Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 października 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 26 października 2017 r. w Gdańsku

sprawy I. N.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o umorzenie należności Funduszu Alimentacyjnego

na skutek apelacji I. N.

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku VII Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 12 stycznia 2017 r., sygn. akt VII U 29/17

I.  oddala apelację;

II.  przyznaje ze Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Gdańsku pełnomocnikowi z urzędu adwokatowi J. M. kwotę 1.800,00 (jeden tysiąc osiemset 00/100) złotych, powiększoną o należny podatek VAT, tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej ubezpieczonemu z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

SSA Małgorzata Gerszewska SSA Lucyna Ramlo SSA Iwona Krzeczowska - Lasoń

Sygn. akt III AUa 596/17

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 12 marca 2014 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w O. po rozpoznaniu wniosku z dnia 30 października 2013 r. odmówił wnioskodawcy I. N. umorzenia należności likwidowanego funduszu alimentacyjnego
z tytułu wypłaty świadczeń z funduszu alimentacyjnego oraz 5 % opłaty na pokrycie kosztów związanych z działalnością funduszu w łącznej kwocie 43.829,04 zł.

Odwołanie od decyzji wniósł ubezpieczony powołując się na stan zdrowia uniemożliwiający podjęcie pracy oraz ciężką sytuację materialną, która nie pozwala
mu na spłatę zadłużenia alimentacyjnego. Ubezpieczony wskazał m.in. iż jest osobą samotną i cierpi na padaczkę i schorzenia psychiczne.

W odpowiedzi na odwołania pozwany wniósł o jego oddalenie.

W piśmie procesowym z dnia 13 czerwca 2014 r. pełnomocnik ubezpieczonego podtrzymując odwołanie wniósł o przeprowadzenie dowodów z załączonych dokumentów,
o zmianę zaskarżonej decyzji w całości i umorzenie należności z tytułu wypłaty świadczeń
z funduszu alimentacyjnego oraz 5 % opłaty na pokrycie kosztów związanych z działalnością funduszu w całości oraz zasądzenie kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu według norm przepisanych wraz z należnym podatkiem VAT. W treści pisma wyjaśniono,
iż odwołujący jest osobą schorowaną, z uwagi na co nie jest w stanie podjąć żadnej pracy zarobkowej.

Sąd Okręgowy w Gdańsku VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem
z dnia 12 stycznia 2017 r. w sprawie VII U 29/17 oddalił odwołanie (punkt pierwszy) oraz przyznał od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Gdańsku na rzecz adwokata J. M. kwotę 2.952 zł tytułem kosztów pomoc prawnej z urzędu (punkt drugi).

Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia i rozważania Sądu pierwszej instancji. Wnioskodawca I. N., urodzony dnia (...)
(...), w dniu 30 października 2013 r. złożył wniosek o umorzenie należności z tytułu wypłaconych świadczeń z funduszu alimentacyjnego oraz opłaty na pokrycie kosztów związanych z działalnością funduszu. I. N. jest rozwiedziony, posiada jednego syna P. N. (ur. (...)). Wnioskodawca ukończył szkołę zawodową
w kierunku ślusarz remontowy, aktualnie legitymuje się znacznym stopniem niepełnosprawności. Wnioskodawca składał już poprzednio wniosek o umorzenie należności. Decyzją z dnia 27 listopada 2009 r. Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w L. – Likwidator Funduszu Alimentacyjnego odmówił I. N. umorzenia należności funduszu alimentacyjnego z tytułu wypłaty świadczeń z tego funduszu oraz 5 % opłaty na pokrycie kosztów związanych z działalnością tego funduszu za okres
od września 1991 r. do kwietnia 2004 r. w łącznej kwocie 43.829,04 zł. W odwołaniu I. N. domagał się umorzenia ww. należności wskazując, iż nie jest w stanie jej spłacić z powodu całkowitej niezdolności do pracy. Wyrokiem z dnia 29 czerwca 2012 r. Sąd Okręgowy w Gdańsku VIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w sprawie
VIII U 108/11 oddalił odwołanie. W wyniku apelacji wnioskodawcy Sąd Apelacyjny
w G. III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 10 czerwca
2013 r. oddalił apelację wnioskodawcy. I. N. był zobowiązany do uiszczania świadczeń alimentacyjnych na rzecz syna P. N.. Z uwagi
na niemożność wyegzekwowania powyższego świadczenia należne alimenty za okres
od września 1991 r. do kwietnia 2004 r. wypłacone zostały osobie uprawnionej z funduszu alimentacyjnego. Łącznie z opłatą na pokrycie kosztów związanych z działalnością funduszu jest to kwota 43.829,04 zł. W okresie od dnia 24 stycznia 2003 r. do dnia 30 lipca 2006 r. wnioskodawca przebywał w Zakładzie Karnym. Wnioskodawca jest rozwiedziony, zamieszkuje wraz z matką w jej mieszkaniu, nie pracuje zawodowo, pozostaje na jej utrzymaniu. Matka wnioskodawcy pobiera emeryturę. Jedynym dochodem wnioskodawcy jest zasiłek z Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w kwocie 542 zł oraz zasiłek pielęgnacyjny. Wnioskodawca nie posiada majątku ruchomego, ani nieruchomości oraz nie posiada nikogo na utrzymaniu. Wnioskodawca ponosi koszty czynszu energii elektrycznej gazu (200 zł). Dodatkowo ubezpieczony wydaje duże kwoty ok. miesięcznie na lekarstwa. Orzeczeniem z dnia 1 marca 2016 r. (...) Zespół (...) ds. Niepełnosprawności
w W. zaliczył wnioskodawcę do znacznego stopnia niepełnosprawności (06-E, 02-P), przy czym nie da się ustalić daty, od której niepełnosprawność istnieje, jej ustalony stopień datuje się od dnia 12 września 2007 r., zaś orzeczenie wydano na stałe. Pozwany
w dniu 12 marca 2014 r. wydał zaskarżoną decyzję. Wnioskodawca cierpi na następujące schorzenia: padaczka alkoholowa z napadami częściowymi, wtórnie uogólnionymi; urazy głowy z wstrząśnieniem mózgu i złamaniem k. podstawy czaszki oraz żeber w 2014 r.; stan po złamaniu podudzia lewego; stan po złamaniu podudzia prawego; stan po złamaniu piramidy kości skroniowej lewej i żeber po stronie lewej; stan po złamaniu szyjki kości udowej prawej i implantacji protezy totalnej prawego stawu biodrowego; stan po złamaniu krętarza większego bez przemieszczenia odłamów; ZZA; odczyn neurasteniczny abstynencyjny; organiczne zaburzenia osobowości i cechy zaburzeń adaptacyjnych; przebyte złamania podudzi: lewego w 1998 r. oraz prawego następstw dla funkcji układu ruchu. Stan zdrowia psychicznego ubezpieczonego nie czyni go całkowicie ani częściowo niezdolnym do wykonywania pracy zarobkowej. Łagodne i umiarkowanie obniżone wyniki uzyskane przez badanego w ocenie poszczególnych funkcji poznawczych oraz wolniejsze tempo przetwarzania informacji i wykonywania czynności nie ograniczają możliwości wnioskodawcy co do wykonywania pracy zawodowej. Nie stwierdzono zaburzeń depresyjnych, lękowych ani zaburzeń psychotycznych, natomiast występują u wnioskodawcy organiczne zaburzenia osobowości i cechy zaburzeń adaptacyjnych pogłębiające się
na skutek wieloletniego uzależnienia alkoholowego oraz napadów padaczkowych dodatkowo uszkadzających tkankę mózgową. Abulia jest terminem stosowanym w różnych znaczeniach klinicznych u badanego jest stanem psychicznym, który jest wynikiem alkoholizmu i wpływu środowiskowego. Stan abulii powinno się leczyć poprzez stymulację poznawczą, psychoterapię terapię zajęciową i np. wykonywanie pracy zarobkowej. Osoba mająca cel lub obowiązek do spełnienia będzie musiała zmusić się do podjęcia jego realizacji. Zezwalanie na trwanie w abulii jest niewłaściwe, powoduje pogłębienie o utrwalanie się tego stanu psychicznego. Ubezpieczony nie jest niezdolny do pracy zarobkowej z wyjątkiem zatrudnienia zabronionego w padaczce oraz wykonywanym ostatnio, tj. kierowcy. Napady padaczkowe nie są częste na co wskazują notowania miesięczne. Przeprowadzone
w 2014 r. TK głowy, po urazie głowy wykazało wcześniej powstałe ogniska biegunów płatów czołowych i prawego płata skroniowego. Biegły wskazał, iż ubezpieczony nadużywał alkoholu i był leczony odwykowo. Stan psychiczny wnioskodawcy nie czyni go całkowicie lub częściowo niezdolnym do pracy zgodnej z kwalifikacjami za wyjątkiem pracy na wysokości
i prowadzeniem pojazdów. Ubezpieczony był leczony ambulatoryjnie z powodu zaburzeń osobowości, uzależnienia alkoholowego i padaczki. Dwukrotne badania sądowo-psychiatryczne nie wykazały zaburzeń otępiennych, a wskazują na objawy uzależnienia alkoholowego. W badaniach tych nie stwierdzono zaburzeń psychotycznych, ani innych zakłóceń czynności psychicznych. Dane z akt sprawy, dokumentacji medycznej
i psychologicznej dają podstawy do rozpoznania u opiniowanego Zespołu (...). Badany wymaga leczenia odwykowego i oddziaływań psychologicznych celem rehabilitacji i socjalizacji. Nie występują zaburzenia adaptacyjne, lękowe czy psychotyczne. Wnioskodawca był i jest osobą zdolną do pracy z powodów ortopedycznych. Przebyte złamania podudzi, które leczono operacyjnie i nie pozostawiły istotnych następstw. Ruchomość w obu stawach skokowych i kolanowych jest w prawidłowym zakresie. Nie stwierdza się także zaników mięśni podudzi i ud. Przebyte złamanie piramidy kości skroniowej lewej i żeber także nie pozostawiło trwałych następstw, czy zniekształceń. Nie stwierdza się także klinicznych cech niewydolności oddechowej. Doznane we wrześniu
2014 r. złamanie szyjki kości udowej, które leczono operacyjnie alloplastyką totalną, mimo,
iż powikłane niewielkim złamaniem okołoprotezowym, winno być leczone w ramach okresowego zwolnienia lekarskiego i ewentualnie zasiłku rehabilitacyjnego, gdyż protezę biodra implantowano z powodu złamania szyjki kości udowej a nie z powodu zmian zwyrodnieniowych biodra i jego następstw. Ruchomość w protezie biodra jest prawidłowa, jedynie w niewielkim deficytem następstw. Nie ma medycznych wskazań do chodzenia o kuli łokciowej. U ubezpieczonego występują natomiast objawy uzależnienia alkoholowego oraz zaburzenia abstynencyjne w formie zespołu neurastenicznego. Wnioskodawca deklarował paroletnią abstynencję, nie wykluczał sporadycznego picia piwa, jednak objawy w formie obrzęku, przekrwienia twarzy i rąk wskazują na alkoholizowanie się. Ubezpieczony nie zdradza zaburzeń psychotycznych, depresyjnych. Stan zdrowia wnioskodawcy nie wskazuje że utracił on całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej aktualnie
i w przeszłości. Konieczne jest podjęcie terapii odwykowej co może być łączone
z wykonywaniem pracy zarobkowej zgodnej z kwalifikacjami. Wnioskodawca posiada przeciwwskazania do wykonywania pracy na wysokości, przy otwartych zbiornikach wodnych i źródłach ognia oraz do kierowania pojazdów drogowych. Powód posiada wykształcenie zawodowe i kwalifikacje mechanika ślusarza i może wykonywać prace w tym zakresie
na poziomie zero, warsztatowe. Sąd Okręgowy wskazał, że bezsporne były okoliczności dotyczące sytuacji materialnej i życiowej wnioskodawcy, w tym zakresie nie kwestionował prawdziwości zeznań świadka i wnioskodawcy, z jednym wyjątkiem. Sąd I instancji nie dał wiary zeznaniom w tej części, w jakiej wnioskodawca i świadek twierdzili, że wnioskodawca nie nadużywa alkoholu. Zważyć należy, że odmienne wnioski wynikają ze sporządzonych opinii biegłych, a jest to teza oparta na wiedzy medycznej, wyrażona przez osoby niezainteresowane wynikiem postępowania, podczas gdy zeznania wnioskodawcy i jego matki, pozostającej w tym samym gospodarstwie domowym są zeznaniami osób zainteresowanych wynikiem postępowania, ponadto nie popartymi innymi wiarygodnymi dowodami.

Zdaniem Sądu I instancji sytuacja materialna i osobista ubezpieczonego nie spełniała przesłanek wynikających z art. 68 ust. 1 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz. U. z 2016 r., Nr 1518 ze zm.). Nie ulegało wątpliwości, iż wnioskodawca w sposób trwały uchylał się od obowiązku alimentacyjnego, jak również prowadzona przeciwko niemu z tego tytułu egzekucja okazała się bezskuteczna. Dłużnik alimentacyjny znajduje się w niewątpliwie trudnej sytuacji życiowej, jednakże nie uzasadniającej umorzenia należności na rzecz funduszu alimentacyjnego, wobec braku stwierdzenia szczególnych okoliczności sprawy. W chwili obecnej dłużnik zamieszkuje z matką, jest osobą chorą i nie ma stałego źródła dochodu, jednakże podkreślić należy, iż jest on osobą zdolną do podjęcia zatrudnienia i osiągania dochodu niezbędnego do spłaty zadłużenia. W związku
z powyższym umorzenia należności w niniejszej sprawie nie uzasadnia trudna sytuacja finansowa - brak pracy i prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego z matką - zła kondycja finansowa jest bowiem cechą większości zobowiązanych, za których świadczenia wypłaca fundusz alimentacyjny. Wbrew także twierdzeniom wnioskodawcy, nie sposób jest uznać go za osobę niezdolną do pracy – co potwierdzili wprost wszyscy powołani w sprawie biegli sądowi w zakresie schorzeń psychologicznych, psychiatrycznych, neurologicznych, ortopedycznych, medycyny pracy. Sąd przyjął przedstawione opinie wszystkich powołanych w sprawie biegłych za podstawę rozstrzygnięcia w sprawie, ponieważ w jego ocenie są one miarodajne, wnioski w nich wysnute logiczne i właściwe (a równocześnie zbieżne), zaś ich uzasadnienie wyczerpujące i przekonywujące. Tym samym Sąd nie mógł przyjąć dokumentacji przedłożonej wnioskodawcę w toku postępowania jako dowodu potwierdzającego szczególną zdrowotną sytuację ubezpieczonego, bowiem z jej treści nie wynikały rozpoznania schorzeń wykraczające poza ustalenia, dokonane następnie w toku postępowania odwoławczego przez powołanych w sprawie biegłych sądowych. Biegli potwierdzili rozpoznanie tych schorzeń. Wszyscy powołani w sprawie biegli zgodnie wskazywali zarówno w opiniach podstawowych, jak i uzupełniających, iż stan zdrowia wnioskodawcy nie czyni go całkowicie lub częściowo niezdolnym do pracy zgodnej
z kwalifikacjami za wyjątkiem pracy na wysokości i prowadzeniem pojazdów. Ubezpieczony był leczony ambulatoryjnie z powodu zaburzeń osobowości, uzależnienia alkoholowego
i padaczki. Nie stwierdzono u niego zaburzeń psychotycznych, ani innych zakłóceń czynności psychicznych. Biegli sądowi ustosunkowali się również do zastrzeżeń zgłaszanych przez skarżącego. W opinii uzupełniającej biegły psycholog potwierdzając swoje wcześniejsze wnioski wyjaśnił m.in., iż interpretacja wyników przeprowadzonych badań wymaga posiadania profesjonalnej wiedzy. Abulia jest terminem stosowanym w różnych znaczeniach klinicznych u badanego, jest stanem psychicznym który jest wynikiem alkoholizmu i wpływu środowiskowego. Stan abulii powinno się leczyć poprzez stymulację poznawczą, psychoterapię, terapię zajęciową i np. wykonywanie pracy zarobkowej. Osoba mająca cel lub obowiązek do spełnienia będzie musiała zmusić się do podjęcia jego realizacji. Zezwalanie na trwanie w abulii jest niewłaściwe, powoduje pogłębienie
o utrwalanie się tego stanu psychicznego. W uzupełniającej opinii lekarskiej biegły neurolog wyjaśnił, iż odwołujący się leczy się z powodu padaczki. Napady mają charakter częściowych i wtórnie uogólniających, pojawiają się głównie w nocy. Tego typu napady nie są przeciwwskazaniem do zatrudnienia. Napady zdarzają się w ciągu dnia co 3 miesiące
w nocy w odstępie 4-6 tygodni. Wnioskodawca może podjąć pracę, za wyjątkiem pracy
na wysokości, kierowcy, w bliskości palenisk, zbiorników wodnych i na stanowiskach wymagających obsługi maszyn czy narzędzi pod napięciem. Prawidłowo stosowne leki rokuje dalszą poprawę, a także ustąpienie napadów. Również zgodnie z wnioskiem ubezpieczonego i jego zastrzeżeniami kilkukrotnie wypowiadał się w sprawie biegły psychiatra, nie potwierdzając jednak twierdzeń ubezpieczonego. Sąd I instancji podkreślił,
że sytuacja życiowa zobowiązanego mogłaby powodować umorzenie należności tylko
w wypadku, gdyby była wyjątkowa, w sposób istotny różniąca się od sytuacji innych zobowiązanych. Konieczne jest powiązanie określonej w przepisie sytuacji rodzinnej
i zdrowotnej z płynnością finansową będącą przesłanką zobowiązania pieniężnego.
W określeniu przypadków uzasadniających umorzenie świadczeń ustawodawca wymaga przy tym, aby miały one charakter szczególnie uzasadniony, co czyni koniecznym zaliczenie do nich jedynie tych nadzwyczajnych. W ocenie Sądu Okręgowego, w świetle przeprowadzonego postępowania dowodowego przyczyną powstania zaległości, a również obecnie przyczyną braku spłaty zadłużenia jest brak wykonywania pracy zarobkowej przez wnioskodawcę, pomimo istnienia takiej możliwości. O ile jednak brak możliwości podjęcia pracy wynika z dalszego nadużywania alkoholu i braku woli podjęcia leczenia w tym zakresie, to okoliczności te nie mogą stanowić podstawy umorzenia zaległości. Ubezpieczony wskazywał również, iż zostało wydane orzeczenie stwierdzające u niego znaczny stopień niepełnosprawności na stałe. Wskazać należy, że orzeczenie o stopniu niepełnosprawności nie jest równoznaczne z orzeczeniem o niezdolności do pracy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia: 28 września 2011 r., I UK 96/11, 11 lutego 2011 r., II UK 269/10). Biorąc powyższe pod uwagę Sąd Okręgowy w punkcie pierwszym wyroku na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. i cytowanych przepisów oddalił odwołanie wnioskodawcy od decyzji pozwanego. Sąd I instancji orzekł o kosztach na podstawie rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (t.j. Dz. U. 2013 r., poz. 461 ze zm.).

Apelację od wyroku wywiódł ubezpieczony, a z jej treści wynika, że dotyczy ona punktu pierwszego tego orzeczenia. Jako zarzuty apelacyjne wskazano naruszenie przepisów postępowania, mianowicie art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 244 § 1 k.p.c. poprzez pominięcie okoliczności jego niezdolności do pracy stwierdzonej w dokumencie urzędowym w postaci orzeczenia Powiatowego Zespołu ds. Orzekania o Niepełnosprawności
w W. z dnia 1 marca 2016 r., złożonego do akt sprawy w dniu 11 marca 2016 r.,
co doprowadziło do błędnego ustalenia, iż jest on zdolny do pracy i na tej podstawie
do oddalenia odwołania.

W związku powyższym wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i orzeczenie
co do istoty sprawy poprzez uwzględnienie odwołania, zwolnienie od ponoszenia kosztów postępowania oraz zasądzenie kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu według norm przepisanych wraz z należnym podatkiem VAT.

W uzasadnieniu apelacji skarżący wskazał, że w trakcie trwania niniejszego postępowania Zespół ds. Orzekania o Niepełnosprawności w W. orzeczeniem
z dnia 1 marca 2016 r. stwierdził u niego znaczny stopień niepełnosprawności na stałe,
a także stwierdził jego niezdolność do pracy oraz konieczność stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji. Dokument w postaci kopii ww. orzeczenia został złożony niezwłocznie, a więc już w dniu 11 marca 2016 r., do akt sprawy wraz z odpowiednim wnioskiem dowodowym. Jego prawdziwość, ani treść nie została zakwestionowana. Sąd w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku wspomniał, że ubezpieczony wskazywał, iż zostało wydane orzeczenie stwierdzające u niego znaczny stopień niepełnosprawności na stałe. Jednakże Sąd wskazał przy tym, że orzeczenie o stopniu niepełnosprawności nie jest równoznaczne
z orzeczeniem o niezdolności do pracy. Oznacza to, że Sąd pominął decydujące okoliczności, które zostały zaświadczone w przedmiotowym orzeczeniu o stopniu niepełnosprawności. Mianowicie Powiatowy Zespół ds. Orzekania o Niepełnosprawności
w W. nie tylko orzekł o stopniu niepełnosprawności, ale niezależnie od tego stwierdził niezdolność I. N. do pracy. W świetle równoczesnego wskazania zespołu, iż odwołujący wymaga stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji, jego niezdolność do pracy staje się tym bardziej zrozumiała. Opinie poszczególnych biegłych, znajdujące się w materiale dowodowym stwierdzają, że odwołujący jest osobą zdolną
do pracy. Jednakże każdy z biegłych wydając opinię miał na uwadze pewien wycinek stanu jego zdrowia, odpowiadający jego dziedzinie. Należy jednak zważyć, iż całościowy wgląd
w stan zdrowia i sytuację odwołującego, dokonany wspólnie, zbiorowo przez zespół specjalistów (Powiatowy Zespół ds. Orzekania o Niepełnosprawności), był w stanie
we właściwy sposób przyczynić się do oceny zdolności badanego do wykonywania pracy.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawcy nie zasługuje na uwzględnienie.

Przedmiotem sporu w niniejszej sprawie była możliwość umorzenia należności I. N. względem zlikwidowanego funduszu alimentacyjnego na podstawie art. 68 ust. 1 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz.U.
z 2016 r., poz. 1518 ze zm.; dalej ustawa o świadczeniach rodzinnych).

Jedyny zarzut apelacyjny w postaci naruszenia przepisów art. 233 § 1 k.p.c. w zw.
z art. 244 § 1 k.p.c. okazał się chybiony. Sąd I instancji wbrew stanowisku skarżącego nie negował, że ubezpieczony jest osobą niepełnosprawną. Ponadto odniósł się do orzeczenia Powiatowego Zespołu ds. Orzekania o Niepełnosprawności w W. z dnia 1 marca 2016 r., z którego wynika, że I. N. posiada znaczny stopnień niepełnosprawności, a orzeczenie zostało wydane na stałe (k. 173 a.s. t. I).

Podkreślić należy, że niepełnosprawność nie jest tożsama z niezdolnością do pracy. Niepełnosprawność oznacza inną sytuację socjalną określonej osoby. W związku
z niepełnosprawnością przysługują też inne świadczenia. Mają one na celu umożliwienie dalszej pracy osobie niepełnosprawnej oraz zapobieżenie jej społecznej alienacji. Stąd też
w przypadku orzekania o niepełnosprawności obok oceny stanu zdolności do pracy uwzględnia się zdolność osoby do pełnienia ról społecznych, co nie odgrywa roli przy orzekaniu o niezdolności do pracy na gruncie ustawy emerytalnej (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 lipca 2012 r., I UK 136/12, LEX nr 1619136).

Ponadto należy mieć na względzie, że przedmiotem sprawy jest umorzenie należności z Funduszu Alimentacyjnego, zatem nie jest to sprawa sensu stricte o prawo
do świadczenia rentowego, w której należy badać kryteria niezdolność do pracy
w rozumieniu art. 12-13 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2017 r., poz. 1383 ze zm., dalej ustawa emerytalna). Sąd I instancji w oparciu o wnikliwie i obszernie przeprowadzone postępowanie dowodowe z udziałem biegłych sądowych dokonał własnych ustaleń w zakresie możliwości wykonywania zatrudnienia przez wnioskodawcę, a w swych ustaleniach i wnioskach nie wykroczył poza ramy swobodnej oceny wiarygodności i mocy dowodów wynikające
z przepisu art. 233 k.p.c., nie popełnił też uchybień, w zakresie zarówno ustalonych faktów, jak też ich kwalifikacji prawnej, które mogłyby uzasadnić ingerencję w treść zaskarżonego orzeczenia. Ocena dokonana przez Sąd I instancji stanowiła podstawę poczynienia prawidłowych ustaleń w zakresie okoliczności faktycznych sprawy, istotnych dla rozstrzygnięcia, które z kolei były oparciem dla trafnych wniosków natury prawnej.
W konsekwencji, Sąd Odwoławczy oceniając, jako prawidłowe ustalenia faktyczne
i rozważania prawne dokonane przez Sąd pierwszej instancji uznał je za własne,
co oznacza, iż zbędnym jest ich szczegółowe powtarzanie w uzasadnieniu wyroku Sądu odwoławczego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1998 r., I PKN 339/98, OSNAPiUS z 1999 r., z. 24, poz. 776).

Przechodząc do rozważań prawnych wskazać należy, że ulga przewidziana
w przepisie art. 68 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych dotyczy incydentalnych sytuacji. Cecha ta wynika z tego, że „przypadki” dłużników, związane z ich sytuacją zdrowotną lub rodzinną muszą być „szczególnie uzasadnione”. Oznacza to, że powinien istnieć wektor zależności równoważący dotychczasową postawę zobowiązanego z jego aktualną sytuacją. Założenie to staje się zrozumiałe, gdy uwzględni się, że należności likwidowanego funduszu alimentacyjnego są wierzytelnościami Skarbu Państwa, a zatem
w interesie społecznym (wszystkich obywateli) jest ich wyegzekwowanie. Wskazaną tendencję może przełamać sytuacja, w której dalsze dochodzenie należności alimentacyjnych w odczuciu społecznym kłóciłoby się z zasada solidaryzmu społecznego (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 3 września 2015 r., III AUa 127/15, LEX
nr 1842205).

Instytucja przewidziana w art. 68 ustawy o świadczeniach rodzinnych stanowi nadzwyczajne zwolnienie zobowiązanego z długu alimentacyjnego, co następuje kosztem uszczuplenia środków funduszu ubezpieczeń społecznych i już z tej przyczyny powinna być ona ścisła, a nie rozszerzająca, zwłaszcza, że chodzi o najdalej „idącą” spośród ulg przewidzianych w tym przepisie. Zatem szczególnie uzasadnione okoliczności to, te które mają charakter wyjątkowy, losowy i ze względów zdrowotnych lub rodzinnych tak obciążają budżet zobowiązanego, że nie pozwalają na uregulowanie należności (wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 23 stycznia 2013 r., III AUa 869/12, LEX nr 1271902).

Omawiany przepis nie podaje definicji pojęcia „szczególnie uzasadnione wypadki”. Świadczy to o jego zindywidualizowanym charakterze. W tym kontekście należy odwołać się do orzecznictwa Sądu Najwyższego (wyrok z dnia 10 listopada 2010 r., I UK 119/10, Lex
nr 686798) w którym wskazano, że za przypadki szczególnie uzasadnione związane
z sytuacją zdrowotną lub rodzinną zobowiązanego, należy uznać niezależne
od zobowiązanego alimentacyjnie sytuacje losowe lub nadzwyczajne, które sprawiają, że nie jest on w stanie na bieżąco, ani w dającej się przewidzieć perspektywie regulować obarczających go zaległości bez uszczerbku dla jego zdrowia oraz naruszenia innych istotnych dóbr najbliższych członków jego rodziny.

Orzecznictwo wskazuje na przykłady „szczególnych okoliczności” - klęska żywiołowa (wyrok WSA w Warszawie z dnia 8 kwietnia 2014 r., V SA/Wa 2762/13, LEX nr 1486547), przewlekła choroba zobowiązanego (wyrok WSA w Poznaniu z dnia 3 kwietnia 2014 r.,
III SA/Po 1431/13 LEX nr 1460383), groźba pozbawienia zobowiązanego i jego rodziny możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych; poniesienie strat materialnych
w wyniku klęski żywiołowej lub innego nadzwyczajnego zdarzenia; przewlekła choroba zobowiązanego lub konieczność sprawowania opieki nad przewlekle chorym członkiem rodziny (wyrok WSA w Lublinie z dnia 8 marca 2012 r., III SA/Lu 17/12, LEX nr 1139284). Intencją ustawodawcy było, zatem umożliwienie umorzenia należności wyłącznie
w sytuacjach absolutnie wyjątkowych.

Nie ulega też wątpliwości, że wykładnia art. 68 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych nie może zmierzać do tego, by stał się on zasadą, a nie wyjątkiem. Zatem nawet trudna sytuacja materialna lub zdrowotna osoby ubiegającej się o umorzenie należności alimentacyjnych nie może być samoistną podstawą do wydania decyzji uwzględniającej wniosek, gdyż nie chodzi tutaj o przypadki „uzasadnione”, ale „szczególnie uzasadnione”,
a więc takie, które mają charakter wyjątkowy, losowy, nietypowy. Są to, więc sytuacje nadzwyczajne, powstałe w wyniku zdarzenia niezależnego od zobowiązanego,
w następstwie którego jego sytuacja uległa takiemu pogorszeniu, że nie jest on w stanie
na bieżąco spłacać swoich należności, a nadto nie ma perspektywy poprawy i zmiany tej sytuacji. Taką wykładnię wymienionego przepisu zaprezentował Sąd Najwyższy w wyroku
z dnia 3 lutego 2010 r. w sprawie I UK 270/09, którą Sąd Odwoławczy w całości podziela.

Sąd Apelacyjny, po przeanalizowaniu akt sprawy, doszedł do przekonania,
iż w stosunku do wnioskodawcy niewątpliwie brak jest podstaw do umorzenia zaległości, albowiem w sprawie nie występuje szczególnie uzasadniony przypadek, określony w art.
68 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych. Z przepisu art. 133 § 1 k.r.o. wynika zaś,
że rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie. Obowiązek alimentacyjny mieści się w katalogu obowiązków troszczenia się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka nałożonych na rodziców
w art. 96 k.r.o. Trudna sytuacja materialna i życiowa rodziców nie zwalnia ich od obowiązku świadczenia na potrzeby dzieci. Rodzice obowiązani są dzielić się z dziećmi nawet bardzo szczupłymi dochodami (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 marca 2000 r., I CKN 1538/99, niepublikowany). Istotne jest również, że należności alimentacyjne dotyczą lat 1991-2004 (pobyt w zakładzie karnym miał miejsce dopiero w latach 2003-2006), kiedy wnioskodawca miał 32-45 i będąc w pełni sił powinien partycypować w kosztach utrzymania własnego dziecka.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego niewątpliwie trudna sytuacja materialna wnioskodawcy nie pozwalała na uznania, że zachodzą szczególne okoliczności uzasadniające umorzenie należności alimentacyjnych. W uzasadnieniu wyroku z dnia 17 października 2006 r.,
II UK 77/06, OSNAPIUS 2007 nr 21-22, poz. 326 Sąd Najwyższy stwierdził, że brak stałych dochodów i związana z tym trudna sytuacja materialna, jest okolicznością dotyczącą wszystkich dłużników alimentacyjnych, gdyż uruchomienie funduszu alimentacyjnego następuje tylko wówczas, gdy dłużnik nie ma majątku ani dochodów podlegających egzekucji. Nie jest to więc szczególna okoliczność w rozumieniu omawianego przepisu.

Ponadto wbrew twierdzeniom skarżącego jest on osobą zdolną do podjęcia pracy.
Z opinii biegłych sądowych (psychologa, psychiatry, neurologa, ortopedy i specjalisty medycyny pracy) wynika, że stwierdzone schorzenia (padaczka alkoholowa z napadami częściowymi, wtórnie uogólnionymi; urazy głowy z wstrząśnieniem mózgu i złamaniem
k. podstawy czaszki oraz żeber w 2014 r.; stan po złamaniu podudzia lewego; stan
po złamaniu podudzia prawego; stan po złamaniu piramidy kości skroniowej lewej i żeber
po stronie lewej; stan po złamaniu szyjki kości udowej prawej i implantacji protezy totalnej prawego stawu biodrowego; stan po złamaniu krętarza większego bez przemieszczenia odłamów; ZZA; odczyn neurasteniczny abstynencyjny; organiczne zaburzenia osobowości
i cechy zaburzeń adaptacyjnych; przebyte złamania podudzi: lewego w 1998 r. oraz prawego następstw dla funkcji układu ruchu) nie występują w takim stopniu nasilenia, aby uniemożliwiały mu wykonywanie jakiejkolwiek pracy. Wnioskodawca posiadając wykształcenie zawodowe i kwalifikacje mechanika ślusarza - może wykonywać prace w tym zakresie na poziomie zero, warsztatowe. Ma jedynie przeciwwskazania do wykonywania pracy na wysokości, przy otwartych zbiornikach wodnych i źródłach ognia oraz do kierowania pojazdów drogowych. Może również wykonywać proste prace fizyczne, na ogólnym rynku pracy, łącząc pracę zarobkową z terapią odwykową.

Sąd Apelacyjny podzielił pogląd prawny wyrażony przez Sąd Najwyższy w wyroku
z dnia 22 czerwca 2015 r., I UK 341/14, LEX nr 1751864, że legitymowanie się orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności nie odpowiada, ani nie zawsze wyczerpuje pojęcie szczególnie uzasadnionego przypadku w rozumieniu art. 68 ust. 1 ustawy
o świadczeniach rodzinnych jeżeli taki stopień niepełnosprawności nie prowadził
do sądownie potwierdzonej obiektywnej i definitywnej utraty perspektyw możliwości zarobkowania i spłaty zadłużenia alimentacyjnego. Równocześnie, samo przeciwne subiektywne przekonanie skarżącego o braku zdolności do pracy oraz możliwości i realnych perspektyw uzyskania środków materialnych na spłatę własnego zadłużenia alimentacyjnego, które nie uzyskało potwierdzenia w postępowaniu sądowym, wyklucza umorzenie długu alimentacyjnego na podstawie nieuzasadnionego zarzutu naruszenia art. 68 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych.

Wyraźnego zaakcentowania wymaga, że przesłanki do umorzenia należności
na rzecz funduszu alimentacyjnego nie wyczerpuje sam fakt, iż zadłużenie jest większe niż możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego do alimentacji. W ocenie Sądu Apelacyjnego umorzenie obciążających ubezpieczonego należności alimentacyjnych oznaczałby w istocie premiowanie jego biernej postawy życiowej, ponieważ ubezpieczony nie wykorzystuje swoich możliwości zarobkowych, lecz bezzasadnie oczekuje, że jego zobowiązania zostaną umorzone kosztem innych uczestników systemu ubezpieczeń społecznych z uszczupleniem funduszy tego systemu. Dostrzeżenia bowiem wymaga,
iż ubezpieczony występuje po raz kolejny z żądaniem stanowiącym podstawę niniejszej sprawy, zaś od czasu orzekania przez Sąd Apelacyjny w Gdańsku w sprawie III AUa 1630/12, który wyrokiem z dnia 10 kwietnia 2013 r. oddalił apelację wnioskodawcy od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku z dnia 29 czerwca 2012 r., VIII U 108/11, nie wykazano jakichkolwiek przesłanek wynikających z diametralnej, nagłej zmiany stanu zdrowia lub okoliczności faktycznych uzasadniających akceptacje stanowiska strony.

Mając na względzie powyższe Sąd Odwoławczy uznał, że odwołujący nie wykazał, aby znalazł się w szczególnej sytuacji uzasadniającej umorzenie zaległości publicznoprawnych. Umorzenie należności z likwidowanego funduszu alimentacyjnego jest zastrzeżone dla sytuacji szczególnie drastycznych, gdy ze względu na wiek, stan zdrowia, inne względy społeczne czy znikome źródło przychodów na utrzymanie, nie jest realnie możliwe wywiązanie się z zobowiązania wobec organu rentowego. Sąd Okręgowy trafnie wskazał, że w świetle przeprowadzonego postępowania dowodowego przyczyną powstania zaległości, a również obecnie przyczyną braku spłaty zadłużenia jest brak wykonywania pracy zarobkowej przez wnioskodawcę, pomimo istnienia takiej możliwości. O ile jednak brak możliwości podjęcia pracy wynika z dalszego nadużywania alkoholu i braku woli podjęcia leczenia w tym zakresie, to okoliczności te nie mogą stanowić podstawy umorzenia zaległości.

Mając powyższe na względzie Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł, jak w punkcie pierwszym sentencji wyroku.

O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w postępowaniu apelacyjnym Sąd Odwoławczy orzekł w punkcie drugim sentencji zgodnie z treścią przepisu art. 98 § 1 k.p.c. i 108 § 1 k.p.c. w zw. z § 8 pkt 5, § 4 ust. 3, w zw. z § 16 ust. 1 pkt
2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz.U. z 2016 r., poz. 1714) (2.400 zł x 75 %).

SSA Małgorzata Gerszewska SSA Lucyna Ramlo SSA Iwona Krzeczowska - Lasoń