Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 19 lutego 2018 roku

Sąd Rejonowy dla Łodzi-Widzewa w Łodzi II Wydział Cywilny w osobie:

Przewodnicząca: SSR A. M.

Protokolant: staż. W. Ł.

po rozpoznaniu w dniu 19 lutego 2018 roku w Łodzi

na rozprawie

sprawy z wniosku M. W.

z udziałem P. W. (1), Gminy M. Ł., M. Ł., W. Ł., K. Ł. (1), A. P., W. S., E. M., M. K., H. Ł., D. P., E. Ł., K. Ł. (2), T. Ł., S. Ł. (1), P. Ł., S. Ł. (2), A. Ł., S. W., J. K., K. M., D. M., K. Ł. (3) i Zakładu Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł..

o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzucenia spadku po B. Ł. (1)

postanawia:

oddalić wniosek.

Sygnatura akt II Ns 1087/17

UZASADNIENIE

We wniosku złożonym w dniu 9 maja 2017 roku, M. W. wniósł o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku po zmarłym w dniu 2 stycznia 2013 roku dziadku B. Ł. (1) i przyjęcie oświadczenia o odrzuceniu spadku po B. Ł. (1).

W uzasadnieniu wskazano, iż wnioskodawca jest wnukiem zmarłego w dniu 2 stycznia 2013 roku B. Ł. (1). Przedstawicielka ustawowa wnioskodawcy – matka złożyła w zakreślonym 6 – miesięcznym terminie oświadczenie o odrzuceniu spadku. Wnioskodawca urodził się w dniu (...), to jest po śmierci spadkodawcy. Przedstawicielka ustawowa wnioskodawcy nie zdawała sobie sprawy, iż jej nienarodzone dziecko może zostać powołane do spadku, zaś jej błąd, był błędem co do prawa i z tej przyczyny też nie podjęła w imieniu wnioskodawcy czynności prawnych zmierzających do odrzucenia spadku w imieniu małoletniego po zmarłym B. Ł. (1) (wniosek k. 3-4).

Zarządzeniem dnia 9 czerwca 2017 roku Przewodniczący zwrócił powyższy wniosek, na podstawie art. 130 ²§1 kpc w zw. z art. 13§2 kpc ( zarządzenie k. 7).

Pełnomocnik wnioskodawcy uiścił w terminie tygodniowym brakującą opłatę sądową od wniosku ( okoliczność bezsporna).

Uczestnicy postępowania nie zajęli stanowiska w sprawie ( okoliczność bezsporna).

Na rozprawie w dniu 14 grudnia 2017 roku przedstawicielka ustawowa małoletniego podtrzymała swoje stanowisko w sprawie oraz złożyła jako przedstawicielka ustawowa małoletniego M. W. oświadczenie o uchyleniu się od skutków niezachowania terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po B. Ł. (1) oraz o odrzuceniu spadku przypadającego wnioskodawcy z mocy ustawy po spadkodawcy (oświadczenie k. 28).

Sąd Rejonowy dla Łodzi – Widzewa w Łodzi ustalił następujący stan faktyczny:

B. Ł. (1), syn J. i F., zmarł w dniu 2 stycznia 2013 roku
w Ł.. Pozostawił po sobie córkę P. W. (2) z domu Ł., która odrzuciła spadek po wyżej wskazanym w dniu 11 stycznia 2013 roku. P. W. (1) posiada syna M. W., który urodził się w dniu (...) w Ł., z ciąży donoszonej (okoliczność bezsporna).

P. W. (1) złożyła oświadczenie o odrzuceniu spadku po zmarłym ojcu w dniu 11 stycznia 2013 roku przed notariuszem J. S., w kancelarii notarialnej w Ł., niniejsze oświadczenie zostało zarejestrowane w rep. A za numerem (...) (okoliczność bezsporna).

P. W. (1) złożyła oświadczenie o odrzuceniu spadku z uwagi na znajomość stanu schedy spadkowej po B. Ł. (2), w skład której wchodziły jedynie długi spadkowe. P. W. (1) składając oświadczenie o odrzuceniu spadku po zmarłym ojcu, była już w ciąży i miała tego świadomość. Składając swoje oświadczenie
o odrzuceniu spadku po zmarłym ojcu 9 dni po jego śmierci, miała na względzie fakt, iż jest w ciąży i nie chciała się tą sprawą już denerwować. O konieczności złożenia oświadczenia
o odrzuceniu spadku po zmarłym ojcu P. W. (1) wiedziała z ogólnej znajomości prawa. Notariusz przed którym przedstawicielka ustawowa wnioskodawcy składała swoje oświadczenie o odrzuceniu spadku nie pouczył jej o treści art. 927 kc (zeznania przedstawicielki ustawowej małoletniego – elektroniczny protokół rozprawy z dnia 14 grudnia 2017 roku czas elektroniczny 00:07:10- 00:15:39, k. 26- 27).

Wnioskiem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych II Oddziału w Ł. z dnia 18 stycznia 2016 roku zostało przed Sądem Rejonowym dla Łodzi – Widzewa w Łodzi wszczęte postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku po B. Ł. (1). W toku niniejszego postępowania dniu 4 maja 2016 roku odbyła się rozprawa, podczas której Sąd odebrał od P. W. (1) zapewnienie spadkowe, w którym wskazała, iż posiada syna M. W., który urodził się w dniu (...), o czasie, z ciąży donoszonej. Podczas rozprawy w dniu 4 maja 2016 roku Przewodnicząca pouczyła P. W. (1) o treści art. 927 kc (okoliczność bezsporna, a nadto protokół elektroniczny rozprawy z dnia 4 maja 2016 roku k. 51 – 54 załączonych akt o sygnaturze II Ns 123/16). Wówczas też przedstawicielka ustawowa małoletniego wnioskodawca powzięła informację, iż jej syn może zostać uznany za spadkobiercę B. Ł. (1). P. W. (1) w dniu 6 maja 2016 roku skorzystała z porady prawnej,
w ramach której utwierdziła się w swej wiedzy co do możliwości uznania małoletniego wnioskodawcy za spadkobiercę zmarłego B. Ł. (1) ( zeznania przedstawicielki ustawowej małoletniego – elektroniczny protokół rozprawy z dnia 14 grudnia 2017 roku czas elektroniczny 00:07:10- 00:15:39, k. 26- 27).

Postanowieniem z dnia 16 września 2016 roku sąd Rejonowy dla Łodzi – Widzewa
w Ł. zezwolił P. W. (1) na odrzucenie w imieniu małoletniego syna M. W., spadku po B. Ł. (1) zmarłym
w dniu 2 stycznia 2013 roku w Ł. ( postanowienie k. 5).

Przedstawiciele ustawowi małoletniego M. W. nie złożyli
w imieniu małoletniego w przepisanym terminie oświadczenia w przedmiocie odrzucenia spadku po zmarłym w dniu 2 stycznia 2013 roku B. Ł. (1) ( okoliczność bezsporna).

W dniu 14 grudnia 2017 roku przedstawicielka ustawowa małoletniego M. W. złożyła, w imieniu małoletniego, przed Sądem, oświadczenie
o odrzuceniu spadku przypadającego z ustawy po zmarłym, w dniu 2 stycznia 2013 roku, B. Ł. (1) oraz oświadczenie o zatwierdzeniu uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku, z powodu błędu (oświadczenie k. 28).

Powyższe ustalenia faktyczne Sąd poczynił w oparciu o dowody wymienione powyżej, w tym w oparciu o dokumenty znajdujące się w załączonych do akt sprawy aktach o sygnaturze II Ns 123/16, których prawdziwość i wiarygodność, w świetle wszechstronnego rozważenia zebranego materiału, nie nasuwa żadnych wątpliwości i nie została zakwestionowana przez strony i które to Sąd oceniał mając na względzie treść art. 308 kpc, oraz na podstawie zeznań przedstawicielki ustawowej małoletniego M. W., które są spójne i korespondują z pozostałym zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowym.

Sąd Rejonowy dla Łodzi – Widzewa w Łodzi zważył co następuje:

Wniosek małoletniego M. W. nie zasługuje na uwzględnienie, co skutkuje jego oddaleniem a tym samym odmową zatwierdzenia wnioskodawcy uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku po B. Ł. (1) zmarłym w dniu2 stycznia 2013 roku.

Podstawę prawną przedmiotowego wniosku stanowi przepis art. 1019 § 2 kc.

Przepis ten stanowi, iż spadkobierca, który pod wpływem błędu lub groźby nie złożył żadnego oświadczenia w terminie, może uchylić się od skutków prawnych niezachowania terminu. W tym celu musi złożyć stosowne oświadczenie przed Sądem, w oświadczeniu tym musi jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca - art. 1019 §2 k.c. Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku wymaga zatwierdzenia przez sąd art. 1019 §3 k.c. Stosuje się przy tym postępowaniu przepisy o wadach oświadczenia woli. W myśl art. 84 §2 k.c. można powoływać się na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby dana osoba nie działała pod wpływem błędu i oceniała sprawę rozsądnie, nie postąpiłaby tak jak dotychczas (błąd istotny). Zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem podstawę uchylenia się przez spadkobiercę od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może stanowić błąd prawnie doniosły (art. 1019 § 2 kc w zw. z art. 84 § 1 kc zdanie pierwsze i § 2 k.c.). Błędem takim nie jest nieznajomość przedmiotu spadku pozostająca w związku przyczynowym z niedołożeniem przez spadkobiercę należytej staranności w ustalaniu rzeczywistego stanu majątku spadkowego. Z drugiej strony o błędzie co do przedmiotu spadku można mówić wtedy, gdy brak wiedzy o rzeczywistym stanie majątku spadkowego nie jest wynikiem braku staranności po stronie spadkobiercy, czy też inaczej, gdy "błąd jest usprawiedliwiony okolicznościami sprawy" (tak też Sąd Najwyższy w postanowieniu z 30 czerwca 2005 roku, sygn. IV CK 799/04; publ. OSNC 2006/5/94). W postanowieniu z 9 listopada 2012 roku ( sygn. akt II CSK 172/12, LEX nr 1299156) Sąd Najwyższy stwierdził natomiast, że poprzestanie na pozbawionym podstaw przypuszczeniu dotyczącym stanu majątku spadkowego jest wyrazem braku należytej staranności, który uniemożliwia uchylenie się od skutków prawnych złożenia albo niezłożenia oświadczenia woli w oparciu o przepisy o wadach oświadczenia woli, jeśli pomiędzy niedołożeniem wymaganej w okolicznościach sprawy dbałości a brakiem rozeznania co do przedmiotu spadku zachodzi zależność przyczynowo - skutkowa. W orzecznictwie wskazuje się wyraźnie na wymóg aktywizacji spadkobierców celem powzięcia informacji o ewentualnych pasywach spadku, przy uwzględnieniu całokształtu okoliczności dotyczących sytuacji rodzinnej spadkobierców po śmierci jednego z jej członków. Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 5 lipca 2012 roku
(sygn. akt IV CSK 612/11) wskazał, że błędem istotnym spadkobiercy (art. 1019 § 2 k.c. w zw. z art. 84 § 2 k.c.) jest brak wiedzy o stanie spadku (długach spadkowych), mimo powziętych przez tego spadkobiercę odpowiednich, możliwych działań zmierzających do ustalenia rzeczywistego stanu spadku.

W doktrynie wskazuje się na wątpliwości związane z sytuacją, gdy spadkobierca podejmie próbę uchylenia się od skutków oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, albo od skutków prawnych nie złożenia takiego oświadczenia, z powołaniem się na błąd co do prawa (np. brak wiedzy o odpowiedzialności spadkobiercy za zobowiązania podatkowe spadkodawcy, pozostawanie spadkobiercy w przekonaniu, że niezłożenie oświadczenia woli jest równoznaczne z odrzuceniem spadku, brak wiedzy o terminie do odrzucenia spadku oraz o czynnościach, które należy podjąć celem złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku itp.). Zgodnie z dominującym w doktrynie i orzecznictwie poglądem, który Sąd Rejonowy orzekający w przedmiotowej sprawie podziela i przyjmuje za własny, brak jest możliwości uchylenia się przez spadkobiercę od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku albo nie złożenia takich oświadczeń w wyniku błędu co do prawa. Nie ulega też wątpliwości, że nie może się uchylić od skutków prawnych niezachowania terminu do odrzucenia spadku spadkobierca, który mylnie sądzi, że milcząc spadek odrzuca (tak między innymi „Kodeks cywilny. Komentarz.” pod red. prof. dr hab. Edwarda Gniewka, prof. dr hab. Piotra Machnikowskiego, 2013 rok, „Kodeks cywilny. Komentarz.” pod red. prof. dr hab. Krzysztofa Pietrzykowskiego, 2011 rok, „Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga czwarta. Spadki” Elżbieta Skowrońska-Bocian Warszawa 2002 rok). Należy podkreślić, iż na tle obecnego orzecznictwa Sądu Najwyższego wielokrotnie wprost została wypowiedziana teza, iż „jedną z naczelnych reguł prawnych jest, że nieznajomość prawa nie stanowi okoliczności, na którą można się powoływać w celu usprawiedliwienia niepodjęcia działań, od których norma prawna uzależnia określony skutek” (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 maja 2002 roku, II CKN 723/00, Lex 74464). Trybunał Konstytucyjny, w uchwale z dnia 7 marca 1995 roku, ( W 9/94, (...) Zb.Urz. z 1995 r., Nr 1, poz. 20) wyraził pogląd, że funkcjonowanie prawa, zwłaszcza w demokratycznym państwie prawnym, opiera się na założeniu, iż wszyscy adresaci obowiązującej normy prawnej – a więc zarówno podmioty obowiązane do jej przestrzegania, jak i organy powołane do jej stosowania – znają jej właściwą treść (tzw. fikcja powszechnej znajomości prawa) i że nikt nie może uchylić się od ujemnych skutków naruszenia tej normy na tej podstawie, że normy tej nie znał lub rozumiał ją opacznie ( ignorantia iuris nocet). Powyższe powoduje, że nieznajomość prawa nie stanowi okoliczności, na którą można się powoływać w celu usprawiedliwienia niepodjęcia działań, od których norma prawna uzależnia określony skutek. Znamiennym jest, że taka zasada była powoływana wielokrotnie w odniesieniu do przepisów o różnym charakterze (materialnym i procesowym) i różnej randze (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 kwietnia 1997 roku, sygn. akt II UZ 13/97, (...) rok, z. 20, poz. 409, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 1998 roku, akt II UKN 519/97, OSNP 1999 rok, z. 1, poz. 36, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 2006 roku, I CK 233/05, OSNC 2006 rok, z. 10, poz. 173). Taką zasadę powołuje też orzecznictwo w sprawach z zakresu prawa pracy, charakteryzujące się liberalnym ujmowaniem pozycji pracownika ( postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 stycznia 1999 roku, sygn. akt I PKN 679/98, OSNP 2000 rok, Nr 7, poz. 275, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 grudnia 1999 roku, I PKN 429/99, OSNP 2001 rok, z. 8, poz. 265, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 25 czerwca 1975 roku, I PZP 15/75, OSNC 1976 rok, z. 3, poz. 43).

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy wskazać należy,
iż B. Ł. (1) zmarł 2 stycznia 2013 roku w Ł.. Znając skład spadku, który po sobie pozostawił, P. W. (1) jako zstępna powołana do dziedziczenia po zmarłym z mocy ustawy, odrzuciła spadek w przepisanym terminie, bowiem już w dniu 11 stycznia 2013 roku. W dacie śmierci spadkodawcy to jest w dniu 2 stycznia 2013 roku P. W. (1) była w ciąży i zdawała sobie z tego sprawę. Właśnie z uwagi na stan, w którym się znajdowała zależało jej na jak najszybszym złożeniu oświadczenia o odrzuceniu spadku po zmarłym ojcu, tak aby jak najprędzej doprowadzić tą sprawę do końca. P. W. (1) po złożeniu oświadczeniu o odrzuceniu spadku po B. Ł. (1) nie podjęła w terminie żadnych czynności prawnych zmierzających do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po zmarłym B. Ł. (1), w imieniu małoletniego M. W., który w tym okresie był jeszcze dzieckiem nienarodzonym. Tym samym nie może zostać uwzględniony jako usprawiedliwiony okolicznościami błąd, na który powołuje się przedstawicielka ustawowa, a mianowicie brak wiedzy o regulacji prawnej dotyczącej powołania do spadku dziecka poczętego w chwili otwarcia spadku, jeśli urodzi się żywe. Jak już wskazano powyżej ignorantia iuris nocet (nieznajomość prawa szkodzi).

W tym miejscu wskazać również należy, iż nawet gdyby błąd, na który powoływała się w toku przedmiotowego postępowania przedstawicielka ustawowa małoletniego wnioskodawcy, był błędem istotnym i mieszczącym się w kategorii błędu o jakim mowa w art. 1019 kc, to złożony wniosek o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzucenia spadku, nie zasługuje na uwzględnienie z uwagi na dyspozycje art. 88 §2 kc. Zgodnie z treścią art. 88 §2 kc uprawnienie do uchylenia się wygasa w razie błędu z upływem roku od dnia jego wykrycia.

Transponując powyższe na grunt przedmiotowej sprawy wskazać należy, iż przedstawicielka ustawowa o fakcie, iż jej małoletni syn może zostać powołany do spadku po zmarłym B. Ł. (1) powzięła informację na terminie rozprawy w dniu 4 maja 2016 roku, wówczas też wykryła swój błąd. Następnie korzystając z porady prawnej w dniu 6 maja 2016 roku przedstawicielka ustawowa jedynie utwierdziła się w swej wiedzy, z kolei wniosek o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku został złożony w dniu 9 maja 2017 roku, a zatem po upływie ustawowo zastrzeżonego terminu, który upłynął dla wnioskodawcy z dniem 4 maja 2017 roku.

Mając powyższe na uwadze Sąd orzekł jak w sentencji.