Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 lipca 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący – Sędzia SA– Ksenia Sobolewska – Filcek

Sędzia SA– Teresa Mróz (spr.)

Sędzia SA – Agata Wolkenberg

Protokolant– sekr. sąd. Mariola Frąckiewicz

po rozpoznaniu w dniu 23 lipca 2013 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Sp. z o.o. w W.

przeciwko A. Z. (1)

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 17 listopada 2011 r.

sygn. akt XX GC 416/11

I.  zmienia zaskarżony wyrok w ten tylko sposób, że w punkcie pierwszym kwotę 136.617 zł (sto trzydzieści sześć tysięcy sześćset siedemnaście złotych) obniża do kwoty 47.557 zł (czterdzieści siedem tysięcy pięćset pięćdziesiąt siedem złotych), w pozostałej części powództwo oddala, a w punkcie drugim kwotę 17.873,50 zł (siedemnaście tysięcy osiemset siedemdziesiąt trzy złote 50/100) obniża do kwoty 5.400 zł (pięć tysięcy czterysta złotych);

II. oddala apelację w pozostałej części;

III.zasądza od (...) Sp. z o.o. w W. na rzecz A. Z. (1) kwotę 6.000 zł (sześć tysięcy złotych) tytułem częściowego zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt VI A Ca 1/13

UZASADNIENIE

(...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w W. wniosła o zasądzenie na jej rzecz od A. Z. (1) kwoty 136.617 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz kosztami postępowania według norma przepisanych. W uzasadnieniu podała, że strony łączyła umowa o prace projektowe zawarta w dniu 30 listopada 2006 r., zgodnie z którą pozwany jako projektant zobowiązał się do wykonania projektu budowlanego obejmującego całokształt dokumentacji projektowej niezbędnej do uzyskania pozwolenia na budowę planowanej przez powódkę inwestycji obejmującej budowę zespołu domów w zabudowie bliźniaczej w miejscowości L.. Powódka wskazała, że dopełniła zobowiązania wpłacając na poczet prac zaliczkę i oczekiwała ich wykonania, jednakże pozwany od początku wykonywał prace z opóźnieniem nie dotrzymując ustalonych terminów. Mimo to jednak powódka wykazywała dobrą wolę nie wyciągając z tego konsekwencji, a oczekując na wykonanie projektu.

W tym czasie pozwany podjął próbę – zdaniem powódki nieskuteczną – odstąpienia od umowy, w odpowiedzi na co powódka wyznaczyła mu kolejny termin zakończenia prac. Wskazała, iż wobec niewykonania prac, powołując się na postanowienia § 5 ust. 1 i 5 łączącej strony umowy, sama złożyła skuteczne oświadczenie o odstąpieniu od niej na podstawie jej § 6 ust. 4 a) i b). Oświadczyła, że na kwotę dochodzoną pozwem składają się kwoty: 89.060 zł tytułem zwrotu uiszczonego przez nią na rzecz pozwanego wynagrodzenia na podstawie faktur VAT nr (...), 34.160 zł tytułem kary umownej za odstąpienie przez powódkę od łączącej strony umowy z przyczyn leżących po stronie pozwanego w wysokości 10 % całego wynagrodzenia, 13.397 zł tytułem kary umownej za zwłokę w wykonaniu i dostarczeniu poszczególnych etapów projektu w wysokości 0,2 % wynagrodzenia naliczonej od dnia następującego po dniu upływu terminu oddania poszczególnych etapów projektu określonych przez strony w przyjętym harmonogramie wykonania dokumentacji projektowej do dnia odstąpienia przez powódkę od łączącej strony umowy.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości z zasądzeniem na jego rzecz kosztów postępowania. W uzasadnieniu wskazał, że strony łączyła umowa o prace projektowe, jednakże przedmiot umowy nie był do końca sprecyzowany, gdyż umowa nie zawierała żadnych parametrów wielkości działek ani budynków, a z jej treści i charakteru wynikała konieczność przedstawienia koncepcji zabudowy i projektów budynków, które każdorazowo musiały być akceptowane przez powódkę – co zakładało konieczność współdziałania stron. Wskazał, że umowa nie zakreślała żadnych terminów wykonania poszczególnych etapów prac, a jedynym terminem jaki strony uzgodniły była data 30 kwietnia 2007 r., w której należało złożyć wniosek o wydanie pozwolenia na budowę i który to termin został dochowany przez pozwanego. W przekonaniu pozwanego braki w materiałach dotyczących tego wniosku wynikały z zaniedbań powódki tj. braków w dostarczonej mu dokumentacji. Wskazał, że wraz z dokumentacją została dostarczona powódce faktura, którą ta przyjęła, a dalsza współpraca stron miała być kontynuowana w terminie późniejszym po uzyskaniu przez powódkę warunków technicznych przyłączy gazowych, energetycznych, wodno-kanalizacyjnych i dostarczeniu ich pozwanemu. Oświadczył, że powódka zwróciła mu otrzymaną fakturę i odmówiła zapłaty, wobec czego od umowy skutecznie odstąpił zgodnie z jej warunkami. Jednocześnie podniósł zarzut utrudniania przez powódkę wykonania umowy, co spowodowało niemożność prawidłowego i niezakłóconego wykonywania przez niego prac. Złożył wnioski dowodowe w postaci dokumentów, zeznań świadków i z opinii biegłego ds. architektury i urbanistyki na wskazane okoliczności.

Wyrokiem z dnia 6 października 2009 r. wydanym pod sygn. akt XX GC 713/07 Sąd Okręgowy w Warszawie zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 137.617 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 29 sierpnia 2007 r. do dnia zapłaty oraz kwotę 10.431 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania.

Od tego wyroku apelację wniósł pozwany zaskarżając go w całości, w wyniku czego Sąd Apelacyjny w Warszawie w dniu 17 lutego 2011 r. wydał wyrok, którym uchylił zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie i przekazał sprawę temu sądowi do ponownego rozpoznania pozostawiając mu rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego. W uzasadnieniu Sąd Apelacyjny wskazał m.in., iż przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy ustali których, szczegółowo wskazanych prac, a objętych umową pozwany nie wykonał bądź nie wykonał w terminie, kiedy minął termin ich wykonania i czy ich niewykonanie albo niewykonanie w terminie nastąpiło z winy pozwanego na podstawie oceny całego zebranego w sprawie materiału dowodowego, w tym także opinii biegłego i po przeprowadzeniu postępowania dowodowego w zakresie dowodów wskazywanych przez strony, które należy rozpoznać i na wypadek ich nieuwzględnienia uzasadnić stanowisko sądu w tym względzie.

Na rozprawie w dniu 7 listopada 2011 r. strony podtrzymały dotychczasowe stanowiska w sprawie, sąd dopuścił dowody z dokumentów dołączonych do pozwu i odpowiedzi na pozew na okoliczności jak w tezach dowodowych, pozostałe wnioski dowodowe oddalił.

Wyrokiem z dnia 17 listopada 2011 r. Sąd Okręgowy w punkcie pierwszym zasądził od A. Z. (1) na rzecz (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W. kwotę 136.617 zł wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od 29 sierpnia 2007 r. do dnia zapłaty, w punkcie drugim zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 16.748 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym kwotę 9.900 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego, w punkcie trzecim nakazał Skarbowi Państwa – Sądowi Okręgowemu w Warszawie zwrócić A. Z. (1) kwotę 1.887,50 zł, w punkcie czwartym oddalił wniosek o nadanie wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności

Orzeczenie powyższe zapadło na podstawie następujących ustaleń faktycznych i rozważań prawnych Sądu Okręgowego:

(...) Spółka z o.o. zorganizowała konkurs ofert w celu wyłonienia pracowni projektowej, która przygotuje dokumentację w zakresie jej projektu inwestycyjnego. Konkurs wygrał A. Z..

W dniu 30 listopada 2006 r. strony zawarły umowę o prace projektowe, w której A. Z. zobowiązał się do wykonania projektu budowlanego jako całokształtu dokumentacji projektowej niezbędnej dla uzyskania pozwolenia na budowę planowanej przez (...) inwestycji obejmującej budowę zespołu domów o zabudowie bliźniaczej w L. na działkach o numerach ewidencyjnych (...) na zasadach określonych w umowie oraz obowiązujących przepisach. Na opracowanie projektu budowlanego zgodnie z umową miały złożyć się następujące etapy:

1. Urbanistyka – w ramach którego Projektant zobowiązany był do opracowania uprzednio omówionych i uzgodnionych z Inwestorem następujących części projektu: koncepcji projektu zagospodarowania terenu wraz z opisem zawierającym założenia techniczno- użytkowe inwestycji, projektu zagospodarowania terenu, projektu drogowego, projektu zieleni, projektu sieci elektrycznej oraz teletechnicznej wraz z przyłączami do budynku i/lub stacji trafo, projektu sieci gazowej i przyłączy do każdej z działek i do każdego segmentu, projektu sieci wodociągowej i przyłączy do każdej z działek i do każdego segmentu, projektu odprowadzenia ścieków segmentu i projektu zbiorczego sieci dla uzgodnień (...);

2. architektura – w ramach którego Projektant zobowiązany był do opracowania uprzednio omówionych i uzgodnionych z Inwestorem następujących części projektu: projektu architektoniczno – budowlanego ogrodzenia, projektu architektoniczno – budowlanego wraz z projektem konstrukcji i schematami instalacyjnymi wewnątrz budynku (wod.- kan., elektryka, teletechnika, gaz, c.o.) obejmującego cztery różne typy funkcjonalne budynków, projektu budynku rekreacyjnego z basenem oraz zespołem kortów i altan wokół nich, projektu małej architektury.

Umowa przewidywała wykonanie prac w 13 etapach. Inwestor był zgodnie z jej treścią zobowiązany do uczestniczenia na wniosek Projektanta w spotkaniach mających na celu precyzowanie kwestii merytorycznych i technicznych dotyczących projektu budowlanego i uszczegółowienia jego zawartości, bez wychodzenia poza zakres ustalony umową i przepisami.

Projekt budowlany będący przedmiotem ww. umowy nie obejmował: opracowań geodezyjnych, kartograficznych, aktualizacji map, geotechnicznych, geologicznych, odwiertów, badań gruntów, wyłączenia z produkcji rolnej terenu, scalenia działek, raportów środowiskowych uwarunkowanych oddziaływaniem inwestycji na środowisko oraz projektów instalacji i przyłączy potrzebnych do realizacji inwestycji będących poza granicami nieruchomości, projektu powykonawczego, makiety i nadzoru autorskiego.

Pozwany jako Projektant zobowiązał się do wykonania i dostarczenia powódce projektu budowlanego w częściach i terminach określonych w umowie. Do jego podstawowych obowiązków należało: opracowanie projektu budowlanego w sposób zgodny z wymaganiami wynikającymi z obowiązujących przepisów prawa oraz zasadami wiedzy technicznej z zachowaniem należytej staranności w wykonaniu umowy, zapewnienie, w razie potrzeby, udziału w opracowaniu dokumentacji projektowej osób posiadających uprawnienia budowlane do projektowania w odpowiedniej specjalności oraz wzajemne skoordynowanie techniczne wykonanych przez te osoby opracowań projektowych, zapewniające uwzględnienie zawartych w obowiązujących przepisach zasad bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w procesie budowy, z uwzględnieniem specyfiki projektowanego obiektu budowlanego, sporządzenie informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w procesie budowy z uwzględnieniem specyfiki projektowanego obiektu budowlanego, uzyskanie wymaganych opinii, uzgodnień i sprawdzeń rozwiązań projektowych w zakresie wynikającym z obowiązujących przepisów, wyjaśnienie wątpliwości dotyczących dokumentacji projektowej i zawartych w nim rozwiązań, sporządzanie lub uzgadnianie indywidualnej dokumentacji technicznej. Projektant został zobowiązany do dostarczenia Inwestorowi dokumentacji projektowej w pięciu egzemplarzach wraz z oświadczeniem o jej kompletności i zgodności z umową, przepisami oraz zasadami wiedzy technicznej, jak również dostarczyć wizualizację czterech typów domów.

Strony w umowie określiły możliwość odstąpienia od niej w razie spełnienia określonych tam warunków. Zgodnie z umową Inwestorowi przysługiwało prawo odstąpienia od umowy w całości lub w części m.in. w sytuacji, gdy Projektant zwlekał z wykonaniem i dostarczeniem kolejnych części projektu dłużej niż 14 dni, jak również wtedy, gdy istotne wady projektu nie zostaną usunięte w terminie 14 dni od powiadomienia. Prawo odstąpienia, w całości lub części, od umowy przysługiwało także Projektantowi zgodnie z jej § 7 m.in. w sytuacji, gdy Inwestor opóźniał się ponad 30 dni z zapłatą jakiejkolwiek wymagalnej części wynagrodzenia lub odsetek żądanych za opóźnienie wcześniejszych płatności (§ 6 pkt 4 i § 7 umowy).

Powódka na mocy umowy zobowiązała się do zapłaty A. Z. wynagrodzenia ryczałtowego w łącznej wysokości 280.000 zł powiększonego o podatek od towarów i usług, które zostało podzielone na części, płatne w ciągu 7 dni od przekazania (...) danego etapu prac oraz otrzymania przez nią od wykonawcy prawidłowo wystawionej faktury.

W dniu 19 grudnia 2006 r. (...) uiściła na rzecz A. Z. zaliczkę w kwocie 56.120 zł, a następnie dokonała wpłaty kwoty 32.940 zł z tytułu wystawianych w toku realizacji umowy faktur.

Ponieważ sama umowa nie określała jednoznacznie terminów wykonania prac, terminy te zostały określone przez strony wspólnie na spotkaniach precyzujących, zgodnie z umową, szczegóły projektu (§ 3 umowy).

Na spotkaniu w dniu 13 lutego 2007 r. (...) poinformowała A. Z., że zgodnie z § 3 pkt 2 ust. c) umowy termin wykonania projektu konstrukcji upływa po 30 dniach licząc od dnia zaakceptowania przez Inwestora koncepcji projektu tj. od dnia 2 lutego 2007 r.

Na spotkaniu w dniu 14 lutego 2007 r. ustalono nieprzekraczalne terminy wykonania poszczególnych etapów zgodnie z § 3 umowy z dnia 30 listopada 2006 r. i jednocześnie Inwestor poinformował Projektanta, że przekroczenie ustalonych terminów wykonania projektu będzie skutkować sankcjami zawartymi w umowie zgodnie z jej § 5 pkt 1 oraz § 6. Zgodnie z tymi postanowieniami umownymi wykonanie i dostarczenie uzgodnionych z Inwestorem następujących części projektu miało nastąpić: odnośnie projektu zagospodarowania terenu do dnia 19 lutego 2007 r., projektu architektoniczno – budowlanego ogrodzenia do dnia 8 marca 2007 r., projektu architektoniczno – budowlanego wraz z projektem konstrukcji i schematami instalacyjnymi wewnątrz budynku (wod.-kan., elektryka, teletechnika, gaz, c.o.) obejmującego cztery typy funkcjonalne budynków, typ A i B – do dnia 5 marca 2007 r., typ C i D – do dnia 14 marca 2007 r. W notatce wskazano, że ww. części nie mogą być wykonane później niż w terminie 30 dni od dnia zaakceptowania przez Inwestora koncepcji projektu: wykonanie i dostarczenie uzgodnionego z inwestorem projektu budynku rekreacyjnego z basenem i zespołem altan wokół nich w terminie 60 dni od dnia zaakceptowania przez inwestora koncepcji projektu – do dnia 21 kwietnia 2007 r., wykonanie i dostarczenie uzgodnionych z inwestorem następujących części projektu: drogowego, zieleni, sieci elektrycznej, teletechnicznej wraz z przyłączami do budynku i stacji trafo, sieci gazowej i przyłączy do każdej z działek, projektu sieci wodociągowej i przyłączy do każdej z działek, odprowadzania ścieków, projektu zbiorczego sieci dla uzgodnień (...) do dnia 28 kwietnia 2007 r., wykonania i dostarczenia uzgodnionego z Inwestorem projektu małej architektury w terminie 30 dni od dnia zaakceptowania przez inwestora koncepcji projektu. W notatce wskazano, że ww. części nie mogą być wykonane później niż w terminie 90 dni od dnia zaakceptowania przez Inwestora koncepcji projektu. Ponadto zgodnie ustalono i stwierdzono, iż Projektant został poinformowany, że przekroczenie ustalonych powyżej terminów wykonania projektu skutkuje sankcjami zawartymi w umowie, zgodnie z § 5 pkt 1 oraz § 6 umowy z dnia 30 listopada 2006 r. jednocześnie nadmieniając, iż § 1 pkt 3 umowy nakłada na Projektanta obowiązek przedstawienia inwestorowi harmonogramu spotkań roboczych, którego inwestor dotychczas nie otrzymał.

Współpraca stron nie układała się dobrze. A. Z. nie wywiązywał się z ustalonych terminów, nie dostarczał kompletnej dokumentacji, mimo apeli (...) w dalszym ciągu występowały opóźnienia, które projektant tłumaczył nawałem prac, okolicznościami zewnętrznymi, brakiem mocy przerobowej.

Gdy zbliżały się ustalone przez strony terminy pracownik (...) kontaktował się z A. Z. przypominając o terminie, zazwyczaj słyszał, że praca nie jest gotowa, wobec czego termin był ustnie przesuwany.

A. Z. przekazał projekt budowlany budynku A w dniu 9 marca 2007 r., a zatem po terminie wyznaczonym na dzień 5 marca 2007 r. Powyższą dokumentację przyjęła (...) bez sprawdzenia.

W dniu 21 marca 2007 r. (...) poinformowała A. Z. o błędach w dostarczonej dokumentacji i wezwała go do poinformowania o stopniu zaawansowania prac. W piśmie tym wskazano, że przesłane projekty budynków A i B zawierają rażące błędy architektoniczne tj. błędne opisy rysunków przekroi, błędne i nieprecyzyjne opisy warstw na rysunkach przekrojów budynków, rażące błędy w schematach c.o., błędy w rozwiązaniach konstrukcyjnych wynikające z nieznajomości technologii zastosowanych w projektach, brak konsekwencji w relacjach pomiędzy opisem technicznym, a opisami występującymi na rysunkach, uchybienia oraz błędy w rysunkach elementów dotyczących pokrycia dachowego, brak zaangażowania projektanta. Wobec opóźnień i małego zaawansowania prac w zakresie budynku C i D na dzień 20 marca 2007 r. (...) oświadczyła, iż odstępuje od realizacji tych elementów projektu, by wykonać jego pozostałą część. Ponadto podniosła, że fakturę za wykonanie projektu zagospodarowania terenu uważa za bezzasadną, ze względu na niekompletność dokumentacji.

Na początku kwietnia 2007 r. A. Z. otrzymał wyrys i wypis z planu zagospodarowania miejscowego od przedstawiciela (...). Nigdy nie twierdził, że nie jest w stanie należycie wykonać tego projektu bez dostarczenia mu dodatkowych dokumentów. Również w żadnej z notatek ze spotkań nie znalazła się informacja, że A. Z. zgłasza braki w dokumentacji potrzebnej do prawidłowego wykonania projektów.

W dniu 17 kwietnia 2007 r. doszło do spotkania stron, na którym wyjaśniano kwestie sporne i dokonano ustaleń, które miały znaleźć odbicie w dalszej pracy A. Z..

W dniu 25 kwietnia 2007 r. A. Z. przekazał po terminie ostateczną dokumentację techniczną obejmującą projekt architektoniczno – budowlany budynku A i B, dokumentację odebrała (...) bez sprawdzenia.

Dokumentacja techniczna zawierała braki: projektu ogrodzenia inwestycji, projektu małej architektury, dróg wewnętrznych, instalacji oraz zawierała błędy w opisach, które nie korelowały z częścią graficzną, brakowało niektórych dokumentów w tym kompletnej dokumentacji konstrukcyjnej, a w dokumentach dostarczonych występowały przykładowo różnice w specyfikacji stolarki okiennej w stosunku do otworów okiennych o 3 cm.

A. Z. nie przekazał Inwestorowi projektów konstrukcyjnych budynków C i D, ani też oświadczenia o zgodności końcowej dokumentacji z umową.

W dniu 30 kwietnia 2007 r. pracownik A. Z. złożył projekt do zatwierdzenia w Wydziale (...) Starostwa Powiatowego w P. w celu uzyskania pozwolenia na budowę, o czym A. Z. poinformował (...) pismem z dnia 25 maja 2007 r.

Pracownik A. Z. składając wniosek o pozwolenie na budowę złożył niepełny projekt, co nie pozwalało na uzyskanie pozwolenia zgodnie z obowiązującymi przepisami.

Wobec braków projektu złożonego 24 kwietnia 2007 r. P. w dniu 7 maja 2007 r. poinformowała A. Z. o wstrzymaniu przyjmowania dokumentacji finansowej do momentu dostarczenia pełnej wersji dokumentów i odesłała fakturę złożoną przy projekcie, którą A. Z. przyjął

W dniu 14 maja 2007 r. doszło do kolejnego spotkania, podczas którego A. Z. zasugerował możliwość odstąpienia od umowy żądając dodatkowych pieniędzy.

W dniu 25 maja 2007 r. A. Z. poinformował (...), że jej uwagi dotyczą projektu wykonawczego, a nie budowlanego jak w umowie, jednocześnie odmawiając dopracowania projektu i wskazując, że dopiero ewentualne uwagi organu ds. pozwoleń na budowę wydane w formie decyzji lub postanowienia mogą być podstawą reklamacji.

W odpowiedzi na to pismo (...) pismem z dnia 29 maja 2007 r. oświadczyła, że oczekuje na kontynuację prac i dostarczenie brakującej części dokumentacji zastrzegając prawo do skorzystania z kar umownych.

W dniu 31 maja 2007 r. pismem kierowanym do (...), A. Z. oznajmił, że nie widzi możliwości dalszej współpracy stron i powołując się na § 7 pkt c) umowy oświadczył, że odstępuje od niej.

Pismem z dnia 31 maja 2007 r. (...) poinformowała A. Z. o nieotrzymaniu prawidłowo wystawionej faktury i wezwała do wykonania umowy, a w dniu 15 czerwca 2007 r. złożyła oświadczenie o odstąpieniu od umowy w całości.

W tych okolicznościach Sąd Okręgowy uznał, że powództwo w całości zasługuje na uwzględnienie.

Wskazał, że podstawą prawną dochodzonego przez powódkę roszczenia jest przepis art. 494 k.c., zgodnie z którym strona, która odstępuje od umowy wzajemnej, obowiązana jest zwrócić drugiej stronie wszystko, co otrzymała od niej na mocy umowy; może żądać nie tylko zwrotu tego, co świadczyła, lecz również naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania. Skorzystanie z tego uprawnienia umożliwia odstąpienie od umowy z mocy ustawy na wypadek niewykonania zobowiązania (art. 491 – 493 k.c.). Sąd podkreślił, że w orzecznictwie i piśmiennictwie powszechnie przyjmuje się, że oświadczenie o odstąpieniu od umowy uchyla skuteczność zawartej umowy z mocą wsteczną (ex tunc). W konsekwencji strony nie tylko zwolnione są z obowiązku dalszych świadczeń wynikających z umowy, ale powinny zwrócić świadczenia już spełnione. Przepis art. 494 k.c. uprawnia także odstępującego od umowy do żądania naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania, które może nastąpić przez zapłatę zastrzeżonej kary umownej. Ułatwia ono dochodzenie należnej kompensaty (por. Z. Radwański, glosa do wyroku SN z 5 czerwca 2002 r., II CKN 701/00, OSP 2003, z. 10, poz. 124). W wyroku SN z 7 lutego 2007 r. (III CSK 288/06, LEX nr 274191) stwierdzono, że zastrzeżenie kary umownej na wypadek odstąpienia od umowy należy traktować "jako formę uproszczenia redakcji warunków umowy, która pozwala na przyjęcie przez strony, że wypadki niewykonania lub nienależytego wykonania umowy, które uprawniają stronę do odstąpienia od umowy, stanowią jednocześnie podstawę do domagania się zapłaty kary umownej (tak A. Olejniczak, Komentarz do art. 494 k.c., LEX 2010).

Sąd wskazał, że roszczenia objęte przedmiotowym pozwem wynikają ze zwłoki pozwanego oraz z faktu odstąpienia od umowy przez powódkę na skutek zwłoki pozwanego w wykonaniu umowy z dnia 30 listopada 2006 r. W toku postępowania sąd ustalił, iż szczegółowy zakres prac projektowych został uzgodniony pomiędzy powódką, a pozwanym w powyższej umowie, na mocy której pozwany zobowiązał się do przekazania projektu budowlanego złożonego z trzynastu etapów w terminach ustalonych przez strony harmonogramem, co zostało sprecyzowane na spotkaniach w dniach 13 i 14 lutego 2007 r. Pomimo powyższego zobowiązania pozwany nie wykonał: projektu ogrodzenia, projektu drogowego, projektu zieleni, projektu sieci elektrycznej, projektu sieci teletechnicznej, projektu sieci gazowej, projektu sieci wodociągowej, projektu odprowadzenia ścieków, projektu zbiorczego sieci dla uzgodnień (...), projektu małej architektury oraz projektów budynków C i D. Pozwany wykonał prace projektowe budynków: A – w dniu 9 marca 2007 r. i B – w dniu 25 kwietnia 2007 r., jednakże uczynił to z opóźnieniem, bowiem termin na wykonanie tych czynności miał zakreślony do dnia 5 marca 2007 r.

Wobec zaistnienia ww. opóźnienia należało uznać, że w pełni uzasadnione jest roszczenie powódki wywodzone m.in. z § 5 ust. 1 łączącej strony umowy, zgodnie z którym w razie zwłoki projektanta w wykonaniu i dostarczeniu poszczególnych etapów projektu budowlanego lub ich części oraz usuwaniu wad projektu budowlanego, o których mowa w § 6, inwestorowi przysługuje kara umowna w wysokości 0,2 % wynagrodzenia należnego projektantowi za daną część projektu budowlanego za każdy dzień opóźnienia. Roszczenia z tytułu kary umownej przysługują inwestorowi niezależnie od innych roszczeń wskazanych w niniejszej umowie. Należało również uznać, że została spełniona dyspozycja § 5 ust. 5 umowy, zgodnie z którym Inwestorowi – w przypadku pełnego odstąpienia od umowy przez Inwestora z przyczyn wskazanych w § 6 ust. 4 i 6 umowy – przysługuje roszczenie o zwrot wypłaconego wcześniej projektantowi wynagrodzenia i odsetek (§ 8 ust. 1) oraz roszczenie o zapłatę kary umownej w wysokości 10 % całego wynagrodzenia wskazanego w § 4 ust. 1 umowy.

Uwzględniając istniejące opóźnienia w wykonaniu projektu leżące po stronie A. Z. należało uznać, iż na skutek oświadczenia złożonego w dniu 15 czerwca 2007 r. doszło do skutecznego odstąpienia przez (...) od umowy na podstawie jej § 6 ust. 4 pkt lit. a) i b), bowiem Projektant dopuścił się zwłoki z wykonaniem i dostarczeniem kolejnych części projektu dłużej niż 14 dni, a istotne wady projektu nie zostały usunięte w terminie 14 dni od daty powiadomienia przez Inwestora, co wypełnia przesłanki z art. 494 k.c.

Na kwotę dochodzoną pozwem składają się kwoty: 89.060 zł tytułem zwrotu uiszczonego przez powódkę na rzecz pozwanego wynagrodzenia na podstawie faktur VAT nr (...), kwota 34.160 zł tytułem kary umownej za odstąpienie przez powódkę od łączącej strony umowy z przyczyn leżących po stronie pozwanego w wysokości 10 % całego wynagrodzenia oraz kwota 13.397 zł tytułem kary umownej za zwłokę w wykonaniu i dostarczeniu poszczególnych etapów projektu w wysokości 0,2 % wynagrodzenia naliczonej od dnia następującego po dniu upływu terminu oddania poszczególnych etapów projektu określonych przez strony w przyjętym harmonogramie wykonania dokumentacji projektowej do dnia odstąpienia przez powódkę od łączącej strony umowy.

Powyższych roszczeń powódka dochodzi na podstawie § 5 ust. 1 i 5 umowy z dnia 30 listopada 2006 r. obowiązującej strony, gdzie uregulowano kwestię zastrzeżonych kar umownych zgodnie z dyspozycją art. 483 § 1 k.c. Zastrzeżenie w umowie kar umownych sprawia, że w każdym wypadku nienależytego wykonania lub niewykonania zobowiązania bez znaczenia dla powstania obowiązku ich zapłaty są przyczyny, które spowodowały naruszenie obowiązków ciążących na dłużniku stosownie do treści zobowiązania. Wierzyciel dla realizacji przysługującego mu roszczenia o zapłatę kary umownej musi wykazać istnienie i treść zobowiązania łączącego go z dłużnikiem, a także fakt niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania (wyrok SN z 27 czerwca 2000 r., I CKN 791/98, LEX nr 50891; wyrok SN z 7 lipca 2005 r., V CK 869/04, LEX nr 150649; wyrok SN z 9 lutego 2005 r., II CK 420/04, LEX nr 301769). Mimo automatyzmu w przedmiocie konieczności zapłacenia kary umownej w razie wystąpienia okoliczności uzasadniających jej naliczanie przyjąć trzeba, że w pewnych sytuacjach dłużnik będzie zwolniony od obowiązku jej zapłaty. Skoro przesłanką uzasadniającą zwolnienie dłużnika z odpowiedzialności z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania jest wykazanie, że przyczyną takiego stanu rzeczy są okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi, to przyjąć trzeba, że analogiczne zasady obowiązują w odniesieniu do omawianego dodatkowego zastrzeżenia umownego. Dłużnik zatem będzie zwolniony z obowiązku zapłaty kary umownej, jeżeli wykaże, że przyczyną niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania uzasadniającą naliczanie kary umownej są okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialności.

Wobec wykazania przez powódkę, że pozwany dopuścił się opóźnień w wykonaniu poszczególnych etapów projektów, a niektórych nie wykonał wcale, zgodnie z zasadą art. 6 k.c. ciężar udowodnienia, że opóźnienia powstały bez jego winy spoczywał na pozwanym. W sprawie niniejszej ciężarowi temu nie podołał.

W ocenie Sądu Okręgowego umowa z dnia 30 listopada 2006 r. stojąca u podstaw wywodzonego przez powódkę roszczenia jest umową o dzieło, bowiem z jej treści jednoznacznie wynika, że strony umówiły się o konkretny rezultat w postaci opracowania projektu budowlanego opisanego w jej treści. Zatem do przedmiotowej umowy stosowana jest regulacja kodeksowa dotycząca umowy o dzieło zawarta w art. od 627 k.c. do 646 k.c., a w dalszym rzędzie ogólne przepisy o zobowiązaniach umownych oraz o zobowiązaniach – w kwestiach nieuregulowanych w umowie z dnia 30 listopada 2006 r.

W toku postępowania pozwany usiłował uwolnić się od odpowiedzialności z tytułu kar umownych powołując się na brak współdziałania w wykonaniu projektu po stronie powodowej poprzez niedostarczenie mapy geodezyjnej koniecznej do prawidłowego wykonania obowiązującej strony umowy rezultatu. Sąd podkreślił, że gołosłownymi twierdzeniami, pozwany nie przedstawił żadnych dowodów potwierdzających tę okoliczność albowiem nawet świadkowie będący pracownikami pozwanego, poza potwierdzeniem braku tych map, nie potwierdzili twierdzeń pozwanego, że strona powodowa odmawiała ich dostarczenia – potwierdzili zaś wyraźnie (także ci powiązani z pozwanym), że mimo braku map prace projektowe pozwany wykonywał. W toku postępowania sam pozwany przyznał, że nigdy nie występował pisemnie do powódki z żądaniem przedstawienia mapy sytuacyjno – wysokościowej do celów projektowych o nr 165, 166 i 167. Wobec zgromadzonej licznej korespondencji między stronami w związku z wykonaniem umowy to zaniechanie należy uznać za przejaw niedochowania należytej staranności przez podmiot profesjonalnie funkcjonujący na rynku architektonicznym, zwłaszcza, że postępowanie dowodowe bezspornie wykazało, iż pracownik pozwanego M. W. bezpośrednio pracujący nad projektem i składający dokumentację do Starostwa miał świadomość, że brak tej mapy uniemożliwiał prawidłowe wywiązanie się z umowy z dnia 30 listopada 2006 r. Z relacji tego świadka wynika, iż działanie pozwanego było ukierunkowane na zachowanie umówionego terminu do złożenia dokumentacji budowlanej, z pominięciem jednak troski o uzyskanie oczekiwanego przez Inwestora rezultatu złożenia tej dokumentacji w postaci pozwolenia budowlanego.

Powyższe, zdaniem Sądu, świadczy tym, że to pozwany nie wykazał woli współpracy z Inwestorem na skutek braku komunikacji co do kluczowego warunku prawidłowego wykonania tej umowy, jakim było opracowywanie prac projektowych na właściwej mapie projektowej. Próba przerzucania odpowiedzialności za brak inicjatywy we wcześniejszym dostarczeniu wykonawcy przedmiotowej mapy w ocenie sądu jest nieskuteczna, bowiem należało uznać, że inwestor korzystając z usług profesjonalnego podmiotu zajmującego się wykonywaniem projektów miał prawo liczyć, że zlecone mu dzieło będzie wykonywane w sposób profesjonalny z wykazaniem zawodowej inicjatywy w artykułowaniu potrzeby dostarczenia podstawowych narzędzi do pracy. Powyższy obowiązek ciążył na pozwanym zgodnie z dyspozycją art. 634 k.c., zgodnie z którym jeżeli materiał dostarczony przez zamawiającego nie nadaje się do prawidłowego wykonania dzieła albo jeżeli zajdą inne okoliczności, które mogą przeszkodzić prawidłowemu wykonaniu, przyjmujący zamówienie powinien niezwłocznie zawiadomić o tym zamawiającego.

Sąd wskazał, że pozwany sam przyznał, że na początku kwietnia 2006 r. przedmiotowa mapa została mu dostarczona, jednak i tak z niej nie skorzystał, co ostatecznie spowodowało, że Inwestor nie otrzymał pozwolenia na budowę.

W toku postępowania pozwany próbował dowodzić, że przedmiotem umowy był jedynie projekt wykonawczy, a nie budowlany, co miałoby zwalniać go z troski o całokształt prawidłowego zebrania dokumentacji budowlanej. Tymczasem analiza treści umowy prowadzi do wniosku odmiennego, a mianowicie takiego, że przedmiotem umowy było sporządzenie projektu określonego treścią umowy, którego jednym z elementów miało być doprowadzenie do powstania i zgromadzenia dokumentacji, która pozwala na uzyskanie pozwolenia na budowę. W taki sam sposób – w przekonaniu Sądu – strony rozumiały postanowienia tej umowy pozostające w zgodzie z zasadą swobody umów określoną w art. 353 ¹ k.c., na co wskazuje przebieg ich współpracy. Za kluczowy uznać należy fakt, że Inwestor scedował na Projektanta obowiązek złożenia do Starostwa przygotowanej przez tego ostatniego dokumentacji w celu uzyskania pozwolenia budowlanego. W tych okolicznościach należało uznać, że wobec wyłączenia w umowie z dnia 30 listopada 2006 r. pewnego zakresu prac związanych z przygotowaniem całego projektu budowlanego, to w gestii Projektanta było zwrócenie się do Inwestora o dostarczenie brakujących elementów, które razem tworzyłyby prawidłowo sporządzony komplet dokumentacji. W ocenie sądu odmienna interpretacja przedmiotu umowy przez pozwanego pojawiła się po raz pierwszy dopiero w piśmie dnia 25 maja 2007 r. i powstała na potrzeby prezentowanego na zebraniu w dniu 14 maja 2007 r. zamierzania uzyskania dodatkowych środków finansowych przy wykorzystaniu zagrożenia odstąpieniem od umowy.

Co do zarzutu pozwanego o odstąpieniu przez niego od umowy Sąd Okręgowy uznał, że w świetle treści umowy i przebiegu wydarzeń to oświadczenie nie może zostać uznane za skuteczne. Skoro doszło do przedłożenia przez pozwanego wraz z dokumentacją faktury, a następnie do jej zwrotu przez powódkę z uwagi na brak podstaw do jej wystawienia i faktura ta nie została ponownie przekazana, trudno uznać że powódka skutecznie ją otrzymała i była zobowiązana do uregulowania. Nie to jest jednak najważniejsze ale to, że z treści umowy wynikało, że tylko z tytułu prawidłowego wykonania projektu przysługiwało pozwanemu wynagrodzenie, a podstawą wystawienia faktury przez projektanta są protokoły dokonania odbiorów, co nie miało miejsca w przypadku spornej faktury, którą pozwany wystawił przed doręczeniem dokumentacji powódce i dostarczył ją wraz z tą dokumentacją. Niezależnie od powyższego pozwany składając owo oświadczenie nie zachował wymaganego umową trybu postępowania poprzedzającego złożenie oświadczenia o odstąpieniu od umowy albowiem wymagalność faktur występowała po upływie 7 dni od ich otrzymania, a dopiero 30 dniowe opóźnienie z zapłatą dawało podstawę do odstąpienia od umowy.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c.

Apelację old powyższego orzeczenie wywiódł pozwany. Zaskarżając wyrok w całości zarzucił Sądowi Okręgowemu:

1.  sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego mających wpływ na treść orzeczenia poprzez przyjęcie, że:

- pozwany pozostawał w zwłoce z wykonaniem projektów, a więc ponosi winę za opóźnienie w terminowym wykonaniu prac, podczas gdy przesuniecie terminu wykonania prac wynikało z przyczyn, za które odpowiedzialności pozwany nie ponosi, m.in. z braku dostarczenia pozwanemu przez powoda dokumentów niezbędnych do ostatecznego ukończenia projektów, w szczególności aktualnej mapy zasadniczej do celów projektowych, umów z gestorami mediów, a także z wielokrotnych zmian do projektu wprowadzanych przez powoda;

- powód skutecznie odstąpił od umowy z dnia 30.11.2006 r. z powodu zwłoki pozwanego,

- pozwany był zobowiązany do wykonania szeregu prac charakterystycznych dla projektu wykonawczego, a nie projektu budowlanego, o czym świadczy przyjęcie przez Sąd Okręgowy za słuszne zarzutów powoda co do rzekomych braków elementów w projekcie jak np. dot. stolarki okiennej, które to elementy stanowią część projektu wykonawczego, a nie budowlanego — a pozwany był zobowiązany do sporządzenia wyłącznie projektu budowlanego;

- pozwany otrzymał na początku kwietnia 2006 r. (powinno być 2007 r.) (str. 14 uzasadnienia wyroku z dnia 17.11.2011 r.) od powoda aktualną mapę sytuacyjno-wysokościową do celów projektowych, podczas gdy mapy takiej nigdy nie otrzymał, a w kwietniu 2007 r., otrzymał jedynie wyrys i wypis z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego (zeznania pozwanego k. 487),

- pozwany nie odstąpił skutecznie od umowy z powodem w części dotyczącej dalszych prac nad projektem;

- pozwany nigdy nie zgłaszał, że nie jest w stanie należycie wykonać projektu bez dokumentów, podczas gdy z zeznań pozwanego oraz świadków S., S., W., K. wynika co innego,

- projekt przygotowany przez pozwanego i złożony w Urzędzie Starostwa Powiatowego w P. zawierał braki, podczas gdy projekt ten nigdy nie był włączony do materiału dowodowego, gdyż Sąd Okręgowy dwukrotnie oddalił taki wniosek; Sąd ten nie mógł zatem prawidłowo ocenić co w rzeczywistości zawierał ten projekt;

- pozwany złożył w Starostwie Powiatowym w P. niepełny projekt, oraz że brak uzyskania pozwolenia na budowę przez powoda wynikał z tego faktu, podczas gdy - jak opisano powyżej projekt ten nigdy nie był włączony do materiału dowodowego, a także nie ma w materiale dowodowym dokumentacji, z jakich względów inwestor nie otrzymał pozwolenia na budowę.

Pozwany zarzucił Sądowi Okręgowemu naruszenie przepisów postępowania mające wpływ na wynik sprawy, a w szczególności:

- art. 233 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów, zaniechanie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału, w szczególności poprzez:

- wyciągnięcie wniosków całkowicie sprzecznych z opinią biegłego i zaprzeczenie końcowym wnioskom wynikającym z tej opinii, tj. temu, że pozwany nie ponosi odpowiedzialności za brak ukończenia projektu oraz że to powód ponosi odpowiedzialność za brak prawidłowego przygotowania inwestycji, m. in. dokonanie podziału i scalenia działek gruntowych zgodnie z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego, co uniemożliwiło wywiązanie się z umowy pozwanemu w ogóle, a w szczególności uniemożliwiło całkowicie zaprojektowanie dróg wewnętrznych, ogrodzeń oraz sieci instalacji, projektu zagospodarowania terenu, projektu zieleni i małej architektury,

- uznanie, że kluczowe znaczenie odegrały zeznania świadka P. oraz przypisanie mniejszej wagi dowodom w postaci zeznań pozostałych świadków oraz zeznań stron, podczas, gdy zeznania pozostałych świadków tj. W., S., S., K., wskazywały na inny stan faktyczny niż zeznania świadka P., oraz pominięcie faktu, że świadek P. jako zatrudniony u inwestora nie pozostawał bezstronny, gdyż ustalenia Sądu mogły mieć wpływ również na ocenę jego osoby, jako koordynatora projektu ze strony powoda, a więc mogły nie pozostawać do końca obiektywne;

- pominięcie faktu, że źródłem obowiązków powoda w niniejszej sprawie była nie tylko umowa zawarta z pozwanym, ale również cały szereg obowiązków wynikających z przepisów rangi ustawowej (prawa budowlanego, geodezyjnego i kartograficznego) oraz przepisów miejscowych (miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego przyjęty uchwałą Rady Gminy L. nr (...) z dnia 08.05.2002 r. Dz. Woj. Maz. Nr 212, poz. 5319 z dnia 10.08.2002 r.) oraz, że powód szeregu tych obowiązków nie wykonał,

- pominięcie dowodów znajdujących się w aktach sprawy, tj. oświadczeń gestorów mediów (energii elektrycznej, wod.-kan, gazu, łączy teletechnicznych), wskazujących, że brak projektów podłączenia mediów do działki uniemożliwia projektantowi prawidłowe wykonanie projektów instalacji wewnętrznych mediów,

- naruszenie przepisów art. 217 par. 2 k.p.c. poprzez oddalenie wniosków dowodowych złożonych na rozprawie w dniu 11.09.2009 r. oraz 07.11.2011 r.;

- naruszenie art. 6 k.c. poprzez przyjęcie, że to na pozwanym spoczywa ciężar wykazania, że otrzymał wszystkie dokumenty potrzebne do wykonania dokumentacji projektowej zgodnie z umową, podczas gdy pozwany od samego początku zdecydowanie temu zaprzeczył, oświadczając, że żadnych dokumentów (mapa geodezyjna, umowy przyłączeniowe z gestorami mediów, projekty przyłączy zewnętrznych, projekty połączenia komunikacyjnego uzgodnione z zarządem dróg) nie otrzymał, przez co ciężar dowodu, że powód dostarczył pozwanemu wyżej wspomniane dokumenty spoczywa na stronie powodowej;

Ponadto powód zarzucił Sądowi Okręgowemu naruszenie przepisów prawa materialnego tj.:

- art. 494 k.c. poprzez jego mylną interpretacje i przyjęcie, że strona odstępująca od umowy może żądać kary umownej za zwłokę, podczas gdy odstąpienie od umowy ma skutek ex tunc i oznacza, że postanowienia umowy traktuje się jako niebyłe, a zatem i postanowienie umowne dot. kary umownej za zwłokę należy za takie uznać,

- art. 496 k.c. poprzez jego niezastosowanie i bezwarunkowe zasądzenie od pozwanego zwrotu pobranych kwot, w sytuacji, gdy pozwany nie otrzymał zwrotu projektu, który przekazał powodowi,

- art. 476 zdanie 2 k.c. poprzez jego niezastosowanie tj. uznanie, że pozwany ma obowiązek zapłaty kary umownej w sytuacji, gdy nie ponosi odpowiedzialności za niewykonanie zobowiązania,

- art. 634 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że pozwany miał obowiązek zawiadomić powoda o konieczności dostarczenia aktualnej mapy, podczas gdy obowiązek taki znany był powodowi od samego początku tj. od momentu zawarcia umowy, w której jest wskazany w par. 1 ust. 4 jak również wynikał z przepisów prawa, w tym postanowień miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, a co więcej wymogi te reguluje wypis i wyrys z planu zagospodarowania przestrzennego, który został uzyskany przez powódkę (dokument), który jak ustalił sam Sąd Okręgowy został przekazany pozwanemu dopiero w kwietniu 2007 r.; poza tym powód przyjął protokolarnie bez zastrzeżeń koncepcję zagospodarowania terenu w dniu 02.02.2007 r., gdzie był uwzględniony podział i scalenie terenu oraz przebieg drogi publicznej, na podstawie której prowadzone były wszystkie dalsze prace projektowe;

- art. 644 k.c. poprzez jego niezastosowanie w sytuacji uznania, że inwestor odstąpił od umowy i przyjęcie, że za prace wykonane do momentu odstąpienia nie należy się projektantowi wynagrodzenie.

W konkluzji apelacji powód wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenia powództwa w całości, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego w części zasługuje na uwzględnienie.

Rację ma Sąd Okręgowy wskazując, że podstawą prawną rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie jest art. 494 k.c. stanowiący, że strona, która odstępuje od umowy wzajemnej obowiązana jest zwrócić drugiej stronie wszystko, co otrzymała od niej, może żądać nie tylko zwrotu tego co świadczyła , lecz również naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania.

W przedmiotowej sprawie obie strony złożyły oświadczenia o odstąpieniu od umowy. Ocena skuteczności złożonych przez strony oświadczeń o odstąpieniu od umowy ma istotne znaczenie dla ustalenia roszczeń, które przysługują stornom umowy wzajemnej, w szczególności zważywszy, że żądanie powódki dotyczy zwrotu zarówno wypłaconego pozwanemu wynagrodzenia częściowego za wykonane prace, jak również zapłaty kar umownych.

Odnośnie do oświadczenia pozwanego odstąpieniu od umowy Sad ustalił, że pozwany pismem z dnia 31 maja 2007 r. kierowanym do powódki oznajmił, że nie widzi możliwości dalszej współpracy i powołując się na paragraf 7 pkt c umowy oświadczył, że od niej odstępuje. Paragraf ten upoważniał pozwanego do odstąpienia od umowy w wypadku, gdy inwestor opóźnia się ponad 30 dni z zapłatą jakiejkolwiek wymagalnej części wynagrodzenia lub odsetek żądanych za opóźnienie wcześniejszych płatności. Należy w tym miejscu wskazać, że jakkolwiek strony w paragrafie 4 umowy ustaliły wynagrodzenie ryczałtowe z tytułu prawidłowo wykonanego projektu na kwotę 280.000 zł, to jednak dopuściły możliwość zapłaty za poszczególne etapy prac projektowych, co wynika z brzmienia paragrafu 4 ust. 3 w zw. z paragrafem 3 ust. 4-6 umowy. Pozwany miał wobec tego prawo złożenia faktury za poszczególne wykonane przez niego etapy projektu i oczekiwania na zapłatę przez powódkę. W kontekście jednak uprawnień pozwanego do odstąpienia od umowy stwierdzić należy, że nie jest w sprawie kwestionowane, że faktura, której niezapłacenie przez powódkę stała się podstawą do odstąpienia pozwanego od umowy doręczona została powódce w dniu 25 kwietnia 2007 r. Przyjmując, że stosownie do paragrafu 4 ust. 2 pkt 2 umowy zapłata miała nastąpić w terminie 7 dni od daty przekazania inwestorowi danego etapu prac oraz otrzymania przez inwestora prawidłowo wystawionej faktury VAT, to stwierdzić należy, że termin zapłaty tej faktury upływał w dniu 2 maja 2007 r. Pozwany natomiast oświadczenie o odstąpieniu od umowy złożył pismem z dnia 31 maja 2007 r., tymczasem umowa uprawniała pozwanego do odstąpienia, lecz dopiero po upływie trzydziestu dni od momentu popadnięcia przez powoda w płatności faktury. Skoro termin zapłaty mijał 2 maja 2007 r., to termin trzydziestu dni w dacie oświadczenia przez pozwanego o odstąpieniu od umowy jeszcze nie upłynął. Zatem oświadczenie to nie było skuteczne.

Co do oświadczenia o odstąpieniu od umowy złożonego przez powódkę, zdaniem Sądu Apelacyjnego należy uznać, że zostało ono złożone skutecznie.

Zgodnie z paragrafem 6 ust. 4 pkt a umowy stanowi, że inwestor ma prawo odstąpić od umowy, jeśli projektant zwleka z wykonaniem i dostarczeniem kolejnych części projektu dłużej niż 14 dni. Jak wynika z materiału dowodowego, również zeznań pozwanego dokumentacja dotycząca budynków A i B dostarczona została powódce wraz z fakturą tj. w dniu 25 kwietnia 2007 r. Na spotkaniach inwestora z projektantem uzgodniono, że projekt dotyczący tych budynków dostarczony zostanie do dnia 5 marca 2007 r. Nie budzi zatem wątpliwości, że został on złożony z uchybieniem powyższego terminu, przekroczenie wynosiło ponad czternaście dni. Zatem zaktualizowała się podstawa do odstąpienia przez powódkę od umowy, co też powódka skutecznie uczyniła w dniu 15 czerwca 2007 r.

Ustalenia powyższe miały znaczenie dla oceny zasadności roszczenia powódki, a w przypadku uznania, że odstąpienie przez powódkę było skuteczne miały wpływ na zakres żądań powódki związanych z odstąpieniem od umowy. Należy bowiem zaznaczyć, że na kwotę dochodzoną pozwem składają się kwota wynagrodzenia uiszczona na rzecz pozwanego za część wykonanych prac oraz kary umowne, jakie strony przewidziały w umowie.

Odstąpienie od umowy powoduje konieczność zwrotu tego co strony wzajemnie sobie świadczyły, zatem powinien nastąpić stan taki, jaki istniał przed zawarciem umowy.

W ocenie Sądu Apelacyjnego w sprawie zachodzi wypadek nieodwracalności skutków w związku z częściowym wykonaniem przez pozwanego umowy. Należy bowiem zaznaczyć, że projekt budynku A i B sporządzony został pod indywidualne zapotrzebowanie powódki, pozwany jakkolwiek po umówionym terminie, jednak wykonał go, zatem brak jest podstaw do jego zwrotu. Skoro powódka zatrzyma projekt, to uznać należy, że nie może domagać się zwrotu świadczenia uiszczonego na rzecz pozwanego tytułem wynagrodzenia za jego wykonanie.

Inaczej rzecz ma się w przypadku żądania kary umownej. Zdaniem Sądu Apelacyjnego w sprawie zachodziły uzasadnione przesłanki do odstąpienia przez powódkę od umowy na skutek opóźnienia przez pozwanego z oddaniem etapu prac. Zgodnie z poczynionymi przez strony uzgodnieniami projekt budynku A i B miał być dostarczony inwestorowi do 9 marca 2007 r., tymczasem został on przez pozwanego oddany 25 kwietnia 2007 r. W umowie zawartej między stronami kary umowne zastrzeżone zostały zarówno na wypadek odstąpienia przez inwestora od umowy na skutek okoliczności lezących po stronie projektanta jak i na skutek niedochowania terminu oddania etapu prac. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem wykonanie prawa odstąpienia od umowy wzajemnej nie znosi odpowiedzialności z tytułu kary umownej zastrzeżonej na wypadek zwłoki w terminowym spełnieniu świadczenia. Wykonanie uprawnienia do odstąpienia od umowy wzajemnej znosi jedynie prawa i obowiązki stron należące do jej istoty, natomiast nie znosi powstałego wcześniej stanu odpowiedzialności z tytułu zastrzeżenia kary umownej i powstałych wcześniej przesłanek uzasadniających jej zapłatę (vide wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 19 czerwca 2013 r. sygn. akt I A Ca 329/13, wyroki Sądu Najwyższego z dnia 15 listopada 2012 r., sygn. akt V CSK 512/11 i z 29 czerwca 2005 r., sygn. akt V CK 105/05).

Z tych względów należało uznać, że roszczenie powódki zasadne jest jedynie w zakresie żądania kar umownych.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. i 385 k.p.c. orzekł jak w sentencji wyroku. O kosztach postępowania apelacyjnego rozstrzygnięto na podstawie art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z art. 98 k.p.c.