Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 maja 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 21 maja 2013 r. w Szczecinie

sprawy E. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

o wysokość emerytury i ustalenie kapitału początkowego

na skutek apelacji ubezpieczonej

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 22 października 2012 r. sygn. akt VII U 1281/12

oddala apelację.

SSO del. Beata Górska SSA Urszula Iwanowska SSA Zofia Rybicka - Szkibiel

Sygn. akt III AUa 13/13

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 23 grudnia 2011 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. z urzędu ponownie ustalił E. S. wartość kapitału początkowego na kwotę 78.847,34 zł. Do obliczenia wartości kapitału początkowego organ rentowy przyjął 209 miesięcy średniego dalszego trwania życia.

Nadto decyzją z dnia 11 stycznia 2012 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. z urzędu przeliczył emeryturę E. S., poczynając od 1 czerwca 2011 roku. Do obliczenia wysokości świadczenia przyjęto średnie dalsze trwanie życia w wymiarze 249,30 miesięcy. Nadto przy ustalaniu wysokości emerytury uwzględniono zwiększenie z tytułu opłacania składek na ubezpieczenie rolne za okres 10 lat i 9 dni w kwocie 74,64 zł.

Z powyższymi decyzjami nie zgodziła się ubezpieczona E. S., która zakwestionowała przyjęcie dwóch różnych współczynników średniego dalszego trwania życia dla potrzeb obliczenia kapitału początkowego oraz przeliczenia emerytury. W jej ocenie przyjęte w obu decyzjach wartości – raz 209, raz 249,30 – są nieprawidłowe i dla niej niekorzystne, ponieważ zaniżają zarówno wartość kapitału początkowego, jak i emerytury. W tym zakresie ubezpieczona wywiodła, że wyliczenia przedstawione przez organ rentowy są niesprawiedliwe, a zastosowane przepisy ustawy emerytalnej sprzeczne z zasadami demokratycznego państwa prawa i sprawiedliwością społeczną, gdyż chronią tylko i wyłącznie interesy organu rentowego. Niezależnie od powyższego E. S. zakwestionowała również wysokość ustalonego dla niej zwiększenia z tytułu opłacania składek na ubezpieczenie rolnicze, podnosząc że po 10 latach opłacania składek w KRUS winna otrzymać dodatek stanowiący 1/3 renty zasadniczej, tj. 242,73 zł, a kwota przyznanego jej dodatku nie jest adekwatna do jej rzeczywistego okresu ubezpieczenia rolniczego. Ponadto w ocenie ubezpieczonej działania organu rentowego polegające na zaniżeniu wysokości należnego jej dodatku są sprzeczne z zasadą sprawiedliwości społecznej.

W odpowiedzi na odwołania organ rentowy wniósł o ich oddalenie, podtrzymując stanowisko wyrażone w zaskarżonych decyzjach.

Postanowieniem z dnia 2 kwietnia 2012 roku Sąd Okręgowy w Szczecinie połączył do wspólnego rozpoznania i wyrokowania sprawę dot. odwołania E. S. od decyzji z dnia 23 grudnia 2011 roku (ponowne ustalenie kapitału początkowego) ze sprawą dot. odwołania E. S. od decyzji z dnia 11 stycznia 2012 roku (przeliczenie emerytury).

Sąd Okręgowy ustalił i zważył co następuje:

E. S. urodziła się (...)roku.

Poczynając od 1 kwietnia 2000 roku E. S. podlegała ubezpieczeniu społecznemu rolników i z tego tytułu opłacała składki.

Decyzją z dnia 26 lipca 2011 roku organ rentowy ustalił E. S. wysokość kapitału początkowego na dzień 1 stycznia 1999 roku na kwotę 70.915,79 zł.

Do ustalenia wartości kapitału początkowego organ przyjął 14 lat 7 miesięcy i 20 dni okresów składkowych, 4 lata 8 miesięcy i 12 dni okresów nieskładkowych. Kwotę bazową ustalono na 1.220,89 zł.

W przypadku ubezpieczonej wskaźnik podstawy wymiaru kapitału początkowego wyniósł 35,67 % i został obliczony z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z 10 lat kalendarzowych przypadających w okresie od 1980 roku do 1989 roku. Podstawa wymiaru kapitału początkowego to 435,49 złote, a współczynnik proporcjonalny do wieku oraz okresu składkowego i nieskładkowego 82,76 %, zaś średnie dalsze trwanie życia 209 miesięcy. Wysokość 24% kwoty bazowej wyniosła 293,01 zł.

Decyzją z dnia 9 sierpnia 2011 roku w wyniku rozpatrzenia wniosku ubezpieczonej z 13 czerwca 2011 roku organ rentowy przyznał jej emeryturę w wysokości 777,58 zł.

Przy ustalaniu wysokości emerytury uwzględniono zwiększenie z tytułu opłacania składek na ubezpieczenie rolne za okres 10 lat i 9 dni, tj. kwotę 74,64 zł.

Świadczenie to zostało ustalone w tzw. systemie mieszanym. Emerytura ustalona wg dotychczasowych zasad wyniosła 677,44 zł, a po uwzględnieniu zwiększenia rolnego 752,08 zł.

Emerytura ustalona na podstawie zwaloryzowanego kapitału początkowego podzielonego przez średnie dalsze trwanie życia wyniosła 702,94 zł, a po uwzględnieniu zwiększenia rolnego 777,58 zł. Przy czym wartość zwaloryzowanego kapitału początkowego to 175241,91 zł, a średnie dalsze trwanie życia dla osoby w wieku 60 lat to 249,30 miesięcy.

Ponieważ świadczenie ubezpieczonej ustalone jako 55% emerytury obliczonej na dotychczasowych zasadach i 45% emerytury ustalonej na nowych zasadach okazało się niższe niż emerytura ustalona na nowych zasadach, organ rentowy podjął wypłatę emerytury w najkorzystniejszym wariancie, tj. 777,58 zł brutto.

W związku z przedstawieniem przez E. S. nowych dowodów organ rentowy dwukrotnie ponownie ustalał jej kapitał początkowy i przeliczał emeryturę.

Decyzją z dnia 12 października 2011 roku wysokość kapitału początkowego na dzień 1 stycznia 1999 roku ustalono na kwotę 70.961,77 zł, a organ rentowy przyjął: 14 lat 8 miesięcy i 27 dni okresów składkowych oraz 4 lata 7 miesięcy i 5 dni okresów nieskładkowych. Pozostałe wartości, w tym kwota bazowa, wskaźnik podstawy wymiaru kapitału początkowego, podstawa wymiaru kapitału początkowego, współczynnik proporcjonalny do wieku oraz średnie dalsze trwanie życia nie uległy zmianie.

Emerytura ustalona na podstawie zwaloryzowanego kapitału początkowego podzielonego przez średnie dalsze trwanie życia wyniosła 703,39 zł, a po uwzględnieniu zwiększenia rolnego 778,03 zł. Przy czym wartość zwaloryzowanego kapitału początkowego to 175355,59 zł, a średnie dalsze trwanie życia dla osoby w wieku 60 lat to 249,30 miesięcy.

Decyzją z dnia 3 listopada 2011 roku wysokość kapitału początkowego na dzień 1 stycznia 1999 roku ustalono na kwotę 78.161,82 zł, a organ rentowy przyjął: 17 lat 6 miesięcy 27 dni okresów składkowych oraz 4 lata 7 miesięcy i 5 dni okresów nieskładkowych. Kwota bazowa, wskaźnik podstawy wymiaru kapitału początkowego, podstawa wymiaru kapitału początkowego, średnie dalsze trwanie życia oraz 24% kwoty bazowej nie uległy zmianie. Natomiast współczynnik proporcjonalny do wieku oraz okresu składkowego i nieskładkowego wzrósł do 89,05 %.

Po drugiej korekcie kapitału początkowego emerytura E. S. wyniosła 774,76 zł, a po uwzględnieniu zwiększenia 849,40 zł, gdzie zwaloryzowany kapitał początkowy to 193147,78 zł, a średnie dalsze trwanie życia dla osoby w wieku 60 lat to 249,30 miesięcy.

Decyzją z dnia 23 grudnia 2011 roku organ rentowy z urzędu – po stwierdzeniu błędu w poprzednich wyliczeniach – ponownie ustalił wartość kapitału początkowego E. S. na dzień 1 stycznia 1999 roku na kwotę 78.847,34 zł, przyjmując do wyliczeń:

- podstawę wymiaru kapitału początkowego w kwocie 435,49 zł,

- wskaźnik wysokości podstawy wymiaru 35,67% obliczony z przeciętnej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z 10 kolejnych lat kalendarzowych od 1 stycznia 1980 do 31 grudnia 1989 roku,

- 17 lat 6 miesięcy i 27 dni okresów składkowych oraz 4 lata 7 miesięcy i 5 dni okresów nieskładkowych,

- współczynnik proporcjonalny do osiągniętego wieku i okresu składkowego oraz nieskładkowego - 90,17%,

- 24% kwoty bazowej - 293,01 zł,

- średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku 62 lat - 209 miesięcy.

Po korekcie kapitału początkowego na koncie ubezpieczonej organ rentowy z urzędu przeliczył jej emeryturę. Kwota skorygowanego i zwaloryzowanego kapitału początkowego wyniosła 194841,84 zł, średnie dalsze trwanie życia 249,30 miesięcy. Wyliczona na tej podstawie emerytura to 781,56 zł, a po uwzględnieniu zwiększenia z tytułu opłacania składek na ubezpieczenie rolne w kwocie 74,64 zł – 856,20 zł.

Odwołania ubezpieczonej E. S. Sąd Okręgowy w całości uznał za nieuzasadnione.

Na wstępie wskazał, że kapitał początkowy został wprowadzony ustawą z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity Dz. U. z 2009 roku, Nr 153, poz., 1227 ze zm.). Instytucja ta jest związana z odmiennymi od dotychczasowych zasadami ustalania emerytury, którą oblicza się na podstawie sumy składek zgromadzonych na indywidualnym koncie emerytalnym w całym okresie ubezpieczenia. Ponieważ składki ewidencjonowane są na kontach ubezpieczonych dopiero od dnia 1 stycznia 1999 roku, zachodziła potrzeba uwzględnienia i skonkretyzowania okresów podlegania ubezpieczeniu przed tą datą, co znalazło odzwierciedlenie w formule kapitału początkowego.

Zgodnie z art. 173 ust. 1 cytowanej ustawy dla osób objętych nowymi zasadami obliczania emerytur, które podlegały ubezpieczeniu przed wejściem w życie ustawy, kiedy nie było jeszcze obowiązku ewidencjonowania składek na indywidualnych kontach, ustala się właśnie kapitał początkowy.

Przy tym kapitał początkowy stanowi równowartość kwoty obliczonej według zasad określonych w art. 174 pomnożonej przez wyrażone w miesiącach średnie dalsze trwanie życia ustalone zgodnie z art. 26 ust. 3 dla osób w wieku 62 lat (art. 173 ust. 2), a ustala się go na dzień wejścia w życie ustawy, tj. 1 stycznia 1999 roku (art. 173 ust. 3).

Prezes Głównego Urzędu Statystycznego ogłasza w formie komunikatu w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski" corocznie w terminie do dnia 31 marca tablice trwania życia (tak art. 26 ust. 4 analizowanej ustawy).

Z powyższego jednoznacznie wynika, że skoro samą wartość kapitału początkowego ustala się zawsze na dzień 1 stycznia 1999 roku, to również średnie dalsze trwanie życia dla potrzeb ustalenia kapitału początkowego ustala się zawsze na podstawie obowiązującego w tej dacie Komunikatu Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, tj. komunikatu z dnia 25 marca 1999 roku w sprawie tablicy średniego dalszego trwania życia kobiet i mężczyzn (M.P. Nr 12, poz. 173). Poza tym średnie dalsze trwanie życia na potrzeby kapitału początkowego ustala się zawsze jak dla osoby, która ukończyła 62 lata.

W związku z powyższym średnie dalsze trwanie życia dla potrzeb ustalenia wartości kapitału początkowego jest zawsze wartością stałą i wynosi 209 miesięcy.

Natomiast do ustalenia emerytury zgodnie z art. 26 ustawy emerytalnej przyjmuje się średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego, z uwzględnieniem ust. 5 i art. 183. Wiek ubezpieczonego w dniu przejścia na emeryturę wyraża się w ukończonych latach i miesiącach. Średnie dalsze trwanie życia wyraża się w miesiącach. Przy tym jak już nadmieniono wyżej średnie dalsze trwanie życia ustala się na podstawie corocznie ogłaszanych (w terminie do 31 marca ) w formie komunikatu Prezesa GUS tablic, które mają zastosowanie do wniosków zgłoszonych od dnia 1 kwietnia do dnia 31 marca następnego roku kalendarzowego (tak art. 26 ust. 5 ustawy emerytalnej).

Na tej podstawie wywieść należy, że współczynnik średniego dalszego trwania życia dla potrzeb ustalenia wysokości emerytury jest wartością zmienną i uzależnioną od wieku, jaki osiągnął ubezpieczony przechodzący na emeryturę, a także od momentu złożenia wniosku o świadczenie.

Skoro E. S. wniosek o emeryturę złożyła w czerwcu 2011 roku, to współczynnik średniego dalszego trwania życia należało w jej przypadku ustalić na podstawie Komunikatu Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z dnia 24 marca 2011 roku w sprawie tablicy średniego dalszego trwania życia kobiet i mężczyzn (M.P. Nr 25, poz. 272). Ponieważ na dzień złożenia wniosku o świadczenie ubezpieczona ukończyła 60 lat i 3 miesiące, średnie dalsze trwanie życia wyniosło 249,30 miesięcy.

W ocenie Sądu Okręgowego literalna wykładnia przepisu art. 173 ust. 2 i 3 oraz art. 26 ust. 2-4 jest jasna i nie budzi wątpliwości. Ustawodawca jednoznacznie wskazał, w jaki sposób ustalić średnie dalsze trwanie życia dla potrzeb ustalenia wysokości kapitału początkowego oraz dla potrzeb ustalenia wysokości emerytury i nie przewidział w tym zakresie żadnych wyjątków.

Z analizy treści powołanych przepisów bezspornie wynika, iż wartości te nie są tożsame. O ile w pierwszym przypadku średnie dalsze trwanie życia jest wartością stałą, o tyle w drugim zależy zawsze od wieku ubezpieczonego oraz momentu składania wniosku o emeryturę. Stąd nie sposób podzielić zapatrywań ubezpieczonej, jakoby różnica w zakresie przyjętych przez organ rentowy wartości średniego dalszego trwania życia była wynikiem nieprawidłowych obliczeń, czy błędnego zastosowania przepisów ustawy.

Przechodząc dalej Sąd I instancji wskazał, że zgodnie z art. 26a ustawy emerytalnej wysokość emerytury ulega zwiększeniu za okresy opłacania składek na Fundusz Emerytalny (...), Fundusz Ubezpieczenia Społecznego (...) i ubezpieczenie emerytalno-rentowe, o których mowa w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników. Zwiększenie to ustala się według zasad wymiaru części składkowej emerytury rolniczej przewidzianych w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników na podstawie zaświadczenia Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego o okresach opłacania składek (ust. 1). Zwiększenie to przyznaje się ubezpieczonemu, który legitymuje się okresami, o których mowa w art. 10 ust. 1 pkt 1, krótszymi niż 25 lat (ust. 2).

Natomiast zgodnie z art. 56 tej ustawy osobie, której przy ustalaniu prawa do emerytury uwzględniono okresy pracy w gospodarstwie rolnym określone w art. 10, oblicza się wysokość przysługującego świadczenia jako część świadczenia obliczonego w myśl art. 53, z uwzględnieniem okresów pracy w gospodarstwie rolnym, proporcjonalnie do udziału okresów składkowych i nieskładkowych w okresie stanowiącym sumę okresów składkowych, nieskładkowych i uwzględnionych okresów pracy w gospodarstwie rolnym (ust. 1). Jednak przepisu tego nie stosuje się do osoby, która udowodniła co najmniej: 20 lat - kobieta lub 25 lat - mężczyzna okresów składkowych albo okresów składkowych uzupełnionych okresami nieskładkowymi w rozmiarze nie większym niż określony w art. 5 ust. 2, lecz wysokość przysługującej jej emerytury oblicza się w myśl art. 53, z uwzględnieniem okresów składkowych i nieskładkowych, bez uwzględnienia okresów pracy w gospodarstwie rolnym (ust. 2). Świadczenie, którego wysokość ustalono w myśl ust. 1 lub 2, zwiększa się o kwotę odpowiadającą części składkowej emerytury ustalonej według zasad wymiaru określonych w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników, z uwzględnieniem całego udowodnionego okresu pracy w gospodarstwie rolnym, z tym że okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego lub pracy w gospodarstwie rolnym - bez podlegania innemu ubezpieczeniu społecznemu - po ukończeniu 16 roku życia, przypadające przed dniem 1 lipca 1977 r., uwzględnia się, jeżeli przypadają nie wcześniej niż 25 lat przed ustaleniem prawa do emerytury (ust. 3). Natomiast w sytuacji nieuzupełnienia okresów składkowych i nieskładkowych okresami pracy rolniczej emerytura ulega zwiększeniu na wniosek zainteresowanego za okres opłacania składek na Fundusz Emerytalny (...), Fundusz Ubezpieczenia Społecznego (...) i ubezpieczenie emerytalno-rentowe rolników (ust. 4 i 6), tj. na podstawie art. 25 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku (t.jedn,. Dz.U. z 2008 r., Nr 50, poz. 291 ze zm.) o ubezpieczeniu społecznym rolników o 1% najniższej emerytury określonej w ustawie emerytalno-rentowej w wysokości obowiązującej w dniu powstania prawa do świadczenia za każdy pełny rok opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników, o ile osoba ubiegająca się o zwiększenie nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty na podstawie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników.

Przy tym kwota najniższej emerytury obowiązującej od 1 marca 2011 roku to 728,18 zł (zgodnie z art. 85 ust. 2 w zw. z art. 94 ust. 2 ustawy emerytalnej i Komunikatem Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 16 lutego 2011 roku w sprawie kwoty najniższej emerytury i renty, dodatku pielęgnacyjnego i dodatku dla sierot zupełnych oraz kwot maksymalnych zmniejszeń emerytur i rent - M.P. Nr 15, poz. 162).

Analiza akt emerytalnych E. S., w tym uzyskanego z KRUS zaświadczenia z dnia 7 czerwca 2011 roku dotyczącego okresów podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników, okresów podlegających zaliczeniu oraz wysokości opłaconych składek prowadzi do wniosku, że organ rentowy prawidłowo ustalił wysokość przysługującego ubezpieczonej zwiększenia rolnego na kwotę 74,64 zł.

Mając powyższe na uwadze stwierdzić należy, że zarówno decyzja ustalająca kapitał początkowy, jak i decyzja przeliczająca emeryturę E. S. zostały wydane prawidłowo – pod względem merytorycznym i formalnym.

Zważyć także należy, iż Sąd, jak i organy stosujące prawo nie mają możliwości samodzielnego ukształtowania określonej materii, a ich obowiązkiem jest przestrzeganie oraz stosowanie powszechnie obowiązującego prawa. Nie mają przy tym jakichkolwiek podstaw do wyłączenia ich od czynienia zadość temu obowiązkowi. Nie mogą one przecież w żadnym razie orzekać wbrew prawu, chociażby nawet było ono – w ocenie wnioskodawców - rażąco krzywdzące i niesprawiedliwe.

Przy tym podkreślić należy, że przepisy ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych mają charakter przepisów prawa publicznego. Rygoryzm prawa publicznego nie może być łagodzony konstrukcją nadużycia prawa podmiotowego przewidzianą w art. 5 k.c. lub w art. 8 k.p. Zarzut nadużycia prawa podmiotowego, albo czynienia ze swego prawa podmiotowego użytku niezgodnego z zasadami współżycia społecznego lub społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych musiałby być odniesiony do czynności organu, który - wydając decyzję - nie korzysta ze swoich praw podmiotowych (regulowanych prawem prywatnym - Kodeksem cywilnym lub Kodeksem pracy), lecz realizuje ustawowe kompetencje organu władzy publicznej. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych art. 5 k.c. nie ma zastosowania, zaś materialnoprawną podstawą decyzji organu mogą być tylko przepisy prawa, a nie zasady współżycia społecznego (por. orzeczenia Sądu Najwyższego: wyrok z 19 czerwca 1986 r., sygn.. akt II URN 96/86, Służba Pracownicza 1987 nr 3; wyrok z 29 października 1997 r., sygn. akt II UKN 311/97, OSNAPiUS 1998 nr 15, poz. 465; wyrok z 26 maja 1999 r., sygn. akt II UKN 669/98, OSNAPiUS 2000 nr 15, poz. 597 - notka; wyrok z 12 stycznia 2000 r., sygn. akt II UKN 293/99, OSNAPiUS 2001 nr 9, poz. 321 - notka, postanowienie z 26 maja 1999 r., sygn. akt II UKN 670/98, niepublikowane, wyrok z 23 października 2006 r., sygn. akt I UK 128/06, Lex 221705 ).

Co się zaś tyczy wniosku ubezpieczonej w przedmiocie rozstrzygnięcia niniejszej sprawy w oparciu o bezpośrednio stosowany art. 2 Konstytucji RP wyrażający zasadę demokratycznego państwa prawa oraz zasadę sprawiedliwości społecznej, nie mógł zostać on uwzględniony. Sąd zważył, że norma konstytucyjna może stanowić podstawę prawną rozstrzygnięcia, jeżeli jest skonkretyzowana w stopniu pozwalającym na samoistne jej zastosowanie (tak wyrok Sądu Najwyższego z 8 stycznia 2009 r., sygn. akt I CSK 482/08, M.Prawn. z 2010 r., nr 9, poz. 522-525). Poza tym wskazać należy, że postanowienia ogólnych zasad ustrojowych znajdują konkretyzację w ustawach zwykłych. Oznacza to, że art. 2 Konstytucji RP nie może stanowić samodzielnej podstawy rozstrzygnięć podejmowanych w procesie stosowania prawa. Formą bezpośredniego stosowania ogólnych zasad ustrojowych zawartych w Konstytucji jest współstosowanie interpretacyjne tego rodzaju norm, gdy organ stosujący prawo ustala jego znaczenie biorąc pod uwagę zarówno normę ustawową jak i odpowiednią normę Konstytucji (por. wyrok NSA w warszawie z 14 października 2010 r., sygn. akt I OSK 1738/09, Lex nr 745158).

Z kolei nie ulega wątpliwości, że zasada demokratycznego państwa prawnego obejmuje zbiór maksym, premii, reguł rozumowania i postępowania wypracowanych przez kulturę prawniczą, stanowiąc swego rodzaju zbiorcze wyrażenie szeregu reguł i zasad, które nie zostały ujęte w pisanym tekście konstytucji ale w sposób immamentny wynikają z aksjologii oraz z istoty demokratycznego państwa prawnego. W literaturze podkreśla się, że z konstytucyjnej zasady demokratycznego państwa prawnego wynika dla administracji publicznej obowiązek działania na podstawie i w granicach prawa wykazującego określone wartości obowiązek respektowania praw i wolności jednostek oraz poddania swoich działań kontroli sądowej.

Jednocześnie w doktrynie podkreśla się, że warunkiem samoistnego stosowania konstytucji obejmującego wypadki, w których norma konstytucyjna stanowi wyłączną podstawę podejmowanego rozstrzygnięcia, jest nie tylko brak stosownej regulacji ustawowej, ale i dostateczna szczegółowość normy konstytucyjnej.

Niewątpliwie z sytuacją taką nie mamy do czynienia na gruncie rozpoznawanej sprawy, co wyklucza oparcie rozstrzygnięcia na powoływanych przez E. S. w toku niniejszego postępowania normach ustawy zasadniczej.

Mając wszystko powyższe na uwadze, należało przyjąć, że zaskarżone decyzje Zakładu Ubezpieczeń Społecznych są słuszne, a w konsekwencji, Sąd nie znalazł podstaw do uwzględnienia odwołań i na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., orzekł jak w sentencji.

Odnosząc się do zaliczenia jej okresu 10 lat ubezpieczenia w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego podała, że przyznany jej dodatek w kwocie 74,64 zł, jest nieadekwatny do 1/3 renty rolniczej i powinien być wyliczony na kwotę 242 zł. Zdaniem apelującej skoro ZUS przyjął od KRUS obowiązku emerytalne to powinien doliczyć dodatek w wysokości 242 zł lub okres 10 lat wliczyć do lat składkowych w ZUS, co dałoby jej emeryturę wyższą o 250 zł.

W odpowiedzi na apelację organ rentowy wniósł o oddalenie apelacji w całości. W uzasadnieniu wskazał, że zgadza się z argumentacją sądu i uznaje wyrok za trafny.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja ubezpieczonej nie zasłużyła na uwzględnienie, ponieważ nie zawierała żadnych argumentów, które mogłyby podważyć prawidłowe ustalenia dokonane przez Sąd pierwszej instancji. W ocenie Sądu Apelacyjnego, w toku przeprowadzonego postępowania Sąd Okręgowy wyjaśnił wszystkie istotne okoliczności mające wpływ na rozstrzygnięcie niniejszej sprawy. Sąd Odwoławczy akceptuje więc w całości ustalenia faktyczne i ocenę prawną Sądu pierwszej instancji, co do obu zaskarżonych przez ubezpieczoną decyzji, traktując je jak własne i nie widząc w związku z tym konieczności ich ponownego szczegółowego przytaczania.

Ubezpieczona w wywiedzionej apelacji ponownie podtrzymała swe stanowisko zawarte w odwołaniach od zaskarżonych decyzji, choć Sąd Okręgowy w sposób niezwykle szczegółowy i jasny wyjaśnił dokonaną przez ten sąd jurydyczną ocenę zgłoszonych przez nią tożsamych zarzutów, a którą to argumentację Sąd Odwoławczy w pełni podziela.

Słusznie zatem Sąd I instancji uznał, że zgodna z obowiązującymi przepisami prawa jest decyzja organu rentowego z dnia 23 grudnia 2011 r., którą z urzędu ponownie ustalono wartość kapitału początkowego na kwotę 78.847,34 zł. i decyzja z dnia 11 stycznia 2012r.o przeliczeniu emerytury od dnia 1 czerwca 2011r.

Wyjaśnić trzeba, iż instytucja kapitału początkowego jak słusznie podał to Sąd Okręgowy została wprowadzona ustawą z dnia 17 grudnia 1998 r. i jest ona związana z odmiennymi od dotychczasowych zasadami ustalania emerytury, którą oblicza się na podstawie sumy składek zgromadzonych na indywidualnym koncie emerytalnym w całym okresie ubezpieczenia (art. 25 ust. 1). Dotychczasowe zasady obowiązują w stosunku do osób urodzonych przed dniem 1 stycznia 1949 r. Zgodnie z art. 173 ust. 1 dla osób objętych nowymi zasadami obliczania emerytur, które podlegały ubezpieczeniu przed wejściem w życie ustawy, kiedy nie było jeszcze obowiązku ewidencjonowania składek na indywidualnych kontach, ustala się kapitał początkowy. Kapitał ten ustala się według zasad określonych w art. 174 ustawy, który modyfikuje w stosunku do zasad ogólnych reguły ustalania podstawy wymiaru oraz liczby okresów składkowych i nieskładkowych. I tak, na podstawie art. 174 ust. 2 ustawy do stażu ubezpieczeniowego przyjmuje się okresy składkowe wymienione w art. 6 i nieskładkowe wymienione w art. 7. Jest to niewątpliwie zawężenie w stosunku do zasad ogólnych, gdyż do obliczania emerytury na podstawie art. 53, oprócz okresów wymienionych w art. 6 i 7, uwzględnia się pod pewnymi warunkami wymienione w art. 10 ust. 1 ustawy okresy podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników i okresy z nimi zrównane. Natomiast przepis art. 174 ust. 2 nie wymienia tych okresów (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia 2005 r., I UK 135/04, OSNP 2005/14/217; a także Komentarz do art.174 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, Bartosz Suchacki, ABC 2009). Możliwość uznania, że wskazany okres wpływa na wysokość tak ustalonej hipotetycznej emerytury na dzień 1 stycznia 1999 r. istnieje więc tylko wtedy, gdy okres ten można zakwalifikować do jednego z okresów wymienionych w art. 6 i 7 ustawy. Katalog z art. 174 ust. 2 ustawy ma charakter zamknięty w tym sensie, że okresy w nim nieprzewidziane nie mogą zostać uwzględnione (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 11 marca 2005 r., III AUa 1380/04, OSA 2006/6/20). Nie istnieje w związku z tym podstawa prawna, która uzasadniałaby żądanie ubezpieczonej uwzględnienia okresów pracy w gospodarstwie rolnym przy ustalaniu kapitału początkowego.

W pełni zasadna jest także ocena prawna Sądu Okręgowego w zakresie drugiej z zaskarżonych decyzji odnośnie kwestionowanej wysokości przyznanej emerytury. Odnośnie pracy w gospodarstwie rolnym i jego prowadzenia, to zauważyć trzeba, iż zgodnie z art. 10 ust. 1 ustawy stanowią one jedynie tzw. okresy uzupełniające. Oznacza to, że organ rentowy ma obowiązek je uwzględnić, jeżeli ustalone na zasadach określonych w art. 5-7 okresy składkowe i nieskładkowe są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury, i to tylko w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu. W przypadku ubezpieczonej E. S. organ rentowy mając na względzie treść art. 26a ustawy, pozwalający na zwiększenie wysokości emerytury o okres opłacania składek na Fundusz Emerytalny (...), Fundusz Ubezpieczenia Społecznego (...) i ubezpieczenie emerytalno-rentowe, prawidłowo obliczył zwiększenie emerytury na kwotę 74,64 zł.

Wreszcie też za bezzasadne należało uznać zarzuty apelującej co do naruszenia przepisów Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Sąd Okręgowy w uzasadnieniu wyroku szczegółowo wyjaśnił zarówno możliwość przyjęcia normy konstytucyjnej za podstawę rozstrzygnięcia jak również wyraźnie podkreślił, że postanowienia ogólnych zasad ustrojowych znajdują konkretyzację w ustawach zwykłych. Z taką właśnie sytuacją mamy do czynienia w ustawie z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Organ rentowy, a następnie Sąd interpretując normy tego aktu prawnego stosuje ogólne zasady ustrojowe zawarte w Konstytucji.

Sąd Apelacyjny w pełni również aprobuje konstatację Sądu Okręgowego, iż z konstytucyjnej zasady demokratycznego państwa prawnego wynika dla administracji publicznej obowiązek działania na podstawie i w granicach prawa wykazującego określone wartości, obowiązek respektowania prawa i wolności jednostek oraz poddawania swoich działań kontroli sądowej. Jak słusznie zauważył Sąd Okręgowy samoistne stosowanie Konstytucji obejmującej wypadki, w których norma konstytucyjna stanowi wyłączną podstawę podejmowanego rozstrzygnięcia, byłoby możliwe gdyby materia objęta niniejszym postępowaniem nie była ustawowo uregulowana a norma konstytucyjna byłaby dostatecznie szczegółowa.

Mając zatem na uwadze, że zasady nabywania świadczeń emerytalnych są szczegółowo uregulowane w ustawie w/w o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, oparcie przedmiotowego sporu na ustawie zasadniczej jest niedopuszczalne.

Kończąc niniejsze rozważania Sąd Odwoławczy pragnie podkreślić, że sądy orzekają na podstawie przepisów prawa, które w sposób dokładny wskazują przesłanki i sposób wyliczenia świadczenia emerytalnego, abstrahując zupełnie od oczekiwań wnioskodawców czy ich trudnej sytuacji materialnej. W niniejszym przypadku decyzje organu rentowego są pod względem zgodności z prawem w pełni prawidłowe i dlatego odwołania ubezpieczonej podlegały oddaleniu, niezależnie od tego, że w jej odczuciu przyznana kwota emerytury nie jest satysfakcjonująca. Tak jak już jednak wyjaśniono, w ustawie emerytalnej określono ściśle zasady ustalania wysokości tego typu świadczeń, bez względu na potrzeby ubezpieczonego, nawet najbardziej uzasadnione. Wreszcie też nadmienić trzeba, że ubezpieczony nie może żądać złagodzenia rygoryzmu prawa ubezpieczeń społecznych poprzez powoływanie się na zasady współżycia społecznego (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 czerwca 2011 r., III UK 214/10, LEX nr 1095955; wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 20 maja 2010 r., III AUa 3616/09, LEX nr 785483).

Mając na względzie przedstawioną powyżej argumentację Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację ubezpieczonej.

SSA Zofia Rybicka – Szkibiel SSA Urszula Iwanowska del. SSO Beata Górska