnego. Od listopada 2012 r. powódka płaciła Gminie Miejskiej K. odszkodowania za bezumowne korzystanie z przedmiotowego lokalu. Pismem z 23 marca 2007 r. powódka zwróciła się do Administracji budynku przy ul. (...) w K. o dokonanie zmian w numeracji lokalu i pomoc w wypełnieniu wniosków do Wydziału Mieszkalnictwa, wskazując że złożyła wniosek o nabycie tytułu prawnego do zajmowanego lokalu. W piśmie z 26 kwietnia 2007 r. Zarząd (...) w K. (dalej (...)) poinformował A. K., że nie jest władny podjąć żadnych czynności zmierzających do uregulowania sytuacji prawnej wynikającej z zajmowanego lokalu mieszkalnego. Syn powódki, F. K. złożył 7 października 2013 r. wniosek o potwierdzenie tytułu prawnego do zajmowania przedmiotowego lokalu mieszkalnego.

Prezydent Miasta K. pismem z 4 lutego 2014 r. skierował powódkę, jej syna F. K. i byłego męża P. K. do zawarcia aneksu do umowy najmu lokalu nr (...) przy ul. (...) w K. na czas nieoznaczony.

W dniu 10 marca 2014 r. Gmina Miejska K., w imieniu której działał (...) zawarła z powódką, F. K. i P. K. jako najemcami, aneks do umowy najmu czyniąc to w oparciu o orzeczenie nr (...)- (...) z 15 października 1945 r. Umowa ta otrzymała nowe brzmienie z uwzględnieniem przepisów ustawy z 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego. Zgodnie z załącznikiem nr(...) do aneksu umowa najmu została zawarta na czas nieoznaczony i najemcom został oddany w najem lokal mieszkalny nr (...) płożony w budynku nr (...) przy ul. (...) w K. o łącznej pow. użytkowej 105,76 m2. Łącznie opłaty oraz czynsz za mieszkanie wynosiły 1.178,61 zł (w tym 653,60 zł tytułem czynszu).

Ani powódka, ani jej poprzednicy prawni nie otrzymali od Skarbu Państwa zwrotu ceny uiszczonej na podstawie umowy sprzedaży z 3 maja 1977 r. przez babkę powódki, jak też ceny zwaloryzowanej. Również po wyroku Sądu Rejonowego (...)w K. z 21 listopada 2005 r., sygn. akt I C 685/05/S stwierdzającym nieważność tej umowy strona pozwana nie dokonywała żadnych rozliczeń z powódką.

Aktualna wartość części lokalu mieszkalnego położonego w K. przy u. (...)o pow. 98,59 m2 w takim zakresie, w jakim doszło do sprzedaży tego lokalu umową z dnia 3 maja 1977 r. przy przyjęciu, że jest to lokal mieszkalny wynosi 797.700 zł.

Zwaloryzowana cena nabycia lokalu wskazana w umowie sprzedaży zawartej w 3 maja 1977 r. (tj. kwota 110.027 zł) przy zastosowaniu wskaźnika przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia wynosi 87.381,45 zł.

W rozważaniach dotyczących krytyki dowodów zaoferowanych w sprawie Sąd I instancji w szczególności stwierdził, że stan faktyczny sprawy ustalił na podstawie opinii pisemnej główniej i uzupełniającej oraz ustnych wyjaśnień biegłego z zakresu szacowania ruchomości i nieruchomości mgr inż. K. B.. Były one pełne, przekonujące, obejmowały całokształt okoliczności istotnych dla badanego zagadnienia oraz logicznie skonstruowane. Podstawę wnioskowania biegłego stanowiły także wyniki jego własnych badań i oględzin nieruchomości. Zauważono, że biegły odniósł się w sposób jasny do całego materiału procesowego uzyskanego w sprawie, zaś wieloaspektowość dokonanych rozważań, rzeczowe i pozbawione zbędnych dywagacji wywody opinii nie pozwalały na skuteczne zakwestionowanie jej końcowych wniosków.

Zdaniem Sądu Okręgowego podnoszone przez strony, w tym głównie stronę pozwaną zarzuty do opinii nie wpłynęły na zmianę dokonanej wyżej oceny opinii. Wyrażone wątpliwości zostały przez biegłego w sposób jednoznaczny wyjaśnione w ustnej opinii, Dalej podkreślono, że sąd nie jest obowiązany dążyć do sytuacji, w której opinią biegłego zostały przekonane również obie strony, co zresztą najczęściej wyklucza się wzajemnie. Wystarczy, że opinia jest przekonująca dla sądu, który wiążąco też ocenia, czy biegły wyjaśnił wątpliwości zgłoszone przez stronę (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 1998 r., II UKN 55/98, OSNP 1999/10/351).

W końcu Sąd Okręgowy oddalił pozostałe wnioski dowodowe stron, gdyż istotne okoliczności sprawy zostały dostatecznie ustalone na podstawie zaoferowanych dowodów z dokumentów, zaś dalsze prowadzenie postępowania dowodowego prowadziłoby jedynie do niepotrzebnego przewlekania sprawy.

W rozważaniach prawnych Sąd I instancji w szczególności na kanwie podniesionego zarzutu strony pozwanej w przedmiocie braku legitymacji biernej po stronie Skarbu Państwa Starosty (...)reprezentowanego przez Prezydenta Miasta K., doszedł do wniosku, że nie jest on zasadny. Zauważono, że roszczenie powódki dotyczące zwrotu zwaloryzowanej ceny uiszczonej za lokal mieszkalny przy ul. (...) w K. wynika ze zdarzenia dotyczącego umowy sprzedaży z 3 maja 1977 r. zawartej pomiędzy M. J. (1) i Skarbem Państwa, nie zaś Gminą Miejską K.. To na rzecz Skarbu Państwa M. J. (1) wpłaciła w 1977 r. kwotę 110.027 zł, a późniejsze przejęcie własności nieruchomości dotyczącej działki nr (...) przy ul. (...) przez Gminę Miejską K. nie ma znaczenia dla legitymacji procesowej pozwanej. Przejście prawa własności nieruchomości oznaczonej działką nr (...)w (...) na Gminę Miejską K. z dniem 27 maja 1990 r. z mocy prawa nie doprowadziło do konieczności zwrotu świadczenia przez Gminę Miejską K. poprzednikom prawnym powódki. Ponadto w sprawie toczącej się przed Sądem Rejonowym (...)w K. sygn. akt I C 685/05/S o stwierdzenie nieważności umowy z 3 maja 1977 r. stroną powodową był Skarb Państwa i nawet po zmianie właściciela przedmiotowej nieruchomości tj. po dniu 26 maja 1990 r. nie doszło do przekształceń podmiotowych po stronie powodowej i Gmina Miejska K. nie wstąpiła w tamtejszej sprawie do postępowania w miejsce Skarbu Państwa, lecz wezwano po stronie pozwanej właśnie Skarb Państwa reprezentowany przez Starostę (...)Miasta K.. Skoro kwota tytułem ceny została zapłacona Skarbowi Państwa to on jest zobowiązany do zwrotu świadczenia.

Następnie na kanwie art. 358 ¹ § 3 k.c. Sąd I instancji zauważył, że przepis ten nie precyzuje, co należy rozumieć poprzez „istotną" zmianę siły nabywczej pieniądza. Nie mniej jednak nie ma wątpliwości, że musi to być zmiana znaczna. W ocenie Sądu Okręgowego w okresie pomiędzy zawarciem umowy z 1977 r. do chwili obecnej nastąpiła istotna zmiana siły nabywczej pieniądza uzasadniająca waloryzację dochodzonego świadczenia. Doszło do przekształcenia systemu politycznego i gospodarczego, procesów inflacyjnych, a nadto w 1995 r. dokonano denominacji złotego co doprowadziło do tego, że zapłacona w 1977 r. cena kupna lokalu wynosząca 110.027 zł, po denominacji wyniosłaby 11 zł. Powódka posiada zatem interes w waloryzacji przedmiotowego świadczenia, gdyż jego wypłata w nominalnej wysokości prowadziłaby do rażącego pokrzywdzenia powódki.

Zdaniem Sądu I instancji przyjęty przezeń wskaźnik waloryzacji o wartość przeciętnego wynagrodzenia w kraju był najbardziej sprawiedliwym i obiektywnym w badanej sprawie. Jest on podstawą obliczenia rent i emerytur w Polsce, obowiązywał zarówno w 1977 r. jak i obecnie. Uwzględnia większość czynników makroekonomicznych, takich jak poziom inflacji, poziom cen w gospodarce i siłę nabywczą pieniądza. Jak wynika z opinii biegłego współczynnik waloryzacji wykorzystujący wskaźnik zmiany przeciętnego wynagrodzenia za lata 1977-2013 wynosi 7.941,819, a przy podziale kwoty przez 10.000 zł z uwagi na denominację cena nabycia lokalu (110.027 „starych” złotych) wynosi obecnie 87.381,45 zł. Sąd Okręgowy jednocześnie uznał określany przez powódkę wskaźnik aktualnej ceny rynkowej nieruchomości za niewłaściwy do dokonania obliczeń zwaloryzowanego świadczenia, gdyż odnosi się ona do najbardziej prawdopodobnej i możliwej do uzyskania na rynku ceny, przy uwzględnieniu cen transakcyjnych, a z uwagi na wzrost wartości nieruchomości jest ona obecnie kilkunastokrotnie większa niż w latach 70 XX w. Ponadto w dacie zawierania umowy takie pojęcie jak rynkowa wartość nieruchomości nie funkcjonowało z uwagi na gospodarkę uspołecznioną, nie zaś wolnorynkową. Zauważono ponadto, że umowa zawarta pomiędzy poprzednikiem prawnym powódki a Skarbem Państwa jest nieważna. Skoro tak nie można przy ustalaniu kwoty należnej powódce brać pod uwagę wskaźnika ceny rynkowej mieszkania. Zdaniem Sądu Okręgowego przy zastosowaniu takiego wskaźnika powódka byłaby bezpodstawnie wzbogacona.

Zauważono przy tym, że poprzednicy prawni powódki i sama A. K. do czasu wydania prawomocnego wyroku Sądu Rejonowego (...)w K. z 21 listopada 2005 r., sygn. akt I C 685/05/S stwierdzającego nieważność umowy sprzedaży z 3 maja 1977 r. jako właściciele nie byli zobowiązani do zapłaty czynszu za lokal. Jedyne opłaty jakie musieli uiszczać dotyczyły kosztów utrzymania budynku, opłat eksploatacyjnych i funduszy remontowych. Jednakże Sąd Okręgowy nie brał pod uwagę zwaloryzowanego czynszu przy ustalaniu kwoty należnej powódce, gdyż do 2005 r. strony wiązała umowa, a po tym czasie ewentualne roszczenie o zwrot czynszu przysługiwałby Gminie Miasta K. jako obecnemu właścicielowi przedmiotowej nieruchomości, a nie Skarbowi Państwa. Zważywszy na tą okoliczność oraz na fakt, że stroną procesu nie jest Gmina Miejska K., ale Skarb Państwa pominięto wyliczenia biegłego w tej materii.

W konkluzji Sąd I instancji stwierdził, że powódce przysługuje udział wynosząc 5/16 części w świadczeniu po poprzedniku prawnym, to należna jej od strony pozwanej kwota opiewa na 27.306,70 zł (87.381,45 zł x 5/16 = 27.306,70 zł).

Jednocześnie Sąd Okręgowy uznał, że powódce należą się odsetki ustawowe zasądził ustawowe od 9 lipca 2013 r. do 31 grudnia 2015 r., a od 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty z odsetkami w wysokości ustawowej za opóźnienie (zgodnie z obowiązującym od 1 stycznia 2016 r. art. 481 § 2 k.c.). Sąd I instancji wziął w tym względzie pod uwagę fakt, że powódka skierowała do strony pozwanej wezwanie do zapłaty pismem z 10 czerwca 2013 r. Przyjmując zatem 14 dniowy okres na doręczenie pisma Sąd przyjął, że strona pozwana odebrała wezwanie 24 czerwca 2013 r. a zatem po upływie wyznaczonych 14 dni na zapłatę to termin spełnienia świadczenia mijał w dniu 8 lipca 2013 r., a więc strona pozwana pozostawała w zwłoce od 9 lipca 2013 r., gdyż wówczas doszło do przekształcenia zobowiązania bezterminowego zgodnie z art. 455 k.c.

O kosztach procesu Sąd I instancji orzekła na zasadzie art. 100 k.p.c. zauważając przy tym, że powódka wygrała sprawę w 12%, zaś strona pozwana w 88%. Zatem na rzecz A. K. od strony pozwanej należał się zwrot kosztów postępowania w łącznej wysokości 1.788,72 zł w tym: kwota 1 331 zł tytułem uiszczonej opłaty od pozwu (11.092 zł x 12%= 1.331 zł) oraz kwota 457,72 zł tytułem wydatków na opinie biegłego – łączna kwota wynagrodzenia biegłego wyniosła 3 814,34 zł (3.814,34 zł x 12% = 457,72 zł). Zarówno powódka jak i strona pozwana ponieśli koszty wynagrodzeń swoich pełnomocników w wysokości po 7.200 zł. W tej sytuacji powódka winna ponieść koszty w wysokości 864 zł (7200 zł x 12%= 864 zł), zaś strona pozwana w kwocie 6.336 zł (7.200 zł x 88% = 6 336 zł), w związku z czym zasądzono od powódki A. K. na rzecz Skarbu Państwa-Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 5.472 zł ( 6.336-864 zł = 5.472 zł) tytułem zwrotu kosztów procesu.

Odnośnie kosztów sądowych związanych z opracowaniem opinii w sprawie zauważono, że łączne wydatki na opinie biegłego wyniosły 3.814,34 zł, zaś powódka uiściła zaliczkę na poczet opinii biegłego w kwocie 2.000 zł (k. 97). W tej sytuacji należało ściągnąć od powódki brakująca kwotę wynagrodzenia wydatkowaną tymczasowo z budżetu Skarbu Państwa.

W apelacji od powyższego orzeczenia w zakresie jego pkt. I i III, strona pozwana zaskarżonemu wyrokowi zarzuciła:

-1. naruszenie prawa materialnego, a to:

- art. 358 ¹ § 3, w zw. z art. 410 k.c., w zw. z art. 5 ust 1 pkt. 1 w zw. z art. 18 ust. 1 i art. 9 praz art. 36 u.s.t.u.p.s., poprzez ich błędną wykładnie polegającą na przyjęciu, że Gmina Miejska K. nie przejęła zobowiązań Skarbu Państwa odnoszących się do mienia w ramach komunalizacji oraz poprzez niewłaściwe ich zastosowanie poprzez przyjęcie, że Skarb Państwa posiada legitymację procesową w niniejszej sprawie, pomimo wydania decyzji komunalizacyjnej dotyczącej nieruchomości objętej żądaniem pozwu,

- art. 358 ¹ § 3 k.c. poprzez niewłaściwe zastosowanie poprzez nieuwzględnienie przy dokonywaniu waloryzacji okoliczności, że w okresie od 3 maja 1977 r. do października 2012 r. poprzednicy prawni powódki, a następnie powódka nie dokonywali płatności czynszu najmu, a tym samym uzyskali korzyść uiszczając przez ten czas wyłącznie opłaty eksploatacyjne, z czym wiązało się wadliwe ustalenie wysokości zwaloryzowanej wartości ceny nabycia przedmiotowego lokalu, a tym samym niedostateczne uwzględnienie interesów stron oraz zasad współżycia społecznego,

- art. 481 § 1 k.c. poprzez przyjęcie, że powódce należą się odsetki od odszkodowania od daty wcześniejszej niż data wyrokowania,

-2. Naruszenie przepisów prawa procesowego, a to:

- art. 278, art. 279 i art. 286 w zw. z art. 227, art. 217, art. 207, art. 232 k.p.c., w zw. z art. 6 i w zw. z art. 358 ¹ § 3 k.c. poprzez oddalenie wniosku strony pozwanej o dopuszczenie dowodu z opinii uzupełniającej biegłego rzeczoznawczy majątkowego; w tym zakresie na podstawie art. 380 k.p.c. apelujący wnosi o rozpoznanie postanowienia Sądu I instancji z 1 marca 2016 r.,

- art. 233 k.p.c. poprzez naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów w zakresie wskazanym w uzasadnieniu apelacji.

W oparciu o powyższe apelujący wniósł o zmianę zaskarżonej części wyroku i uwzględnienie jej stanowiska z odpowiedzi na apelację, ewentualnie o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji wraz z pozostawieniem temu Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach.

Równocześnie apelujący wniósł o zasądzenie od powódki na rzecz Skarbu Państwa-Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kosztów zastępstwa procesowego w postepowaniu apelacyjnym według norm przepisanych.

Strona apelująca wniosła także o dopuszczenie dowodu z uzupełniającej opinii biegłego sadowego na okoliczność określenia przez biegłego jak przedstawiałaby się zwaloryzowana wartość czynszu najmu obowiązującego w okresie od maja 1977 r. do 28 lutego 1995 r., tj w zakresie odnoszącym się do pkt. 14 opinii głównej biegłego K. B..

Powódka w odpowiedzi na apelację strony pozwanej wniosła o jej oddalenie i zasądzeni od strony pozwanej kosztów postepowania apelacyjnego.

W zażaleniu na pkt. V wyroku powódka wnosząc o jego zmianę poprzez nakazanie ściągnięcia od strony pozwanej na rzecz Skarbu Państwa-kasy sądu Okręgowego w Krakowie kwoty 1.814,34 zł na wynagrodzenie biegłego zaskarżonemu postanowieniu oraz zasądzenie kosztów postępowania zażaleniowemu – zarzuciła naruszenie art. 100 k.p.c., bo opracowanie opinii biegłego dotyczyło jej wniosku i odnosiło się do jej tez, które nie znalazły odzwierciedlenia w końcowym wyniku sprawy.

Strona pozwana wniosła o oddalenie zażalenia powódki oraz zasadzenie od niej na rzecz Skarbu Państwa-Prokuratorii Skarbu Państwa kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu zażaleniowym.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja strony pozwanej okazała się częściowo uzasadniana, natomiast zażalenie powódki zyskało akceptację w pełnym jego zakresie.

Na wstępie wypada jednak zauważyć, że wszelkie ustalenia stanu faktycznego dokonane przez Sąd I instancji są prawidłowe, stąd też mogące stanowić wystarczającą podstawę do oceny zasadności zgłoszonego w sprawie roszczenia (Sąd odwoławczy uznaje je za własne).

Odnosząc się do poszczególnych zarzutów apelacji w pierwszym rzędzie nie można się zgodzić z twierdzeniem o dopuszczeniu się przez Sąd Okręgowy przy wydawaniu zaskarżonego wyroku obrazy przepisów prawa materialnego w postaci art. 358 ¹ § 3, w zw. z art. 410 k.c., w zw. z art. 5 ust 1 pkt. 1 w zw. z art. 18 ust. 1 i art. 9 praz art. 36 u.s.t.u.p.s. Wbrew bowiem twierdzeniom apelacji Gmina Miejska K. na skutek komunalizacji mającej miejsce w 1992 r., nie przejęła zobowiązań Skarbu Państwa w stosunku do mienia dotyczącej nieruchomości objętej żądaniem pozwu. Zatem to Skarb Państwa, a nie Gmina Miejska K. posiadał w sprawie legitymację procesową bierną. Zwrócić bowiem należy uwagę na poglądy judykatury (częściowo powołane przez powódkę w pozwie i w odpowiedzi na apelacje), z których wynika, że Skarb Państwa przejmuje zobowiązania wynikające z ostatecznej decyzji administracyjnej wydanej przed datą 27 maja 1990 r. gdy stwierdzenie jej nieważności wskutek naruszenia prawa nastąpiło po tej dacie. Otóż przyjmuje się, że przepis art. 36 ust. 1 u.s.t.u.p.s. określa tylko zasadę sukcesji działania przez gminy zobowiązania Skarbu Państwa. Natomiast przy interpretacji przepisu określającego wyjątki od zasady znaczenie ma moment powstania zobowiązania. Odpowiedzialność w tym względzie Skarbu Państwa dotyczy zobowiązań powstałych przez w/w datą, ponieważ istotne jest źródło powstania zobowiązania, to jest decyzja, która naruszyła prawo. W istocie źródłem szkody jest wydanie wadliwej decyzji administracyjnej i tej decyzji dotyczy ocena bezprawności. To delikt stanowi naruszenie prawa i z nim należy łączyć powstanie zobowiązania. Późniejsze zaś rozstrzygnięcie nadzorcze nie jest kreatorem działania niezgodnego z prawem. Otwiera ona jedynie w sposób prejudycjalny możliwość dochodzenia odszkodowania od podmiotu zobowiązanego do jej naprawienia.( por. wyroki Sądu Najwyższego z: 25 stycznia 2007 r. V CSK 425/06; 14 marca 2007 r. I CSK 455/06; 3 października 2007 r., IV CSK 153/07; uchwała Sądu Najwyższego z 7 grudnia 2006 r. III CZP 99/06).

Nie jest również zasadny zarzut apelacji dotyczący naruszenia art. 358 ¹ § 3 k.c. poprzez niewłaściwe zastosowanie poprzez nieuwzględnienie przy dokonywaniu waloryzacji okoliczności, że w okresie od 3 maja 1977 r. do października 2012 r. poprzednicy prawni powódki, a następnie powódka nie dokonywali płatności czynszu najmu, a tym samym uzyskali korzyść uiszczając przez ten czas wyłącznie opłaty eksploatacyjne, z czym wiązało się wadliwe ustalenie wysokości zwaloryzowanej wartości ceny nabycia przedmiotowego lokalu, a tym samym niedostateczne uwzględnienie interesów stron oraz zasad współżycia społecznego. Przede wszystkim dopiero w 2005 r. została stwierdzona nieważność umowy sprzedaży przedmiotowego lokalu mieszkalnego z 3 maja 2005 r. Słusznie przy tym powódka twierdzi, że to jednostka organizacyjna Skarbu Państwa wzywała M. J. (1), mimo wadliwości decyzji z 18 kwietnia 1977 r., co do której została stwierdzona nieważność do uiszczania opłaty za mieszkanie jako właściciela, do czasu ukończenia sądowej sprawy o stwierdzenie nieważności umowy sprzedaży. Późniejsze zaś rozliczenie dotyczące uiszczania czynszu najmu mogło być dokonywane w odniesieniu do Gminy Miejskiej K. (właściciela nieruchomości), a nie w stosunku do Skarbu Państwa. Zatem o niedostatecznym uwzględnieniu interesów stron oraz zasad współżycia społecznego, nie może być w ogóle mowy.

Powyższe krytyka skłania do wniosku o bezzasadności zarzutu apelacji dotyczącego naruszenia przepisów prawa procesowego opisanego w pkt. 2 petitum apelacji w postaci oddalenia wniosku dowodowego o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego rzeczoznawcy majątkowego, czy też wniosku dopuszczeniu dowodu z opinii takiego biegłego w toku postępowania odwoławczego.

Wszelako jako w pełni skuteczny należało ocenić zarzut apelacji dotyczący naruszenia art. 481 § 1 k.c. poprzez przyjęcie, że powódce należą się odsetki od odszkodowania od daty wcześniejszej niż data wyrokowania. Ma rację bowiem strona pozwana powołująca się w apelacji na stosowne judykaty, że istnienie przesłanek z art. 358 § 3 k.c. nie czyni z mocy prawa wysokości świadczenia. Wierzycielowi bowiem służy dopiero uprawnienie materialnoprawne, w oparciu o które dochodzi do ukształtowania sposobu spełnienia przez dłużnika zobowiązania. Wskutek zaś orzeczenia sądu, mającego charakter konstytutywny zostają określone w toku postępowania wysokość i sposób spełnienia świadczenia, odbiegający od uprzednio określonego. W tej sytuacji twierdzenie Sądu Okręgowego jakoby skierowanie przez powódkę do strony pozwanej wezwanie do zapłaty pismem z 10 czerwca 2013 r. ( nota bene mające miejsce przed wytoczeniem powództwa) prowadziło do powstania wymagalności jej roszczenia wskutek przekształcenia zobowiązania bezterminowego zgodnie z art. 455 k.c. - nie jest prawidłowe. Otóż wierzyciel nie może żądać odsetek od świadczenia, które jeszcze nie istnieje, to jest przed ukształtowaniem stosunku prawnego. W konsekwencji przed wydaniem orzeczenia przez sąd dłużnik nie może popaść w zwłokę. Taka jest istota roszczeń kształtujących, których klasycznym przykładem jest to wywodzące się z art. 358 ¹ § 3 k.c. (szczególna forma klauzuli rebus sic stantibus).

Wobec powyższego na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. Sąd odwoławczy częściowo zmienił zaskarżony apelacją wyrok, oddalając apelację w pozostałej części w oparciu o przepis art. 385 k.p.c.

Odnosząc się w końcu do zażalenia powódki na pkt. V wyroku, zgodzić się trzeba z zasadnością jego zarzutu o dopuszczeniu się przez Sąd I instancji naruszenia art. 100 k.p.c. Istotnie Sąd Okręgowy kosztami opinii biegłego opracowanej w sprawie obciążył niemal w całości powódkę. Nakazał ściągnąć od niej na rzecz Skarbu Państwa kwotę 1.814,34 zł, przy uwzględnieniu tychże kosztów w wysokości 3.814,34 zł, nie zwracając uwagi na fakt poniesienia przez nią wcześniej zaliczki na koszty opinii w wysokości 2.000 zł. Zatem w kontekście powyższego stwierdzić należy, że wynik sprawy nie dawał możliwości obciążania powódki dalszymi kosztami opinii jak to uczynił Sąd I instancji. Otóż w istotnym zakresie opinia biegłego została sporządzona na wniosek strony pozwanej i dotyczyła obliczeń, które w końcowym rozstrzygnięciu nie zostało uwzględnione (w opinii głównej - obliczenie wartości odtworzeniowej, waloryzacja czynszu najmu o wskaźnik GUS i przeciętne miesięczne wynagrodzenie, praz waloryzacja czynszu najmu nieruchomości lokalowych - opinia uzupełniająca), a co za tym idzie były w sprawie nieprzydatne. W tej sytuacji częścią kosztów opinii biegłego, która nie została pokryta z zaliczki winna zostać obciążona strona pozwana, co doprowadziło do zmiany zaskarżonego w oparciu o art. 397 § 2 w zw. z art. 386 § 1 k.p.c. orzeczenia na podstawie art. 112 ust. 1 u.k.s.c. w przedmiocie kosztów sądowych.

O kosztach postępowania odwoławczego (apelacyjnego i zażaleniowego) Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie zasady odpowiedzialności stron za wynik procesu, przewidzianej w art. 98 § 1 i 3 w zw. z art. 108 § 1 i art. 391 § 1 k.p.c., w zw. z § 10 ust. 1 pkt. 1 i 2, § 2 pkt. 3 i 6 i § 21 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 r., poz. 1800). Strona pozwana przegrała sprawę w postępowaniu odwoławczym niemal w całości. Wyjątek stanowi uwzględnienie apelacji co do zasądzonych odsetek, które ze swej natury stanowią świadczenie uboczne. Na koszty postępowania odwoławczego składają się: koszty zastępstwa adwokackiego w postępowaniu apelacyjnym i zażaleniowym oraz kwota opłaty od zażalenia.

SSA Zbigniew Ducki SSA Józef Wąsik SSA Regina Kurek