Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 30 grudnia 2015r.

Pozwem z dnia 12.06.2012r. powód S. A. wniósł o zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa – (...) na swoją rzecz kwoty 370.000,00 zł wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty tytułem naprawienia szkody za niezgodne z prawem przejęcie przez Skarb Państwa zabudowanej nieruchomości gruntowej położonej w miejscowości Ż., stanowiącej własność B. A.. Ponadto wniósł o zasądzenie od pozwanego na swoją rzecz kosztów procesu.

Na uzasadnienie swojego żądania powód wskazał, że jest jedynym spadkobiercą B. A., który w 1947r. wraz z całą rodziną został wysiedlony
z miejscowości Ż., gmina C., w ramach akcji „Wisła”. Akcja ta zmierzała do wysiedlenia ludności ukraińskiej na tereny ZSRR oraz Ziem Odzyskanych i objęła również rodzinę powoda mimo że nie była ona narodowości ukraińskiej. Ojciec powoda starał się
o wyłączenie z akcji i niedopuszczenie do przesiedlenia, ale bezskutecznie.

W związku z przymusowym przesiedleniem ojciec powoda pozostawił
w miejscowości Ż. grunt stanowiący jego własność o pow. (...) z wybudowanym domem drewnianym – mieszkalnym, szopą drewnianą i drewnianym chlewem z oborą. Ojciec powoda nabył gospodarstwo rolne na podstawie umowy kupna-sprzedaży z dnia(...)., która opiewała na sprzedaż działki, a następnie na tej nieruchomości postawione zostały zabudowania. Ponieważ akt notarialny świadczący o powyższej czynności prawnej zaginął, Sąd Okręgowy (...) w sprawie o sygn. (...) ustalił, że ojciec powoda zamieszkały we wsi Ż. został w 1947r. przesiedlony wraz z rodziną na inne miejsce zamieszkania pozostawiając we wsi Ż. grunt o pow. (...) z wybudowanym na tym gruncie domem. Rodzina powoda została wysiedlona na tereny ziem zachodnich do miejscowości K., dawne woj. (...) i nie otrzymała żadnego majątku tytułem rekompensaty za utracone mienie.

W dalszej kolejności powód wskazał, że grunty pozostawione przez jego rodzinę we wsi Ż. zostały przejęte na rzecz Skarbu Państwa na mocy orzeczenia Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w L. z dnia (...)W chwili obecnej grunty te należą w większości (choć nie w całości) do osób trzecich. W końcu po latach starań powoda w dniu 19 sierpnia 2011r. Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi stwierdził nieważność orzeczenia Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w L. z dnia (...) w części dotyczącej przejęcia nieruchomości we wsi Ż. będących własnością ojca powoda. W toku powyższej sprawy Minister ustalił, że kwestionowane przez rodzinę powoda orzeczenie zostało wydane z rażącym naruszeniem prawa. W związku z tym, że decyzja o uznaniu orzeczenia Powiatowej Rady Narodowej w L. z dnia(...)za nieważne została wydana po dniu 01.09.2004r., to dopuszczalna jest droga sądowa, a odpowiedzialność Skarbu Państwa wynika z przepisu art. 417 ^{( 1)} § 2 kc. Powód podniósł, że pomiędzy szkodą w postaci utraty własności nieruchomości a wydaniem orzeczenia z dnia (...) zachodził normalny związek przyczynowy, ponieważ na mocy tego orzeczenia ojciec powoda został pozbawiony swojej własności bez odszkodowania.

Uzasadniając wysokość roszczenia powód podniósł, że jego ojciec - B. A. został pozbawiony majątku w postaci gruntu o pow. (...) wraz z wybudowanym na tym gruncie domem, zadaszeniem na siano, szopą drewnianą i drewnianym chlewem
z oborą, a według wiedzy powoda obecnie ceny gruntów w B. wahają się
w granicach od 15 do 150 zł za m ². Powód przyjął do wyliczenia odszkodowania kwotę 16 zł za 1 m ² za działkę o pow. 25.000 m ².

Jednocześnie powód wyraził wolę otrzymania części ekwiwalentu za pozbawienie mienia w naturze, tj. nieruchomości gruntowej przylegającej do jego działki nr (...), która nie została zbyta na rzecz osób trzecich i stanowi nadal własność Skarbu Państwa o pow. (...) położona w miejscowości M. (L.).

Pismem z dnia 29 marca 2012r. powód zwrócił się do (...)
z wnioskiem o ugodowe załatwienie sprawy, ale otrzymał odpowiedź, że ustalenie żądanego odszkodowania będzie możliwe dopiero w postępowaniu sądowym, w oparciu o opinię biegłego rzeczoznawcy.

W odpowiedzi na pozew (k. 61 – 65) pozwany Skarb Państwa – (...) zastępowany przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powoda na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przewidzianych. Pozwany zarzucił, że Minister Rolnictwa stwierdzając nieważność orzeczenia Prezydium Powiatowej Rady Narodowej z dnia (...)jako zasadniczą przyczynę rozstrzygnięcia wskazał błędy natury proceduralnej, natomiast brak jest podstaw do uznania, że nie zachodziły przesłanki umożliwiające przejęcie nieruchomości na podstawie art. 1 ust. 1 dekretu Rady Ministrów z dnia 27 lipca 1949r. Następnie pozwany podniósł, że powód w niniejszym postępowaniu powinien wykazać, że nieruchomości wymienione w wadliwym orzeczeniu są tożsame z tymi, jakie zostały objęte wyrokiem Sądu Okręgowego w (...)

Z ostrożności procesowej pozwany zakwestionował wysokość żądanej przez powoda kwoty jako nieudowodnioną i dowolną. Zarzucił również nieprawidłowe żądanie przez stronę powodową odsetek od dnia wniesienia pozwu.

W piśmie procesowym z dnia 30.06.2015r. (k. 326-328) powód powołując się na opinię biegłej sądowej G. S. rozszerzył żądanie pozwu domagając się od pozwanego zapłaty kwoty 659.240,00 zł wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty tytułem naprawienia szkody za niezgodne z prawem przejęcie przez Skarb Państwa zabudowanej nieruchomości gruntowej położonej
w miejscowości Ż., a stanowiącej własność B. A.. Powód wskazał, że zgodnie z opinią biegłego rzeczoznawcy wartość nieruchomości gruntowych należących do poprzedników powoda według stanu na dzień 5 maja 1947r. wynosiła 659.240,00 zł i jego zdaniem to właśnie tę wartość należy przyjąć, ponieważ szkodę, jaką mu wyrządzono należy wiązać z faktem bezprawnego wysiedlenia w 1947r., a następnie bezprawnego wywłaszczenia w 1957r.

Powód podkreślił, że w 1947r. jego rodzina została bezprawnie wysiedlona ze swoich nieruchomości położonych w gminie Ż. w wyniku militarnej akcji „Wisła”. Ojciec powoda został niesłusznie objęty tą akcją, ponieważ ani on ani jego żona nie należeli do ludności Ukraińców, B., D. i Ł.. Ojciec powoda nie miał żadnej możliwości przeciwstawienia się bezprawnemu przesiedleniu go prowadzonemu przez ówczesne władze i wojsko. Kontynuacją działań organów państwowych, które zmierzały do prawnego zalegalizowania działań wysiedleńczych ludności w 1947r., było przejęcie na własność przez Skarb Państwa, co w przypadku B. A. nastąpiło (...). Gdyby nie doszło do bezprawnego wysiedlenia B. A. w 1947r., a w konsekwencji przymusowego pozbawienia go faktycznego władania nieruchomości, to Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w L. nie wydałoby orzeczenia wywłaszczeniowego.

Pozwany na rozprawie w dniu 18.11.2015r. podtrzymał swoje stanowisko wnosząc
o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda na rzecz Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kosztów zastępstwa procesowego (k. 338). W końcowym stanowisku (e-protokół rozprawy z dnia 18 listopada 2015r. od 00:45:42 do 01:00:00) pozwany podniósł, że w 1947r. rodzina powoda nie została wywłaszczona i przymusowo przesiedlona, tylko zamieszkały przez ich teren został objęty walkami wojska polskiego z UPA, co w ocenie pozwanego nie jest równoznaczne ze stwierdzeniem, iż w tamtym czasie władze polskiego państwa chciały wysiedlić rodzinę powoda.

Strona pozwana podkreśliła, że decyzja nadzorcza Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 19.08.2011r. wyraźnie stwierdziła, iż nieruchomość należąca do ojca powoda podlegała pod względem materialnoprawnym przejęciu przez Skarb Państwa na podstawie dekretu z 1949r., natomiast państwo przy przejęciu tej nieruchomości zastosowało wadliwy tryb. Według pozwanego, okoliczności opuszczenia przedmiotowej nieruchomości przez rodzinę powoda nie miały znaczenia i to nie z woli państwa, tylko z pewnych walk politycznych wynikało to, że państwo A. opuścili tę nieruchomość. Pozwany podniósł, że państwo polskie nie chciało wyrzucić z tych terenów rodziny powoda.

W dalszej kolejności strona pozwana zarzuciła, że decyzja Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w L. z (...)nie może być źródłem szkody i że w okolicznościach sprawy nie może być mowy o związku przyczynowym między tą decyzją a szkodą powoda. Natomiast nawet jeżeli przyjąć, że rodzina powoda została wysiedlona w 1947r. i to zdarzenie stanowiło źródło szkody, to w takim przypadku roszczenie powoda należałoby uznać za przedawnione albo według przepisów obowiązujących w tamtym okresie albo maksymalnie w terminie 10 lat licząc od 1989r.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

We wrześniu 1938r. B. A. – ojciec powoda S. A. nabył na podstawie nieformalnej umowy kupna-sprzedaży parcelę gruntową nr (...) położoną w miejscowości Ż., obecnie gmina C.. Powyższa nieruchomość stanowiła grunt
o pow. (...), który składał się z dwóch części: jednej części o pow. (...)o wymiarach (...) która częściowo odpowiada obecnym działkom ewidencyjnym o numerach (...) w miejscowości Ż. oraz drugiej części o pow. (...) o wymiarach ok.
(...), która znajduje się w odległości ok. 800 m od działek (...), to jest
w sąsiedztwie działki ewidencyjnej numer (...) położonej w miejscowości L., gmina C., zakupionej przez powoda. Na obu częściach zakupionej przez ojca powoda nieruchomości nie było infrastruktury technicznej. Po zakupie tej nieruchomości, na części
o pow. (...), rodzina powoda wybudowała:

- dom mieszkalny drewniany składający się z sześciu pomieszczeń użytkowych o pow. wewnętrznej (...) , od zewnątrz oszalowany deskami i pomalowany farbą olejną, od wewnątrz wykończony tynkiem i pomalowany, z drewnianymi podłogami pomalowanymi farbą olejną, z wysokim dachem pokrytym papą, z trzema piecami kaflowymi i jednym piecem kuchennym kaflowym,

- szopę drewnianą i drewniany chlew z oborą o powierzchni (...), pod jednym dachem pokrytym papą, z podłogą z bali drewnianych w chlewie i oborze,

- płot ze sztachet drewnianych stanowiący ogrodzenie przydomowego ogrodu o wymiarach 40 m x 50 m,

- studnię kopaną o głębokości 8 m, o średnicy kręgów 0,8 m, zadaszoną, z korbą do naboru wody.

Nową zabudowę ojciec powoda zgłosił do ubezpieczenia dnia(...)

W 1938r. w miejscowości Ż. znajdowały się 72 domy zamieszkałe przez 259 osób; istniała cerkiew, młyn wodny, kolejka wąskotorowa, handel wyrobami tytoniowymi, gajówka, kowal, jednoklasowa szkoła. W 1946r. wysiedlono 62 rodziny na Ukrainę. W 1947r. w ramach akcji „Wisła” wysiedlono pozostałą część ludności, a wojsko polskie spaliło wieś. Na terenach tych zamieszkiwała głównie ludność ukraińska, ale zarówno ojciec powoda, jak
i jego matka byli narodowości polskiej.

Rodzinę A. wysiedlono z miejscowości Ż. w dniu 5 maja 1947r.,
a zabudowania położone na ich nieruchomości zostały spalone. Rodzina powoda została wysiedlona na tereny ziem zachodnich – do miejscowości K., dawne woj. (...)
i nie otrzymała żadnej rekompensaty za utracone mienie. Ojciec powoda starał się
o wyłączenie jego nieruchomości z akcji „Wisła”, ale bezskutecznie. Jego podanie w kwietniu 1948r. zostało skierowane do Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego.

Grunty pozostawione w miejscowości Ż. przez rodzinę powoda zostały przejęte na rzecz Skarbu Państwa na mocy orzeczenia Prezydium Powiatowej Rady Narodowej
w L. z dnia (...), nr L.dz.(...). Orzeczenie Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w L. zostało wydane na podstawie dekretu z dnia 5 września 1947r.
o przejęciu na własność państwa mienia pozostałego po osobach przesiedlonych do ZSRR (Dz.U. nr 59, poz. 318) oraz dekretu z dnia 27 lipca 1949r. o przejęciu na własność państwa niepozostających w faktycznym władaniu właścicieli nieruchomości ziemskich, położonych w niektórych powiatach województwa (...), (...), (...)
i (...) (Dz.U. nr 46, poz. 339) oraz przepisów rozporządzenia wykonawczego
w sprawie dekretu z dnia 16 września 1950r. W powyższym orzeczeniu w pkt. I uznano, że
w 33 wsiach – grunt o łącznej pow. 41057,74 ha: a) pozostał po osobach repatriowanych do Związku Radzieckiego, b) pozostał po osobach przesiedlonych na Ziemie Zachodnie, c) nie znajduje się w faktycznym władaniu właścicieli niewiadomych z miejsca pobytu. W pkt. II stwierdzono, że grunty w wymienionych powyżej wsiach pozostałe po osobach repatriowanych do Związku Radzieckiego przeszły na Skarb Państwa z dniem 1 lipca 1945r.,
a pozostałe grunty przejęto na rzecz Skarbu Państwa (k. 22-23).

Ojciec powoda pracował na kolei i nigdy nie opuściłby terenów w miejscowości Ż. gdyby nie został przymusowo wysiedlony. Dopiero w 1957r. B. A. dostał zgodę na powrót i wrócił do miejscowości Ż. w 1958r., gdzie otrzymał służbowe mieszkanie. Z kolei powód otrzymał zgodę na powrót na te tereny w 1962r. Działka, na której znajdował się przed akcją „Wisła” dom rodzinny powoda, została zabudowana, ale część tej nieruchomości o pow. ok. 20 arów jest wciąż wolna. W pobliżu tej nieruchomości znajduje się zakupiona przez powoda działka o nr (...) na M., położona w miejscowości L., gmina C..

Ojciec powoda – B. A. zmarł w dniu (...)., a na mocy postanowienia Sądu Rejonowego w(...)z dnia (...) sygn.(...), spadek po nim nabył w całości powód S. A. – na podstawie testamentu z dnia(...).(k. 17)

W wyroku z dnia (...) sygn. akt(...)(k.16), Sąd Okręgowy (...) Wydział I Cywilny w pkt. I ustalił, że ojciec powoda - B. A. ur. (...) w W., syn A. i E., zam. we wsi Ż., gmina C., przesiedlony wraz z rodziną w 1947 roku na inne miejsce zamieszkania, pozostawił we wsi Ż. – gmina C. grunt o pow. (...) z wybudowanym na tym gruncie:

- domem drewnianym mieszkalnym trzyizbowym z werandą, krytym papą wybudowanym
w 1938 roku,

- zadaszeniem na siano drewnianym – krytym gontami,

- szopą drewnianą krytą gontami,

- drewnianym chlewem i oborą.

W dniu (...) powód S. A. zwrócił się z wnioskiem
o stwierdzenie nieważności orzeczenia Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w L.
z dnia (...) wskazując, że dotyczy on stwierdzenia nieważności ww. orzeczenia
w części dotyczącej przejęcia gruntu należącego do jego ojca B. A.
w miejscowości Ż..

Ostatecznie decyzją z dnia 19 sierpnia 2011r. Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi, (...) w pkt. 1 uchylił w całości zaskarżoną decyzję; w pkt. 2 stwierdził nieważność orzeczenia Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w L. z dnia(...) znak L.dz. (...) (...)orzekającego o przejęciu na Skarb Państwa nieruchomości położonych m.in. w miejscowości Ż. – w części dotyczącej przejęcia nieruchomości we wsi Ż. będących własnością B. A., a w pkt. 3 umorzył postępowanie pierwszej instancji w części, w której prowadzone było ono w stosunku do M. D., L. K. i P. B.. W uzasadnieniu powyższej decyzji podkreślono, że osnowa orzeczenia wydanego na podstawie ww. dekretu powinna dokładnie wskazywać przejętą nieruchomość ziemską, a brak oznaczenia przejmowanych nieruchomości rażąco naruszał art. 75 ust. 1 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej
z dnia 22 marca 1928r. o postępowaniu administracyjnym. Ów brak prowadził bowiem do niewykonalności tejże decyzji, co oznacza, że nie mogła ona być tytułem wykonawczym skierowanym na odebranie nieruchomości.

W decyzji tej ustalono również, że ojciec powoda – B. A. był właścicielem gruntu o pow. (...) wraz z zabudowaniami. Wprawdzie z prywatnej umowy kupna-sprzedaży z dnia (...)wynika, że sprzedaży dokonywano w częściach ułamkowych. Nie można jednak wyciągać stąd wniosku o istnieniu współwłasności, tym bardziej że umowy nie sporządzono w przepisanej formie, a dokumenty, które mogłyby jednoznacznie wskazać tytuł prawny poszczególnych osób, zaginęły (k. 27/1 i 27/2).

Powyższa decyzja Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 19 sierpnia 2011r. została zaskarżona przez E. K., B. K., J. K. i Z. K.,
a wyrokiem z dnia (...), sygn. (...), Wojewódzki Sąd Administracyjny w W. oddalił skargę.

(dowód: odpis z dnia 27.05.2003r. z akt znajdujących się w zasobie Archiwum Państwowego w P. – k. 9, pismo B. A. z dnia (...) – k. 10, fragment umowy kupna-sprzedaży z dnia (...)– k. 11, zgłoszenie budowli do ubezpieczenia z dnia (...)oraz dowód ubezpieczeniowy (...) – k. 12-13, zaświadczenie Urzędu Gminy w K. z dnia (...) – k. 14, świadectwo pochodzenia i chrztu B. A. z dnia (...) – k. 15, wyrok Sądu Okręgowego w (...) z dnia (...) sygn. (...) – k. 16, postanowienie Sądu Rejonowego w (...)z dnia (...), sygn. (...)– k. 17, szkice domu mieszkalnego i budynków położonych na nieruchomości nabytej przez ojca powoda oraz pisemne oświadczenia S. W. i R. S. – k. 18-21, orzeczenie Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w L. z dnia (...) – k. 22, Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w R. poz. 19 – k. 23, decyzja Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia (...) – k. 24-28, wydruki z portalu „nieruchomości.pl” – k. 29-33, wyrysy z mapy ewidencji gruntów – k. 36-37, odpis wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w W. z dnia (...)., sygn. akt (...)– k. 109, opinia biegłej sądowej z zakresu (...) – k. 266-284, opinia uzupełniająca biegłej sądowej G. S. – k. 300-301, uzupełniająca opinia ustna biegłej sądowej G. S. – k. 329-330 oraz e-protokół rozprawy z dnia (...)od 00:02:00 do 00:24:00 min, zeznania świadka R. S. – k. 245-246, zeznania powoda S. A. – k. 336-337 oraz e-protokół rozprawy z dnia (...) od 00:04:00 do 00:22:00).

Ustalono, że wartość nieruchomości o powierzchni gruntu(...)wraz z zabudową według stanu na dzień 5 maja 1947r. wynosi ogółem 659.240,00 zł.

Z kolei wartość powyższej nieruchomości według stanu na dzień 8 lutego 1957r. wynosi 381.500,00 zł.

Ze względu na sposób użytkowania w dniu 5 maja 1947r. wyceniana nieruchomość była nieruchomością rolno-budowlaną usytuowaną przy głównej drodze publicznej, wzdłuż której znajdowała się zabudowa mieszkalna jednorodzinna, zabudowa usługowo-handlowa, trasa kolejki wąskotorowej ze stacjami w pobliżu nieruchomości.

(dowód: opinia biegłej sądowej z zakresu (...) z dnia 30.01.2015r. – k. 266-284, opinia uzupełniająca biegłej sądowej G. S. z dnia 12.005.2015r.– k. 300-301, uzupełniająca opinia ustna biegłej sądowej G. S. – k. 329-330 oraz e-protokół rozprawy z dnia (...)od 00:02:00 do 00:24:00).

Pismem z dnia 29 marca 2012r. powód S. A. wezwał Skarb Państwa – (...)do zapłaty odszkodowania w wysokości 370.000,00 zł wraz
z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia otrzymania niniejszego wezwania – tytułem niezgodnego z prawem przejęcia przez Skarb Państwa nieruchomości położonej m.in.
w miejscowości Ż., stanowiącej własność B. A., w terminie 14 dni od daty otrzymania tego pisma pod rygorem skierowania sprawy na drogę sądową.

Pozwany odmówił wypłaty powodowi odszkodowania.

(dowód: wezwanie do zapłaty odszkodowania z dnia 29.03.2012r. – k. 34-35, fakt bezsporny między stronami).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie wyżej powołanych dokumentów, zarówno urzędowych, jak m.in. decyzja Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 19.08.2011r., czy wyrok Sądu Okręgowego (...) z dnia (...) oraz przedłożonych przez stronę powodową dokumentów prywatnych, których autentyczność sporządzenia nie budziła wątpliwości Sądu.

Czyniąc ustalenia dotyczące określenia wartości nieruchomości gruntowej o pow. (...)należącej przed przesiedleniem i wywłaszczeniem do ojca powoda, a położonej
w miejscowości Ż. w gminie C., Sąd oparł się w całości na opinii biegłej sądowej
z zakresu (...), która zarówno w opinii pisemnej, jak w opiniach uzupełniających (ustnej i pisemnej), przekonująco argumentowała wnioski końcowe opinii i odniosła się w sposób precyzyjny do zarzutów strony pozwanej. Sąd uznał powyższą opinię za wiarygodną i w pełni miarodajną, ponieważ jest jasna, rzeczowa, kompleksowa, fachowa i została sporządzona z uwzględnieniem zarówno wiedzy specjalnej, jak i doświadczenia zawodowego biegłej sądowej. Na koniec postępowania żadna ze stron nie wnosiła o dopuszczenie dowodu z opinii innego biegłego, w szczególności nie żądała tego strona pozwana (k. 330).

Sąd uznał w całości za wiarygodne zarówno zeznania świadka R. S., jak
i zeznania powoda S. A., ponieważ były szczere, spontaniczne, logiczne, wzajemnie uzupełniające się oraz korespondujące z zalegającymi w aktach sprawy dokumentami.

Sąd zważył, co następuje:

W odniesieniu do wskazanej przez powoda podstawy prawnej dochodzonego przez niego roszczenia podnieść należy, że zgodnie z uchwałą pełnego składu Sądu Najwyższego
z dnia 31 marca 2011r., sygn. akt III CZP 112/10, do roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej ostateczną decyzją administracyjną wydaną przed dniem 1 września 2004r., której nieważność lub wydanie z naruszeniem art. 156 § 1 kpa stwierdzono po tym dniu, zastosowanie ma art. 160 § 1, 2, 3 i 6 kpa.

Podstawą odpowiedzialności Skarbu Państwa w przedmiotowej sprawie jest zatem przepis art. 160 kpa, nie ma natomiast zastosowania przepis art. 417 ¹ kc, który wszedł w życie na mocy ustawy z dnia 17 czerwca 2004r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2004r. nr 162, poz. 1692) obowiązującej od dnia 1 września 2004r. Zgodnie z art. 2 pkt 2) powyższej ustawy nowelizacyjnej z dnia 17 czerwca 2004r., uchylony został przepis art. 160 kpa, natomiast w myśl art. 5 przedmiotowej ustawy do zdarzeń i stanów prawnych powstałych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy stosuje się przepisy art. 417 kc, art. 419 kc, art. 420 kc, art. 420 ¹ kc, art. 420 ² kc i art. 421 ustawy Kodeks cywilny oraz art. 153, art. 160 i art. 161 § 5 kpa – w brzmieniu obowiązującym do dnia wejścia w życie niniejszej ustawy.

Podsumowując, w świetle art. 5 ustawy nowelizującej za podstawę odpowiedzialności za szkody wyrządzone przed dniem 1 września 2004r. ostatecznych decyzji administracyjnych, których nieważność lub wydanie z naruszeniem art. 156 § 1 kpa stwierdzono po tym dniu, stanowią przepisy art. 160 kpa. Nie ma również wątpliwości co do tego, że od dnia wejście w życie ww. ustawy nowelizującej, właściwe do dochodzenia odszkodowania za szkodę wyrządzoną wadliwą decyzją administracyjną podjętą przed tym dniem jest – bez względu na dzień wydania ostatecznej decyzji nadzorczej – tylko postępowanie przed Sądami powszechnymi (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 4 października 2006r., I OSK 207/06, wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 9 października 2012r., I OSK 1302/11, uchwała pełnego składu Sądu Najwyższego
z dnia 31 marca 2011r., sygn. akt III CZP 112/10).

Zgodnie z treścią art. 160 § 1 kpa stronie, która poniosła szkodę na skutek wydania decyzji z naruszeniem przepisu art. 156 § 1 kpa albo stwierdzenia nieważności takiej decyzji, służy roszczenie o odszkodowanie za poniesioną rzeczywistą szkodę, chyba że ponosi ona winę za powstanie okoliczności wymienionych w tym przepisie. Do odszkodowania stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego, z wyłączeniem art. 418 tego kodeksu (art. 160 § 2 kpa). Odszkodowanie przysługuje od organu, który wydał decyzję z naruszeniem przepisu art. 156 § 1 kpa, chyba że winę za powstanie okoliczności wymienionych w tym przepisie ponosi inna strona postępowania dotyczącego tej decyzji (art. 160 § 3 kpa).

Stosownie do treści art. 160 § 6 kpa, roszczenie o odszkodowanie przedawnia się z upływem trzech lat od dnia, w którym stała się ostateczna decyzja stwierdzająca nieważność decyzji wydanej z naruszeniem przepisu art. 156 § 1 kpa albo decyzja, w której organ stwierdził, w myśl art. 158 § 2 kpa, że zaskarżona decyzja została wydana z naruszeniem przepisu art. 156 § 1 kpa.

Jak wskazał trafnie Sąd Najwyższy w wyżej cytowanej uchwale pełnego składu Sądu Najwyższego z dnia 31 marca 2011r., III CZP 112/10, stosowanie do przepisu art. 160 § 1-§ 3 kpa bez paragrafu 6 tegoż przepisu byłoby nie do pogodzenia z założeniami przyświecającymi ustanowieniu przewidzianej w tych przepisach odpowiedzialności odszkodowawczej. W tej sytuacji, wobec możliwości domagania się na podstawie art. 160 kpa, w związku z jego mocą wsteczną, odszkodowania także za szkody wyrządzone decyzjami wydanymi przed kilkudziesięciu laty – jeżeli tylko ich nieważność lub wydanie
z naruszeniem prawa stwierdzono po dniu 31 sierpnia 1980r. – jedynym odpowiednim rozwiązaniem jest przyjęcie, że przedawnienie roszczenia o odszkodowanie rozpoczyna bieg od dnia, w którym stała się ostateczna decyzja stwierdzająca nieważność decyzji wydanej
z naruszeniem przepisu art. 156 § 1 albo decyzja, w której organ stwierdził, w myśl art. 158§2, że zaskarżona decyzja została wydana z naruszeniem przepisu art. 156 § 1 kpa. Zastosowanie innego rozwiązania, spośród spotykanych w orzecznictwie sposobów określenia początku biegu przedawnienia roszczenia, czyniłoby tę odpowiedzialność iluzoryczną lub w najlepszym razie sprzyjałoby wikłaniu się stron w spory na tle przedawnienia dochodzonego roszczenia. Nie tylko więc przepis art. 160 § 1, 2 i 3, ale też art. 160 § 6 kpa ma na podstawie art. 5 ustawy nowelizującej z dnia 17.06.2004r. zastosowanie
w sprawach o naprawienie szkody wyrządzonej podjętymi przed dniem 1 września 2004r. ostatecznymi decyzjami administracyjnymi, których nieważność lub wydanie z naruszeniem art. 156 § 1 kpa stwierdzono po tym dniu.

Sąd orzekający w niniejszej sprawie w całej rozciągłości podziela powyższe stanowisko Sądu Najwyższego co do zastosowania przepisu art. 160 § 6 kpa dotyczącego przedawnienia roszczeń odszkodowawczych na skutek stwierdzenia nieważności decyzji administracyjnej.

W tym miejscu należy również przywołać stanowisko Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego (por. uzasadnienie uchwały 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 2015r., III CZP 78/14), zgodnie z którym dokonując wykładni przepisu art. 160 § 6 kpa trzeba wziąć pod rozwagę także jej aspekt prokonstytucyjny. W tym kontekście nie można zatem pomijać zasady ochrony własności i prawa do słusznego odszkodowania za wywłaszczenie (art. 21 konstytucji RP), zasady równej dla wszystkich ochrony własności (art. 64 ust. 2 konstytucji), ogólnego prawa do równego traktowania i zakazu dyskryminacji (art. 32 konstytucji), a także powszechnego prawa do wynagrodzenia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej (art. 77 ust. 1 konstytucji).

Przenosząc powyższe rozważania na kanwę rozpatrywanej sprawy, Sąd uznał, że zastosowanie do zgłoszonego przez powoda roszczenia odszkodowawczego w związku
z wadliwą decyzją administracyjną z dnia 08.02.1957r., której nieważność stwierdzono decyzją nadzorczą z dnia 19.08.2011r. (k. 24-27), znajduje przepis art. 160 § 1-3 oraz § 6 kpa, a zatem jego roszczenie wniesione w dniu 12.06.2012r. nie jest przedawnione.

W dalszej kolejności Sąd miał na względzie, że stwierdzenie nieważności decyzji na podstawie art. 156 § 1 pkt. 2 kpa stanowiącej podstawę przejęcia własności nieruchomości osoby fizycznej przez państwo jest równoznaczne ze spełnieniem się jednej z przesłanek odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkodę poniesioną w związku z wadliwą decyzją. Niezbędne jest jednak wykazanie przez poszkodowanego rozmiaru szkody oraz jej związku z wydaniem decyzji uznanej następnie za nieważną lub wydaną z naruszeniem prawa (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 stycznia 2014r., IV CSK 213/13).

Jak wynika z ustaleń Sądu, poprzednik prawny powoda B. A. był właścicielem nieruchomości wraz z zabudowaniami położonej w miejscowości Ż.
o pow.(...) Na skutek działań wojska polskiego nieruchomość należąca do ojca powoda została objęta akcją „Wisła” i spalona w 1947r., a rodzina powoda została zmuszona do przesiedlenia się do miejscowości K. (dawne woj. (...)) mimo że rodzice powoda byli obywatelami narodowości polskiej a nie ukraińskiej.

W świetle materiału dowodowego zgromadzonego w aktach sprawy Sąd nie miał wątpliwości co do tego, że ojciec powoda był właścicielem nieruchomości o pow.(...)
w miejscowości Ż. i został zmuszony do przesiedlenia się, a to w związku
z działaniami wojska polskiego, które paliło zabudowania na tym terenie przygotowując się do walki z UPA. Wbrew twierdzeniom strony pozwanej, przesiedlenie się rodziny powoda miało charakter przymusowy i w żaden sposób nie wynikało z chęci zmiany miejsca zamieszkania. Z dokumentacji załączonej do pozwu przez powoda, a także z wiarygodnych zeznań S. A. wynika, że ojciec powoda starał się o wyłączenie należącej do niego nieruchomości z akcji „Wisła” i chciał uzyskać zgodę na powrót na teren miejscowości Ż., na co zezwolono mu jednak dopiero w 1957r. Sąd ustalił również, że nieruchomość będąca własnością ojca powoda została wywłaszczona na podstawie decyzji Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w L. z dnia (...) bez żadnej rekompensaty. Źródłem roszczenia powoda jest zatem powyższa decyzja z dnia (...) której nieważność została stwierdzona decyzją Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 19 sierpnia 2011r. i od tego momentu powód miał możliwość wniesienia roszczenia odszkodowawczego przeciwko pozwanemu.

Sąd nie podzielił zarzutów strony pozwanej, że istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy ma fakt, że decyzja z (...) uznana została za nieważną tylko ze względów formalnych i że irrelewantne były okoliczności przymusowego wysiedlenia rodziny powoda w 1947r. W ocenie Sądu, powyższe okoliczności dotyczące przymusowego wysiedlenia mają kluczowe znaczenie w tej sprawie, ponieważ rodzina A. nie opuściła swojej nieruchomości dobrowolnie, tylko została do tego zmuszona i nie można twierdzić, że istniały podstawy do przejęcia przedmiotowej nieruchomości przez Skarb Państwa na mocy dekretu z dnia 27 lipca 1949r. jedynie dlatego, iż w chwili wydania decyzji z dnia (...) nieruchomość ta nie pozostawała w faktycznym władaniu jej właściciela – bez uwzględnienia przyczyny takiego stanu rzeczy. Zdaniem Sądu, wydanie przez Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w L. decyzji z dnia (...)miało ścisły związek ze zdarzeniami w 1947r., na skutek których rodzina powoda została wysiedlona i ze względu na działania wojska polskiego musiała opuścić swoją nieruchomość. Twierdzenie strony pozwanej, że państwo polskie w rzeczywistości nie chciało „wyrzucić” rodziny powodów
z miejscowości Ż. jest ewidentnym nadużyciem wobec wydarzeń, które miały miejsce w 1947r. i wobec udzielenia zgody ojcu powoda przez władze państwa polskiego do powrotu na tereny tej miejscowości dopiero w 1957r. Nie są prawdziwe twierdzenia strony pozwanej iż do spalenia zabudowań na gruncie A. doszło podczas walk z UPA. Powód jak i świadek R. S. wyraźnie wskazywali w swoich zeznaniach, iż na ich oczach wojsko polskie spaliło zabudowania prewencyjnie, aby oddziały UPA nie miały zaplecza do dalszych walk.

Sąd orzekający w niniejszej sprawie podziela argumentację strony powodowej, że skoro rodzina powoda została całkowicie niesłusznie wysiedlona ze swojej nieruchomości położonej w miejscowości Ż., a decyzja administracyjna z (...)stanowiła niejako formalne potwierdzenie tego, że B. A. nie miał już w faktycznym władaniu przedmiotowej nieruchomości, to negatywna ocena działań władz państwa polskiego, oceniana również z punktu widzenia zasad współżycia społecznego, nie może pozostać bez wpływu na rozstrzygnięcie niniejszej sprawy. To, że ojciec powoda na skutek decyzji administracyjnej, której nieważność stwierdzono w(...), został wywłaszczony ze swojej nieruchomości było konsekwencją wydarzeń, które miały miejsce w 1947r.
i doprowadziły do utraty władania tej nieruchomości przez jej prawowitego właściciela.

W ocenie Sądu, okoliczność, że ojciec powoda wraz z rodziną w takich okolicznościach został zmuszony do przesiedlenia się na inne tereny i wskazaną powyżej decyzją z(...)został ostatecznie pozbawiony prawa własności przedmiotowej nieruchomości oraz że przez tak długi okres czasu - aż do wydania decyzji nadzorczej 19 sierpnia 2011r. - Skarb Państwa dysponował, zarządzał, obracał tą nieruchomością de facto bezpodstawnie, a nawet uzyskiwał określone środki pieniężne w związku ze zbyciem części gruntów na rzecz osób trzecich, a rodzina A. nie otrzymała z tego tytułu jakiejkolwiek rekompensaty, nie może pozostać bez wpływu na ocenę roszczenia powoda w niniejszej sprawie. W demokratycznym państwie prawa, w którym zasada ochrony prawa własności ma fundamentalne znaczenie, zasłanianie się przez państwo jedynie formalnym błędem decyzji administracyjnej z (...)w sytuacji gdy rodzina powoda została wysiedlona a następnie wywłaszczona ze swojej nieruchomości, nie może zasługiwać na ochronę prawną chociażby ze względu na elementarne poczucie sprawiedliwości. Strona powodowa słusznie zarzuca, że skoro władze państwa polskiego w maju 1947r. doprowadziły do wysiedlenia rodziny powoda z nieruchomości położonej w miejscowości Ż., a następnie formalnie zatwierdziły taki stan rzeczy decyzją wywłaszczeniową z(...), to takie postępowanie rodzi jednoznacznie negatywną ocenę i nie jest bez znaczenia przy ocenie zasadności roszczenia powoda.

Sąd podzielił twierdzenie strony powodowej, że ustalenie związku przyczynowego
w niniejszej sprawie nie powinno się wiązać wyłącznie z oceną, że decyzja administracyjna
z(...) została wydana jedynie z naruszeniem przepisów formalnych, ale również
z tym, że wydanie tej decyzji było konsekwencją nadużycia prawa przez władze państwa polskiego i bezpodstawnego wysiedlenia rodziny powoda w 1947r.

W uchwale pełnego składu Sądu Najwyższego z dnia 31 marca 2011r., sygn. akt III CZP 112/10 wskazano, iż w przypadku złożonego stanu faktycznego należy brać pod uwagę również wszystkie elementy, w tym elementy stanowiące ostatnie ogniwo danego zdarzenia, ostatni element określonego stanu faktycznego. Mając powyższe na uwadze należy wskazać, iż nie można rozpatrywać decyzji(...) bez powiązania z przymusowym wysiedleniem rodziny powoda w 1947r., zwłaszcza uwzględniając wysiłki B. A. by powrócić w swoje rodzinne strony, które zostały uwieńczone sukcesem dopiero w późniejszych latach. Decyzja o wyjeździe na tereny Ziem Zachodnich wiążąca się z pozostawieniem całego dobytku nie była samodzielna.

Konkludując, Sąd doszedł do przekonania, że pomiędzy decyzją wywłaszczeniową (...) wydaną w następstwie wysiedlenia rodziny A. z miejscowości
w Ż. w 1947r. a szkodą poniesioną przez ojca powoda, jaką była utrata będącej jego własnością nieruchomości, zachodzi adekwatny związek przyczynowy w rozumieniu art. 361 § 1 kc i dlatego roszczenie odszkodowawcze powoda jako następcy prawnego B. A. jest co do zasady słuszne i usprawiedliwione.

Ustalając wysokość należnego powodowi (jako następcy prawnego właściciela nieruchomości - (...)) odszkodowania Sąd oparł się na wiarygodnej
i miarodajnej opinii biegłej sądowej z zakresu szacowania nieruchomości G. S., która wyliczyła, iż wartość przedmiotowej nieruchomości według stanu na dzień(...) wynosi 381.500,00 zł. W ocenie Sądu, wyliczenie odszkodowania
w niniejszej sprawie należy odnieść do stanu z dnia (...) a nie z dnia(...) ponieważ źródłem szkody, to jest zdarzeniem pozbawiającym B. A. prawa własności nieruchomości w miejscowości Ż. była ostatecznie decyzja z dnia(...)., a nie sama utrata posiadania tej nieruchomości w następstwie zdarzeń, które miały miejsce w maju 1947r.

W tym stanie rzeczy, Sąd orzekł jak w pkt. I sentencji wyroku na podstawie art. 160 § 1-3 i § 6 kpa.

Strona pozwana podnosiła, iż powód nie wykazał że jego poprzednikowi prawnemu przysługiwało prawo własności co do spornych nieruchomości. W aktach sprawy zalega prawomocny wyrok Sądu Okręgowego (...)z dnia (...) sygn. akt (...) (k.16), gdzie ustalono, że ojciec powoda - B. A. pozostawił określone grunty w miejscowości Ż.. Orzeczenie to jest prawomocne i wiąże zarówno strony jak i Sąd. Nie zostało zaskarżone przez stronę pozwaną. Co prawda z przedmiotowego wyroku nie wynika by ojcu powoda przysługiwało prawo własności do spornych nieruchomości, jednakże biorąc pod uwagę treść dokumentów w postaci umowy sprzedaży z dnia (...) k. 11, odpisu k. 9, zgłoszenia do ubezpieczenia z dnia(...) k. 12 , dowodu ubezpieczeniowego (...)k. 13 Sąd nie miał wątpliwości iż B. A. przysługiwało prawo własności spornej nieruchomości. Należy pamiętać, iż w trakcie działań wojennych spłonęły księgi wieczyste w Sądzie Rejonowym (...)i powód nie może z tej przyczyny ponosić konsekwencji braku dowodu własności, zwłaszcza mając na uwadze okoliczności wysiedlenia mieszkańców miejscowości Ż..

Na marginesie należy wskazać, iż z akt związkowych wynika że powód od co najmniej 2002r. stara się o odzyskanie gruntów należących do jego ojca (pisma organów administracyjnych z roku 2002, 2003 i 2005 udzielanych w odpowiedzi na pisma powoda k.29-31, 27, 45-46).

Gdyby Sąd II instancji nie podzielił stanowiska tut. Sądu i przyjął, że roszczenie powoda uległo jednak przedawnieniu, to zdaniem Sądu biorąc wszystkie wyżej opisane okoliczności sprawy nie można uwzględnić zarzutu podniesionego przez stronę pozwaną. Uwzględnienie zarzutu strony pozwanej godziłoby w elementarne poczucie sprawiedliwości. Działanie pozwanego rodzi negatywną ocenę a przyjęcie za zasadne twierdzenia o przedawnieniu roszczenia powoda pogłębiło by wysoce negatywną ocenę postawy strony pozwanej. Podniesienie zarzutu przedawnienia roszczenia w tym konkretnym przypadku godzi zasady współżycia społecznego, a w szczególności w prawo do wynagrodzenia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej.

ODSETKI

O odsetkach od zasądzonej kwoty odszkodowania Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 kc w zw. z art. 455 kc mając na względzie, że jeszcze przed wniesieniem powództwa w przedmiotowej sprawie, co miało miejsce w dniu 12 czerwca 2012r., powód wezwał pozwanego do zapłaty, ale pozwany niesłusznie odmówił wypłaty jakiegokolwiek odszkodowania. W związku z powyższym, Sąd orzekł o odsetkach od dochodzonej przez powoda kwoty w pierwotnym pozwie, tj. 370.000,00 zł począwszy od dnia 12 czerwca 2012r., a od rozszerzonej części powództwa począwszy od dnia 16 lipca 2015r. tj. po upływie 14 dni od daty doręczenia na rozprawie w dniu 1 lipca 2015r. stronie pozwanej pisma zawierającego modyfikację żądania pozwu (art. 455 kc).

Dalej idące roszczenie powoda Sąd oddalił jako nadmiernie wygórowane
i niewykazane (pkt. II wyroku).

KOSZTY

Rozstrzygnięcie zawarte w pkt. III wyroku Sąd oparł na podstawie art. 102 kpc nie obciążając powoda kosztami procesu od nieuwzględnionej części powództwa, a to ze względu na szczególne okoliczności niniejszej sprawy, przede wszystkim fakt że na skutek bezpodstawnych działań państwa polskiego rodzina powoda została niesłusznie pozbawiona własności co do swej nieruchomości i nie otrzymała za to żadnej rekompensaty, ani nieruchomości zamiennej a roszczenie powoda było co do zasady słuszne i uzasadnione.

Ponadto w pkt. IV wyroku na podstawie art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982r. Prawo o adwokaturze (t.j. Dz.U. z 2015r. poz. 615 ze zm.) w zw. z § 6 pkt. 7 i § 2 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (t.j. Dz.U. z 2013r., poz. 461) przyznał adwokatowi K. od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Rzeszowie kwotę 8.856,00 zł tytułem zwrotu kosztów udzielonej powodowi pomocy prawnej z urzędu (w tym podatek
w kwocie 1.656,00 zł), które nie zostały pokryte przez stronę powodową ani w całości ani
w części.