Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 maja 2017r.

Sąd Rejonowy w Słupsku I Wydział Cywilny

w składzie następującym :

Przewodniczący: SSR Barbara Nowicka

Protokolant: st. sekr. sąd.E. B.

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 28 kwietnia 2017 r. w S. sprawy

z powództwa Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo - Kredytowej im. F. S. w G.

przeciwko I. K. (1) reprezentowanej przez opiekuna prawnego I. K. (2)

o zapłatę kwoty 5.343,03 zł wraz z odsetkami umownymi

I.  zasądza od pozwanej I. K. (1) na rzecz powódki Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo - Kredytowej im. F. S. w G. kwotę 1.825,00,- (jeden tysiąc osiemset dwadzieścia pięć złotych i 00/100) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 19.05.2016 r. do dnia zapłaty;

II.  umarza postępowanie co do kwoty 1.745,64 zł (jeden tysiąc siedemset czterdzieści pięć złotych i 64/100) wraz z odsetkami umownymi od dnia 05.05.2015 r. do dnia zapłaty;

III.  oddala powództwo w pozostałym zakresie;

IV.  nie obciąża pozwanej I. K. (1) kosztami procesu.

Sygn. akt. I C 1723/15

UZASADNIENIE

Powódka Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo – Kredytowa im. F. S. z siedzibą w G. – reprezentowana przez fachowego pełnomocnika w osobie radcy prawnego - wniosła w elektronicznym postępowaniu upominawczym o zasądzenie od pozwanej I. K. (1) kwoty 5.343,03 zł z odsetkami umownymi w wysokości czterokrotności stopy lombardowej NBP od dnia 05.05.2014 r. tytułem umowy pożyczki z dnia 05.05.2014 r. oraz o zasądzenie kosztów sądowych w wysokości 67,00 zł, kosztów zastępstwa procesowego w kwocie 1.200,00 zł i opłaty manipulacyjnej w wysokości 0,67 zł.

Uzasadniając swoje stanowisko powódka argumentowała, iż w ramach prowadzonej przez siebie działalności udzieliła pozwanej I. K. (1) pożyczki w kwocie 6.000,00 zł na podstawie umowy z dnia 05.05.2014 r., która miała być spłacana w miesięcznych ratach. Pożyczkobiorca mimo zobowiązania wynikającego z tejże umowy, nie regulował rat pożyczki w ustalonych przez strony terminach, a tym samym powód zyskał podstawę do wypowiedzenia umowy w stosunku do I. K. (1). Nadto wskazał, że na zadłużenie w wysokości 5.343,03 zł składają się: kwota pożyczki w wysokości 4.745,51 zł, odsetki naliczane zgodnie z treścią umowy w wysokości 597,52 zł.

W sprzeciwie wniesionym w elektronicznym postepowaniu upominawczym opiekunka prawna pozwanej I. I. K. – wniosła o oddalenie powództwa w całości, wskazując że zawarta umowa była nieważna z mocy prawa, gdyż w dniu jej zawarcia pozwana I. K. (1) była osobą ciężko chorą, nie mogącą, z uwagi na brak świadomości, zawierać jakichkolwiek umów. Nadto wskazała, że powodem zaistniałej sytuacji było to, iż nad pozwana kontrolę sprawował jej wieloletni konkubent R. A., który nie pozwalał na spotkania I. K. (1) z córką I. K. (2), która w takiej sytuacji – mimo choroby matki – nie mogła jej pomóc. W 2013 r. I. K. (2) zaprowadziła pozwaną do psychiatry, a potem do innych lekarzy, lecz konkubent nadal miał kontrolę nad nią. W takiej sytuacji (...) córka pozwanej założyła sprawę o ubezwłasnowolnienie matki, lecz z uwagi na to, iż była nękana, wyzywana i nachodzona przez R. A. w pracy i w domu, a posiada małoletnie dziecko, musiała z niej zrezygnować. Sprawa doszła do skutku w 2014 r., lecz na pierwszy wyznaczony przez Sąd termin pozwana nie stawiła się celem przesłuchania, gdyż jej konkubent nie pozwolił I. K. (2) zabrać jej do sądu. Między tą datą, a data następnej rozprawy, doszło do zawarcia przedmiotowej umowy pożyczki.

Postanowieniem z dnia 08.06.2015 r. na skutek wniesionego przez opiekuna prawnego pozwanej sprzeciw od nakazu zapłaty wydanego w elektronicznym postępowaniu upominawczym, Sąd Rejonowy Lublin – Zachód w Lublinie przekazał według właściwości sprawę do rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Słupsku.

Opiekun prawny pozwanej I. I. K. - w odpowiedzi na pozew wniosła o oddalenie powództwa w całości, argumentując, iż pozwana I. K. (1) zaciągnęła pożyczkę w (...) działając nieświadomie i będąc wykorzystana przez swojego konkubenta R. A., który dysponował jej dowodem osobistym. W tym okresie pozwana leczona była na chorobę A. od 2013 r., zaś w dniu 26.05.2015 r. Sąd Okręgowy w Słupsku wydał postanowienie o jej całkowitym ubezwłasnowolnieniu z powodu zaburzeń psychicznych, zaś postanowieniem z dnia 15.09.2014 r. Sąd Rejonowy w Słupsku III Wydział Rodzinny ustanowił dla pozwanej opiekuna w osobie jej córki I. K. (2). Nadto wskazała, że w dokumentacji wniesionej przez stronę powodową znajduje się zwrotne potwierdzenie odbioru podpisane przez nieznaną pozwanej osobę.

W odpowiedzi na powyższe powódka Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo – Kredytowa im. F. S. w piśmie procesowym z dnia 25.04.2016 r. zmieniając podstawę prawną dochodzonego roszczenia, wniosła o zasądzenie od pozwanej na swoją rzecz, na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu, kwoty 3.597,39 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 05.05.2015 r. do dnia zapłaty oraz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Uzasadniając zmianę żądania strona powodowa przyznała, że umowa pożyczki jest z racji schorzeń pozwanej nieważna, jednakże bezwzględna nieważność tej umowy nie stoi na przeszkodzie dochodzonemu roszczenia na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu lub nienależnym świadczeniu, bowiem pozwana pobrała od pierwotnego wierzyciela kwotę 5.248,20 zł tytułem udzielonej pożyczki i kwoty tej nie zwróciła do wysokości 3.597,39 zł.

Wysokość bezpodstawnego wzbogacenia powód wyliczył w ten sposób, że od kwoty udzielonej pożyczki w wysokości 6.000,00 zł odjął kwotę pobranej prowizji w wysokości 510,00 zł oraz kwotę opłaty na ubezpieczenie w wysokości 241,80 zł, a zatem kwota wypłacona pozwanej to 5.248,20 zł. Od tejże kwoty odjęta została kwota, która pozostała na rachunku bankowym pozwanej w wysokości 57,21 zł, a zatem wysokość bezpodstawnego wzbogacenia stanowiła kwota 5.190,99 zł.

Następnie powód uwzględnił dokonane od maja do października 2014 r. wpłaty z tytułu spłat rat pożyczki w łącznej kwocie 1.593,60 zł i ostatecznie kwota bezpodstawnego wzbogacenia wyniosła 3.597,39 zł . O tym, że pozwana została bezpodstawnie wzbogacona, zdaniem powoda – w świetle obowiązujących przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu i świadczeniu nienależnym oraz w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego - świadczą dokonane przez nią czynności polegające na wypłatach sum pieniężnych z rachunku bankowego w kwotach: 1.098,99 zł w dniu 05.05.2014 r. na podstawie dowodu Kw, 1.825,00 zł w dniu 05.05.2014 r. tytułem przelewu z przeznaczeniem na spłatę pożyczki, 183,00 zł w dniu 05.05.2014 r. tytułem wpłaty na (...), oraz 2.0948,00 zł w dniu 06.05.2014 r. na całkowitą spłatę pożyczki z tytułu umowy (...) z nią 23.12.2013 r. w S. C. Banku.

Pismem z dnia 16.06.2016 r. (data nadania) powód sprecyzował, iż ogranicza powództwo i wniósł o zasądzenie od pozwanej kwoty 3.597,39 zł wraz odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia 05.05.2014 r. do dnia zapłaty oraz że w związku z powyższym cofnął pozew ponad w/w kwotę wraz ze zrzeczeniem się roszczenia.

W piśmie z dnia 17.06.2016 r. (data nadania) – k. 131, opiekunka prawna pozwanej wskazała, że pozwana nie wzbogaciła się na skutek otrzymanego świadczenia, albowiem to jej konkubent R. A. działając podstępnie i celowo, wykorzystując stan w którym znajdowała się pozwana, wyłączający możliwość świadomego podejmowania decyzji, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej nakłaniał pozwaną do zaciągania kredytów, a następnie uzyskane w ten sposób środki przeznaczał na zakup alkoholu. Nadto wskazała, że w świetle dokumentacji medycznej znajdującej się w sprawie I Ns 2012/13 o ubezwłasnowolnienie, trudno jest oczekiwać od pozwanej by wykazała się ona należytą starannością właściwą przeciętnemu człowiekowi w chwili spełnienia świadczenia oraz by miała świadomość istnienia obowiązku zwrotu uzyskanego świadczenia w chwili jego zaciągania oraz w chwili wyzbywania się go lub zużywania.

W piśmie z dnia 19.07.2016 r. powódka podtrzymała swoje stanowisko wyrażone w piśmie z dnia 25.04.2016 r., wskazując, że I. K. (1) pobrała od Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo – Kredytowej im. F. S. w G. kwotę udzielonej pożyczki, której nie zwróciła. Tym samym pobrane przez nią świadczenie jest świadczeniem nienależnym i winno podlegać zwrotowi w myśl art. 409 k.c., który statuuje zasadę wydania korzyści w granicach aktualnie istniejącego wzbogacenia.

Sąd postanowił rozpoznać sprawę z pominięciem przepisów o postępowaniu uproszczonym.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 05.05.2014 r. pozwana I. K. (1) podpisała w Spółdzielczej Kasie Oszczędnościowo – Kredytowej Oddział w S. dokument umowy pożyczki opiewającej na kwotę 6.000,00 zł, nr (...).

dowód: umowa pożyczki (kredyt konsumencki) nr (...) z dnia 05.05.2014 r. – k. 19-21 verte wraz z regulaminem udzielania kredytów i pożyczek konsumenckich Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo – Kredytowej – k. 22-23 verte, deklaracja członkowska nr (...) – k. 38, statut – k. 29-37 verte, uchwała nr 12 z dnia 25.03.2009 r. – k. 27, uchwała nr 4 z dnia 12.05.2009 r. – k. 28, harmonogram spłaty – k. 40.

W dniu 05.05.2014 r. na rachunek bankowy pozwanej wpłynęła kwota 5.490,00 zł, albowiem z kwoty 6.000,00 zł pożyczki potrącone zostały: kwota opłaty przygotowawczej w związku w wysokości 40,00 zł, oraz kwota 510,00 zł tytułem prowizji za udzielenie pożyczki.

dowód: dyspozycja potrącenia - k. 120, dyspozycja wypłaty – k. 118.

W tym samym dniu, tj. 05.05.2014 r. z rachunku bankowego pozwanej przelana została kwota 1.825,00 zł tytułem całkowitej spłaty pożyczki z dnia 28.01.2014 r. na nazwisko I. K. (1). Dokonano również przelewów na kwoty: 183,00 zł tytułem wpłaty na (...), kwoty 2.084,00 zł tytułem całkowitej spłaty kredytu na rzecz (...) Banku S.A. oraz dokonano wypłaty gotówkowej w wysokości 1.089,99 zł.

dowód: zestawienie operacji z rachunku IKS za okres od 05.05.2014 r. do 07.04.2016 r. – k. 109-115, wyciąg miesięczny nr (...) z rachunku IKS za okres od 05.05.2014 r. do 05.05.2014 r. – k. 80-81.

Pismem z dnia 10.11.2014 r. I. K. (1) wezwana została do spłaty przeterminowanego zadłużenia w kwocie 293,50 zł, a wobec braku spłaty zobowiązania została pismem z dnia 29.12.2014 r. wezwana ostatecznie do uregulowania przeterminowanego zadłużenia na dzień 29.12.2014 r. w kwocie 1.102,57 zł. W dniu 02.03.2015 r. powódka skierowała do pozwanej oświadczenie o wypowiedzeniu umowy.

dowód: wezwanie do zapłaty z dnia 10.11.2014 r. wraz z potwierdzeniem nadania – k. 41- 42, ostateczne wezwanie do zapłaty z dnia 29.12.2014 r. wraz z potwierdzeniem nadania – k. 44-45, wypowiedzenie umowy z dnia 02.03.2015 r. – k. 24, potwierdzenie odbioru – k. 25.

Pismem z dnia 05.08.2013 r. I. K. (2) – córka pozwanej – wniosła do Sądu Rejonowego w Miastku wniosek o ubezwłasnowolnienie swojej matki I. K. (1), argumentując, iż powodami, które popchnęły ją do podjęcia takiej decyzji, oprócz typowych objawów zespołu otępiennego związanego z chorobą A., tj. nieprzewidywalności, nierozpoznawania dzieci i wnuków, dziwnego i niezrozumiałego zachowania, braku higieny, jest obawa o życie i zdrowie I. K. (1), albowiem w lutym 2013 r. próbowała ona wyskoczyć przez okno swojego mieszkania, które znajduje się na III piętrze, ponieważ nie pamiętała gdzie schowała do niego klucze. Od 3-4 lat leczyła się psychiatrycznie, ponieważ lekarz stwierdził u niej zespół otępienny i przepisał leki psychotropowe. Początkowo I. K. (1) je zażywała, ale później pod wpływem R. A., który twierdził że rodzina chce z niej zrobić wariatkę, przestała. Pieniędzmi z renty matki oraz zaciąganych zobowiązań finansowych dysponował R. A., który wydawał je między innymi na alkohol, który spożywał. Wniosek ten został wycofany przez I. K. (2) w dniu 29.08.2013 r.

dowód: wniosek o ubezwłasnowolnienie – k. 2 i verte akt II Pc 201/13 Prokuratury Okręgowej w Słupsku, pismo z dnia 29.08.2013 r. – k. 6 akt II Pc 201/13 Prokuratury Okręgowej w Słupsku, zeznania I. K. (2) – k. 12-13, 75 verte akt I Ns 202/13 Sądu Okręgowego w Słupsku.

Z uwagi na zaistniałe wątpliwości i konieczność zainteresowania się sytuacją uczestniczki postępowania I. K. (1) Prokuratura Okręgowa w Słupsku uznała, iż sprawę należy zarejestrować pod nowym numerem i zbadać sytuację pod kątem rozważenia skierowania przez prokuratora wniosku o ubezwłasnowolnienie I. K. (1). W dniu 14.11.2013 r. Prokuratura Okręgowa w Słupsku skierowała do Sądu Okręgowego w Słupsku wniosek o ubezwłasnowolnienie I. K. (1) z powodu zaburzeń psychicznych w postaci zespołu otępiennego z zaburzeniami zachowania.

dowód: notatka urzędowa z dnia 16.09.2013 r. i wniosek o ubezwłasnowolnienie z dnia 14.11.2013 r. – k. 1 i 37-38 akt II Pc 201/13 Prokuratury Okręgowej w Słupsku, wniosek o ubezwłasnowolnienie z dnia 14.11.2013 r. – k. 2 – 4 akt I Ns 202/13 Sądu Okręgowego w Słupsku.

I. K. (1) pozostawała w związku konkubenckim z R. A. przez ponad 20 lat. Zamieszkiwała z nim w mieszkaniu własnościowym, utrzymując się z emerytury pozwanej i dorywczych prac konkubenta, który był osobą nadużywającą alkoholu. R. A. mimo odbycia terapii w Całodobowym Oddziale (...) w L. na przełomie stycznia i lutego 2013 r. nie utrzymywał trzeźwości. R. A. w całości dysponował świadczeniem emerytalnym pozwanej, robił z niego zakupy, opłaty mieszkaniowe, a mimo to powstała zaległość za czynsz. Spłacał również raty za telewizor, których wysokości ani terminów spłaty pozwana nie znała.

Pozwana w sytuacji zdenerwowania zapominała jak się nazywa, gdzie coś położyła, czuła się bezradna, zagubiona. Również nie radziła sobie z kwestiami rachunkowymi, dlatego pomagał jej w tym R. A., który płacił rachunki i nad nimi panował. W sytuacji potrzeby załatwienia spraw w urzędach, w przypadku prostych spraw była sobie w stanie poradzić, w przypadku bardziej skomplikowanych, gubiła się i zaczynała się denerwować, a wtedy już nie potrafiła ich załatwić. Nie potrafiła zadzwonić z telefonu komórkowego.

dowód: pismo Ośrodka Pomocy (...) w K. z dnia 24.10.2013 r. – k. 14 akt I Ns 202/13 Sądu Okręgowego w Słupsku, notatka Prokuratora Rejonowego w Miastku z dnia 28.10.2013 r. – k. 17-18 akt I Ns 202/13 Sądu Okręgowego w Słupsku.

R. A. podejmował się prac dorywczych i zaciągał pożyczki, między innymi w firmie (...). Dysponował pieniędzmi pozwanej I. K. (1). Zdarzało się, że dysponował dowodem osobistym pozwanej i towarzyszył jej przy zaciąganiu kolejnych pożyczek. W postępowaniu w sprawie o ubezwłasnowolnienie pozwanej R. A. zeznał, iż zaciągał pożyczki.

dowód: zeznania świadka K. jrosławskiej – k. 213, zeznania świadka J. K. – k. 208, zeznania świadka U. J. – k. 209, zeznania świadka A. C. – k. 214 akt, protokół rozprawy z dnia 26.05.2014r. obejmujący zeznania R. A. w charakterze świadka – k. 75 verte akt INs 202/13 Sądu Okręgowego w Słupsku.

Co najmniej od stycznia 2014 roku I. K. (1) miała problemy z pamięcią, nie znała daty, dnia tygodnia ani swojej daty urodzenia. Nie była pewna czy ma dzieci. Twierdziła, że utrzymuje się z pracy w G. w K., gdy tymczasem od wielu lat była na emeryturze. Wykazywała osłabioną koncentrację oraz wtórne osłabienie intelektu. Z powodu otępienia miała znacznie ograniczoną zdolność prawidłowego, samodzielnego kierowania swoim postępowaniem i prowadzeniem swoich spraw. Wymagała nadzoru i pomocy w leczeniu i podejmowaniu decyzji majątkowych. Jej stan zdrowia nie dawał szans na wyzdrowienie, ani na znaczącą poprawę.

dowód: opinia sądowa psychiatyczno – psychologiczna z 24.01.2014r. – k. 38-39 akt sprawy I Ns 202/13 Sądu Okręgowego w Słupsku.

Prawomocnym postanowieniem Sądu Okręgowego z dnia 26 maja 2014 r., sygn. akt I Ns 202/13 pozwana I. K. (3) z domu C., córka F. i S., urodzona (...) w miejscowości W., ostatnio stale zamieszkała w K., ul. (...), została ubezwłasnowolniona całkowicie z powodu zaburzeń psychicznych.

dowód: postanowienie Sądu Okręgowego w Słupsku, sygn. akt. I Ns 202/13 z dnia 26.05.2014 r. – k. 92, k. 77 akt I Ns 202/13.

Dnia 03.06.2016r. I. K. (2) złożyła w Prokuraturze Rejonowej w Miastku doniesienie o popełnieniu przestępstwa polegającego na doprowadzeniu do niekorzystnego rozporządzenia mieniem jej matki I. K. (1) przez R. A.. Postanowieniem z dnia 27.06.2016 r. Prokuratura Rejonowa w Miastku odmówiła wszczęcia dochodzenia, wobec braku danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia.

dowód: postanowienie z dnia 27.06.2016 r. – k. 14 akt PR Ds. 324/2016 Prokuratury Rejonowej w Miastku oraz zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa z dnia 03.06.2016 r. – k. 1-3 akt PR Ds. 324/2016 Prokuratury Rejonowej w Miastku.

Sąd zważył co następuje.

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie w części.

W pierwszej kolejności wskazania wymagało, iż pierwotnie powód wniósł w niniejszej sprawie o zasądzenie kwoty 5.343,03 zł tytułem spłaty pożyczki zaciągniętej przez pozwaną I. K. (1) w dniu 05.05.2014 r. Następnie po powzięciu informacji o fakcie ubezwłasnowolnienia pozwanej postanowieniem Sądu Okręgowego w Słupsku z dnia 26 maja 2014 r., stanowisko powoda uległo modyfikacji, w ten sposób że zmienił podstawę prawną dochodzonego roszczenia na żądanie zasądzenia kwoty 3.597,39 zł tytułem bezpodstawnego wzbogacenia (świadczenia nienależnego). Powód przyznał bowiem, że wobec schorzeń pozwanej czynność prawna zawarta między Spółdzielczą Kasą Oszczędnościowo – Kredytową im. F. S. z siedzibą w G., a pozwaną I. K. (1) jest nieważna. W takiej sytuacji pozwana, która otrzymała kwotę pożyczki, pomniejszonej o prowizję i opłatę przygotowawczą, uzyskała bez podstawy prawnej korzyść majątkową, zatem jest bezpodstawnie wzbogacona kosztem powódki.

Wobec nie kwestionowania przez stronę powodową okoliczności towarzyszących ubezwłasnowolnieniu pozwanej, a w szczególności wobec niekwestionowania dokumentów dotyczących stanu zdrowia pozwanej znajdujących się w aktach Prokuratury Rejonowej w Słupsku - sygn. akt. II Pc 201/13 oraz aktach Sądu Okręgowego w Słupsku o ubezwłasnowolnienie, Sąd uznał, iż zgodne stanowisko stron co do bezwzględnej nieważności zobowiązania pożyczki nie budziło wątpliwości, a zawarta pomiędzy stronami umowa pożyczki była nieważna wobec treści art. 82 kc. Zgodnie bowiem z treścią tego przepisu nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome lub swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych.

Z kolei zgodnie z normującym instytucję bezpodstawnego wzbogacenia przepisem art. 405 k.c. kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.

Jednym z rodzajów bezpodstawnego wzbogacenia jest świadczenie nienależne (art. 410 kc), o którym można mówić wtedy, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Sąd zważył przy tym, że przez świadczenie w rozumieniu art. 410 k.c. należy rozumieć każde celowe i świadome przysporzenie na rzecz majątku innej osoby, które z punktu widzenia odbiorcy można przyporządkować jakiemuś zobowiązaniu, choćby w ogóle lub jeszcze nieistniejącemu albo nieważnemu. Przysporzenie rozumieć tu przy tym należy najszerzej, tj. jako każde zachowanie prowadzące do wzbogacenia innej osoby. K. powstaje m.in. wtedy, gdy czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Dla wszystkich wypadków kondykcji wspólne jest to, że wierzyciel musi najpierw wykazać, że dokonał jakiegoś przysporzenia, jak również wykazać, na czym polegała nienależność świadczenia, przy czym w przypadku condictio sine causa, trzeba wykazać że podstawa była nieważna.

W niniejszej sprawie okolicznością niesporną było, iż pozwana I. K. (1) została ubezwłasnowolniona oraz że zespół otępienny, zaniki pamięci, brak poradności życiowej, nieumiejętność rozumienia dokumentów urzędowych, legły u podstaw wydania przez Sąd Okręgowy postanowienia o jej ubezwłasnowolnieniu. Skutkiem tego było przyznanie przez powoda okoliczności podnoszonych przez opiekuna prawnego pozwanej, iż w chwili zawierania umowy pożyczki z dnia 05.05.2014 r była w stanie wyłączającym świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli, albowiem nie rozumiała treści podpisywanych przez siebie dokumentów. Konsekwencją powyższego było uznanie przez powoda, iż umowa z dnia 05.05.2014 r. jest nieważna, a Sąd nie miał podstaw by kwestionować tą okoliczność. Wykazana zatem została niewątpliwie przesłanka, iż czynność prawna będąca pierwotnie podstawą dochodzonego roszczenia była nieważna.

W ocenie Sądu zostało także niewątpliwie wykazane przez stronę powodową dowodami w postaci wyciągów z rachunku bankowego pozwanej, jej dyspozycjami przelewu, iż doszło na jej rzecz do przysporzenia poprzez przelanie kwoty 5.490,00zł, a zatem doszło do nienależnego świadczenia w wykonaniu nieważnej umowy. Strona pozwana nie zaoferowała dowodu pozwalającego na ustalenie, że spełnienie świadczenia nastąpiło do rąk innej osoby niż pozwana. Pozwana podnosiła jednakże zarzut, iż pieniędzmi uzyskanymi z pożyczki rozporządził konkubent pozwanej R. A., a pozwana nie jest wzbogacona.

Analizując zarzut strony pozwanej Sad zważył, że zgodnie z treścią art. 410 § 1 kc przepisy artykułów poprzedzających stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego. Jednym z przepisów znajdujących bezpośrednie zastosowanie jest art. 409 kc, zgodnie z którym obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu.

W niniejszej sprawie strona pozwana wskazywała, że nie jest wzbogacona, czemu powód przeciwstawiał zarzut, że pozwana powinna była liczyć się z obowiązkiem zwrotu świadczenia. Sąd zważył, że nie ma co do zasady znaczenia, w jakich okolicznościach doszło do zużycia lub utraty korzyści. Elementem wyróżniającym roszczenia z bezpodstawnego wzbogacenia jest uzależnienie jego zakresu od wielkości wzbogacenia, które może ulec zmianie już po uzyskaniu korzyści kosztem innej osoby.

W judykaturze podkreśla się, że nie można mówić o utracie wzbogacenia, jeśli wzbogacony zużył korzyść w taki sposób, że zaoszczędził sobie wydatku. Nie ulega wątpliwości, że wzbogacony jest nadal ten, kto zużył korzyść na pokrycie wydatków koniecznych, np. zapłatę długu czy podatku ( A. Ohanowicz, Niesłuszne wzbogacenie, s. 342; J. Pietrzykowski, w: Resich, Komentarz, 1972, t. II, s. 966; W. Serda, Nienależne świadczenie, s. 246; M. Nesterowicz, w: Winiarz, Komentarz, 1989, t. I, s. 386; E. Łętowska, Bezpodstawne wzbogacenie, s. 132). W wyr. z 24.3.1964 r. (I CR 211/63, OSNCP 1965, Nr 4, poz. 65 z glosą A. Ohanowicza, OSP 1965, Nr 10, poz. 206) SN jeszcze na gruncie KZ wyjaśnił, iż: "jeżeli ten, kto otrzymał nienależnie pieniądze od osoby trzeciej zużyje je na zapłacenie swojego długu, to wprawdzie pieniędzy tych już nie ma, lecz mimo to jego wzbogacenie trwa nadal, bo przez zapłatę długu zmniejszyły się jego pasywa, czyli nastąpił wzrost majątku, a więc w myśl art. 127 k.z. nie mógłby się skutecznie powoływać na to, że pieniędzy tych już nie posiada" (tak samo w wyr. SN z 10.12.1998 r., I CKN 918/97, L.; wyr. SN z 4.12.2008 r., I CSK 224/08, L.; wyr. SN z 2.2.2012 r., II CSK 670/11, OSNC – Zb. dodatkowy 2012, Nr C, poz. 64; wyr. SN z 5.10.2012 r., I PK 86/12, OSNAPiUS 2013, Nr 17–18, poz. 203).

Przenosząc powyższe spostrzeżenia na grunt niniejszej sprawy Sąd zważył, że w świetle dokumentów złożonych przez powoda w niniejszej sprawie, udowodnionym zostało, iż środki pieniężne pochodzące z umowy pożyczki w części obejmującej kwotę 1.825,00 zł, zostały przekazane na spłatę innej pożyczki zaciągniętej przez I. K. (1). Świadczył o tym zapis „I. K. (1), całkowita spłata pożyczki z dn. 28.01.2014r” /k. 109 akt/. Strona pozwana nie przeprowadziła żadnego dowodu podważającego przeznaczenie tej kwoty przez pozwaną na spłatę własnego zadłużenia. Skoro zatem pieniądze te pozwana przeznaczyła na spłatę własnego zobowiązania, wzbogaciła się o kwotę 1.825,00 zł, która zmniejszyła jej pasywa majątkowe. W omawianym zakresie pozwana pozostaje zatem wzbogacona.

Z zapisów powoływanych przez stronę powodową dokumentów nie wynikało jednakże, że pozwana pozostaje nadal wzbogacona co do pozostałej kwoty świadczenia. Środki pieniężne w wysokości 2.084,- zł przelano do (...) Bank S.A. tytułem całkowitej spłaty pożyczki. Zapis ten nie potwierdzał jednakże okoliczności, iż pożyczka ta była zaciągnięta przez pozwaną, a przekazana spłata pomniejszyła pasywa pozwanej.

Z kolei z zaoferowanego przez stronę pozwaną materiału dowodowego wynikało niewątpliwie, iż pozwana I. K. (1) znajdowała się pod znaczącym wpływem swojego konkubenta R. A.. W postępowaniu o ubezwłasnowolnienie pozwanej R. A. zeznawał, iż korzystał z środków finansowych przez nią posiadanych, dysponował nimi samodzielnie, albowiem I. K. (1) nie miała wiedzy odnośnie wysokości rachunków do zapłaty, czy też wysokości i terminów spłat zaciągniętym pożyczek. Obraz taki rysuje się również w świetle zeznań przesłuchanych w niniejszej sprawie świadków J. K., U. J., K. J., A. C., którzy również wypowiadali się co do okoliczności dysponowania przez konkubenta pozwanej – R. A. - jej dowodem osobistym oraz pieniędzmi od niej pochodzącymi, wskazując na okoliczność iż R. A. jako osoba bezrobotna i uzależniona od alkoholu, nie dysponował swoimi środkami pieniężnymi, gdyż nie pracował, chyba że dorywczo. Nadto świadek J. K., relacjonowała, że dwukrotnie była świadkiem, gdy pozwana szła z konkubentem po pożyczkę, konkubent faktycznie dysponował jej dowodem osobistym oraz pieniędzmi z kredytów.

Zeznania powołanych na wniosek pozwanej świadków potwierdzały w znacznej części zarzut opiekuna pozwanej, iż wypłacanymi I. K. (1) środkami pieniężnymi dysponował jej partner, przeznaczając je i zużywając na bieżąco. W konsekwencji Sąd przyjął, iż brak było podstaw do przyjęcia, iż pozwana pozostaje wzbogacona w zakresie przewyższającym kwotę 1.825,- zł.

Zarzutowi temu strona powodowa przeciwstawiała zarzut, że pozwana winna liczyć się z obowiązkiem zwrotu. Zgodnie z prezentowanym w doktrynie i orzecznictwie stanowiskiem powinien się liczyć z obowiązkiem zwrotu ten, kto wie lub wiedzieć powinien, że podstawa prawna wzbogacenia może odpaść. W ocenie Sądu trafnym był zarzut strony pozwanej, że z uwagi na stwierdzony stan psychiczny pozwanej (opinię lekarską wydano w styczniu 2014r.), stanowiący podstawę dla całkowitego jej ubezwłasnowolnienia postanowieniem z dnia 26.05.2014r., nie sposób było sformułować w stosunku do pozwanej powinności przewidywania obowiązku wydania korzyści zarówno w momencie jej uzyskania (w maju 2014r.), jak i zużywania. Stwierdzony w oparciu o dowody zgromadzone w aktach sprawy I Ns 202/13 stan pozwanej wykluczał możliwość przyjęcia, iż zaciągając pożyczkę, a następnie dysponując uzyskanymi środkami pozwana była w stanie wykazać należytą staranność właściwą przeciętnemu człowiekowi oraz posiadała świadomość obowiązku jej zwrotu.

Wzgląd na wszystkie te argumenty prowadził do rozstrzygnięcia w pkt. I wyroku,

Roszczenie o zwrot nienależnego świadczenia ma charakter bezterminowy. Zgodnie z regułą wyrażoną w art. 455 k.c., jeśli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony, ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie winno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do jego wykonania.

W niniejszej sprawie roszczenie o zwrot nienależnego świadczenia sprecyzowane zostało w piśmie powoda z dnia 25.04.2016 r. (data nadania) – k. 102 i nas. akt, którego odpis został doręczony opiekunowi prawnemu pozwanej w dniu 18.05.2016 r., a zatem Sąd przyjął, że dopiero od dnia 19.05.2016 r. pozwana pozostawała w opóźnieniu ze spełnieniem świadczenia o czym orzekł jak w punkcie pierwszym wyroku, biorą pod uwagę zmianę treści art. 481 k.c., która nastąpiła od dnia 01.01.2016 r.

Konsekwencją orzeczenia jak w pkt. 1 wyroku było oddalenie powództwa w pozostałym zakresie, tj, co do kwoty stanowiącej różnicę między dochodzoną kwotą 3.597,39 zł, a zasądzoną 1.825,00 zł, , o czym Sąd orzekł jak w pkt. III wyroku.

W związku z tym, iż w piśmie z dnia 16.06.2016 r. (data nadania) powód cofnął żądanie w zakresie ponad kwotę 3.597,39 zł (co do kwoty 1.745,64 zł) wraz ze zrzeczeniem się roszczenia, Sąd na podstawie art. 355 § 1 k.p.c. w zw. z art. 203 § 1 k.p.c. umorzył postępowanie co do tej kwoty, o czym orzekł jak w pkt. trzecim wyroku.

O kosztach procesu orzeczono jak w pkt IV wyroku na podstawie art. 102 kpc. Sąd wziął pod uwagę sytuację materialną i życiową pozwanej, w tym również wysokość otrzymywanej przez nią emerytury, z której 70% przeznaczane jest na zapewnienie jej opieki w Samodzielnym Publicznym Zakładzie Opieki Zdrowotnej MSW Zakładzie (...) (zaświadczenie k. 236). Pozwana jest osobą bardzo schorowaną, karmiona jest przez sondę, a stan jej zdrowia jest bardzo zły. Sąd uznał, że okoliczności te uzasadniają przyjęcie, iż w niniejszej sprawie zachodzi szczególnie uzasadniony wypadek, o jakim mowa w art. 102 kpc.

Sygn.. akt. IC 1723/15

ZARZĄDZENIE

1.  Odnotować:

2.  Odpis wyroku wraz z uzasadnieniem doręczyć:

- opiekunowi prawnemu pozwanej

- pełn. powoda

3.  Akta przedłożyć z wpływem lub za 21 dni.

S., dnia