Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 lutego 2018 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie – Wydział I Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący SSO Przemysław Jagosz

Protokolant prac. sąd. Natalia Indyka

po rozpoznaniu w dniu 12 lutego 2018 r., w O., na rozprawie,

sprawy z powództwa E. R.

przeciwko D. R. (1)

o uznanie za niegodnego dziedziczenia

I.  oddala powództwo;

II.  odstępuje od obciążania powódki kosztami procesu na rzecz pozwanej.

Sygn. akt I C 668/17

UZASADNIENIE

Powódka E. R. na rozprawie w dniu 19 września 2016 r. przed Sądem Rejonowym w Olsztynie, w toku sprawy o sygn. akt (...) w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku po zmarłym w dniu 30 sierpnia 2013 r. S. R. (1), zgłosiła ustnie żądanie uznania D. R. (1) za niegodną dziedziczenia po wymienionym.

Wezwana do uzupełnienia braków formalnych pozwu uzasadniła, że podstaw do uznania pozwanej za niegodną dziedziczenia upatruje w jej zachowaniu względem zmarłego męża, a jej ojca, tj. w niewypełnianiu przez nią obowiązku ponoszenia ciężarów związanych z utrzymaniem lokalu mieszkalnego przy ul. (...) O., który został jej darowany przez S. R. (1) w dniu 26 stycznia 2012 r. Ponadto w braku poszanowania przez pozwaną ostatniej woli zmarłego poprzez wypłacenie już po jego śmierci większości pieniędzy z jego rachunku bankowego w (...), pomimo wydania przez S. R. (1) dyspozycji na wypadek śmierci, na mocy której to E. R. miała zyskać uprawnienie do 100% środków zdeponowanych na tym koncie (art. 928 § 1 pkt 1 k.c.) W ocenie powódki pozwana swym postępowaniem zmierzała także do uniemożliwienia S. R. (1) sporządzenia testamentu zgodnie z jego wolą (art. 928 § 1 pkt 2 k.c.)

Powódka wniosła również o zasądzenie na jej rzecz od pozwanej kosztów postępowania. /k. 2, 5-14, 46-60; 208/

Pozwana D. R. (1) reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika w odpowiedzi na pozew wniosła o oddalenie powództwa w całości i o zasądzenie na jej rzecz od powódki kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych, ewentualnie według spisu kosztów przedłożonego na rozprawie.

Uzasadniając swoje stanowisko zaprzeczyła wszelkim twierdzeniom powódki, w tym wskazała, że nie została prawomocnie skazana za popełnienie przestępstwa, co uzasadniałoby twierdzenie pozwu o istnieniu podstawy z art. 928 § 1 pkt 1 k.c. Ponadto podniosła, że rzetelnie wypełniała swe powinności względem zmarłego męża. /k. 181-185/

Sąd ustalił, co następuje:

Powódka E. R. jest córką S. R. (1) ze związku z jego pierwszą żoną.

D. R. (1) pozostawała w związku małżeńskim ze S. R. (1) od dnia 15 lipca 1983 r. do dnia śmierci wymienionego - 30 sierpnia 2013 r.

E. R. o śmierci ojca dowiedziała się od D. R. (1) w dniu 1 września 2013 r.

/bezsporne; odpis aktu zgonu k. 16/

Małżonkowie S. R. (1) i D. R. (1) w dniu 26 stycznia 2012 r. przez notariuszem A. Z. dokonali nieodpłatnego przesunięcia majątkowego spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego nr (...) znajdującego się przy ul. (...) w O. z ich majątku wspólnego do majątku osobistego D. R. (1). Jednocześnie S. R. (1) zwolnił darowiznę z obowiązku zaliczenia na schedę spadkową po nim stosownie do treści art. 1039 § 1 k.c. D. R. (1) zobowiązała się zaś do zapewnienia mężowi możliwości dalszego swobodnego, dożywotniego, nieograniczonego korzystania z lokalu mieszkalnego.

Małżonkowie zamieszkiwali wspólnie do śmierci S. R. (1). E. R. pozostawała z ojcem w stałym kontakcie.

/dowód: wypis z aktu notarialnego k. 18-19/

S. R. (1) był posiadaczem konta nr (...) w banku (...) S.A. z siedzibą w W.. Rachunek objęty jest dyspozycją na wypadek śmierci w wysokości 100% na rzecz córki E. R..

D. R. (1) od dnia 5 października 2009 r. posiadała pełnomocnictwo męża do przedmiotowego rachunku bankowego.

W dniu 30 sierpnia 2013 r., już po śmierci S. R. (1), D. R. (1) dokonała wypłaty z w/w konta 50.000 zł. W dniu 5 września 2013 r. wymieniona wypłaciła kolejne 4.500 zł. W dniach 2 i 5 września 2013 r. D. R. (1) zerwała lokaty terminowe na kwoty po 150.000 zł, które następnie przelała z rachunku S. R. (1) na inne konto.

E. R. została powiadomiona o dyspozycji na wypadek śmierci dokonanej przez S. R. (1) oraz stanie jego konta pismem z dnia 22 października 2013 r.

/dowód: pismo (...) k. 17, 65; zestawienie operacji na rachunku S. R. k. 66, 103; 139-149; wyjaśnienia D. R. k. 208v-209/

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo o uznanie spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia podlegało oddaleniu z uwagi na upływ terminu zawitego z art. 929 k.c.

Na wstępie wskazać wypada, że w świetle przepisu art. 929 k.c. uznania spadkobiercy za niegodnego może żądać każdy, kto ma w tym interes prawny. Może to zatem być osoba, która ma interes majątkowy lub niemajątkowy (prawny lub moralny) w uznaniu spadkobiercy za niegodnego. W tym kontekście nie ulega wątpliwości, że powódka E. R., jako córka S. R. (1), pozostająca w kręgu potencjalnych spadkobierców ustawowych po ojcu, ma interes prawny w żądaniu uznania za niegodną dziedziczenia innej spadkobierczyni ustawowej, tj. żony zmarłego - D. R. (1).

Niezależnie od powyższego podkreślić jednak należy, iż możliwość żądania uznania danej osoby za niegodną dziedziczenia po spadkodawcy została przez ustawę ograniczona dwoma terminami. Z żądaniem uznania za niegodnego można mianowicie wystąpić w ciągu roku od dnia dowiedzenia się o przyczynie niegodności, nie później jednak niż przed upływem trzech lat od otwarcia spadku (art. 929 k.c.) Termin roczny jest terminem ruchomym, biegnie jednak zawsze najwcześniej od daty otwarcia spadku, przed tą datą bowiem wytoczenie powództwa jest bezprzedmiotowe. Nadto, w każdym przypadku - niezależnie od chwili dowiedzenia się o przyczynie niegodności - uprawnienie do wytoczenia powództwa wygasa z upływem lat trzech od daty otwarcia spadku. Pod pojęciem „wygasa” rozumie się natomiast, że termin ten ma charakter terminu zawitego, którego upływ Sąd bierze pod uwagę z urzędu, a nie jak w przypadku przedawnienia – dopiero po podniesieniu zarzutu przez stronę.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy, stwierdzić należy, że roszczenie powódki wygasło. Jak wynika z ustalonego stanu faktycznego spadkodawca S. R. (1) zmarł w dniu 30 sierpnia 2013 r. i z tą chwilą doszło do otwarcia spadku. Trzyletni termin do żądania uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia po S. R. (1) upłynął zatem, zgodnie z dyspozycją art. 929 zd. 2 k.c., z dniem 30 sierpnia 2016 r. Żądanie uznania D. R. (1) za niegodną dziedziczenia po wymienionym – co zostało potraktowane jako wytoczenie powództwa - E. R. zgłosiła natomiast na rozprawie przed Sądem Rejonowym w Olsztynie w dniu 19 września 2016 r., w toku sprawy o sygn. akt (...), a zatem już po upływie 3-letniego terminu zawitego.

Co więcej, zwrócić wypada uwagę, że powódka deklarowała powzięcie wiedzy na temat okoliczności mających uzasadniać uznanie pozwanej za niegodną dziedziczenia, tj. odnośnie wypłat dokonanych przez D. R. (1) środków pieniężnych z konta zmarłego, najpóźniej w dacie 23 czerwca 2014 r. (k. 8), co przemawia za uznaniem, że wymieniona uchybiła również rocznemu terminowi z art. 929 zd. 2 k.c.

Zgodnie natomiast z poglądem prezentowanym przez Sąd Najwyższy w pisemnych motywach wyroku dnia 30 stycznia 1998 r., I CKN 448/97 – który Sąd orzekający w pełni popiera – zarówno trzyletni jak i roczny termin wskazane w art. 929 k.c. mają charakter terminów zawitych z zakresu prawa materialnego i nie podlegają regulacjom przewidzianym w art. 121-123 k.c. dla terminów przedawnienia. Oznacza to, że po upływie tych terminów, w żadnym przypadku strona nie ma uprawnienia do żądania uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia. Z upływem terminu zawitego oznaczone prawo podmiotowe uprawnionego wygasa bowiem ex lege.

Mając zatem na uwadze jednoznaczne brzmienie przepisu art. 929 zd. 2 k.c., a także rygorystyczny charakter terminów w nim wskazanych, powództwo oddalono w całości (punkt I wyroku).

Na marginesie jedynie wskazać wypada, że w ocenie Sądu brak było również podstaw do rozpatrywania roszczenia powódki z punktu widzenia art. 5 k.c. Wypada zwrócić uwagę, że stosowanie przepisu art. 5 k.c. nie może prowadzić ani do zmiany treści normy prawnej, ani do nabycia, zniweczenia bądź modyfikacji prawa podmiotowego (por. uchwała składu siedmiu sędziów SN z dnia 20 czerwca 2013 r., III CZP 2/13, OSNC 2014 nr 2, poz. 10, str. 1, GP, Biul. SN 2013 nr 6, Biuletyn SN - IC 2013 nr 7-8, Biuletyn SN - IC 2014 nr 1, Legalis). W niniejszym postępowaniu, mając na uwadze treść przepisu art. 929 k.c., upływ terminu Sąd musiał natomiast wziąć pod uwagę z urzędu, niezależnie od tego czy na ich upływ powoływała się pozwana – co w niniejszej sprawie faktycznie nie miało miejsca. Ustawodawca ustanawiając relatywnie krótkie terminy na zgłoszenie roszczeń w zakresie uznania danej osoby za niegodną dziedziczenia miał zaś na uwadze zasadę pewności prawa, a przede wszystkim okoliczność, że stan niepewności co do kręgu osób uprawnionych do nabycia spadku po zmarłym nie może być przedłużany.

Dokonując rozstrzygnięcia o kosztach procesu Sąd miał na uwadze, że powódka E. R. jako strona przegrywająca niniejszą sprawę, winna – zgodnie z ogólną zasadą wynikającą z art. 98 k.p.c. - zwrócić pozwanej D. R. (1) jako wygrywającej koszty niezbędne do jej celowej obrony. Niemniej jednak Sąd stwierdził, że w przedmiotowym przypadku zachodzą przesłanki z art. 102. k.p.c. umożliwiające odstąpienie od obciążenia E. R. kosztami procesu. Za wypadek szczególnie uzasadniony w rozumieniu art. 102 k.p.c. rozumie się bowiem sytuację, gdy zasądzenie kosztów na rzecz wygrywającego przeciwnika w całości, a nawet w części, byłoby sprzeczne z powszechnym odczuciem sprawiedliwości oraz zasadami współżycia społecznego (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 17 kwietnia 2013 r., V CZ 131/12, niepubl.; z dnia 16 stycznia 2013 r., II CZ 154/12, niepubl.). Do tego rodzaju wypadków zalicza się okoliczności zarówno związane z przebiegiem samego postępowania - charakter dochodzonego roszczenia, jego znaczenie dla strony, przedawnienie roszczenia, subiektywne przekonanie o zasadności roszczenia wsparte na obiektywnych podstawach, jak też leżące poza procesem - a mianowicie sytuację majątkową i życiową strony (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 1 grudnia 2012 r., I CZ 26/11, niepubl.). Oczywistym jest przy tym, że zakwalifikowanie konkretnego przypadku, jako „szczególnie uzasadnionego" wymaga rozważenia całokształtu okoliczności sprawy.

Zważywszy na powyższe stwierdzić należy, że w rozpoznawanej sprawie zaistniała sytuacja przemawiająca za nietrafnością stosowania zasady odpowiedzialności za wynik sprawy, jak też uzasadniająca przyjęcie, że obciążenie powódki kosztami procesu kolidowałoby z odczuciem słuszności. Przedmiotowy spór nie miał wprawdzie charakteru precedensowego, a wykładnia zastosowanych przez Sąd przepisów jest jednolita, tym niemniej podkreślić wypada, że strona przegrywająca była subiektywnie przeświadczona o słuszności dochodzonego roszczenia, które to przekonanie wzmocniło stanowisko Sądu Rejonowego ze sprawy o sygn. akt(...), kiedy to wyartykułowane ustnie przez E. R. na rozprawie nowe – obok pierwotnie zgłoszonego - żądanie o uznanie D. R. (1) za niegodną dziedziczenia potraktowano jako powództwo, ignorując wymóg zachowania formy pisemnej z art. 193 § 2 ^{( 1 )}k.p.c. w zw. z art. 187 § 1-2 k.p.c. i okoliczność, że w dacie zgłoszenia ustnego żądania trzyletni termin zawity z art. 929 k.c., licozny od daty otwarcia spadku już upłynął.

Ponadto nie sposób pominąć, że powódka w toku niniejszej sprawy, podobnie jak w trakcie postępowania (...), nie była reprezentowana przez profesjonalistę. Strona wygrywająca korzystała natomiast z obsługi prawnej i to tego samego co w sprawie (...) pełnomocnika zawodowego, zaś przedmiot niniejszej sprawy pozostawał w ścisłym związku z problematyką postępowania o stwierdzenie spadku po S. R. (1). Mając zatem na uwadze tę okoliczność, jak też podstawę prawną zapadłego w sprawie rozstrzygnięcia (sprowadzającą się wszak do oceny dotyczącej upływu terminu do wystąpienia z powództwem) i związany z tym konieczny nakład pracy zawodowego pełnomocnika, Sąd uznał za właściwe odstąpić od obciążenia powódki kosztami procesu na rzecz pozwanej (punkt II wyroku).