Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 maja 2016 roku

Sąd Okręgowy w Szczecinie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 12 maja 2016 roku w S.

sprawy z powództwa Skarbu Państwa – Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasów Państwowych Nadleśnictwa D.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej w Ł.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda od wyroku Sądu Rejonowego w Choszcznie z dnia 17 czerwca 2015 roku, sygn. akt I C 153/15

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od powoda Skarbu Państwa – Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasów Państwowych Nadleśnictwa D. na rzecz pozwanego (...) Spółki Akcyjnej w Ł. kwotę 1800 (jeden tysiąc osiemset) złotych tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

SSO Małgorzata Grzesik SSO Wiesława Buczek – Markowska SSO Sławomir Krajewski

Sygn. akt II Ca 1448/15

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 17 czerwca 2015 r. Sąd Rejonowy w Choszcznie po rozpoznaniu sprawy z powództwa Skarbu Państwa – Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe Nadleśnictwo D. przeciwko (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w Ł. o zapłatę, sygn. akt I C 153/15: oddalił powództwo (pkt 1) oraz zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 3.617 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego (pkt 2).

Sąd Rejonowy oparł powyższe rozstrzygnięcie na następującym stanie faktycznym i rozważaniach:

Dnia 15 listopada 2011 r. pozwane Towarzystwo (...) (gwarant) wystawił na zlecenie (...) J. R. w G. na rzecz Skarbu Państwa- Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe Nadleśnictwo D. (beneficjent) gwarancję ubezpieczeniową właściwego usunięcia wad i usterek nr (...). Gwarancja zabezpieczała należyte wykonanie umowy na wykonanie zadania „Budowa drogi leśnej przeciwpożarowej na terenie Nadleśnictwa D. wraz z zagospodarowaniem tereny – etap 1”. Na podstawie gwarancji gwarant zobowiązał się nieodwołalnie i bezwarunkowo zapłacić na rzecz beneficjenta kwotę 56.406 zł z tytułu nieusunięcia lub nienależytego usunięcia wad i usterek ujawnionych w okresie gwarancji po podpisaniu protokołu zdawczo - odbiorczego, w okresie 15 listopada 2011 - 02 listopada 2013 r. Nadto w pkt 4 gwarant zobowiązał się zapłacić wspomniane wierzytelności w terminie 30 dni od daty otrzymania od beneficjenta pierwszego pisemnego wezwania do zapłaty wraz załącznikami określonymi w pkt 6 gwarancji. Przy czym wezwania do zapłaty winno być podpisane przez osoby właściwe umocowanie w imieniu beneficjenta i złożone w okresie ważności gwarancji pod rygorem odmowy zapłaty gwarantowanych należności (pkt 5 gwarancji). Natomiast zgodnie z punktem 8 gwarancji wezwanie do zapłaty nie spełniające wymogów formalnych określonych w pkt 5 i 6 gwarancji jest bezskuteczne. Tylko kompletne wezwanie do zapłaty otrzymane przez gwaranta w okresie ważności gwarancji będzie powodowało obowiązek wypłaty gwarantowanych należności.

Strona powodowa zawarła z (...) J. R. w G. umowę na wykonanie zadania „Budowa drogi leśnej przeciwpożarowej na terenie Nadleśnictwa D. wraz z zagospodarowaniem tereny – etap 1 ”.

Protokołem przeglądu spisanego w dniu 16 maja 2012 r., stwierdzono, że wykonawca , (...) J. R. w G. wykona miejscowych napraw górnej warstwy nawierzchni z kruszywa łamanego 0,31,5 z uwagi na wystąpienie wybicia kruszywa spod kół pojazdów mechanicznych. Ubytek widoczny w śladzie kół. Przy czym naprawę wykonawca miał wykonać przez uporządkowanie luźnego materiału, zawałowanie, a następnie domiałowanie miałem 0,5 mm i ponownym zawałowaniem. Ponadto wykonawca miał dokonać uzupełnienia ubytków betonu do kamienia przy wlocie i wylocie przepustu oraz dogęścić pobocze przez wałowania do dnia 31 lipca 2012 r. Protokół podpisał J. R. oraz w imieniu powoda przez nadleśniczego D. oraz sekretarz Nadleśnictwa D..

Wykonawca jedynie częściowo usunął usterki albowiem uzupełnił braki kruszywa w nawierzchni (załatano dziury) wyrównano grubszą nawierzchnię. Jednak na całym odcinku drogi pozostało luźne kruszywo, gdyż wykonawca nie zruszył powierzchni jezdni i po uzupełnieniu drobniejszym kruszywem nie zagęścił nawierzchni jezdni i zjazdów. W związku z tym strona powodowa ponownie wezwała wykonawcę do usunięcia pozostałych usterek i pomimo wyznaczenia - na prośbę wykonawcy, kolejnych terminów usunięcia usterek, wykonawca nie wywiązał się z obowiązku ich usunięcia stwierdzonych w okresie gwarancyjnym. Stąd też powód postanowił usunąć usterki zastępczo i w tym zakresie ogłosił przetarg w trybie ustawy – Prawo Zamówień Publicznych, na ,,N. Gwarancyjną drogi leśnej przeciwpożarowej na terenie Nadleśnictwa D. na działkach nr ewid. 144, 159 obr. Z. : 156,166,178, 192, 193, 21, 233/1, 233/2, 234/2, 252/1 , 252/1 obr. K.: 253/4, 273/1, 273/2, 293/6,313, 314, B., gm. D. – 2,5”, w którym wziął również udział J. R.. Jednak powód wybrał ofertę B. W., który zaproponował ofertę naprawy za kwotę na kwotę 59.626,96 złotych i w dniu 25 lipca 2013 r. zawarł z nim umowę o roboty budowlane.

Pismem z dnia 10 października 2013 r. powód poinformował pozwane Towarzystwo o zakończeniu robót w zakresie naprawy gwarancyjnej na zadanie ,,Budowa drogi leśnej przeciwpożarowej na terenie Nadleśnictwa D. wraz z zagospodarowaniem tereny – etap 1 ”. Pismo to zostało podpisane przez nadleśniczego Nadleśnictwa D. W. R. (1). Do pisma załączono wezwanie do zapłaty opatrzone dwoma nieczytelnymi podpisami. Z treści pisma wynikało, że zostały dołączone do niego także: kopie pism skierowanych do Zobowiązanego z potwierdzeniem odbioru, kopia dokumentów poświadczających umocowanie osób podpisanych pod wezwaniem.

Powód przedstawił także wezwanie z dnia 28 listopada 2013 r. skierowane do pozwanego podpisane przez nadleśniczego i głównego księgowego (podpisy nieczytelne opatrzone imiennymi pieczęciami).

Powód dołączył do pozwu potwierdzenie nadania w dniu 29 listopada 2013 r. do pozwanego przesyłki pocztowej. Z potwierdzenia odbioru wynika, że przesyłka ta została odebrana przez pozwane Towarzystwo w dniu 12 grudnia 2013 r.

Decyzją z dnia 27 grudnia 2013 r. Gwarant odmówił przyznani odszkodowania powołując się na uchybienia formalne złożonego przez powoda zawiadomienie o powstaniu roszczenia na postawie udzielonej gwarancji wskazując, że nie zawierało pisemnego oświadczenia, że Zobowiązany pomimo pisemnego wezwania przez powoda do usunięcia wad i usterek nie zaspokoił roszczeń Beneficjenta, kopii skierowanego do zobowiązanego wezwania do usunięcia ujawnionych wad i usterek oraz dokumentu poświadczającego umocowania osób podpisanych pod wezwaniem do zapłaty.

Pismem z dnia 20 stycznia 2014 r. powód ponownie wezwał pozwanego o rozpatrzenie i załatwienie wniosku.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał powództwo za niezasadne.

Sąd I instancji podkreślił, iż stosunek prawny gwarancji ubezpieczeniowej nie został przez ustawodawcę uregulowany wprost w sposób oddający jego źródło, elementy istotne, treść i formę. Gwarancja ubezpieczeniowa jako jeden z dopuszczalnych przejawów aktywności ubezpieczycieli została jedynie przewidziana w art. 3 ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 22.05.2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. z 2013, poz. 905, ze zm.). Wskazał, iż z uwagi na podobieństwo charakteru, celu i znaczenia, konstrukcja prawna gwarancji przedstawia się analogicznie do konstrukcji gwarancji bankowej (art. 81 ustawy Prawo bankowe), a sytuacja ubezpieczyciela jako gwaranta przedstawia się analogicznie do sytuacji banku udzielającego gwarancji. W relacji pomiędzy gwarantem, a zleceniodawcą gwarancji nawiązanie stosunku prawnego gwarancji może nastąpić w ramach ogólnej swobody kontraktowania w rozumieniu art. 353 ¹ k.c. Z kolei w relacji pomiędzy gwarantem a beneficjentem gwarancji nawiązanie stosunku prawnego gwarancji następuje poprzez złożenie przez ubezpieczyciela jednostronnego oświadczenia woli o udzieleniu uprawnionemu takiej gwarancji. Beneficjent może domagać się spełnienia stosownego świadczenia bezpośrednio od ubezpieczyciela po złożeniu mu oświadczenia o odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie (tzw. pierwsze żądanie). Złożenie żądania zapłaty o odpowiedniej treści i z odpowiednimi dokumentami w przewidzianym w umowie gwarancji czasie od powstania wypadku gwarancyjnego oraz w okresie ważności gwarancji może być jedną z przesłanek powstania odpowiedzialności gwaranta.

Sąd Rejonowy zauważył, iż zgodnie z punktem 4 gwarancji, pozwany jako gwarant miał dokonać zapłaty w terminie 30 dni od daty otrzymania od beneficjenta pierwszego pisemnego wezwania do zapłaty wraz załącznikami określonymi w punkcie 6 gwarancji, tj. pisemnego oświadczenie, że Zobowiązany pomimo pisemnego wezwania przez Beneficjenta do usunięcia wad i usterek nie zaspokoił roszczeń Beneficjenta, kopię skierowanego do Zobowiązanego wezwania do usunięcia ujawnionych wad i usterek, w którym określono rodzaj wad, sposób i termin ich usunięcia wraz z potwierdzeniem wysłania oraz dokumenty poświadczające umocowanie osób podpisanych pod wezwaniem do zapłaty. Przy czym wezwania do zapłaty, powinno być podpisane przez osoby właściwe umocowanie w imieniu beneficjenta i złożone w okresie ważności gwarancji pod rygorem odmowy zapłaty gwarantowanych należności.

Tymczasem w ocenie Sądu strona powodowa skierowała do pozwanego wezwanie do zapłaty, które nie spełniało wskazanych wymogów. Do wezwania do zapłaty nie dołączono pisemnego oświadczenia, że zobowiązany pomimo pisemnego wezwania przez powoda do usunięcia wad i usterek nie zaspokoił roszczeń beneficjenta oraz kopii skierowanego do zobowiązanego wezwania do usunięcia ujawnionych wad i usterek. Z treści pisma powoda z dnia 10 października 2013 r. wynika, że do tego pisma zostały dołączone kopie dokumentów poświadczających umocowanie osób podpisanych pod wezwaniem. Jednak strona powodowa nie przedstawiła dowodu potwierdzającego, że pismo to zostało wraz z wymienionymi w nim załącznikami doręczone pozwanemu. Nawet gdyby tak było to z dokumentów tych nie wynika czy osoby wskazane przez powoda są uprawnione do reprezentacji powoda. Nie bez znacznie jest również to, że pod wezwaniem do zapłaty z dnia 04 października 2013 r. znajdują się dwa nieczytelne podpisy. Jeden z nich można było zidentyfikować, bo jest taki sam jak podpis pod pismem z dnia 10 października 2013 r. Jednak strona powodowa nie przedstawiła dowodu na okoliczność pochodzenia drugiego z podpisów. Drugi z podpisów można było zidentyfikować dopiero po analizie wezwania z dnia 28 listopada 2013 r.

Zdaniem Sądu I instancji wskazanych wymogów gwarancji nie wypełniają dołączone do wezwania pisma kierowane do J. R.. Pisma te nie zawierały wezwania do wykonania konkretnych czynności. Pisma te nie wskazywały rodzaju wad, usterek i sposobu ich usunięcia. (zgodnie z art. 636 lub 637 K.c., w zw. z art. 656 K.c. i art. 491 § 1 K.c.). Pisma te zawierały jedynie informacje, że usterki zostały stwierdzone w przeglądzie gwarancyjnym, który odbył się w dniu 16 maja 2012 r. Jednak w tym dniu przegląd gwarancyjny nie odbył się. Przegląd taki odbył się w dniu 16 maja 2013 r. Pisma powoda nie zawierają też wezwania do zapłaty odszkodowania w związku z nienależytym wykonaniem pierwotnego zobowiązania. Ponadto żaden z dokumentów nie zawierał oświadczenia, że (...) J. R. w G. pomimo pisemnego wezwania przez powoda do usunięcia wad i usterek nie zaspokoił roszczeń beneficjenta.

W ocenie Sądu strona powodowa nie wykazała, że w okresie gwarancji przedstawiła pozwanemu dokument potwierdzający, iż nadleśniczy R. S., który podpisał powołanie S. K. na stanowisko głównego księgowego, był umocowany do reprezentowania powoda, jak i dokument z którego wynikało, że stosowne umocowanie posiada główna księgowa, a ponadto, że podpisy znajdujące się na wezwaniu z dnia 10 października 2013 r. są podpisami osób umocowanych do reprezentacji pozwanego. Wskazanie czyje są to podpisy nastąpiło w wezwaniu do zapłaty wystawionym przez powoda w dniu 28 listopada 2013 roku, tj. po okresie obowiązywania gwarancji.

Sąd Rejonowy uznał, że powódka nie wypełniła postanowień pkt. 5 i 6 c gwarancji ubezpieczeniowej, bo nie wykazała pozwanemu, że na podstawie ustawy, zgodnie z art. 35 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 28 września 1991 roku o lasach (Dz. U. z 2014 roku, poz. 1153, ze zm.) do reprezentowania nadleśnictwa upoważniony jest (jednoosobowo) nadleśniczy, a w rozważanym przypadku R. N. Nadleśnictwa D.. Przedstawione przez stronę powodową pozwanemu powołanie na nadleśniczego nie wskazuje na umocowanie nadleśniczego do reprezentacji powoda – beneficjenta gwarancji. Zdaniem Sądu powód zobowiązany był oprócz powołania na nadleśniczego wskazać również podstawę prawną, z której wynikałby sposób reprezentacji nadleśnictwa, tj. umocowanie nadleśniczego do reprezentacji nadleśnictwa. Strona powodowa złożyła do akt potwierdzenie nadania w dniu 29 listopada 2013 roku do pozwanego Towarzystwa przesyłki pocztowej. Z dowodu nadania – potwierdzenia odbioru nie wynika czego ta przesyłka dotyczyła. Choć powódka nie wskazała zawartości przesyłki to jednak stwierdzić należy, że została ona nadana po okresie zobowiązania pozwanego Towarzystwa – po okresie obowiązywania gwarancji.

W ocenie Sądu I instancji przewidziane w punkcie 5 i 6 gwarancji wymogi co do formy i treści wezwania do zapłaty nie mogą być żadną miarą uznane za wygórowane, utrudniające realizację uprawnienia powoda czy nazbyt formalistyczne. Nie ma nic trudnego w sformułowaniu żądania zapłaty w sposób odpowiadający istotnym elementom wzorca wskazanego w gwarancji. Nie można zatem zakwalifikować wezwania do zapłaty z dnia 10 września 2013 r. jako prawidłowego zgłoszenia żądania wypłaty sumy gwarancyjnej.

Jak podkreślił Sąd Rejonowy, zaostrzona odpowiedzialność gwaranta na pierwsze żądanie wymaga ścisłego interpretowania przesłanek formalnych przewidzianych w gwarancji. W przypadku gwarancji bezwarunkowej, nieodwołalnej, płatnej na pierwsze żądanie, właśnie zgłoszenie tegoż żądania aktualizuje zobowiązanie gwaranta, stanowi o jego wymagalności. Zwrócił uwagę, że gwarancja wystawiona przez pozwanego nie straciła charakteru bezwarunkowej przez to, że zawierała opis wymagań stawianych wezwaniu do zapłaty. Powstanie ochrony ubezpieczeniowej nie zostało uzależnione w treści czynności prawnej od zdarzenia przyszłego i niepewnego, czyli postanowienia o zastrzeżeniu warunku w rozumieniu art. 89 k.c. Gwarancja nie zawierała żadnego odwołania do potwierdzenia realnego stanu niewykonania zobowiązania przez zlecającego gwarancję albo udowodnienia tego stanu w inny sposób. Strony ustaliły jedynie, w jaki sposób uprawniony ma zgłosić gwarantowi żądanie wypłaty świadczenia.

Mając powyższe na uwadze Sąd I instancji uznał, że w okresie obowiązywania gwarancji ubezpieczeniowej powód nie skierował do pozwanego skutecznego wezwania do wykonania gwarancji, wobec czego powództwo podlegało oddaleniu.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. oraz 99 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł powód domagając się jego zmiany w całości poprzez uwzględnienie powództwa oraz zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych. Ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Zaskarżonemu orzeczeniu apelujący zarzucił:

a)  nierozpoznanie istoty sprawy poprzez zaniechanie ustalenia treści i znaczenia dokumentów załączonych do pozwu i stanowiących formalną podstawę pozwu pod kątem zarzutów pozwanej kosztem zbędnego i absorbującego badania kwestii przebiegu i jakości robót;

b)  naruszenie art.60 i 65 k.c. w zw. z pkt. l i 6 „Gwarancji ubezpieczeniowej właściwego usunięcia wad i usterek nr (...) oraz art. 353 ¹ i 354 k.c. poprzez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie;

c)  naruszenie art.227 k.p.c. przez niezbadanie całości dowodów mających istotne znaczenie dla sprawy;

d)  naruszenie art. 233 k.p.c. poprzez zaniechanie wszechstronnego rozważenia dowodów oraz ich dowolną, a nie swobodną ocenę i wyciągnięcie z nich wniosków sprzecznych z treścią.

W uzasadnieniu apelacji powód zarzucił, iż mimo bezwarunkowego i nieodwołalnego charakteru udzielonej przez pozwanego gwarancji Sąd I instancji zbędnie skoncentrował się na badaniu niezasadnych wniosków dowodowych pozwanego dotyczących stosunku podstawowego łączącego zobowiązanego z beneficjentem gwarancji, ze szkodą dla wnikliwego zbadania twierdzeń pozwu i wyczerpującego ustalenia treści i znaczenia załączonych do pozwu oraz odpowiedzi na pozew dokumentów. Zaznaczył, że przegląd taki odbył się w dniu 16 maja 2012 r., co wynikało z dowodów. W ocenie apelującego także twierdzenie, że pisma złożone do akt nie zawierały wezwania do wykonania konkretnych czynności, pozostaje w sprzeczności z treścią protokołu przeglądu a następnie pisma inspektora nadzoru z 27.08.2012 r. kierowanego do zobowiązanego.

Dalej apelujący argumentował, że podpisy zostały złożone na pieczęciach imiennych wskazujących nadto pełnione funkcje, po wtóre - dołączono do pisma kopie powołania w/w osób na pełnione funkcje. Lasy Państwowe jako statio fisci Skarbu Państwa nie posiadają rejestru w rodzaju KRS i jedynym dowodem pełnienia funkcji jest akt powołania na nią przez organ ustawowy wyższego szczebla (dyrektor regionalny, generalny ) oraz powszechnie obowiązująca ustawa. Nie bez znaczenia jest fakt, że pozwana nie neguje ani faktu otrzymania wezwania do zapłaty załączonego do pisma ani samego faktu otrzymania pisma z dnia 10.10.2013 r., choć na potrzeby procesowe oczywiście zaprzecza odebraniu wybiórczo wskazanych załączników. Apelujący podkreślił, iż w świetle art. 35 ustawy o lasach, do reprezentowania nadleśnictwa upoważniony jest z mocy ustawy jednoosobowo nadleśniczy i fakt złożenia podpisu przez główną księgową obok podpisu nadleśniczego bądź też jego brak nie ma znaczenia ,dla oceny ważności i skuteczności wezwania. Zdaniem powoda, myli także wezwanie do zapłaty z dnia 4.10. z kolejnym wezwaniem - ponagleniem wystosowanym przez powoda w dniu 29.11. wobec braku reakcji pozwanej w przewidzianym w gwarancji terminie na pierwotne wezwanie, niezasadnie przypisując mu przy tym znaczenie czynności dokonanej po upływie gwarancji.

W ocenie apelującego, Sąd nie uwzględnił także szeregu innych dowodów z dokumentów prywatnych załączonych do pism procesowych powoda a obrazujących w logicznym ciągu ponad roczny przebieg zdarzeń poprzedzających wystąpienie powoda o świadczenie gwarancyjne i wiedzę o nich gwaranta w stopniu znacznie wykraczającym poza warunki gwarancji, nawet gdy nie wystąpiło w nich stwierdzenie „oświadczam”. Wg ugruntowanego w doktrynie poglądu treść każdej czynności prawnej i zamiar stron powinny być ustalone i tłumaczone wg zasad określonych w art. 65 k.c., który określa sposób wykładni oświadczeń woli w czynnościach prawnych. Przepis art.65 § 2 k.c. nakazuje raczej badać jaki był zamiar i cel stron aniżeli opierać się na jego dosłownym brzmieniu. Wymaga to analizy całego tekstu i wykładni jako całości a także oceny postępowania stron po złożeniu oświadczenia. Tu Sąd nie uwzględnił również braku jakiejkolwiek reakcji pozwanej na wezwania (choćby wadliwe) wbrew treści gwarancji i zasadom współżycia aż do dnia 16 stycznia 2014r. kiedy to dopiero przesłał powodowi pismo datowane na 27 grudnia2013 r.

Wprawdzie apelujący zdaje sobie sprawie, że wymogi formalne gwarancji są jedynymi instrumentami mającymi chronić gwaranta przed nadużyciem gwarancji, to jednak należy mieć na uwadze, że na bieżąco przekazywane gwarantowi informacje w postaci odpisów obustronnej korespondencji między nim a ubezpieczonym, wskazujące na uchylanie się ubezpieczonego od usunięcia wad, zmienianie terminów ich usunięcia, zawiadomienie o konieczności wzlecenia wykonania zastępczego i ogłoszeniu postępowania w celu wyłonienia wykonawcy w sposób aż nadto dostateczny realizowały ów cel. Mając do swej dyspozycji taki materiał zgromadzony w swych aktach nie zachodziła po stronie pozwanej jakakolwiek obiektywnie uzasadniona obawa, że wypłata beneficjentowi sumy ubezpieczeniowej nastąpi nienależnie i z nadużyciem prawa. Cel ochrony gwaranta został zatem spełniony z naddatkiem, lecz nie to jest właściwym celem gwarancji ubezpieczeniowej. Tego natomiast wskazanego w art. 354 k.c. celu społeczno - gospodarczego zobowiązania do świadczenia gwarancyjnego jakim jest ochrona słusznego interesu beneficjenta nie osiągnięto, przedkładając nad wyczerpujące rozważenie racji stron abstrakcyjne w tej sytuacji względy formalne. Prowadzi to, zdaniem apelującego, do naruszenia zarówno zasady słuszności jak i sensu instytucji gwarancji należytego wykonania zobowiązania, ustawowo narzuconej jako sposób zabezpieczenia realizacji zamówienia publicznego. Sprowadza także postępowanie gwarancyjne do swoistego „procesu formułkowego, tym bardziej skomplikowanego, że gwarant oczekując przedstawienia mu określonej formuły nie przygotował formularza (wzorca umownego), którego wypełnienie pozwoliłoby jednoznacznie uniknąć wątpliwości.

W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o jej oddalenie oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa radcowskiego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja strony powodowej nie zasługiwała na uwzględnienie.

Zdaniem Sądu Odwoławczego, Sąd I instancji przeprowadził postępowanie dowodowe w zakresie wystarczającym dla poczynienia ustaleń faktycznych mających wpływ na zastosowanie przepisów prawa materialnego. Zgromadzone w sprawie dowody poddał wnikliwej ocenie, odpowiadającej wymogom stawianym przez przepis art. 233 § 1 k.p.c. i na ich podstawie poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne w sprawie. Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy podzielił przeprowadzoną przez Sąd ocenę zgromadzonych w sprawie dowodów, tym samym akceptując poczynione w oparciu o te ocenę ustalenia faktyczne i uznając je za własne, bez ich ponownego przytaczania.

Nadto z uwzględnieniem poczynionych poniżej uwag, uznaje za słuszne i podziela zasadnicze rozważania prawne przedstawione przez Sąd I instancji.

Jedynie dla porządku wskazać trzeba, iż wywodząc w niniejszej sprawie powództwo o zapłatę kwoty 56.406 zł powód Skarb Państwa – Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe Nadleśnictwo D. jako podstawę faktyczną swego roszczenia podawał, iż pozwany w dniu 15 listopada 2011 r. udzielił mu gwarancji ubezpieczeniowej należytego wykonania umowy i usunięcia wad i usterek nr (...) w związku z realizacją przez zobowiązanego (...) J. R. umowy na budowę drogi leśnej przeciwpożarowej na terenie Nadleśnictwa D. wraz z zagospodarowaniem terenu – etap I. W okresie gwarancyjnym na obiekcie wystąpiły usterki i wady, których Zobowiązany nie usunął, wobec czego powód pismem z dnia 20 stycznia 2014 r. zwrócił się do Gwaranta o zapłatę sumy gwarancyjnej. Jednakże pozwany odmówił wypłaty sumy gwarancyjnej kwestionując spełnienie przez oświadczenie Beneficjenta wszystkich wymogów formalnych określonych w gwarancji.

Kluczowym dla rozstrzygnięcia rozpatrywanej sprawy było zatem ustalenie, czy oświadczenie powoda spełniało wszystkie wymogi formalne przewidziane w gwarancji ubezpieczeniowej, a ponadto, czy niespełnienie któregokolwiek z tych warunków powodowało, iż nie powstało po stronie powoda roszczenie o zapłatę sumy gwarancyjnej.

W świetle powyższego zważyć należało, iż gwarancja ubezpieczeniowa jest specyficzną, niestypizowaną czynnością ubezpieczeniową, a możliwość podejmowania takiej aktywności przez ubezpieczycieli ustawodawca jedynie ogólnie przewidział w art. 3 ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz.U. z 2015 r. poz. 1206 tj.) w katalogu czynności ubezpieczeniowych oraz w dziale II ust. 15 załącznika do ustawy dotyczącego typizowania ryzyk ubezpieczeniowych. Niemniej jej zawarcie jest dopuszczalne na zasadzie swobody zawierania umów, gdzie zastosowanie mają w tym przypadku przepisy art. 353–354 k.c. oraz przepisy prawa ubezpieczeniowego, zaś z uwagi na podobieństwo charakteru, celu i znaczenia, konstrukcja prawna gwarancji przedstawia się analogicznie do konstrukcji gwarancji bankowej. Wedle zaś art. 81 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (tj. Dz.U. z 2015 r. poz. 128) gwarancją bankową jest jednostronne zobowiązanie banku – gwaranta, że po spełnieniu przez podmiot uprawniony (beneficjenta gwarancji) określonych warunków zapłaty, które mogą być stwierdzone określonymi w tym zapewnieniu dokumentami, jakie beneficjent załączony do sporządzonego we wskazanej formie żądania zapłaty, bank ten wykona świadczenie pieniężne na rzecz beneficjenta gwarancji. Sytuacja ubezpieczyciela jako gwaranta przedstawiać się będzie analogicznie do sytuacji banku udzielającego gwarancji.

Konstrukcja gwarancji, jako umowy jednostronnie zobowiązującej, oparta jest na szczególnych cechach środka zabezpieczającego o charakterze samoistnym, tj. niezależnym od stosunku podstawowego. Jej treść sprowadza się do zagwarantowania wypłaty przez gwaranta na rzecz beneficjenta określonego świadczenia pieniężnego na wypadek zajścia wymienionego w gwarancji zdarzenia losowego. Obowiązek zapłaty po stronie gwaranta przyjmuje przy tym zwykle, tak jak w rozpoznawanym przypadku, charakter zobowiązania nieodwołalnego i bezwarunkowego. Specyfika tego rodzaju gwarancji polega zaś na tym, że ma ona charakter zobowiązania w znacznym stopniu abstrakcyjnego, co związane jest z tym, że gwarant w zasadzie nie może odwoływać się do stosunku podstawowego łączącego zleceniodawcę z beneficjentem, będącego przyczyną udzielenia gwarancji ( por. uchwała składu siedmiu sędziów SN z dnia 16.4.1993 r., III CZP 16/93, OSNC, z. 10 z 1993 r., poz. 166; a także wyroki SN: z dnia 16.4.1996 r., II CRN 38/96, OSNC, z. 9 z 1996 r., poz. 122; z dnia 29.9.2004 r., II CK 17/04, niepubl.; z dnia 14.01.2004 r., I CSK 102/03, nie publ..) Należy jednak podkreślić, że gwarant może podnosić bez ograniczeń zarzuty wyprowadzone ze stosunku łączącego go z beneficjentem ( zob. uzasadnienie do uchwały pełnego składu Izby Cywilnej SN z dnia 28.4.1995 r., III CZP 166/94, OSNC, z. 10 z 1995 r., poz. 135).

Wprawdzie treść gwarancji kształtują strony, które w tym zakresie związane są jedynie granicami swobody umów wyznaczonymi przez art. 353 ¹ k.c. Niemniej zawsze do jej przedmiotowo istotnych elementów należy określenie przedmiotu zobowiązania gwaranta, poprzez wskazanie rezultatu, który gwarancja zabezpiecza, uprawnienia, jakie z niej wynika, podanie sumy gwarancyjnej, którą gwarant zobowiązuje się kontrahentowi zapłacić, jeżeli ten - z powodu niewykonania na jego rzecz określonego świadczenia przez inną osobę (dłużnika głównego) - zgłosi żądanie zapłaty o określonej treści i w określonej formie oraz ewentualnie spełni inne formalne warunki zapłaty wskazane w umowie ( tak SN w uzasadnieniu wyroku z dnia 6.03.2015 r., III CSK 155/14).

Jedną z przesłanek powstania odpowiedzialności gwaranta w umowie gwarancji może być zatem wymóg złożenia przez beneficjenta gwarancji żądania zapłaty o odpowiedniej treści i z odpowiednimi dokumentami w przewidzianym w umowie gwarancji czasie od powstania wypadku gwarancyjnego oraz w okresie ważności gwarancji. W orzecznictwie w zasadzie zgodnie przyjmuje się, że jeżeli strony zastrzegą, iż obowiązek zapłaty sumy gwarancyjnej aktualizuje się po doręczeniu wezwania spełniającego wymogi formy i treści przewidziane w gwarancji, to brak wezwania odpowiadającego tym wymogom oznacza, że świadczenie gwaranta nie mogło stać się wymagalne i tym samym może on skutecznie odmówić zaspokojenia zgłoszonego przez beneficjenta roszczenia. (por. wyroki SN z dnia 29.03.2006 r., IV CSK 112/05, Legalis nr 82380 oraz z dnia 12.04.2013 r., IV CSK 569/12, Legalis nr 684176; ponadto wyrok SO we Wrocławiu z dnia 8.04.2013 r., I C 111/13; wyrok SA we Wrocławiu z dnia 13.09.2013 r., I ACa 808/13; wyrok SA w Warszawie z dnia 19.01.2015 r., I ACa 1122/14; wyrok SO w Rzeszowie z 11.06.2015 r., VI Ga 130/15,; wyrok SA w Katowicach z 12.01.2015 r., V ACa 465/14). Co istotne, przyjmuje się przy tym, że ze względu na specyfikę tego zobowiązania, treść gwarancji nie powinna być poddawana wykładni elastycznej i liberalnej ( zob. wyrok SN z dnia 4.10.1995 r. II CRN 123/95, OSNC, z. 2 z 1996 r., poz. 29 z glosą aprobującą F. Prusaka, Przegląd Sądowy, nr 2 z 1996 r., str. 74).

Przenosząc powyższe na kanwę rozpatrywanej sprawy Sąd Odwoławczy zważył, iż z załączonego do akt sprawy dokumentu zatytułowanego „ Gwarancja ubezpieczeniowa właściwego usunięcia wad i usterek nr (...) z dnia 15-11-2011” wynika, że gwarancją ubezpieczeniową objęte były wierzytelności wynikające z umowy na wykonanie przez Zobowiązanego (...) J. R. budowy drogi leśnej przeciwpożarowej na terenie Nadleśnictwa D. wraz z zagospodarowaniem terenu – etap I (pkt 1 gwarancji). Jako tzw. wypadek gwarancyjny w umowie określono nieusunięcie lub nienależyte usunięcie wad i usterek przez zobowiązanego, ujawnionych w okresie ważności gwarancji po podpisaniu protokołu zdawczo odbiorczego (pkt 2 gwarancji). Sumę gwarancji określono na kwotę 56.406 zł, a także przewidziano odpowiedni okres ważności gwarancji, tj. od dnia 15 listopada 2011 r. do dnia 02 listopada 2013 r., przy czym zastrzeżono, że „ Okres ważności gwarancji oznacza czas, w którym powstały należności z tytułu nieusunięcia lub nienależytego usunięcia wad i usterek, o których mowa w punkcie 2 i w którym Beneficjent może wystąpić z żądanie wypłaty gwarancji” (pkt 3 gwarancji). Nadto w § 6 ust. 1 pkt 1 gwarancji przewidziano, iż „ gwarancja wygasa w przypadku nie doręczenia gwarantowi wezwania do zapłaty przed upływem terminów obowiązywania gwarancji”. Nadto w pkt 8 gwarancji zastrzeżono, że „ Wezwanie do zapłaty nie spełniające wymogów formalnych określonych w pkt. 5 i 6 niniejszej gwarancji jest bezskuteczne. Tylko kompletne wezwanie do zapłaty otrzymane przez Gwaranta w okresie ważności niniejszej gwarancji będzie powodowało obowiązek wypłaty gwarantowanych należności”.

Z treści przytoczonych wyżej zapisów umowy gwarancji ubezpieczeniowej w sposób jednoznaczny i nie budzący wątpliwości wynika, iż strony uzależniły powstanie po stronie Beneficjenta (tj. powoda) roszczenia o zapłatę sumy gwarancyjnej od skierowania przez powoda do pozwanego w okresie gwarancji wezwania do zapłaty spełniającego warunki formalne przewidziane w pkt 5 i 6 gwarancji. W świetle pkt 5 gwarancji warunkami formalnymi jakie winno spełniać owo wezwanie do zapłaty było skierowanie do Gwaranta pisma stanowiącego wezwanie do zapłaty, podpisanego przez osoby właściwie umocowane w imieniu Beneficjenta, złożone w okresie ważności gwarancji (tj. od 15 listopada 2011 r. do 02 listopada 2013 r.). Z kolei w świetle pkt 6 gwarancji, „ Do wezwania należy dołączyć:

a) pisemne oświadczenie, że Zobowiązany pomimo pisemnego wezwania przez Beneficjenta do usunięcia wad i usterek nie zaspokoił roszczeń Beneficjenta,

b) kopię skierowanego do Zobowiązanego wezwania do usunięcia ujawnionych wad i usterek, w którym określono rodzaj wad oraz sposób i termin ich usunięcia, wraz z potwierdzeniem wysłania,

c) dokumenty poświadczające umocowanie osób podpisanych pod wezwaniem do zapłaty (np. aktualny wypis z KRS)”.

Podkreślenia wymaga, iż w świetle dyspozycji pkt 8 gwarancji ubezpieczeniowej, jedynie kumulatywne spełnienie wszystkich wymienionych wyżej warunków formalnych oraz skierowanie wezwania do zapłaty we wskazanym w gwarancji okresie czasu aktualizowało odpowiedzialność pozwanego jako Gwaranta i rodziło jego obowiązek zapłaty sumy gwarancyjnej na rzecz będącego beneficjentem powoda.

Tymczasem analiza załączonego do akt rozpatrywanej sprawy wezwania do zapłaty sumy gwarancyjnej oraz pozostałych przedłożonych przez powoda dokumentów, niezbicie dowodzi, iż wezwanie nie spełnia wszystkich warunków formalnym przewidzianych na gruncie umowy gwarancji. Wprawdzie z załączonego do akt sprawy pisma opatrzonego datą 04 października 2013 r. wynika, że w okresie gwarancji powód skierował do pozwanego wezwanie do zapłaty (k. 27), tym niemniej jednak nie sposób nie zauważyć, iż powód nie wykazał w toku tego postępowania, by przedłożył pozwanemu wraz z owym wezwaniem do zapłaty załączniki, które spełniałyby wymogi przewidziane w punkcie 6. gwarancji ubezpieczeniowej.

Mieć bowiem należało na uwadze, iż zgodnie z pkt 6 lit. b) gwarancji, powód winien był przedłożyć kopię skierowanego do firmy (...) J. R. wezwania do usunięcia ujawnionych wad i usterek, w którym określono rodzaj wad oraz sposób i termin ich usunięcia, wraz z potwierdzeniem wysłania. Powód przedłożył wprawdzie korespondencję kierowaną do Zobowiązanego, w której wzywa go do usunięcia stwierdzonych usterek, to jednak dostrzec należało, iż w jej treści w zakresie usterek jakie miałby usunąć Zobowiązany, odwołuje się jedynie do ustaleń wynikających z protokołu z dnia 16 maja 2012 r. Nie przytacza treści tego protokołu, jak również nie zostało przez powoda wykazane, że do rzeczonych pism protokół ten był załączany. Tymczasem w ocenie Sądu Odwoławczego samo powoływanie się przez powoda w pismach kierowanych do Zobowiązanego na treść protokołu z dnia 16 maja 2012 r. jest daleko nie wystarczające dla uznania, by wezwanie doń skierowane określało w sposób należyty rodzaj wad i sposób ich usunięcia przez firmę (...) J. R..

Dalej dostrzec należało, iż brak jest także w aktach sprawy zarówno wymaganego na gruncie pkt 6 lit. a) gwarancji pisemnego oświadczenia powoda, że Zobowiązany pomimo pisemnego wezwania przez Beneficjenta do usunięcia wad i usterek nie zaspokoił roszczeń Beneficjenta, jak również dowodu, że takie pismo zostało załączone do wezwania do zapłaty skierowanego do pozwanego Towarzystwa (...). Co prawda zgodzić można się ze stwierdzeniem, że treść załączonej do akt sprawy korespondencji wymienianej między powodem a Zobowiązanym dawała podstawy do ustalenia, iż rzeczywiście zaistniała sytuacja w której, powód wzywał firmę (...) J. R. do usunięcia stwierdzonych wad i usterek, a Zobowiązany takiemu żądaniu nie zadośćuczynił. To jednak brak jest jakichkolwiek podstaw do przyjęcia, że treść tej korespondencji miałaby stanowić o spełnieniu wymogu pisemnego oświadczenia o którym mowa w pkt 6 lit. a) gwarancji. Wymóg formalny załączenia takiego oświadczenia nie jawi się w przekonaniu Sądu II instancji jako szczególnie trudny do spełnienia, albowiem wymagało to jedynie sformułowania jednozdaniowego oświadczenia. W tej sytuacji nie jest możliwym – jak zdaje się chciałby tego apelujący – wywodzenie istnienia takiego oświadczenia niejako w sposób dorozumiany poprzez dokonanie interpretacji oświadczeń woli składanych przez powoda w pismach kierowanych czy to do Zobowiązanego czy Gwaranta. Na taki sposób interpretacji zachowań nie pozwala ściśle formalny charakter gwarancji.

Co więcej, powód nie wykazał w toku tego postępowania, by do wezwania do zapłaty zostały załączone dokumenty poświadczające umocowanie osób podpisanych pod wezwaniem do zapłaty, co stanowiło wymóg formalny skutecznego wezwania do zapłaty przewidziany na gruncie pkt 6 lit. c) gwarancji. Choć zgodzić należy się z zapatrywaniem apelującego, iż upoważnienie nadleśniczego do reprezentowania Skarbu Państwa w stosunkach cywilnoprawnych w zakresie jego działania wynika wprost z przepisu art. 35 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 2100 ze zm.), a w aktach sprawy widnieje pismo Dyrektora Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych W. K. z dnia 01 sierpnia 2011 r. powodującego z tym dniem na stanowisko nadleśniczego Nadleśnictwa D. W. R. (1) (vide 29), tj. osobę która podpisała się pod wezwaniem do zapłaty. To jednak przyjąć należało, iż był to dokument niewystarczający do wykazania umocowania W. R. (2) do działania w imieniu powoda, albowiem nie zostało wykazane, by osoba która powołała go na stanowisko nadleśniczego była do tego umocowana. W ocenie Sądu Odwoławczego powód celem wykazania, iż wezwanie do zapłaty zostało podpisane przez umocowaną do tego osobę winien był przedłożyć szereg dokumentów obrazujących cały ciąg powołań, czego jednak nie uczynił, a co skutkowało nie spełnieniem przez niego ujętego w pkt 6 lit. c) gwarancji warunku załączenia do wezwania do zapłaty dokumentów poświadczających umocowanie osób podpisanych pod wezwaniem do zapłaty.

Wymaga w tym miejscu podkreślenia, iż zgodnie z art. 353 ¹ k.c. strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Oznacza to, iż w tych granicach pozwany mógł wyznaczyć warunki na jakich udziela gwarancji, zaś powód mógł tą gwarancję przyjąć za wystarczająca lub zażądać zmiany jej warunków. Na kanwie rozpatrywanej sprawy nie można tracić z pola widzenia tego, że strony gwarancji ubezpieczeniowej są profesjonalistami, a zatem należałoby oczekiwać, że w sposób należyty rozważyły wszystkie postanowienia w umowie gwarancyjnej i zgodnie postanowiły nadać udzielanej gwarancji właśnie taki zakres i warunki. Skoro zatem zapis o konieczności załączenia do wezwania do zapłaty określonych dokumentów został w gwarancji zawarty, to powód powinien był zwrócić szczególną uwagę na warunki formalne warunkujące wypłatę gwarancji i stosownie do nich w sposób prawidłowy skierować do pozwanego wezwanie do zapłaty, tym bardziej, iż wymogów przewidzianych na gruncie przedmiotowej gwarancji nie sposób uznać za wygórowane, czy nieprzystające do istoty gwarancji.

Tymczasem powód powyższego nie uczynił, bezpodstawnie niejako zakładając, iż skierowanie do pozwanego wezwania do zapłaty o dowolnej treści, nie zważając na warunki formalne przewidziane w gwarancji ubezpieczeniowej, będzie rodziło powstanie po stronie pozwanego obowiązku wypłaty sumy gwarancyjnej. Z takim zapatrywaniem nie sposób jest się jednak zgodzić, albowiem z uwagi na abstrakcyjny i sformalizowany charakter zobowiązania płynącego z gwarancji, sytuację gwaranta, który ocenia zasadność roszczenia wyłącznie w oparciu o oświadczenia złożone w wezwaniu do zapłaty, jak również fakt, iż wymogi formalne są jedynymi jakie beneficjent musi spełnić dla powstania po jego stronie roszczenia o zapłatę sumy gwarancyjne, to konieczne jest formalistyczne podejście do składanych przez beneficjenta oświadczeń o spełnieniu warunków do wypłaty świadczenia z gwarancji.

Reasumując, skoro strony uzależniły powstanie po stronie pozwanego obowiązku zapłaty na rzecz powoda sumy gwarancyjnej od spełnienia ściśle określnych w gwarancji warunków formalnych, których do jednak załączone do akt sprawy wezwanie do zapłaty z dnia 04 października 2013 r. nie spełniało, to uznać należało, iż prawidłowo Sąd I instancji powództwo w sprawie oddalił. Nie ziściły się bowiem przewidziane w umowie przesłanki aktualizujące po stronie pozwanego jako gwaranta obowiązek zapłaty sumy gwarancyjnej.

Już tylko marginalnie wskazać w tym miejscu można, iż choć trafnie apelujący zarzucił, że wbrew mylnemu zapatrywaniu Sądu Rejonowego wyrażonemu w uzasadnieniu wyroku, do akt rozpatrywanej sprawy istotnie załączony został protokół z przeglądu gwarancyjnego z dnia 16 maja 2012 r. (vide k. 81). To jednak trafność tego zarzutu powoda nie mogła w żadnym razie wpłynąć na zasadniczą ocenę prawidłowości zaskarżonego rozstrzygnięcia, albowiem nie zmieniało to słusznego stanowiska Sądu I instancji, iż skierowane przez powoda do pozwanego wezwanie do zapłaty nie spełniało wymogów formalnych przewidzianych w umowie gwarancji ubezpieczeniowej, co zaś przesądzało o tym, że nie zaktualizowało się po stronie powodowej roszczenie o zapłatę sumy gwarancyjnej.

Mając na uwadze wszystko powyższe Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. apelację jako niezasadną oddalił, o czym orzekł w punkcie 1. sentencji wyroku.

Orzeczenie o kosztach postępowania apelacyjnego zapadło na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c., tj. w oparciu o regułę odpowiedzialności za wynik procesu. Wobec oddalenia apelacji powoda w całości uznać należało, iż jest on stroną przegrywającą postępowanie odwoławczego, wobec czego obowiązany jest zwrócić pozwanemu koszty niezbędne do jego celowej obrony. Koszty postępowania odwoławczego objęły wyłącznie wynagrodzenie pełnomocnika pozwanego w kwocie 1.800 zł – ustalone na podstawie § 12 ust. 1 pkt 1 w zw. z § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2013 r., poz. 490 tj.). Dlatego też taką kwotę Sąd Okręgowy zasądził od powoda na rzecz pozwanego w punkcie 2 sentencji wyroku.

SSO Małgorzata Grzesik SSO Wiesława Buczek-Markowska SSO Sławomir Krajewski