Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 kwietnia 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Lublinie, I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 20 kwietnia 2017 r. w Lublinie na rozprawie

sprawy z powództwa Skarbu Państwa – Naczelnika Urzędu Skarbowego w C. zastępowanego przez Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej

przeciwko H. B.

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

na skutek apelacji pozwanego od wyroku Sądu Okręgowego w Lublinie

z dnia 23 lutego 2016 r. sygn. akt I C 781/15

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od pozwanego H. B. na rzecz Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej kwotę 5.400 (pięć tysięcy czterysta) złotych tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

I A Ca 756/16

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 23 lutego 2016 roku Sąd Okręgowy w Lublinie po rozpoznaniu sprawy z powództwa Skarbu Państwa – Naczelnika Urzędu Skarbowego w C. przeciwko H. B. o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną, uznał za bezskuteczną wobec powoda Skarbu Państwa – Naczelnika Urzędu Skarbowego w C. umowę darowizny zawartą w dniu 14 stycznia 2014 r., mocą której M. B. darował swojemu synowi H. B. nieruchomość rolną położoną w C., oznaczoną w ewidencji gruntów numerem 125 o powierzchni 1,14 ha, zabudowaną murowanym budynkiem mieszkalnym, drewnianą stodołą, drewnianym budynkiem mieszkalnym oraz murowaną oborą i budynkiem gospodarczym, dla której Sąd Rejonowy w Chełmie prowadzi księgę wieczystą (...), celem zaspokojenia wierzytelności z tytułu zaległych zobowiązań podatkowych z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych, zryczałtowanego podatku dochodowego od przychodów ewidencjonowanych i podatku od towarów i usług, które to wierzytelności według stanu na dzień 28 lipca 2015 wraz z odsetkami i kosztami postępowania egzekucyjnego wynosiły 157.891,61 zł, i były objęte następującymi tytułami wykonawczymi: (...) (...), (...) (...),(...) (...), (...) (...), (...) (...), (...) (...), (...) (...), (...)2/740/13,(...)2/739/13, (...) (...), (...) (...), SM (...), (...) (...), (...) 6/341/13, (...) (...),(...) (...),(...) (...),(...) (...), (...) (...),(...) (...), (...) (...),(...) (...), (...) (...), (...) (...), (...) (...),(...) (...),(...) (...),(...) (...),(...) (...).

Zasądził od pozwanego na rzecz Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 3.600 zł tytułem zwrotu kosztów procesu i nakazał ściągnąć od H. B. na rzecz Skarbu Pastwa – Sądu Okręgowego w Lublinie 5.000 zł tytułem nieuiszczonej opłaty od pozwu.

Sąd Okręgowy ustalił, że M. B. prowadził działalność gospodarczą (...) usługi (...)” w miejscowości C. od dnia 3 lipca 2006 roku, w ramach której był zobowiązany do uiszczania podatku od towarów i usług.

W dniu 31 grudnia 2012 roku doszło do zawieszenia prowadzenia przedmiotowej działalności gospodarczej, a w dniu 18 czerwca 2015 roku przedsiębiorstwo zostało wykreślone z Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej.

W związku z zaległościami M. B. w spłatach należności w podatku dochodowym od osób fizycznych, w zryczałtowanym podatku dochodowym od przychodów ewidencjonowanych i w podatku od towarów i usług, powstałymi w latach 2010 – 2011, Naczelnik Urzędu Skarbowego w C. wystawił tytuły wykonawcze [k. 50-107].

W dniu 14 stycznia 2014 roku, doszło do zawarcia umowy darowizny Repertorium (...), przed Notariuszem J. L., na mocy której M. B. darował swojemu synowi H. B. nieruchomość rolną położoną w miejscowości C., stanowiącą działkę gruntu nr (...), o powierzchni 1,14 ha, zabudowaną murowanym budynkiem mieszkalnym, parterowym, podpiwniczonym, drewnianą stodołą oraz wymagającymi kapitalnego remontu: drewnianym budynkiem mieszkalnym i murowaną oborą oraz budynkiem gospodarczym, dla której Sąd Rejonowy w Chełmie VI Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą KW nr (...). Wartość przedmiotowej nieruchomości strony określiły na 100.000 zł (odpis aktu notarialnego k. 28-29, odpis zupełny księgi wieczystej k. 30-41).

W trakcie prowadzonych czynności egzekucyjnych, zmierzających do zaspokojenia Skarbu Państwa, organ podatkowy nie zaspokoił swoich wierzytelności w całości (protokoły o stanie majątkowym zobowiązanego k. 42-43v, lista zaległości k. 44-47v) .

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił przede wszystkim w oparciu o dowody z dokumentów w postaci pism i orzeczeń organów administracyjnych i egzekucyjnych oraz aktu notarialnego.

Sąd nie dał wiary M. i H. B., którzy twierdzili, że nie mieli świadomości pokrzywdzenia wierzyciela, oraz, że H. B. nie miał żadnej wiedzy na temat sytuacji podatkowej swojego ojca. W ocenie Sądu zeznania te miały na celu uchylenie się od odpowiedzialności względem powoda. M. B. w swoich zeznaniach początkowo szczerze przyznał, że zawierając umowę darowizny miał świadomość, że ciążą na nim zobowiązania wobec Urzędu Skarbowego w C.. Podnosił jednak, że zadłużenia nie spłacił, gdyż nie uzyskał środków z posiadanych wierzytelności, które egzekwuje od dłużników. są w drodze egzekucji.

W ocenie Sądu zasady doświadczenia życiowego wskazują na to, że osoby pozostające w bliskich stosunkach ojciec - syn, posiadają – z uwagi na wspólność interesów rodziny– wiedzę o sytuacji majątkowej drugiej osoby. Wniosku tego nie wyłącza w niniejszej sprawie okoliczność, że pozwany miał wówczas 18 lat i zamieszkiwał w internacie.

Sąd Okręgowy uznał powództwo za uzasadnione w całości.

Sąd wskazał, że orzecznictwo przesądziło dopuszczalność drogi sądowej w sprawach, w których Skarb Państwa domaga się na podstawie art. 527 k.c. ochrony należności o charakterze publicznoprawnym.

W ustalonym stanie faktycznym zostały spełnione wszystkie przesłanki warunkujące skuteczność skargi pauliańskiej, tym bardziej, że w sprawie mają zastosowanie domniemania prawne wskazane w art. 527 § 3 k.c. oraz art. 528 k.c., a których nie udało się pozwanemu obalić.

Umowa darowizny zawarta została z pokrzywdzeniem wierzyciela gdyż wskutek zawarcia umowy dłużnik M. B. stał się niewypłacalny w stopniu wyższym niż dotychczas, a jego niewypłacalność istniała w chwili wytoczenia powództwa w niniejszej sprawie. Stan niewypłacalności dłużnika w stopniu wyższym istnieje wówczas gdy wierzyciel napotyka na utrudnienie jak i odwleczenie zaspokojenia swojej wierzytelności, lub nie ma gwarancji pełnego zaspokojenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 listopada 2001 r., IV CKN 525/00).

M. B. nie posiada obecnie majątku, z którego powód mógłby uzyskać pełne zaspokojenie. Zgłaszane przez pozwanego na ostatniej rozprawie wnioski dowodowe pozwanego na okoliczność posiadania przez ojca pozwanego wierzytelności, które pokryłyby w części zobowiązania wobec Skarbu Państwa. Sąd uznał wniosek dowodowy za spóźniony. Strona pozwana nie przedstawiła żadnych dowodów potwierdzających możliwość zaspokojenia wierzytelności powoda.

W wyniku darowizny pozwany bezpłatnie uzyskał korzyść majątkową. Zgodnie z art. 528 k.c., w sytuacji, kiedy wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Z tej przyczyny, powód może żądać uznania przedmiotowej czynności za bezskuteczną wobec niego, wykazując jedynie, iż sam dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela.

Świadomość dłużnika o zadłużeniu jest stanem wewnętrznym każdej osoby. Mając to na względzie ustawodawca nie wymaga od wierzyciela szczególnej formy dowodów na wykazanie swoich twierdzeń. Należy tu raczej ustalić pewien określony zestaw faktów i dowodów, które w sposób pośredni, ale spójny i logiczny wykażą, że przesłanki zawarte przepisach prawa zostały spełnione (por. M. Jasińska „Skarga pauliańska- istota idei zaskarżenia” Prawo Spółek Nr 5/2004). M. B. był doświadczonym uczestnikiem obrotu gospodarczego i miał świadomość szkodliwości swoich działań wobec powoda. Tym samym, spełniona została przesłanka istnienia po stronie dłużnika działania ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela. Do przyjęcia, bowiem, istnienia u dłużnika świadomości pokrzywdzenia wierzyciela, o której mowa w przepisie art. 527 § 1 k.c., wystarczy, by dłużnik takie pokrzywdzenie przewidywał w granicach ewentualności. Sąd uznał, zatem, że M. B. zawierając przedmiotową umowę z pozwanym miał świadomość, że co najmniej utrudnia powodowi zaspokojenie jego roszczeń.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. i art. 11 ust. 3 ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o Prokuratorii Generalnej. Sąd nakazał nadto ściągnąć od pozwanego H. B. na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Lublinie kwotę 5.000 złotych tytułem opłaty od pozwu, od której Skarb Państwa był zwolniony z mocy ustawy, jako od strony przegrywającej sprawę w całości na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z art. 113 ust. 1 i art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz.U z 2010, Nr 90, poz. 594 ze zm.).

Apelację od tego wyroku wniósł pozwany zaskarżając wyrok w całości i zarzucając mu:

1. naruszenie art. 233 § 1 kpc poprzez błędne dokonanie ustaleń faktycznych, polegające na przyjęciu, iż M. B. działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli dokonując darowizny nieruchomości rolnej położnej w C., o powierzchni 1,14 ha oznaczonej w ewidencji gruntów numerem 125 na rzecz swojego syna H. B.,

2. naruszenie art. 232 kpc w zw. z art. 527 § 1 i 2 kc oraz art. 234 kpc i art. 6 kc poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i w konsekwencji błędne przyjęcie, że powód wykazał, że przysługująca mu względem dłużnika wierzytelność nie może być zaspokojona z majątku dłużnika na skutek zdziałanej przez niego czynności prawnej,

3. naruszenie art. 233 § 1 kodeksu postępowania cywilnego poprzez nieobdarzenie wiarą zeznań świadka M. B. odnośnie prowadzonych przez niego postępowań egzekucyjnych i posiadanych wierzytelności tylko z tego powodu, że zeznania opisujące szczegółowo wysokość wierzytelności i szczegóły postępowań egzekucyjnych nie zostały poparte dokumentami, które to dokumenty świadek posiadał przy sobie składając zeznania, a których sąd nie przyjął od świadka i nie zezwolił świadkowi nawet na ich okazanie, pomimo że świadek czynił w tym zakresie starania i zmierzał do okazania sądowi pism od komornika prowadzącego jego sprawę egzekucyjną mającą na celu wyegzekwowanie na rzecz świadka wierzytelności w wysokości około 70 000 zł.

Pozwany wnosił o zmianę | zaskarżonego wyroku przez oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów postępowania za obie instancje.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje. Apelacja jest bezzasadna.

Nie jest uzasadniony zarzut naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 233 § 1 kpc polegający na nieuwzględnieniu zeznań świadka M. B., który w swoich zeznaniach wskazywał na przysługujące mu wierzytelności względem dłużników, a Sąd oddalił wniosek dowodowy o dopuszczenie dowodów z dokumentów na ich potwierdzenie.

Przede wszystkim wskazać należy, że po wydaniu postanowienia o oddaleniu wniosku dowodowego pozwanego o dopuszczeniu dowodu z dokumentów, pozwany nie zgłosił zastrzeżenia do protokołu w trybie art. 162 kpc. Zgodnie z tym przepisem strony mogą w toku posiedzenia, a jeżeli nie były obecne, na najbliższym posiedzeniu zwrócić uwagę sądu na uchybienia przepisom postępowania, wnosząc o wpisanie zastrzeżenia do protokołu. Stronie, która zastrzeżenia nie zgłosiła, nie przysługuje prawo powoływania się na takie uchybienia w dalszym toku postępowania, chyba że chodzi o przepisy postępowania, których naruszenie sąd powinien wziąć pod rozwagę z urzędu, albo że strona uprawdopodobni, iż nie zgłosiła zastrzeżeń bez swojej winy.

Konsekwencją art. 162 kpc, jest to, że strona nie może skutecznie zarzucać w apelacji uchybienia przez sąd pierwszej instancji przepisom postępowania, polegającego na wydaniu postanowienia, które może być zmienione lub uchylone stosownie do okoliczności, jeżeli nie zwróciła uwagi sądu na to uchybienie w toku posiedzenia, a w razie nieobecności - na najbliższym posiedzeniu, chyba że niezgłoszenie zastrzeżenia nastąpiło bez jej winy [ tak SN w uchwale z dnia 27 października 2005 r., III CZP 55/05, OSNC 2006/9/144, Biul.SN 2005/10/8, Wokanda 2005/12/6, Wokanda 2006/3/1, OSP 2006/7-8/86, M.Prawn. 2006/8/429, M.Prawn. 2007/5/258, Lex 156982]

Postanowienia sądu można - z rozpatrywanego punktu widzenia - podzielić na trzy grupy:

1/ te, które są zaskarżalne zażaleniem (art. 394 k.p.c.),

2/ te, które wprawdzie nie podlegają odrębnemu zaskarżeniu zażaleniem, ale wiążą sąd, który je wydał (art. 359 k.p.c.),

3/ te, które nie są zaskarżalne i nie wiążą sądu, w związku z czym mogą być zmienione lub uchylone "stosownie do okoliczności".

Działaniu art. 162 k.p.c. nie mogą podlegać postanowienia zaliczone do grupy pierwszej i drugiej; w pierwszym przypadku ze względu na odrębny, odwoławczy tryb ich kwestionowania i wzruszania, w drugim natomiast z tego powodu, że skoro sąd w "danych okolicznościach" jest związany swoim postanowieniem, to wytykanie ewentualnych uchybień "w tych okolicznościach" i tak nie mogłoby przynieść skutku. Postanowienie wiążące sąd strona może podważać w apelacji, jeśli miało wpływ na wynik sprawy (art. 380 k.p.c.), choćby na zawarte w nim uchybienia nie zwróciła uwagi sądu w terminie określonym w art. 162 k.p.c.

Jeśli natomiast chodzi o postanowienia niezaskarżalne i niewiążące sądu, to w każdej sytuacji i w każdym stanie sprawy istnieje możliwość naprawienia popełnionego błędu. Sens art. 162 k.p.c. przemawia wyraźnie za poddaniem ich doraźnej kontroli stron, aby sąd mógł natychmiast zareagować na popełniony błąd. Przykładowo, w wypadku wydania postanowienia dowodowego, sąd - jeżeli uzna zastrzeżenie strony za trafne - może bezzwłocznie zweryfikować swe stanowisko wyrażone w tym postanowieniu, a następnie zmienić je lub uchylić (por. art. 240 § 1 k.p.c.). Jeżeli jednak uchybienie "utrwalone" w postanowieniu nie zostanie zgłoszone w terminie określonym w art. 162 k.p.c., strona traci możliwość powołania się na nie w drodze zarzutu apelacyjnego, a tym samym wyłączona zostanie także kontrola przewidziana w art. 380 k.p.c.

Z tych względów wobec braku zgłoszenia zastrzeżenia do protokołu w trybie art. 162 kpc po wydaniu postanowienia przez Sąd Okręgowy strona utraciła prawo do kwestionowania tego postanowienia w postępowaniu apelacyjnym.

Niezależnie jednak od niezachowania formalnych wymogów kwestionowania postanowienia oddalającego wniosek dowodowy pozwanego, stwierdzić należy, że okoliczności które miałyby być dowodzone tymi dokumentami nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy.

Sam fakt, że M. B. przysługują wierzytelności wobec jego dłużników był uwzględniony przez Sąd w ustaleniach faktycznych, co wynika wprost z uzasadnienia. Sąd wskazał także, że wierzytelności te nie są zaspakajane, co przyznał również pełnomocnik pozwanego na rozprawie apelacyjnej wskazując, że z uwagi na niewypłacalność dłużników M. B. nie uzyskuje zaspokojenia swoich wierzytelności w postępowaniach egzekucyjnych, do których się przyłącza jako kolejny wierzyciel [zapis rozprawy apelacyjnej]. Samo istnienie wierzytelności nie wpływa na sytuacje ekonomiczną wierzyciela. Może na nią wpływać tylko wówczas, gdy przysługujące mu wierzytelności mogą być realnie zaspokojone.

Zgodnie z art. 533 kc osoba trzecia, która uzyskała korzyść majątkową wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli, może zwolnić się od zadośćuczynienia roszczeniu wierzyciela żądającego uznania czynności za bezskuteczną, jeżeli zaspokoi tego wierzyciela albo wskaże mu wystarczające do jego zaspokojenia mienie dłużnika. Wskazanie przez osobę trzecią, czyli pozwanego, posiadania przez dłużnika wierzytelności, które nie przedstawiają realnej wartości ekonomicznej nie może być uznane za wypełnienie obowiązku przewidzianego w art. 533 kc, gdyż przepis ten wymaga wskazania takiego mienia dłużnika, który gwarantuje wierzycielowi zaspokojenie jego wierzytelności.

Zatem nawet przyjęcie przez Sąd dowodów z dokumentów oferowanych przez pozwanego, na okoliczność przysługiwania M. B. wierzytelności względem innych podmiotów, nie podważyłoby oceny, że M. B. był i pozostaje niewypłacalny, gdyż wierzytelności, które nie mogą być zaspokojone mają w zasadzie zerową wartość ekonomiczną, a próba ich egzekwowania może nawet wierzyciela doprowadzić do dalszych strat finansowych [ koszty procesu , koszty egzekucji].

Sąd Apelacyjny przyjmuje ustalenia dokonane przez Sąd Okręgowy za własne i całkowicie je podziela. Przy zastosowaniu domniemania prawnego z art. 528 kc stan świadomości pozwanego co do działania jego ojca z zamiarem pokrzywdzenia wierzyciela, jest obojętny. Z przepisu tego wynika bowiem wprost, że jeżeli osoba trzecia [pozwany] uzyskał korzyść majątkową bezpłatnie [umowa darowizny], wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta [pozwany] nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

W świetle ustalonego stanu faktycznego spełnione zostały wszystkie przesłanki skuteczności skargi pauliańskiej :

- umowa darowizny zawarta przez dłużnika, M. B. dokonana została z pokrzywdzeniem wierzyciela – powoda;

- pozwany jako osoba trzecia uzyskał korzyść majątkową,

- a świadomość pozwanego, co do działania M. B. ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela była obojętna, ze względu na treść art. 528 kc.

Z tych względów Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 kpc oddalił apelację pozwanego jako bezzasadną i na podstawie art. 98 § 1 i 3 kpc w zw. z art. 108 § 1 kpc oraz na podstawie art. 99 kpc w zw. z § 2 pkt 6 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności adwokackie [Dz.U. 2015. 1800] zasądził od pozwanego na rzecz powoda koszty procesu w wysokości 5 400zł.