Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 marca 2018 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach III Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SO Arkadia Wyraz - Wieczorek

Sędzia SO Roman Troll (spr.)

SR (del.) Sławomir Łabuz

Protokolant Marzena Makoś

po rozpoznaniu w dniu 22 marca 2018 r. w Gliwicach

na rozprawie sprawy z powództwa M. M. (1)

przeciwko Gminie G.

o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego w Gliwicach

z dnia 23 czerwca 2017 r., sygn. akt II C 1853/16

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od powoda na rzecz pozwanej 900 zł (dziewięćset złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu odwoławczym.

SSR (del.) Sławomir Łabuz SSO Arkadia Wyraz – Wieczorek SSO Roman Troll

Sygn. akt: III Ca 2049/17

UZASADNIENIE

W pozwie z 6 czerwca 2016 r. wniesionym przeciwko Gminie G. powód M. M. (1) domagał się pozbawienia w całości wykonalności tytułu wykonawczego w postaci nakazu zapłaty Sądu Rejonowego w Gliwicach z 23 grudnia 2005 r., sygn. akt I Nc 2042/05, któremu nadano klauzulę wykonalności 19 kwietnia 2006 r. W uzasadnieniu powód wskazał, że przedmiotem postępowania, w którym wydano ten nakaz zapłaty było roszczenie o zapłatę odszkodowania za bezumowne korzystanie z nieruchomości zabudowanej garażem za lata 2003-2005, a po wydaniu tego tytułu wykonawczego powód uzyskał prawomocny wyrok Sądu Rejonowego w Gliwicach z 29 sierpnia 2008 r., sygn. akt I C 621/08, w którym podstawę oddalenia powództwa Gminy G. stanowiło ustalenie, że powód po 31 maja 1998 r. nie władał ani garażem blaszanym ani nieruchomością gruntową, na której garaż został posadowiony. Tenże wyrok z 29 sierpnia 2008 r. stanowi, zdaniem powoda, zdarzenie, na skutek którego zobowiązanie objęte tytułem wykonawczym wygasło.

Strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda na jej rzecz kosztów procesu, podnosząc, że nakaz zapłaty uprawomocnił się i tytuł wykonawczy korzysta z powagi rzeczy osądzonej.

Wyrokiem z 23 czerwca 2017 r. Sąd Rejonowy w Gliwicach oddalił powództwo w całości (pkt 1); zasądził od powoda na rzecz pozwanej 200 zł tytułem zwrotu kosztów procesu (pkt 2) oraz nie obciążył powoda kosztami procesu poniesionymi przez pozwaną
w pozostałym zakresie (pkt 3).

Orzeczenie to zapadło przy następujących ustaleniach faktycznych: w sprawie o sygn. I Nc 2042/05 prowadzonej Sądem Rejonowym w Gliwicach Gmina G. dochodziła 6782,84 zł z odsetkami ustawowymi i kosztami procesu tytułem odszkodowania i opłat eksploatacyjnych za zajmowanie przez M. M. (1) garażu położonego w G. przy ul. (...) bez tytułu prawnego, wg stanu na 31 października 2005 r. zaległości wyliczyła na 4835,40 zł oraz odsetki skapitalizowane na 1947,44 zł. Nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym wydanym 23 grudnia 2005 r. Sąd Rejonowy w Gliwicach uwzględnił powództwo w całości, a 19 kwietnia 2006 r. nadano tytułowi egzekucyjnemu w postaci tegoż prawomocnego nakazu zapłaty klauzulę wykonalności (sygn. akt I Nc 2042/05). Postanowieniem z 3 czerwca 2016 r. Sąd Rejonowy w Gliwicach odrzucił zażalenie M. M. (1)
w sprawie o sygn. akt I Nc 2042/05 na postanowienie z 19 kwietnia 2016 r. o nadaniu temu nakazowi zapłaty klauzuli wykonalności; postanowienie z 3 czerwca 2016 r. jest prawomocne.

Prawomocnym wyrokiem z 29 sierpnia 2008 r. Sąd Rejonowy w Gliwicach oddalił,
w sprawie o sygn. akt I C 621/08, powództwo Gminy G. przeciwko M. M. (1) o nakazanie wydania w stanie wolnym terenu pod garażem położonym
w G. przy ul. (...). W tym postępowaniu ustalono, że M. M. (1) zawarł z Gminą G. umowę dzierżawy terenu zabudowanego garażem na okres do 31 maja 1998 r.; przed upływem tego okresu starał się o wydanie pozwolenia na budowę garażu murowanego, co spotkało się z odmową Gminy G.. Po 31 maja 1998 r. M. M. (1) zabrał z garażu wszystkie swoje rzeczy i telefonicznie umówił się z pracownikiem jednostki działającej imieniem Gminy G. celem przekazania garażu. Na spotkanie nie stawił się jednak żaden pracownik tej jednostki. W chwili wydawania wyroku M. M. (1) nie władał ani garażem blaszanym ani nieruchomością gruntową, na której garaż jest posadowiony, ani nie posiadał żadnych rzeczy w garażu. Zaś wedle umowy dzierżawy z 1 grudnia 1995 r. zobowiązany był, po jej ustaniu, do wydania dzierżawionego terenu w stanie z daty zawarcia umowy, czyli wraz ze znajdującym się na nim garażem, stąd brak było podstaw do żądania od niego, aby garaż z gruntu Gminy G. usunął.

Sąd Rejonowy oddalił wniosek dowodowy powoda o zwrócenie się do Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Gliwicach M. G. o przedłożenie akt V KM 489/16 i o dopuszczenie dowodu z zeznań świadka M. M. (2) oraz przesłuchanie stron, albowiem dowody te nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy w kontekście zarzutów przedstawianych przez powoda. Sąd Rejonowy zaznaczył przy tym, że zdarzenie, na które powód się powoływał dla uzasadnienia powództwa przeciwegzekucyjnego, nie stanowiło zdarzenia, wskutek którego zobowiązanie wygasło.

Przy tak dokonanych ustaleniach faktycznych Sąd Rejonowy, przywołując regulacje art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c., art. 843 § 3 k.p.c., art. 366 k.p.c. i art. 504 § 2 k.p.c., uznał powództwo za bezzasadne. Zaznaczył, że wyrok uwzględniający powództwo o świadczenie
(a taki charakter prawny ma powództwo o wydanie) jest wyrokiem deklaratoryjnym, to jest
w sposób prawnie wiążący potwierdzający zajście w przeszłości określonego zdarzenia prawnego i nie wywołuje samodzielnie żadnych nowych skutków prawnych; w uzasadnieniu tego wyroku wskazano, że M. M. (1) obecnie nie włada nieruchomością ani posadowionym na nim garażem. W ramach ustaleń faktycznych w uzasadnieniu tego wyroku znalazły się stwierdzenia na temat przesłuchania M. M. (1) i dokumentów, z których wynika, że twierdził on, iż po 31 maja 1998 r., tj. po dacie ustania umowy dzierżawy dotyczącej tej nieruchomości, opuścił ww. nieruchomość i garaż na niej posadowiony, jak również zabrał swoje rzeczy. Te jednak zaszłości miały miejsce przed wydaniem nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym, którym rozstrzygano powództwo o odszkodowanie i opłaty eksploatacyjne za okres do 31 października 2005 r. Sąd Rejonowy zaznaczył, że powód powoływał się na okoliczność, że opuścił garaż i nieruchomość, na której garaż był posadowiony po 31 maja 1998 r., tj. po ustaniu umowy dzierżawy, stąd roszczenie objęte nakazem zapłaty nie zasługuje na uwzględnienie; ale okoliczność ta nie nastąpiła po powstaniu tytułu wykonawczego, lecz istniała przed jego wydaniem W ramach powództwa przeciwegzekucyjnego powód nie może kwestionować istnienia obowiązku stwierdzonego tytułem egzekucyjnym będącym orzeczeniem sądu, a to powództwo nie prowadzi i nie może prowadzić do ponownego merytorycznego rozpoznania sprawy zakończonej prawomocnym orzeczeniem sądu, do czego w istocie powód dąży za pomocą złożonego pozwu o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności. Dlatego nie jest dopuszczalna merytoryczna zmiana uprzednio wydanego prawomocnego orzeczenia w oparciu o art. 840 k.p.c.. gdyż wyrok prawomocny korzysta z powagi rzeczy osądzonej, a nakaz zapłaty, przeciwko któremu w całości lub w części nie wniesiono skutecznie sprzeciwu, ma skutki prawomocnego wyroku.

Orzeczenie o kosztach procesu zapadło na podstawie art. 102 k.p.c. biorąc pod uwagę poniesione przez pozwaną koszty zastępstwa prawnego w wysokości 2400 zł (§ 2 pkt 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych). Sąd Rejonowy zasądził od strony przegrywającej na rzecz pozwanej część kosztów procesu, to jest 200 zł i nie obciążył powoda kosztami procesu w pozostałym zakresie, gdyż miał na uwadze subiektywne przekonanie powoda o trafności jego żądania zgłoszonego w pozwie, dające usprawiedliwić się w treści uzasadnienia wyroku Sądu Rejonowego
w G. z 29 sierpnia 2008 r., a w tym ostatnim postępowaniu M. M. (1) brał aktywny udział.

Apelację od tego wyroku złożył powód zaskarżając go w całości i zarzucając mu naruszenie art. 217 § 3 k.p.c. w związku z art. 227 k.p.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie polegające na oddaleniu wniosków dowodowych powoda o dopuszczenie dowodów z osobowych źródeł dowodowych w zakresie zmierzającym do wykazania przebiegu postępowań dotyczących nieruchomości położonej w G. przy ul. (...), zakresu ustaleń będących podstawą tytułu wykonawczego, zakresu ustaleń objętych rozszerzoną prawomocnością materialną wyroku, nie korzystania przez powoda ze spornej nieruchomości po 31 maja 1998 r. oraz zwłoki pozwanej w jej odbiorze po wskazanej dacie w sytuacji, gdy miały one istotne znaczenie dla ustalenia okresu korzystania przez powoda ze spornego garażu, a jednocześnie Sąd Rejonowy poczynił ustalenia sprzeczne z ustaleniami objętymi rozszerzoną prawomocnością materialną wyroku Sądu Rejonowego w Gliwicach z 29 sierpnia 2008 r. (sygn. akt I C 621/08). Zarzucił także naruszenie art. 366 k.p.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na uznaniu, że: ustalenie, iż powód po 31 maja 1998 r. (po dacie ustania umowy dzierżawy dotyczącej istotnej w sprawie nieruchomości) opuścił tę nieruchomość
i garaż na niej posadowiony oraz zabrał swoje rzeczy, jak również ustalenie, że wedle umowy dzierżawy z 1 grudnia 1995 r. powód zobowiązany, po ustaniu umowy, był do wydania dzierżawionego terenu w stanie z daty zawarcia umowy, czyli wraz ze znajdującym się na nim garażem, stanowią wyłącznie twierdzenia powoda w sytuacji, gdy powyższe ustalenia stanowiły podstawę wydania prawomocnego wyroku oddalającego powództwo Gminy G.
o wydanie terenu w stanie wolnym z 29 sierpnia 2008 r. (sygn. akt I C 621/08) i są objęte rozszerzoną prawomocnością materialną orzeczenia. Ponadto zarzucił naruszenie art. 365 k.p.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na uznaniu, że istnienie prawomocnego orzeczenia Sądu Rejonowego w Gliwicach oddalającego powództwo Gminy G. o wydanie terenu w stanie wolnym z 29 sierpnia 2008 r. (sygn. akt I C 621/08), którego ustalenia objęte są prawomocnością materialną orzeczenia i notoryjnością urzędową tego samego sądu, nie stoi na przeszkodzie utrzymaniu wykonalności nakazu zapłaty wydanego na podstawie okoliczności oczywiście sprzecznych w sytuacji, gdy Sąd Rejonowy w Gliwicach (sygn. akt
I Nc 2042/05) wydający nakaz zapłaty nie wziął pod uwagę powyższego orzeczenia. Poza tym zarzucił naruszenie art. 840 § 1 pkt 1 i 2 k.p.c. poprzez niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że w ustalonym stanie faktycznym nie istniały podstawy do pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w sytuacji, gdy okoliczność, na którą powoływał się powód stanowi orzeczenie sądu - wyrok Sądu Rejonowego w Gliwicach z 29 sierpnia 2008 r. (sygn. akt I C 621/08).

Przy tak postawionych zarzutach wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie powództwa w całości oraz zasądzenie od pozwanej na jego rzecz kosztów procesu za obie instancje, ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w Gliwicach do ponownego rozpoznania, przy uwzględnieniu kosztów postępowania apelacyjnego.

W odpowiedzi na apelację pozwana wniosła o utrzymanie w mocy zaskarżonego wyroku oraz zasądzenie od powoda na jej rzecz kosztów postępowania apelacyjnego oraz rozpoznanie sprawy pod jej nieobecność.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd Rejonowy są prawidłowe i jako takie Sąd Okręgowy uznaje za własne.

Sąd Rejonowy w sposób właściwy oddalił wnioski dowodowe powoda. Trzeba bowiem zaznaczyć, że istotne znaczenie dla rozpoznania sprawy ma to, czy po powstaniu tytułu egzekucyjnego - w tym wypadku nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym wydanego 23 grudnia 2005 r., któremu 19 kwietnia 2006 r. nadano klauzulę wykonalności - nastąpiło zdarzenie, wskutek, którego zobowiązanie to wygasło albo nie może być egzekwowane. Zaś w rozpoznawanej sprawie powództwo może być oparte na zdarzeniach, które nastąpiły po zamknięciu rozprawy, a także na zarzucie spełnienia świadczenia, jeżeli zgłoszenie tego zarzutu w sprawie było z mocy ustawy niedopuszczalne. Art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. wyraźnie wskazuje, że powództwo opozycyjne, w tym przypadku, musi być oparte na zdarzeniu w następującym po powstaniu tytułu egzekucyjnego (nakazu zapłaty). Powód wskazuje, że
w okresie, którego dotyczy tytuł egzekucyjny, nie użytkował spornego terenu, natomiast jako zdarzenie następujące po powstaniu tytułu egzekucyjnego wskazuje wyrok Sądu Rejonowego w Gliwicach z 29 sierpnia 2008 r. oddalający powództwo o wydanie. Jego zdaniem zdarzeniem, z którym związany jest skutek wygaśnięcia zobowiązania bądź niemożność jego egzekwowanie jest wydanie tegoż orzeczenia. Uważa tak dlatego, że ustalono tam, iż powód
w odpowiedzi na wezwanie do zapłaty wskazał, że garaż na nieruchomości opuścił i obecnie już jej nie użytkuje. Trzeba mieć jednak na uwadze również to, że Sąd Rejonowy, oddalając powództwo obecnej pozwanej wskazał, że w chwili zamknięcia rozprawy obecny powód nie władał jej nieruchomością.

Wydanie tytułu egzekucyjnego stanowiącego nakaz zapłaty było oparte na twierdzeniu, że do 31 października 2005 r. powód zajmował nieruchomości i znajdujący się na niej garaż. Wyrok Sądu Rejonowego oddalający powództwo o wydanie opierał się zaś na tym, że powód nie jest już w posiadaniu tego garażu i nieruchomości, przy czym w odpowiedzi na wezwanie do zapłaty wskazywał, że opuścił garaż i go nie użytkuje, a pozwana odmówiła odebrania garażu.

Obecnie nie chodzi o to, aby po raz kolejny rozpoznać sprawę o zapłatę oznaczonej kwoty za bezumowne korzystanie z nieruchomości. Powód swymi wnioskami dowodowymi zmierzał do ustalenia zdarzeń, które miały miejsce przed powstaniem tytułu egzekucyjnego. Dodatkowo chce ustalać rozszerzoną prawomocność materialną wyroku oddalającego powództwo o wydanie, zapominając o tym, że także nakaz zapłaty jest orzeczeniem prawomocnym korzystającym również z tego przymiotu.

Jeżeli powód w chwili wydania tytułu egzekucyjnego nie użytkował bezumownie nieruchomości, to w tamtym postępowaniu powinien złożyć sprzeciw od nakazu zapłaty i wówczas ustalać w jakim czasie użytkował nieruchomość, a w jakim nie. Obecne postępowanie ma zaś na celu ustalenie czy po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło takie zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie wygasło albo nie może być egzekwowane.

Takim zdarzeniem nie może być wyrok Sądu Rejonowego w Gliwicach z 29 sierpnia 2008 r. oddalający powództwo o wydanie, aczkolwiek jest on wydany po wspomnianym wyżej nakazie zapłaty, natomiast nie wskazuje na okoliczności, które miały miejsce po wydaniu tego tytułu egzekucyjnego, ale na takie, które miały miejsce przed jego wydaniem.

Trzeba także zaznaczyć, że zgodnie z art. 353 ² k.p.c. do nakazów zapłaty stosuje się odpowiednio przepisy o wyrokach, jeżeli kodeks nie stanowi inaczej. Zgodnie z art. 366 k.p.c. wyrok prawomocny ma powagę rzeczy osądzonej tylko co do tego, co w związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia, a ponadto tylko między tymi samymi stronami. Jednocześnie z mocy art. 365 § 1 k.p.c. prawomocne orzeczenie wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby.

Apelujący zapomina o tym, że tytuł wykonawczy, który zwalcza został wydany przed wydaniem orzeczenia oddalającego powództwo o wydanie nieruchomości. Dlatego także tenże tytuł, z uwagi na prawomocność materialną, wiązał Sąd Rejonowy w chwili oddalenia powództwa o wydanie. Jednakże powództwo to zostało oddalone, albowiem w chwili zamknięcia rozprawy w sierpniu 2008 r. wykazano, że powód był w posiadaniu nieruchomości.

Twierdzenia apelującego zmierzające do wykazania nieprawidłowości stosowania regulacji prawa procesowego przez Sąd Rejonowy sąd w takiej sytuacji bezzasadne.

Wyrok Sądu Rejonowego z 29 sierpnia 2008 r. nie stanowi bowiem takiego zdarzenia, wskutek którego zobowiązanie opisane w nakazie zapłaty wygasło albo nie może być egzekwowane. Sentencja wyroku w ogóle nie odnosi się do tego nakazu zapłaty, a więc nie może powodować wygaśnięcia świadczenia nim zasądzonego. Co więcej tenże wyrok nie zmienia stanu faktycznego sprawy prowadzonej w postępowaniu upominawczym. Tym wyrokiem Sąd Rejonowy jedynie - uznając, że w dacie zamknięcia rozprawy obecny powód nie dysponuje nieruchomością - oddalił skierowane przeciwko niemu żądanie jej wydania.

Jako pierwszy wydany był nakaz zapłaty, który także się jako pierwszy się uprawomocnił, i to co do niego należy badać prawomocność związaną zarówno z art. 365 § 1 k.p.c., jak i z art. 366 k.p.c., albowiem to tym prawomocnym nakazem zapłaty był związany Sąd Rejonowy, oddalając powództwo o wydanie (por. art. 353 ² k.p.c.). Możliwe było zaś oddalenie powództwa o wydanie dlatego, że w chwili zamknięcia rozprawy ustalono, że powód nie dysponował już nieruchomością.

W judykaturze oraz nauce prawa procesowego cywilnego ugruntowane jest stanowisko, że z chwilą uprawomocnienia się wyroku dochodzi do prekluzji materiału faktycznego sprawy, w której został on wydany. Oznacza to, że jeżeli określone okoliczności i oparte na nich zarzuty lub wypływające z nich wnioski istniały i dały się sformułować w chwili zamknięcia rozprawy, lecz strona skutecznie ich nie podniosła lub nie przytoczyła, w związku
z czym nie zostały spożytkowane przez sąd przy wydawaniu wyroku, podlegają prekluzji, czyli - jak to określono w orzecznictwie – „wykluczającemu działaniu prawomocności” (por. np. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego - zasada prawna - z 23 października 1954 r., sygn. akt I Co 41/54, OSN 1956/1/3 oraz uchwały Sądu Najwyższego z 21 lipca
2010 r., sygn. akt III CZP 477/10, OSNC 2010/2/165 i z 2 lutego 2011 r., sygn. akt III CZP 128/10, OSNC 2011/10/108). Prekluzyjny skutek prawomocności oraz powagi rzeczy osądzonej jest niezależny od tego, czy strona ponosi winę w zaniechaniu przytoczenia określonych okoliczności lub podniesieniu właściwych zarzutów (por. uchwałę Sądu Najwyższego
z 5 czerwca 1954 r., sygn. akt II Co 26/54, OSN 1955/2/30). Powództwo przeciwegzekucyjne nie przełamuje więc zasady prekluzji łączonej z prawomocnością materialną, dlatego jego podstawą mogą być wyłącznie twierdzenia wskazujące, że po zamknięciu rozprawy poprzedzającej wydanie wyroku nastąpiły okoliczności, wskutek których zobowiązanie dłużnika wygasło z powodu wykonania lub z innych przyczyn albo nie może być egzekwowane. Nie mogą być natomiast podstawą tego powództwa zdarzenia istniejące przed powstaniem tytułu korzystającego z powagi rzeczy osądzonej, gdyż wówczas jego uwzględnienie prowadziłoby do zanegowania tej powagi i zakwestionowania prawomocnych orzeczeń, co jest niedopuszczalne (por. uchwałę Sądu Najwyższego z 23 maja 2012 r., sygn. akt III CZP 16/12, LEX 1227607).

Zastosowana przez Sąd Rejonowy regulacja prawna jest prawidłowa.

Dlatego też zarzuty apelacji są bezzasadne.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 385 k.p.c., należało orzec jak
w punkcie 1. sentencji.

Orzeczenie o kosztach postępowania odwoławczego zapadło na podstawie art. 98
§ 1 i 3 k.p.c. w związku z art. 99 k.p.c., § 2 pkt 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości
z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. poz. 1804 ze zm.) oraz § 10 ust. 1 pkt 1 tego rozporządzenia, albowiem powód przegrał sprawę i powinien zwrócić pozwanej koszty zastępstwa procesowego.

SSR (del.) Sławomir Łabuz SSO Arkadia Wyraz-Wieczorek SSO Roman Troll