Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 6 lipca 2017 roku w sprawie z powództwa S. P. przeciwko A. D. (1) o zachowek, Sąd Rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi oddalił powództwo oraz zasądził od powoda na rzecz pozwanej kwotę 3.617 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa adwokackiego.

Apelację od powyższego wyroku wniósł powód, zaskarżając go w całości. Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:

1.  naruszenie przepisów prawa materialnego tj. naruszenie art. 1000 § 1 ustawy kodeks cywilny, w związku z art. 405 i następne ustawy kodeks cywilny poprzez niezastosowanie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu, gdy przepisy te znajdują odpowiednie zastosowanie, poprzez uznanie, iż pozwana dokonując darowizny na rzecz matki i ojca nie jest już wzbogacona, w związku z czym żądanie powoda względem pozwanej nie jest zasadne, podczas gdy pozwana wyzbywając się korzyści powinna była liczyć się z obowiązkiem zapłaty – uzupełnienia zachowku;

2.  naruszenie przepisów postępowania tj. art. 233 ustawy kodeks postępowania cywilnego poprzez dokonanie dowolnej ceny dowodów, a w konsekwencji sprzeczność ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego poprzez przyjęcie, że celem działania pozwanej była troska o rodziców, a nie chęć uniknięcia obowiązku uzupełnienia zachowku powoda;

3.  naruszenie przepisów postępowania, a to przepisu art. 233§1 ustawy kodeks postępowania cywilnego poprzez niedokonanie wszechstronnej oceny zebranego materiału dowodowego, a w szczególności dowodu z korespondencji powoda z siostrami, wysłuchania stron i wyciągnięcia w efekcie błędnych wniosków wskazujących na to, że pozwana nie dowiedziała się wcześniej o żądaniach powoda dotyczących zachowku, podczas gdy powinna była liczyć się z obowiązkiem zapłaty lub uzupełnienia zachowku od dnia śmierci A. P.;

4.  naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 102 ustawy kodeks postępowania cywilnego przez jego niezastosowanie, polegające na obciążeniu powoda kosztami procesu, mimo że zachodzą przesłanki uzasadniające zwolnienie pozwanego od obowiązku poniesienia kosztów postępowania w tej sprawie.

W oparciu o wskazane zarzuty powód wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kwoty 28 888,00 złotych wraz z odsetkami od dnia uprawomocnienia orzeczenia do dnia zapłaty, a także zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, za obie instancje według nom prawem przepisanych, ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie Sądowi Rejonowemu dla Łodzi – śródmieścia w Łodzi do ponownego rozpoznania, a w razie nieuwzględnienia apelacji – nieobciążanie pozwanego kosztami postępowania, w tym kosztami zastępstwa procesowego na zasadzie art. 102 k.p.c.

W odpowiedzi na apelację pozwana wniosła o jej oddalenie oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie jest zasadna i podlega oddaleniu.

Wbrew zapatrywaniom strony apelującej, zaskarżone orzeczenie należało uznać za prawidłowe, stanowiące wynik właściwej oceny zebranego materiału dowodowego. Sąd Okręgowy podziela poczynione przez Sąd pierwszej instancji ustalenia i w konsekwencji przyjmuje za swoje, uznając za zbędne powielanie ich w całości w treści niniejszego uzasadnienia. W ocenie Sądu odwoławczego Sąd I instancji w sposób właściwy zastosował również odpowiednie przepisy prawne do stanu faktycznego niniejszej sprawy.

Na wstępie koniecznym jest odniesienie się do sformułowanych przez apelującego zarzutów naruszenia przepisów postępowania, gdyż wnioski w tym zakresie z istoty swej determinują rozważania co do pozostałych zarzutów apelacyjnych, bowiem jedynie nieobarczone błędem ustalenia faktyczne, będące wynikiem należycie przeprowadzonego postępowania mogą być podstawą oceny prawidłowości kwestionowanego rozstrzygnięcia w kontekście twierdzeń o naruszeniu przepisów prawa materialnego.

Zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. nie jest trafny. Uchybienia w powyższym zakresie strona apelująca upatrywała w błędnym przyjęciu przez Sąd I instancji, że pozwana dokonując w dniu 30 czerwca 2015 roku na rzecz swoich rodziców darowizny spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego i tym samym wyzbywając się korzyści uzyskanej od swojej babci A. P., nie musiała się liczyć z obowiązkiem zaspokojenia roszczenia powoda o zachowek po A. P., w sytuacji gdy w szczególności z dowodu
z korespondencji powoda z siostrami i wysłuchania stron wynikają odmienne wnioski.

Z powyższym stanowiskiem skarżącej nie można się zgodzić. Przede wszystkim prawidłowe postawienie zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. wymaga wskazania przez skarżącego konkretnych zasad (logicznego rozumowania, doświadczenia życiowego, całokształtu zebranego materiału dowodowego, przeprowadzenia określonych dowodów niezgodnie z zasadami procedury cywilnej, na przykład niezgodnie z zasadą bezpośredniości) lub przepisów, które sąd naruszył przy ocenie określonych dowodów (por. np. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 16 grudnia 2005 r., III CK 314/05, lex nr 172176, z dnia 13 października 2004 r., III CK 245/04, lex nr 174185). Skuteczne podniesienie tego zarzutu wymaga przeprowadzenia wywodu jurydycznego wykazującego, że dokonana ocena dowodów nie ma przymiotu wszechstronności lub została przeprowadzona z naruszeniem zasad logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego. Skarżący winien zatem wskazać konkretne wadliwie ocenione dowody i wykazać wyżej przywołane uchybienia. Takie zaś zarzuty w sprawie niniejszej nie zostały postawione. Generalnie zarzuty strony apelującej w tym zakresie sprowadzają się do forsowania własnej, korzystnej dla apelującej, oceny stanu faktycznego. W świetle zaś utrwalonych poglądów judykatury i piśmiennictwa nie jest wystarczającym uzasadnieniem zarzutu naruszenia normy art. 233 § 1 k.p.c. przedstawienie przez stronę skarżącą własnej oceny dowodów i wyrażenie dezaprobaty dla oceny prezentowanej przez Sąd pierwszej instancji. Subiektywne przekonanie strony o tym, którym dowodom należy przyznać wiarę oraz przekonanie strony o odmiennej ocenie poszczególnych środków dowodowych, nie może być podstawą kwestionowania swobodnej oceny dowodów dokonywanej przez sąd (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 24 września 2015 roku, III AUa 962/14, Lex numer 1820905). Apelujący, jak wynika z uzasadnienia apelacji, nie tyle kwestionuje ocenę dowodów w sprawie przeprowadzonych co brak wyprowadzenia w oparciu o te dowody właściwych wniosków. Tymczasem przepis
art. 233 § 1 k.p.c. reguluje jedynie kwestię oceny wiarygodności i mocy dowodowej przeprowadzonych w sprawie dowodów, a nie poczynionych ustaleń faktycznych,
czy wyprowadzonych z materiału dowodowego wniosków, bądź też ich brak.

Ustalony przez Sąd Rejonowy stan faktyczny został przyjęty przez Sąd Odwoławczy za własny bowiem wyprowadzony on został z dowodów, których ocena odpowiada wszelkim wskazaniom z art. 233 § 1 k.p.c. Sąd I instancji uwzględnił wszystkie przeprowadzone w toku postępowania dowody, wyciągnął z nich wnioski logicznie poprawne oraz odpowiadające aktualnym poglądom na sądowe stosowanie prawa. Bez czynienia dalszych ustaleń materiał zgromadzony w postępowaniu w pierwszej instancji stał się podstawą orzeczenia Sądu drugiej instancji.

Podstawą ustaleń faktycznych stanowiły osobowe źródła dowodowe w postaci zeznań świadków oraz stron postępowania, a także dowody z dokumentów, których wiarygodność nie była kwestionowana przez żadną ze stron stanowiąc tym samym pełnowartościowy materiał dowodowy. W oparciu o tak zebrany w sprawie materiał dowodowy Sąd Rejonowy trafnie ustalił, że w dniu 30 czerwca 2015 roku pozwana dokonała na rzecz swoich rodziców H. D. i A. D. (2) darowizny spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w Ł. przy ul. (...), które wcześniej otrzymała w darowiźnie od swojej babci. Jak wynika także z materiału dowodowego sprawy pozwana nie zamieszkiwała w przedmiotowym mieszkaniu i dokonując darowizny nie uzyskała żadnej korzyści. Z zeznań świadków W. R., H. D. oraz pozwanej wynikało również, że darowizny na rzecz swoich rodziców pozwana dokonała z uwagi na ich stan zdrowia i w chwili jej dokonywania nie wiedziała o jakichkolwiek żądaniach powoda, jak również o istnieniu testamentu, o którym dowiedziała się dopiero z pisma sądu z dnia 12 sierpnia 2016 roku w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku po A. P.. Zeznania świadków oraz pozwanej Sąd słusznie uznał za wiarygodne i stanowiące podstawę dokonanych ustaleń faktycznych i brak jest podstaw do ich kwestionowania.
Z zeznań tych wynika, że pozwana, jej matka oraz druga siostra powoda nie utrzymywały z nim kontaktów. O ile świadek W. R. potwierdziła w toku postępowania, że powód napisał list dotyczący zachowku, to miało to miejsce po 30 czerwca 2015 roku. Także H. D. zeznała, że otrzymała list od brata, jednakże był on z lipca 2015 roku i nie rozmawiała z córką o testamencie. W tych okolicznościach zeznania pozwanej, w których wskazywała, że nie otrzymywała z powodem żadnych kontaktów, nie otrzymywała od niego żadnych wiadomości tekstowych sms dotyczących zachowku i o żądaniu dowiedziała się dopiero z wezwania do zapłaty w dniu 29 listopada 2016 roku nie budziły wątpliwości również Sądu Okręgowego. Sama zaś treść zeznań powoda nie może przeważyć wymowy pozostałych zgromadzonych dowodów, dających spójny i przejrzysty obraz stanu faktycznego. Apelacja powoda nie zawiera żadnych argumentów które mogłyby skutecznie podważyć dokonaną przez Sąd Rejonowy ocenę dowodów.

Nieuzasadniony jest także zarzut naruszenia art. 102 k.p.c. W ocenie Sądu Okręgowego, Sąd I instancji w sposób prawidłowy określił zasadę ponoszenia kosztów postępowania przez strony, stosując regułę określoną w art. 98 k.p.c. Obok bezsprzecznie podstawowej zasady rządzącej orzekaniem o koszach wyrażonej w regule odpowiedzialności za wynik postępowania (art. 98 § 1 k.p.c.) istnieje także możliwość rozstrzygnięcia o kosztach procesu w odwołaniu do zasad słuszności (art. 102 k.p.c.). Niemniej jednak wbrew stanowisku strony skarżącej brak było w niniejszej sprawie podstaw do zastosowania dobrodziejstwa przewidzianego w art. 102 k.p.c. Przede wszystkim odstępstwo od zasady odpowiedzialności za wynik procesu, przewidziane w art. 102 k.p.c., jest uzasadnione, kiedy przemawiają za nim szczególne względy. Ustalenie, czy w danych okolicznościach zachodzą „wypadki szczególnie uzasadnione”, ustawodawca pozostawił swobodnej, choć nie dowolnej ocenie sądu. Sama treść przepisu mówiąca o wypadkach szczególnie uzasadnionych przemawia za tezą, że wyłącza się stosowanie wykładni rozszerzającej (tak też SN w postanowieniach z dnia 16 lutego 1981 r., IV PZ 11/80 i dnia 13 października 1976 r., IV PZ 61/76). W postanowieniu z dnia 11 marca 2011 r., sygn. akt II CZ 104/10, opubl. LEX nr 784918 Sąd Najwyższy stwierdził nadto, że urzeczywistniający zasadę słuszności art. 102 k.p.c. (…) związany jest z obowiązkiem strony podania okoliczności zezwalających na przyjęcie, że zachodzi „szczególnie uzasadniony wypadek”. Podstawę do jego zastosowania stanowią konkretne okoliczności danej sprawy, przekonujące o tym, że w danym przypadku obciążenie strony przegrywającej kosztami procesu na rzecz przeciwnika byłoby niesłuszne, niesprawiedliwe. Stanowią je zarówno fakty związane z samym procesem jak i leżące poza nim, a dotyczące sytuacji życiowej, stanu majątkowego stron, które powinny być oceniane przede wszystkim z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego (tak SN w postanowieniu z dnia 16 lutego 2011 r., sygn. akt II CZ 203/10, opubl. LEX nr 738399).

W ocenie Sądu Okręgowego wskazane w uzasadnieniu apelacji okoliczności nie stanowią podstawy do zastosowania zasady słuszności w odniesieniu do rozstrzygnięcia o kosztach procesu. Argumentacja w tym zakresie odnosi się bowiem jedynie do trudnej sytuacji finansowej i zdrowotnej powoda. Tymczasem jak już wcześniej wskazano, sama sytuacja ekonomiczna strony przegrywającej, nawet tak niekorzystna, że strona bez uszczerbku dla własnego utrzymania nie byłaby w stanie ponieść kosztów, nie stanowi podstawy zwolnienia na podstawie art. 102 k.p.c. od obowiązku zwrotu kosztów przeciwnikowi. O ile bowiem taki stan może uzasadniać zwolnienie strony - całkowicie lub częściowo - od kosztów sądowych, co wiąże się z zagwarantowaniem jej prawa do sądu, to nie uzasadnia to zwolnienia takiej strony od obowiązku zwrotu kosztów przeciwnikowi, który je poniósł (por wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 13 listopada 2014 roku, I ACa 596/14, Lex numer 1621084). Tym samym wskazane w apelacji okoliczności nie mogą zostać uznane za wystarczające do zastosowania zasady słuszności w odniesieniu do rozstrzygnięcia o kosztach procesu poniesionych przez powoda w niniejszej sprawie.

Nieuzasadniony jest także zarzut naruszenia art. 1000 § 1 k.c. w zw. z art. 405 k.c. poprzez ich niezastosowanie. Sąd Rejonowy trafnie wskazał, że pozwana dokonując darowizny mieszkania na rzecz swoich rodziców, czyli wyzbywając się przedmiotu darowizny nie wiedziała o jakichkolwiek żądaniach powoda o zachowek skierowanych do jej osoby, jak również nie wiedziała także o istnieniu testamentu. Jak wynika z prawidłowo poczynionych przez Sąd Rejonowy ustaleń faktycznych, pozwana w zamian za dokonaną darowiznę nie otrzymała również żadnej korzyści i darowizna dokonana została wyłącznie
z troski o swoich rodziców. Pozwana wyzbyła się całego przedmiotu darowizny w czerwcu 2015 roku, a zatem nie była wzbogacona w listopadzie 2016 roku, gdy otrzymała od powoda wezwanie do zapłaty zachowku. W tym stanie rzeczy, wbrew stanowisku apelującego i nie zostały spełnione przesłanki powstania odpowiedzialności za zaspokojenie roszczenia powoda o uzupełnienie zachowku w świetle art. 1000§1 zd. 2 k.c. Wskazać przy tym należy, że obdarowany ponosi odpowiedzialność za zachowek jedynie w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny, chyba że powinien liczyć się z obowiązkiem pokrycia roszczenia o zachowek (por. wyrok SA w Łodzi z dnia 22.05.2015 r., I ACa 1721/14, Lex nr 1771285; wyrok SA w Warszawie z dnia 10.07.2014 r., I ACa 113/14, Lex nr 1527263). Stan wzbogacenia należy ustalać na chwilę wystąpienia przez uprawnionego z roszczeniem o zachowek, stosując odpowiednio przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu (por. M. Pazdan, w: Komentarz do kodeksu cywilnego. Tom II (red. K. Pietrzykowski), W-wa 2012, s. 915; J. Kremis, w: Komentarz do kodeksu cywilnego (red. E. Gniewek), W-wa 2014, s. 1810). Zatem to chwila wystąpienia z roszczeniem przesądza o obowiązku liczenia się z powinnością zaspokojenia roszczenia o zachowek. W realiach niniejszej sprawy poza kwestią sporną jest, że powód wezwał pozwaną do zaspokojenia roszczenia dopiero w dniu 23 listopada 2016 r.,
a przed 30 czerwca 2015 r. takich roszczeń do pozwanej nie kierował. Co więcej, w czerwcu 2015 r. pozwana nie wiedziała nic o powołaniu jej przez A. P. do dziedziczenia
w drodze testamentu, co nakazywałoby jej liczyć się z obowiązkiem zaspokojenia długów spadkowych. Odmienne stanowisko prezentowane w apelacji wymagało udowodnienia,
a ciężar dowodu obciążał powoda (art. 6 k.c), któremu nie sprostał.

Konkludując, dokonana przez Sąd I Instancji ocena materialnoprawna jest zasadna,
a przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu nie znajdą zastosowania w tym stanie faktycznym sprawy.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy, na podstawie art. 385 k.p.c., oddalił apelację powoda.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. i zasądzono od powoda na rzecz pozwanej kwotę 1800 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym ustaloną na podstawie § 2 pkt 5 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. 2015.1800 z późn. zm.).

Zważywszy, że w toku postępowania drugoinstancyjnego powód korzystał z przyznanej z urzędu pomocy prawnej radcy prawnego A. Z. na podstawie art. 22 ³ ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (j.t. Dz.U. z 2017.1780) przyznał i nakazał wypłacić na rzecz ustanowionego z urzędu pełnomocnika ze Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Łodzi kwotę 2214 zł, obejmującą podatek VAT w wysokości 23%.