Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 października 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VII Wydział Gospodarczy w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SA – Ewa Stefańska

Sędzia SA – Marcin Łochowski (spr.)

Sędzia SO (del.) – Adam Malinowski

Protokolant: – Izabela Nowak

po rozpoznaniu w dniu 10 października 2017 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa Skarbu Państwa – Ministra (...) i Finansów

przeciwko H. H.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 15 grudnia 2016 r., sygn. akt XX GC 523/11

uchyla zaskarżony wyrok w całości i przekazuje sprawę w części dotyczącej H. H. do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Warszawie, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt VII ACa 1265/17

UZASADNIENIE

Skarb Państwa – Minister Skarbu Państwa (wniósł o zasądzenie solidarnie od pozwanych P. B., A. W., J. Ł., M. T. i H. H. – członków zarządu spółki (...) sp. z o.o. w W. – oraz W. Z. – likwidatora spółki (...) – kwoty 16.374.085,61 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty.

Powód wskazał, że pozwani ponoszą odpowiedzialność za zobowiązania spółki na podstawie art. 299 k.s.h.

W dniu 16 lipca 2014 r. Sąd Okręgowy wydał wobec pozwanego H. H. wyrok zaoczny uwzględniający powództwo. Pozwany złożył sprzeciw od wyroku zaocznego, podnosząc zarzut przedawnienia dochodzonego roszczenia. Nadto, pozwany wskazał, że niezgłoszenie w terminie wniosku o ogłoszenie upadłości spółki nie nastąpiło z jego winy, a powód nie poniósł z tego tytułu szkody.

Wyrokiem z dnia 15 grudnia 2016 r. Sąd Okręgowy w Warszawie uchylił wyrok zaoczny wydany wobec pozwanego H. H. w dniu 16 lipca 2014 r., oddalił powództwo i zasądził od powoda koszty procesu.

Sąd Okręgowy ustalił, że w dniu 30 kwietnia 1997 r. pomiędzy Skarbem Państwa a (...) sp. z o.o. w W. została zwarta umowa sprzedaży akcji Fabryki (...) S.A. W dniu 8 grudnia 2004 r. spółka (...) zmieniła nazwę na M.- (...).

Zgodnie z art. 7 § 1 umowy sprzedaży, jeżeli na podstawie sprawozdania końcowego, zostanie stwierdzone, że kumulatywna wartość faktycznych inwestycji jest niższa niż wartość gwarantowanych inwestycji kupujący, bez osobnego wezwania w terminie 30 dni od dnia doręczenia sprawozdania końcowego zobowiązany był zapłacić sprzedającemu karę umowną w wysokości 70% kwoty stanowiącej różnicę między kwotą faktycznych inwestycji a kwotą gwarantowanych inwestycji. W dniu 7 kwietnia 2004 r. powód wezwał spółkę (...) do zapłaty kary umownej w wysokości 8.653.566,70 zł w terminie do 30 kwietnia 2004 r. w związku z niewykonaniem zobowiązań inwestycyjnych, przewidzianych w art. 7 § 1 umowy sprzedaży z dnia 30 kwietnia 1997 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie wyrokiem z dnia 29 kwietnia 2005 r., sygn. akt I C 1094/04 zasądził od spółki (...) na rzecz Skarbu Państwa kwotę 8.653.566,70 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 5 maja 2004 r. do dnia zapłaty oraz kwotę 7.200 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. W wyniku wniesienia apelacji Sąd Apelacyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 4 lipca 2006 r., sygn. akt I ACa 1067/05 oddalił apelację pozwanej spółki i zasądził od M.- (...) na rzecz Skarbu Państwa kwotę 5.400 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania za II instancję.

W dniu 2 października 2006 r. powód złożył do Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie wniosek o wszczęcie egzekucji przeciwko (...) sp. z o.o. w W. na podstawie wyroku Sądu Okręgowego z dnia 29 kwietnia 2005 r. W odpowiedzi na pismo powoda w dniu 2 marca 2007 r. Komornik Sądowy poinformował powoda, że przeciwko spółce (...) prowadzonych jest 13 spraw na łączną kwotę około 48.000.000 zł. Po spełnieniu należności korzystających z pierwszeństwa dalsze wyegzekwowanie należności będą dzielone proporcjonalnie według innych wierzycieli.

W dniu 30 lipca 2007 r. J. Z. wniósł do Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy w Warszawie wniosek o ogłoszenie upadłości spółki obejmującej likwidację majątku spółki. Postanowieniem z dnia 20 sierpnia 2007 r., sygn. akt IV KM 1972/06 Komornik Sądowy zawiesił postępowanie egzekucyjne prowadzone przeciwko spółce (...). Następnie, w dniu 27 września 2007 r. Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy w Warszawie, sygn. akt XGU 226/07 oddalił wniosek o ogłoszenie upadłości na podstawie art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (t.j. Dz.U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1361 ze zm. – dalej, jako: „p.u.n.”). Pismem z dnia 5 listopada 2007 r. powód wniósł do Komornika Sądowego o podjęcie zawieszonego postępowania oraz przeprowadzenie egzekucji z praw majątkowych i wierzytelności M.- (...) w związku z uprawomocnieniem się postanowienia sądu oddalającego wniosek spółki o ogłoszenie upadłości. Postanowieniem z dnia 11 kwietnia 2011 r. Komornik Sądowy umorzył postępowanie egzekucyjne wobec stwierdzenia bezskuteczności egzekucji.

Z uwagi na umorzenie postępowania egzekucyjnego powód dnia 10 maja 2011 r. wezwał pozwanych do zapłaty kwoty 16.139.884,78 zł w terminie 14 dni do dnia doręczenia wezwania.

Sąd I instancji ustalił, że H. H. objął funkcję prezesa zarządu M.- (...) w dniu 13 marca 2006 r. w W., a zrezygnował z tej funkcji w dniu 5 maja 2006 r.

Sąd Okręgowy uznał, że powództwo wobec pozwanego H. H. należało oddalić. Podstawą prawną dochodzonego roszczenia jest art. 299 § 1 k.s.h., zgodnie z którym jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za jej zobowiązania. Jest to odpowiedzialność deliktowa. Zatem do przedawnienia tego roszczenia należy stosować art. 442 ¹ § 1 k.c., stanowiący, że roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże termin ten nie może być dłuższy niż dziesięć lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę ( tak uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 listopada 2008 r., III CZP 72/08).

Bieg przedawnienia przeciwko członkowi zarządu rozpoczyna się od dnia, kiedy wierzyciel dowiedział się o bezskuteczność egzekucji, co najczęściej będzie miało miejsce wraz z doręczeniem postanowienia o umorzeniu z tego względu postępowania egzekucyjnego. Według Sądu pierwszej instancji, uprzednie przeprowadzenie egzekucji przeciwko spółce nie jest potrzebne, gdy z okoliczności sprawy wynika niezbicie, że spółka nie ma żadnego majątku, z którego wierzyciel mógłby uzyskać zaspokojenie swojej należności. Dowodem bezskuteczności egzekucji może być również postanowienie oddalające wniosek o ogłoszenie upadłości ze względu na to, że majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania.

W ocenie Sądu Okręgowego, powód uzyskał wiedzę co do bezskuteczności egzekucji względem spółki, w której pozwany H. H. pełnił funkcję członka zarządu z postanowienia Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy z dnia 27 września 2007 r. oddalającego wniosek wierzyciela o ogłoszenie upadłości spółki (...) na podstawie art. 13 ust.1 p.u.n. Zdaniem Sądu pierwszej instancji, powód najpóźniej w dniu 5 listopada 2007 r., czyli w dacie pisma skierowanego do Komornika Sądowego, w którym powód wniósł o podjęcie zawieszonego miał on świadomość bezskuteczności egzekucji. Trzyletni termin przedawniania dla roszczeń z art. 299 k.s.h. upłynął zatem bezskutecznie w dniu 5 listopada 2010 r., podczas gdy pozew został wniesiony w dniu 14 lipca 2011 r.

Z tego względu Sąd Okręgowy na podstawie art. 347 k.p.c. uchylił wyrok zaoczny z dnia 16 lipca 2014 r. i oddalił powództwo wobec pozwanego w oparciu o art. 299 k.s.h. w zw. z art. 118 k.c. i 120 k.c.

O kosztach procesu Sąd pierwszej instancji orzekł na podstawie art. 348 k.p.c. w zw. z art. 98 k.p.c.

Apelację od tego wyroku wniósł powód, zaskarżając orzeczenie w całości i zarzucając temu wyrokowi naruszenie:

- art. 233 § 1 k.p.c., które miało wpływ na wynik tego postępowania przez: a) wybiórczą ocenę wiarygodności i mocy dowodowej dokumentu w postaci postanowienia Sądu Rejonowego z dnia 27 września 2007 r. w przedmiocie wniosku o ogłoszenie upadłości, b) wybiórczą ocenę wiarygodności i mocy dowodowej dokumentu w postaci postanowienia Komornika Sądowego z dnia 11 kwietnia 2011 r. i pominięcie uzasadnienia tego postanowienia, w którym komornik wskazywał na podejmowane do czasu umorzenia postępowania czynności egzekucyjne, c) błędną ocenę wiarygodności i mocy dowodowej dokumentu w postaci pisma komornika sądowego z dnia 26 sierpnia 2010 r. „zawiadomienie wierzyciela o bezskutecznej licytacji;

- art. 442 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 299 § 1 k.s.h. przez niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że bieg terminu przedawnienia roszczenia powoda rozpoczął się w dniu powzięcie wiedzy o oddaleniu wniosku o wszczęcie postępowania upadłościowego (...) Sp. z o.o.

W konsekwencji powód wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości przez utrzymanie w mocy w stosunku do pozwanego H. H. wyroku zaocznego oraz obciążenie pozwanego kosztami procesu.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje:

Apelacja powoda jest zasadna.

Sąd Apelacyjny podziela ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego opisane w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku i przyjmuje je za własne. Nie można jednak zgodzić się z rozważaniami Sądu pierwszej instancji co do początku biegu terminu przedawnienia. Błędna ocena tego zagadnienia doprowadziła w efekcie do wadliwego oddalenia powództwa.

Trafnie Sąd Okręgowy przyjął, że roszczenie znajdujące oparcie w art. 299 § 1 k.s.h. przedawnia się według zasad wskazanych w art. 442 ¹ § 1 k.c. Zgodnie z art. 442 ¹ § 1 k.c. roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się albo przy zachowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Sąd pierwszej instancji uznał, że powód dowiedział się o szkodzie – w znaczeniu powzięcia wiedzy o niemożności zaspokojenia się z majątku spółki (...) – z postanowienia z dnia 27 września 2007 r. oddalającego wniosek o ogłoszenie upadłości tej spółki. Poglądu tego nie można podzielić.

Po pierwsze, rację ma Sąd Okręgowy, że postanowienie o oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości może być, co do zasady, dowodem bezskuteczności egzekucji wobec spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Wierzyciel dysponując takim dokumentem nie musi wszczynać postępowania egzekucyjnego przeciwko spółce, aby wykazać przesłankę odpowiedzialności członków zarządu spółki określoną w art. 299 § 1 k.s.h. w postaci bezskuteczności egzekucji. Nie dotyczy to jednak sytuacji, w której jeszcze przez złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości toczyło się postępowanie egzekucyjne w celu wyegzekwowania wierzytelności od spółki. W takim wypadku należy przyjąć, że o bezskuteczności egzekucji wobec spółki decyduje dopiero umorzenie postępowania egzekucyjnego z uwagi na jego bezskuteczność (art. 824 § 1 pkt 3 k.p.c.).

Po drugie, zasadnie zarzuca powód, że Sąd Okręgowy pominął treść uzasadnienia postanowienia oddalającego wniosek o ogłoszenie upadłości. Z uzasadnienia tego wprost wynika, iż według sądu rozpoznającego ten wniosek wierzyciele spółki (...) mieli większe szans na uzyskanie zaspokojenia w drodze egzekucji singularnych, a nie w ramach postępowania upadłościowego. Oznacza to, że w ocenie sądu upadłościowego wierzyciele spółki (w tym także powód) mogli – chociażby częściowo – zaspokoić swoje wierzytelności w ramach toczących się postępowań egzekucyjnych.

Po trzecie, nie ma sporu co do tego, że również po oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości komornik dokonywał skutecznych czynności egzekucyjnych, odzyskując w toku prowadzonych postępowań pewne kwoty na rzecz wierzycieli. Trudno więc uznać, iż oddalenie wniosku o ogłoszenie upadłości jednoznacznie przesądziło o bezskuteczności egzekucji wobec spółki (...). W szczególności, gdy w ocenie organu egzekucyjnego istniała możliwość prowadzenia skutecznego postępowania egzekucyjnego. Gdyby takiej możliwości nie było komornik byłby przecież obowiązany do umorzenia postępowania egzekucyjnego na podstawie art. 824 § 1 pkt 3 k.p.c.

Po czwarte, nie sposób pominąć, że powód wytaczając powództwo przeciwko członkom zarządu jeszcze w trakcie trwania postępowania egzekucyjnego, ale już po oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości spółki, spotkałby się z zasadnym zarzutem, iż skoro toczy się jeszcze postępowanie egzekucyjne to nie można uznać, że egzekucja ta jest bezskuteczna. Nie jest bowiem możliwe do przewidzenia z całą pewnością, jaki będzie ostateczny wynik trwającego postępowania egzekucyjnego. Powód nie mógł zatem wystąpić ze skutecznym powództwem przeciwko członkom zarządu przed zakończeniem postępowania egzekucyjnego toczącego się przeciwko spółce.

Według Sądu Apelacyjnego, bieg terminu przedawnienia roszczenia przeciwko członkom zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (art. 299 § 1 k.s.h.) – w wypadku, gdy wniosek o ogłoszenie upadłości spółki został oddalony, ale przed złożeniem tego wniosku w celu wyegzekwowania roszczenia toczyło się postępowanie egzekucyjne przeciwko spółce i postępowanie to było kontynuowane po rozpoznaniu wniosku o ogłoszenie upadłości – rozpoczyna bieg po umorzeniu postępowania egzekucyjnego z uwagi na jego bezskuteczność (art. 824 § 1 pkt 3 k.p.c.), a nie od daty wydania postanowienia oddalającego wniosek o ogłoszenie upadłości.

Z tych przyczyn Sąd Apelacyjny uznał, że termin przedawnienia roszczenia powoda rozpoczął się najwcześniej w dniu 11 kwietnia 2011 r., kiedy Komornik Sądowy umorzył postępowanie egzekucyjne wobec spółki (...). Pozew w niniejszej sprawie został natomiast wniesiony w dniu 14 lipca 2011 r., a więc bez wątpienia w trzyletnim terminie, o którym mowa w art. 442 ¹ § 1 k.c. Tym samym, roszczenie powoda nie uległo przedawnieniu.

Zgodnie z art. 386 § 4 k.p.c. sąd drugiej instancji może uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania w razie nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy.

W niniejszej sprawie Sąd Okręgowy oddalił powództwo, błędnie uznając zarzut przedawnienia za uzasadniony. Nie budzi wątpliwości, że brak zbadania merytorycznej podstawy roszczenia na skutek uznania roszczenia za przedawnione oznacza, że nie rozpoznano istoty sprawy ( zob. m.in. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 23 września 1998 r., II CKN 897/97; z dnia 12 lutego 2002 r. I CKN 486/00; z dnia 14 maja 2002 r., V CKN 357/00; z dnia 12 września 2002 r., IV CKN 1298/00).

Wymaga zatem rozważenia, czy wobec wskazania przez Sąd pierwszej instancji, że uwzględnienie zarzutu przedawnienia było jedyną przesłanką oddalenia powództwa, istnieją podstawy do wydania przez sąd odwoławczy wyroku reformatoryjnego. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, nie jest to możliwe. Oznaczałoby to bowiem oparcie wyroku uwzględniającego powództwo na ustaleniach Sądu Okręgowego, które z oczywistych przyczyn nie mogły być kwestionowane przez stronę pozwaną w postępowaniu apelacyjnym. Pozwany nie mógł przecież wnieść apelacji od korzystnego dla siebie wyroku. Pozwany nie mógłby również zakwestionować tych ustaleń w skardze kasacyjnej, ze względu na treść art. 398 ³ § 3 k.p.c.

Co więcej, ustalenia Sądu Okręgowego w niniejszej sprawie ograniczają się wyłącznie do okoliczności istotnych z punktu widzenia przedawnienia roszczenia powoda. Brak jest natomiast innych ustaleń istotnych dla zastosowania art. 299 § 1 k.s.h.

Z tych względów Sąd Apelacyjny podziela pogląd, że w takim wypadku „dostrzegając podstawy do wydania orzeczenia reformatoryjnego, sąd odwoławczy powinien … zaniechać rozstrzygania co do istoty sprawy, a zaskarżony wyrok uchylić i przekazać sprawę sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania”, ponieważ wydanie orzeczenia co do istoty sprawy przez sąd II instancji „mogłoby dać stronie podstawę do zarzutu pozbawienia jej prawa do zaskarżenia orzeczenia sądu odwoławczego w rozumieniu wynikającej z art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zasady kontroli orzeczeń i postępowania sądowego” ( tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 stycznia 2010 r., II CSK 239/09, por. także postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 maja 2002 r., III CKN 948/00).

Konieczne jest wobec tego uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania, ze względu na nierozpoznanie istoty sprawy (art. 386 § 4 k.p.c.).

Dlatego też, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Warszawie, pozostawiając temu Sądowi zgodnie z art. 108 § 2 k.p.c. rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Wobec powyższego Sąd Apelacyjny orzekł, jak w sentencji.