Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 marca 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodniczący - Sędzia: SA Anna Michalik

Sędziowie: SA Małgorzata Micorek-Wagner

SO del. Sylwia Kulma (spr.)

Protokolant: st. sekr. sądowy Anna Kapanowska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 15 marca 2018 r. w W.

sprawy J. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych III Oddział
w W.

o rentę z tytułu niezdolności do pracy

na skutek apelacji J. K.

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie XIV Wydział Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 24 maja 2016 r. sygn. akt XIV U 3741/14

I.  prostuje oczywistą omyłkę zawartą w komparycji zaskarżonego wyroku w ten sposób, że po słowach: „oraz z dnia” zamiast daty decyzji „30 września 2015 r.” wpisuje: „21 września 2015 r.”;

II.  oddala apelację;

III.  przyznaje radcy prawnemu M. K. tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu J. K. w postępowaniu apelacyjnym kwotę 120 (sto dwadzieścia) złotych powiększoną o należny podatek od towarów i usług oraz kwotę 14,60 (czternaście 60/100) złotych, które to kwoty wypłaci Skarb Państwa – Kasa Sądu Apelacyjnego w Warszawie, odmawiając przyznania zwrotu kosztów w pozostałym zakresie.

Sylwia Kulma Anna Michalik Małgorzata Micorek-Wagner

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 30 czerwca 2014 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych III Oddział w W. odmówił J. K. prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy. W uzasadnieniu organ rentowy wskazał, że lekarz orzecznik orzeczeniem z dnia 05.06.2014 r. stwierdził u J. K. całkowitą niezdolność do pracy do 30.06.2015 r., która istnieje od 23.10.2013 r. Na podstawie złożonych dokumentów organ ustalił, że w dziesięcioleciu przed dniem powstania niezdolności do pracy tj. w okresie od 23.10.2003 r. do 22.10.2013 r. J. K. udokumentowała 2 lata i 13 dni okresów składkowych i 19 dni okresów nieskładkowych. Łącznie 2 lata, 1 miesiąc i 2 dni zamiast wymaganych 5 lat. Jednocześnie organ rentowy wskazał, że J. K. na przestrzeni całego życia udowodniła 16 lat i 7 dni okresów składkowych oraz 5 lat, 4 miesiące i 3 dni okresów nieskładkowych liczonych w wymiarze 1/3 okresów składkowych. Łącznie staż sumaryczny wynosi 21 lat, 4 miesiące i 10 dni okresów składkowych i nieskładkowych. (decyzja – k. 84 a.r.)

Kolejną decyzją z dnia 21 września 2015 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych III Oddział w W. ponownie odmówił J. K. prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, ponieważ nie udowodniła wymaganego 5-letniego okresu składkowego i nieskładkowego przed dniem powstania niezdolności do pracy oraz nie udowodniła 25-letniego okresu składkowego. Na podstawie złożonych dokumentów organ ustalił, że w dziesięcioleciu przed dniem powstania niezdolności do pracy tj. w okresie od 23.10.2003 r. do 22.10.2013 r. J. K. udokumentowała 2 lata, 1 miesiąc i 18 dni okresów składkowych i 19 dni okresów nieskładkowych. Łącznie 2 lata, 2 miesiące i 7 dni zamiast wymaganych 5 lat. Jednocześnie organ rentowy wskazał, że J. K. na przestrzeni całego życia udowodniła 16 lat, 1 miesiąc i 12 dni okresów składkowych oraz 5 lat, 4 miesiące i 14 dni okresów nieskładkowych liczonych w wymiarze 1/3 okresów składkowych. Łącznie staż sumaryczny wynosi 21 lat, 5 miesięcy i 26 dni okresów składkowych i nieskładkowych. (decyzja – k. 97 a.r.)

Odwołanie od powyższych decyzji złożyła J. K.. Odwołująca wskazała, iż posiada orzeczenie lekarza orzecznika o całkowitej niezdolności do pracy wydane do dnia 30.06.2015 r., które pozostaje w związku ze stanem narządu wzroku. Ponadto wskazała, że w okresie od 6.11.2013 r. do 4.02.2014 r. pobierała zasiłek chorobowy. Dodatkowo przyznano jej uprawnienia do zasiłku od 5.02.2014 r. do 10.03.2014 r. Odwołująca powołując się na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 23.03.2006 r. wskazała, iż osoby, które udowodniły okres składkowy i nieskładkowy wynoszący dla kobiety co najmniej 20 lat i są całkowicie niezdolne do pracy nie muszą wykazywać przewidzianego w art. 58 ust. 2 ustawy 5-letniego okresu składkowego i nieskładkowego przypadającego w ciągu ostatnich 10-ciu lat przed zgłoszeniem wniosku o rentę. Według karty przebiegu zatrudnienia z dnia 30.06.2014 r. wynika, że przepracowała 26 lat. (odwołanie – k. 2-4 a.s., k. 2-3 akt sprawy o sygn. XIV U 3227/15)

W odpowiedzi na odwołania Zakład Ubezpieczeń Społecznych III Oddział w W. wnosił o ich oddalenie wskazując, że zaskarżone decyzje zostały wydane na podstawie art. 12-14, art. 57, art. 58 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i są prawnie oraz faktycznie uzasadnione. W uzasadnieniu organ rentowy powoływał się na te same argumenty, które stanowiły podstawę wydania decyzji. (odpowiedź na odwołanie – k. 18-19 a.s., k. 10-11 akt sprawy o sygn. XIV U 3227/15)

Na rozprawie w dniu 26 listopada 2015 r. Sąd połączył sprawę o sygn. akt XIV U 3227/15 ze sprawą o sygn. akt XIV U 3741/14 celem wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia. (protokół z rozprawy – k. 14v akt sprawy o sygn. XIV U 3227/15)

Wyrokiem z dnia 24 maja 2016 r. Sąd Okręgowy w Warszawie XIV Wydział Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołania J. K. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych III Oddziału w W. z 30 czerwca 2014 r. i 30 września 2015 r. o numerach (...) (pkt. 1) oraz przyznał radcy prawnemu M. K. ze Skarbu Państwa – Kasy Sądu Okręgowego w Warszawie kwotę 837,63 zł tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej odwołującej się z urzędu (pkt. 2).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

J. K. (ur. (...)) w dniu 14 kwietnia 2014 r. złożyła wniosek o ustalenie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy. (wniosek – k. 1 a.r., tom I)

Lekarz orzecznik ZUS orzeczeniem z dnia 5 czerwca 2014 r. ustalił, iż J. K. jest całkowicie niezdolna do pracy do 30 czerwca 2015 r. Data powstania całkowitej niezdolności do pracy to 23 październik 2013 r. Całkowita niezdolność do pracy pozostaje w związku ze stanem narządu wzroku. (orzeczenie lekarza orzecznika ZUS – k. 76 a.r., tom I)

Decyzjami z dnia 30 czerwca 2014 r. i 21 września 2015 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych III Oddział w W. odmówił J. K. prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, ponieważ nie udowodniła wymaganego 5-letniego okresu składkowego i nieskładkowego przed dniem powstania niezdolności do pracy oraz nie udowodniła 25-letniego okresu składkowego. (decyzje – k. 84 i 97 a.r., tom I)

Sąd dopuścił dowód z opinii biegłego okulisty na okoliczność tego, czy po dniu 30 czerwca 2015 r. (tj. po dacie do której odwołująca jest całkowicie niezdolna do pracy wg lekarza orzecznika ZUS) J. K. jest nadal niezdolna do pracy, a jeżeli tak to czy całkowicie czy częściowo oraz czy na stałe czy do jakiejś daty. (k. 234 a.s.)

Na podstawie wywiadu i badania przedmiotowego oraz analizie dokumentacji medycznej biegły sądowy okulista stwierdził, że odwołująca J. K. jest po 30 czerwca 2015 r. osobą nadal całkowicie niezdolną do pracy do dnia 30 czerwca 2018 r. Odwołująca doznała urazu oka lewego (z następczą zaćmą pourazową, jaskrą wtórną oraz odwarstwianiem siatkówki) doprowadzającego mimo leczenia do braku poczucia światła – ślepoty oka lewego. Następnie doznała urazu oka prawego ze zwichnięciem soczewki tego oka. Ostrość wzroku oka prawego (lepiej widzącego) w chwili obecnej jest na poziomie 0,1. Rokowanie co do poprawy niepewne. (opinia biegłego sądowego okulisty z dnia 09.03.2016 r. – k. 257-258 a.s.)

W dziesięcioleciu przed dniem powstania niezdolności do pracy tj. w okresie od 23.10.2003 r. do 22.10.2013 r. J. K. udokumentowała 2 lata, 1 miesiąc i 18 dni okresów składkowych i 19 dni okresów nieskładkowych. Łącznie 2 lata, 2 miesiące i 7 dni zamiast wymaganych 5 lat. Na przestrzeni całego życia odwołująca udowodniła 16 lat, 1 miesiąc i 12 dni okresów składkowych oraz 5 lat, 4 miesiące i 14 dni okresów nieskładkowych liczonych w wymiarze 1/3 okresów składkowych. Łącznie staż sumaryczny wynosi 21 lat, 5 miesięcy i 26 dni okresów składkowych i nieskładkowych. (bezsporne)

Organ rentowy nie uwzględnił do stażu pracy odwołującej okresów:

1.  od 02.09.1990r. do 30.11.1990r., od 01.04.1992 r. do 27.12.1992 r. w Gospodarstwie (...) u B. S., ponieważ brak jest zgłoszenia do ZUS przez pracodawcę (wg świadectwa z dnia 27.12.1992 r. okres zatrudnienia trwał od 02.09.1990 r. do 27.12.1992 r.; na podstawie poświadczenia z dnia 09.08.1999 r. organ rentowy zaliczył okres od 01.12.1990 r. do 31.03.1992 r.);

2.  od 02.04.1991 r. do 15.03.1994 r. w Gminnej (...) w B., ponieważ w wyniku postępowania przeprowadzonego przez Wydział Kontroli Płatników i Składek ZUS III Oddział w W. ustalił, iż W. G. wystawiając druk Rp-7 oraz świadectwo pracy z dnia 08.04.1994 r. nie był w posiadaniu dokumentacji źródłowej, na podstawie której można byłoby potwierdzić zatrudnienie i wynagrodzenie J. K..

3.  02.2011 r., 11.2011 r., 12.2011 r. z tytułu zatrudnienia w (...) Sp. z o.o. w Ł., ponieważ na zaświadczeniu z dnia 20.07.2015 r. podpisanym przez A. W. wykazano błędne daty umów zleceń. Prawidłowy okres umów zleceń jest od 01.10.2001 r. do 31.01.2002 r.

Okres od 08.12.2003 r. do 29.02.2004 r. oraz od 26.11.2012 r. do 03.12.2012 r. z tytułu zatrudnienia w Zakładzie (...) w B. został zaliczony przez organ rentowy do stażu pracy.

W toku postępowania Sąd Okręgowy dopuścił dowód z opinii biegłych sądowych specjalistów z zakresu okulistyki i neurologii celem ustalenia, czy odwołująca jest całkowicie lub częściowo niezdolna do pracy zarobkowej, a jeżeli tak, to od kiedy, czy jest to niezdolność trwała, czy okresowa, a jeśli okresowa to na jaki okres. (postanowienia Sądu o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłych sądowych - k. 24, 60 a.s.)

Biegli sądowi okulista i neurolog w swoich opiniach nie stwierdzili u J. K. niezdolności do pracy. Sąd uznał ostatecznie te opinie za nieprzydatne wobec faktu iż poza sporem było, że orzeczeniem lekarza orzecznika ZUS J. K. została uznana za całkowicie niezdolną do pracy od 23 października 2013 r. do 30 czerwca 2015 r.

Sąd I Instancji wskazał, że powyższy stan faktyczny ustalił w oparciu o zgromadzone w toku postępowania przed organem rentowym i przed Sądem dokumenty oraz na podstawie opinii biegłych sądowych powołanych w niniejszej sprawie. Biorąc pod uwagę całokształt zgromadzonego materiału, w tym dokumentację medyczną Sąd Okręgowy uznał za miarodajną i prawidłową opinię biegłego sądowego okulisty z dnia 9 marca 2016 r.

W ocenie Sądu Okręgowego odwołania J. K. nie zasługiwały na uwzględnienie. W uzasadnieniu tego stanowiska Sąd I instancji wskazał, że zgodnie z treścią art. 57 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i retach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity Dz. U. z 2013 r., poz. 1440 ze zm.), renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełnił łącznie następujące warunki:

1)jest niezdolny do pracy;

2)ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy;

3) niezdolność do pracy powstała w okresach, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1 i 2, pkt 3 lit. b, pkt 4, 6, 7 i 9, ust. 2 pkt 1, 3-8 i 9 lit. a, pkt 10 lit. a, pkt 11-12, 13 lit. a, pkt 14 lit. a i pkt 15-17 oraz art. 7 pkt 1-3, 5 lit. a, pkt 6 i 12, albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów.

Przepisu ust. 1 pkt. 3 nie stosuje się do ubezpieczonego, który udowodnił okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiety lub 25 lat dla mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolny do pracy (art. 57 ust. 2).

Sąd Okręgowy wskazał, że uszczegółowenie przesłanek z art. 57 ust. 1 pkt 2 zawiera art. 58 ust. 1, zgodnie z którym warunek ten uważa się za spełniony, gdy ubezpieczony osiągnął okres składkowy i nieskładkowy wynoszący łącznie co najmniej:

1)1 rok - jeżeli niezdolność do pracy powstała przed ukończeniem 20 lat;

2)2 lata - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 20 do 22 lat;

3)3 lata - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 22 do 25 lat;

4)4 lata - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 25 do 30 lat;

5)5 lat - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat.

Co istotne zgodnie z treścią art. 58 ust. 2 ustawy okres, o którym mowa w ust. 1 pkt 5, powinien przypadać w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy; do tego dziesięcioletniego okresu nie wlicza się okresów pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy, renty szkoleniowej lub renty rodzinnej.

Nadto zgodnie z ust. 3 tego przepisu, jeżeli ubezpieczony nie osiągnął okresu składkowego i nieskładkowego, o którym mowa w ust. 1, warunek posiadania wymaganego okresu uważa się za spełniony, gdy ubezpieczony został zgłoszony do ubezpieczenia przed ukończeniem 18 lat albo w ciągu 6 miesięcy po ukończeniu nauki w szkole ponadpodstawowej, ponadgimnazjalnej lub w szkole wyższej oraz do dnia powstania niezdolności do pracy miał, bez przerwy lub z przerwami nieprzekraczającymi 6 miesięcy, okresy składkowe i nieskładkowe.

Sąd I instancji zaznaczył, że w postępowaniu sądowym wszczętym na skutek odwołania od decyzji organu rentowego badana jest legalność decyzji i orzekanie o niej możliwe jest tylko przy uwzględnieniu stanu faktycznego i prawnego istniejącego w chwili jej wydawania, zaś postępowanie dowodowe przed sądem jest postępowaniem sprawdzającym ustalenia dokonane przez organ rentowy. Zasadą jest zatem, iż sąd ocenia legalność decyzji organu rentowego według stanu rzeczy istniejącego w chwili jej wydania. W związku z powyższym wskazał, że w sprawie miała znaczenie nowelizacja wskazanego przepisu dokonana z dniem 23 września 2011 r. ustawą z dnia 28 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U.2011.187.1112), którą dodano przepis art. 58 ust. 4 ustawy, zgodnie z którym przepisu ust. 2 nie stosuje się do ubezpieczonego, który udowodnił okres składkowy, o którym mowa w art. 6, wynoszący co najmniej 25 lat dla kobiety i 30 lat dla mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolny do pracy.

Sąd zauważył, że z uzasadnienia projektu wspomnianej nowelizacji wynika wyraźnie, że konkretyzacją art. 57 ust. 1 pkt 2 jest art. 58 ustawy, określający minimalną długość okresów składkowych i nieskładkowych, wymaganych do powstania prawa do renty dla poszczególnych grup wiekowych. Dla osób, które stały się niezdolne do pracy powyżej 30 roku życia, ustawodawca w ust. 2 tego przepisu przewidział warunek, uzależniający powstanie prawa do renty od wykazania 5 lat okresów składkowych i nieskładkowych w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy. Ponadto ustalając, czy wnioskodawca ma wymagany staż ubezpieczeniowy, organ rentowy bada 10-lecie poprzedzające datę zgłoszenia wniosku lub datę powstania niezdolności do pracy – zależnie od tego, co jest korzystniejsze. Łagodniejsze warunki są wymagane od osób całkowicie niezdolnych do pracy, które mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący ogółem co najmniej 20 lat (kobieta) lub 25 lat (mężczyzna), w tym co najmniej 5 lat w ostatnim dziesięcioleciu. Takie osoby mają prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy bez względu na to, kiedy stały się niezdolne do pracy, ponieważ nie stosuje się do nich przepisu art. 57 ust. 1 pkt 3 ustawy. Muszą jednak wykazać również 5 lat okresów składkowych i nieskładkowych w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy.

Ze względu na rolę, jaką pełni renta z tytułu niezdolności do pracy, która nie jest świadczeniem o charakterze socjalnym na rzecz osób niezdolnych do pracy pozostającym bez związku z tytułem ubezpieczenia rentowego, ustawodawca uznał za celowe uzależnienie prawa do renty od tego, czy wnioskodawca, którego niezdolność do pracy powstała po 30 roku życia, posiada przynajmniej 5-letni staż ubezpieczeniowy w okresie ostatnich 10 lat. Dlatego zgodnie z obecnym stanem prawnym każda osoba, która stała się niezdolna do pracy po ukończeniu 30 roku życia, ma prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, jeżeli w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy ma przynajmniej 5-letni staż ubezpieczeniowy. Warunek ten musi spełnić zarówno osoba, która ma jedynie 5-letni, a więc minimalny wymagany okres, jak i ta, która ogółem ma, np. 20, 25-letni, czy nawet jeszcze dłuższy okres składkowy i nieskładkowy. Zatem, osoba, która w ostatnim dziesięcioleciu nie ma co najmniej 5 lat okresu składkowego i nieskładkowego, nie ma prawa do renty. Mając przy tym na względzie powołaną przez odwołującą uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2006 r., I UZP 5/05, Sąd Okręgowy wskazał, że ust. 4 dodany do art. 58 ustawy emerytalno-rentowej miał spowodować, że jedynie osoba całkowicie niezdolna do pracy, która udowodniła okres składkowy wynoszący co najmniej 25 lat dla kobiety i 30 lat dla mężczyzny, ma prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy bez względu na to, czy niezdolna do pracy stała się przed upływem 18 miesięcy od ustania ubezpieczenia lub innych okresów, wymienionych w art. 57 ust, 1 pkt 3 ustawy, jak również bez względu na to, czy w ostatnim dziesięcioleciu ma co najmniej 5-letni okres składkowy i nieskładkowy. Intencją ustawodawcy było zatem, aby rezygnacja z dodatkowych warunków dotyczyła jedynie osób całkowicie niezdolnych do pracy, posiadających tak długi okres składkowy.

Sąd Okręgowy podkreślił, że przyjęcie zmiany wynikającej z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (art. 58 ust. 4 ustawy), zwłaszcza w świetle uzasadnienia projektu tej ustawy, nie dopuszcza odmiennej wykładni omawianych przepisów. Taka konstrukcja przesłanek prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy obowiązuje od 23 września 2011 r., zatem ma zastosowanie w sprawie ubezpieczonej. Sąd podkreślił, że omówiona wyżej zmiana przepisów powoduje, że orzecznictwo, na które powołuje się ubezpieczona jest nieaktualne. Od dnia 23 września 2011 r., wobec dodania do art. 58 ustawy ust. 4 wykładnia przepisów przyjęta w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2006 r., I UZP 5/06, nie znajduje oparcia w obowiązującym stanie prawnym. Jak wynika z uzasadnienia do projektu ustawy zmieniającej celem tej nowelizacji polegającej na dodaniu przepisu art. 58 ust. 4, było właśnie usunięcie wątpliwości interpretacyjnych dotyczących art. 57 ust. 2.

Sąd I instancji skonstatował, że J. K., będąca osobą całkowicie niezdolną do pracy, legitymuje się okresem składkowym i nieskładkowym w łącznym wymiarze 21 lat, 5 miesięcy i 26 dni, w tym okres składkowy wynosi łącznie 16 lat, 1 miesiąc i 12 dni. W ostatnim 10-leciu przed datą złożenia wniosku, tj. od 14 kwietnia 2004 r. do 14 kwietnia 2014 r. ubezpieczona wykazała 2 lata, 2 miesiące i 13 dni okresów składkowych i nieskładkowych, natomiast w ostatnim 10-leciu przed datą powstania niezdolności do pracy (od 23 października 2003 r. do 22 października 2013 r.) udowodniła okres składkowy i nieskładkowy wynoszący łącznie 2 lata, 2 miesiące i 7 dni. Innymi słowy ubezpieczona nie legitymuje się 5 letnim okresem składkowym i nieskładkowym przypadającym zarówno w ciągu 10 lat przed datą złożenia wniosku, jak i przed datą powstania niezdolności do pracy. Brak spełnienia tego warunku powoduje, że J. K. nie nabyła prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy zgodnie z art. 57 ust. 2 w związku z art. 58 ustawy emerytalno-rentowej. Jednocześnie Sąd podkreślił, że w sprawie nie było sporu co do daty powstania całkowitej niezdolności do pracy ubezpieczonej.

Sąd wskazał, iż ponieważ obecnie rezygnacja ze spełnienia warunku posiadania 5-letniego okresu w 10-leciu przed złożeniem wniosku lub przed powstaniem niezdolności do pracy (art. 58 ust. 2) uzależniona jest od posiadania 25 lat samych okresów składkowych wymienionych w art. 6 ustawy (art. 58 ust. 4 ustawy) i nie ulega wątpliwości, że J. K. posiada jedynie 16 lat, 1 miesiąc i 12 dni okresów składkowych, to ubezpieczona nie spełniła również warunków, o których mowa w art. 58 ust. 4 ustawy. Nawet przy doliczeniu do tego stażu okresów nieuwzględnionych przez organ rentowy odwołująca nie spełni warunku posiadania 25 lat okresów składkowych.

Mając to na uwadze Sąd Okręgowy, na podstawie wymienionych przepisów i art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., orzekł jak w punkcie 1 sentencji wyroku. O kosztach procesu orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. oraz § 11 ust. 2 w zw. z § 2 ust. 1 i 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych orasz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. z 2013 r., poz. 490).

W dniu 9 lipca 2016 r. pełnomocnik odwołującej się J. K. wniosła apelację od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z 24 maja 2016 r. zaskarżając go w części oddalającej odwołanie (pkt. 1) i wnosząc o jego zmianę poprzez „uwzględnienie skargi powódki wraz z rozstrzygnięciem o kosztach instancji odwoławczej” (k. 309-313 – apelacja i 318 – koperta). Wyrokowi zarzuciła:

1.  naruszenie przepisów prawa materialnego przez niezastosowanie w danym stanie faktycznym przepisu art. 58 ust.3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tj. Dz. U. z 2016 r., poz. 887 ze zm. - zwana dalej u.e.r.f.u.s.), wobec spełnienia przez Odwołującą się przesłanek w nim określonych, dotyczących spełnienia warunku posiadania wymaganego 5-cio letniego okresu składkowego i nieskładkowego przy ubieganiu się o prawo do renty z powodu niezdolności do pracy w okolicznościach w nim wskazanych;

2.  naruszenie prawa procesowego, tj. art. 233 § 1 kpc przez nie rozważenie wszechstronnie zebranego w sprawie materiału dowodowego, w szczególności przedłożonych przez odwołującą się dokumentów dotyczących okresów zatrudnienia w zakresie zakwestionowanym przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, a w konsekwencji naruszenie art. 328 § 2 kpc, przez brak odniesienia się w uzasadnieniu orzeczenia do odmówienia waloru wiarygodności przedłożonych przez odwołującą się dokumentów dotyczących tej materii;

3.  naruszenie prawa procesowego, tj. art. 477 ¹4 § 1 kpc wobec oddalenia odwołania w sytuacji, gdy brak było podstaw do rozstrzygnięcia o tej treści.

W uzasadnieniu apelująca wskazała, że zgodnie z treścią art. 57 ust. l u.e.r.f.u.s. renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełnił łącznie następujące warunki: jest niezdolny do pracy (pkt. 1); ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy (pkt. 2); niezdolność do pracy powstała w okresach, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1 i 2,
pkt 3 lit. b, pkt 4, 6, 7 i 9, ust. 2 pkt 1, 3-8 i 9 lit. a, pkt 10 lit. a, pkt 11-12, 13 lit a, pkt 14 lit. a i pkt 15-17 oraz art. 7 pkt 1-3, 5 lit. a, pkt 6 i 12, albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów (pkt. 3). Przepisu ust. 1 pkt 3 nie stosuje się do ubezpieczonego, który udowodnił okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiety lub 25 lat dla mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolny do pracy (art. 57 ust. 2 u.e.r.f.u.s.).

Wskazała ponadto, że w toku postępowania sądowego Sąd uznał za bezsporny fakt, iż łączny staż sumaryczny u odwołującej się wynosi 21 lat 5 miesięcy i 26 dni, wobec czego spełniona została przesłanka określona w art. 57 ust. 2 wyłączająca stosowanie art. 57 ust. l pkt 3 u.e.r.f.u.s. Innymi słowy, w danym stanie faktycznym należało się jedynie skupić na ustaleniu, czy J. K. jest osobą niezdolną do pracy i czy ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy. Pierwsza z przesłanek, to jest kwestia niezdolności do pracy odwołującej się, została jednoznacznie określona. Z opinii lekarza orzecznika ZUS z dnia 5 czerwca 2014 r. wynika, iż J. K. została uznana za całkowicie niezdolną do pracy od dnia 23 października 2013 r. (akta sądowe - k.5), która to okoliczność nie była kwestionowana w toku postępowania sądowego. Zatem przedmiotowa przesłanka została spełniona.

Skarżąca skonstatowała, że pozostała do rozstrzygnięcia sporna kwestia posiadania przez odwołującą się wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego. Szczegółową regulację dotyczącą warunku określonego w art. 57 ust. 1 pkt 2 u.e.r.f.u.s. zawiera art. 58 u.e.r.f.u.s. Zgodnie z ustępem 1 powołanego przepisu, warunek posiadania wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego, w myśl art. 57 ust. 1 pkt 2, uważa się za spełniony, gdy ubezpieczony osiągnął okres składkowy i nieskładkowy wynoszący łącznie co najmniej:

1)  1 rok - jeżeli niezdolność do pracy powstała przed ukończeniem 20 lat;

2)  2 lata - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 20 do 22 lat;

3)  3 lata - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 22 do 25 lat;

4)  4 lata - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 25 do 30 lat;

5)  5 lat - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat.

Pełnomocnik apelującej podkreśliła, że J. K., urodzona (...), w dniu (...) (a więc w dacie powstania całkowitej niezdolności do pracy) miała ukończone 53 lata, zatem w jej przypadku wymagany przepisami ustawy okres ubezpieczenia powinien wynosić co najmniej 5 lat. Wskazała, że Sąd I instancji, oddalając odwołanie, skupił się na treści art. 57 u.e.r.f.u.s. w związku z art. 58 ust. 1 i 2 u.e.r.f.u.s, pomijając istotny w niniejszej sprawie przepis art. 58 ust. 3 u.e.r.f.u.s.. Pierwszym warunkiem przewidzianym w art. 58 ust. 3 u.e.r.f.u.s. jest zgłoszenie do ubezpieczenia przed ukończeniem 18 lat albo w ciągu 6 miesięcy po ukończeniu nauki w szkole ponadpodstawowej, ponadgimnazjalnej lub w szkole wyższej. Ubezpieczona została zgłoszona do ubezpieczeń społecznych przed ukończeniem 18 roku życia. Powyższa okoliczność wynika zarówno ze znajdującej się w aktach sprawy karty przebiegu zatrudnienia z dnia 30 czerwca 2014 r., wystawionej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych (akta sądowe - k. 7-9), jak i pisma procesowego organu rentowego z dnia 16 marca 2015 r. (akta sądowe - k. 69-70). Pani J. K. została zgłoszona do ubezpieczenia i rozpoczęła pracę z dniem 1 września 1975 r. - wówczas rozpoczął swój bieg pierwszy okres składkowy ubezpieczonej. W dniu 1 września 1975 r. odwołująca się ukończyła 15 lat i 6 miesięcy, zatem pierwszy warunek określony w art. 58 ust. 3 u.e.r.f.u.s. został spełniony. Drugim warunkiem jest posiadanie okresów składkowych i nieskładkowych do dnia powstania niezdolności do pracy, bez przerwy lub z przerwami nieprzekraczającymi 6 miesięcy. Ten warunek, w ocenie apelującej, został także spełniony. Ubezpieczona do dnia powstania niezdolności do pracy, tj. 23 października 2013 r. (w którym to dniu, notabene, podlegała ubezpieczeniom społecznym), legitymowała się okresem składkowym i nieskładkowym wynoszącym co najmniej 5 lat - dotyczy to choćby okresu pomiędzy 01.09.1975 - 31.07.1978, 01.09.1978 - 25.11.1978, 04.12.1978 - 07.08.1980, 08.08.1980 - 30.06.1883, które łącznie wyniosły 6 lat 11 miesięcy i 25 dni, a przerwa między nimi wyniosła 40 dni, tj. 1 miesiąc i 10 dni. Należy podkreślić, że wolą ustawodawcy, określone w art. 58 ust. 3 u.e.r.f.u.s. legitymowanie się przez ubezpieczonego 5-cio letnim okresem składkowym i nieskładkowym nie było ograniczone do ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy, bowiem stanowiłoby wówczas w swej istocie jedynie powtórzenie unormowań wynikających z art. 58 ust. 2 u.e.r.f.u.s. Okolicznością, która miała wzgląd na „łagodniejsze” traktowanie ubezpieczonego w tym przypadku jest zgłoszenie do ubezpieczeń społecznych w bardzo młodym wieku, tj. przed ukończeniem 18 roku życia.

W związku z powyższym pełnomocnik podkreśliła, że odwołująca się spełniła wszystkie przesłanki określone w art. 57 ust. 1 i 2 u.e.r.f.u.s. w związku z art. 58 ust. 1, 2 i 3 u.e.r.f.u.s., determinujące przyznanie ubezpieczonemu prawa do ubiegania się o rentę z tytułu niezdolności do pracy. Ubezpieczona jest osobą całkowicie niezdolną do pracy i ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 5 lat, niezbędny w okolicznościach wskazanych w art. 58 ust. 3 u.e.r.f.u.s.

Kolejne podniesione w apelacji zarzuty dotyczyły naruszenia przepisów prawa procesowego. W pierwszej kolejności odwołująca się zarzuciła naruszenie art. 233 § 1 kpc przez nierozważenie wszechstronnie zebranego w sprawie materiału dowodowego. Wskazała, że zarzut ten ma znaczenie w odniesieniu do przedłożonych w toku postępowania sądowego dowodów na okoliczność wykazania okresów zatrudnienia - w szczególności w zakresie zatrudnienia zakwestionowanego przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Sąd w uzasadnieniu nie odniósł się bowiem do powodów, dla których odmówił znaczenia przedłożonym przez stronę dowodom na udokumentowanie okresu zatrudnienia w Gospodarstwie (...) u B. S., w Gminnej (...) w B. i w (...) Sp. z o.o. w Ł.. Tym samym doszło do naruszenia art. 328 § 2 kpc, przez brak odniesienia się Sądu do odmówienia waloru wiarygodności przedłożonych dokumentów dotyczących wykazania okresów zatrudnienia.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

apelacja odwołującej się nie jest uzasadniona, choć nie wszystkie podniesione w niej zarzuty nie są zasadne. Pomimo tego zaskarżony wyrok odpowiada prawu.

W pierwszej kolejności wskazać należy, iż Sąd Apelacyjny na podstawie art. 350 § 1 k.p.c. w zw. z art. 390 § 1 k.p.c. z urzędu sprostował oczywistą omyłkę występującą w zaskarżonym w wyroku. Sąd Okręgowy błędnie wpisał bowiem datę wydania drugiej z zaskarżonych decyzji. W sprawie niesporne było, że druga decyzja wydana została 21 września 2015 r. Wynika to zarówno z daty samej decyzji (k. 97 t. I a.r.), jak też z wniesionego przez J. K. odwołania (k. 2-3 akt połączonych XIV U 3227/15). Wobec powyższego oznaczenie w komparycji wyroku tej decyzji datą 30 września 2015 r. uznać należało za podlegającą sprostowaniu oczywistą omyłkę pisarską.

W dalszej kolejności należy podkreślić, iż zgodnie z dyspozycją art. 477 ⁹ § 3 ¹ k.p.c. Sąd odrzuci odwołanie w sprawie o świadczenie z ubezpieczeń społecznych, do którego prawo jest uzależnione od stwierdzenia niezdolności do pracy (…), jeżeli podstawę do wydania decyzji stanowi orzeczenie lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, a osoba zainteresowana nie wniosła sprzeciwu od tego orzeczenia do komisji lekarskiej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i odwołanie jest oparte wyłącznie na zarzutach dotyczących tego orzeczenia. Jeżeli odwołanie opiera się także na zarzucie nierozpatrzenia wniesionego po terminie sprzeciwu od tego orzeczenia, a wniesienie sprzeciwu po terminie nastąpiło z przyczyn niezależnych od osoby zainteresowanej, sąd uchyla decyzję, przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania organowi rentowemu i umarza postępowanie. W takim przypadku organ rentowy kieruje sprzeciw do rozpatrzenia do komisji lekarskiej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Przepis ten znajduje umocowanie w treści art. 14 ust. 2a, 2b i 2c ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, które wprowadziły w ramach organu rentowego wewnętrzny tryb odwoławczy – sprawdzający prawidłowość oceny stanu zdrowia ubezpieczonych. Wskazują one, iż od orzeczenia lekarza orzecznika osobie zainteresowanej przysługuje sprzeciw do komisji lekarskiej Zakładu, zwanej dalej „komisją lekarską”, w ciągu 14 dni od dnia doręczenia tego orzeczenia. Sprzeciw wnosi się za pośrednictwem jednostki organizacyjnej Zakładu właściwej ze względu na miejsce zamieszkania osoby zainteresowanej. Komisja lekarska nie rozpatruje sprzeciwu wniesionego po terminie. W uzasadnionych przypadkach Zakład, na wniosek osoby zainteresowanej, może przywrócić termin na wniesienie sprzeciwu, w tym w szczególności w razie odrzucenia przez sąd odwołania od decyzji w przypadku określonym w art. 477 ⁹ § 3 ¹ ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego.

Treść tych regulacji jest w niniejszej sprawie istotna, gdyż wynika z nich, że ubezpieczony, który nie zgadza się z dokonaną przez lekarza orzecznika ZUS oceną stanu jego zdrowia, powinien złożyć – w wymaganym prawem terminie – odwołanie od doręczonego mu odpisu orzeczenia do komisji lekarskiej ZUS. W przypadku zaś braku jego wniesienia traci prawo do kwestionowania w toku postępowania sądowego ustaleń dotyczących jego stanu zdrowia dokonanych przez lekarza orzecznika. W tym zakresie Sąd Apelacyjny w Warszawie w pełni podziela pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w uchwale z 15 marca 2006 r., II UZP 17/05 (OSNP 2006/15-16/245), w której wskazano, że „Na podstawie art. 477 ^{( 9)} § 3 ^{( 1)} KPC, sąd odrzuca odwołanie, w którym ubezpieczony podnosi wyłącznie zarzuty przeciwko orzeczeniu lekarza orzecznika ZUS w kwestiach określonych w art. 14 ust. 1 pkt 1 - 5 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn.: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.).” [OSNAPiUS 2006 nr 15-16, poz. 245, str. 665, Biul. SN 2006 nr 3, Prok. i Pr. 2006 nr 12, poz. 38, str. 43, OSP 2007 nr 5, poz. 58, str. 349, Legalis]”. W uzasadnieniu tego rozstrzygnięcia Sąd Najwyższy wyjaśniał, iż: „niewniesienie sprzeciwu od orzeczenia lekarza orzecznika oznacza, że ubezpieczony zgadza się, że wszystkie stwierdzenia w nim zawarte są prawdziwe, a tym samym proces ustalania okoliczności faktycznych, mających znaczenie dla nabycia prawa do świadczenia zostaje zakończony.” „ (…) brzmienie art. 477 ^{( 9)} § 3 ^{( 1)} KPC jest zrozumiałe i jego wykładnia nie nastręcza trudności. (…) przewidziana w nim instytucja odrzucenia odwołania jest uzasadniona i konieczna, jeśli sprawa dotyczy świadczenia z ubezpieczeń społecznych, do którego prawo zależy od stwierdzenia niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji, a podstawą wydania decyzji jest orzeczenie lekarza orzecznika ZUS, gdy odwołujący się nie wniósł sprzeciwu od orzeczenia lekarza orzecznika do komisji lekarskiej ZUS oraz gdy odwołanie jest oparte wyłącznie na zarzutach dotyczących tego orzeczenia. W konsekwencji, na podstawie art. 477 ^{( 9)} § 3 ^{( 1)} KPC, sąd odrzuca odwołanie, w którym ubezpieczony podniósł wyłącznie zarzuty przeciwko orzeczeniu lekarza orzecznika ZUS w kwestiach określonych w art. 14 ust. 1 pkt 1 - 5 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Taka wykładnia jest zgodna z koncepcją orzekania o niezdolności do pracy przyjętą na podstawie ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 121, poz. 1264), której celem było zmodyfikowanie trybu przyznawania świadczenia oraz zrównanie procedury orzeczniczej przed ZUS z dwuinstancyjnym trybem orzekania o niezdolności do pracy rolników ubiegających się o renty z tytułu niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym. Za przedstawioną interpretacją art. 477 ^{( 9)} § 3 ^{( 1)} in principio KPC przemawiają więc także argumenty celowościowe. Sąd Najwyższy stwierdził ponadto, że wyczerpanie dwuinstancyjnego trybu ustalania okoliczności związanych z niezdolnością do pracy lub samodzielnej egzystencji w ramach postępowania przed organem rentowym nie pozbawia wnioskodawcy prawa złożenia odwołania od negatywnej decyzji i prowadzenia dalszego sporu przed sądem, zarówno w kwestii stopnia niezdolności, jak i daty jej powstania.” „Postępowanie przed lekarzem orzecznikiem ma na celu ustalenie okoliczności związanych z niezdolnością do pracy (niezdolnością do samodzielnej egzystencji). Pojęcie „niezdolność do pracy” jest niewątpliwie pojęciem prawnym, wyznaczającym przesłankę nabycia prawa do świadczenia, lecz z punktu widzenia ochrony uprawnień jest to przede wszystkim okoliczność faktyczna, którą trzeba ustalić. Celem postępowania przed lekarzem orzecznikiem jest nie tylko ustalenie stopnia niezdolności do pracy, czy czasu trwania niezdolności, ale również daty jej powstania. Jeżeli zatem lekarz orzecznik dokonuje tych ustaleń -co znajduje swoje odzwierciedlenie w treści wydawanego przez niego orzeczenia - to również w interesie wnioskodawcy leży, aby były one zgodne z faktami. To oczywiste, gdyż postępowanie przed lekarzem orzecznikiem rozstrzyga w zasadzie o przesłankach nabycia prawa do świadczenia rentowego. Rozpatrywanie przedstawionego zagadnienia w kontekście kryterium „korzystności” decyzji wydawanej w następstwie orzeczenia lekarskiego nie jest zatem prawidłowe, gdyż ustalanie daty powstania niezdolności do pracy nawiązywałoby do przesłanek ocennych, a nie faktycznych. Data wskazana w orzeczeniu okaże się „korzystna”, jeśli pozwoli na ustalenie prawa do świadczenia, ale może być także „niekorzystna”, jeśli nie będzie możliwe spełnienie przesłanki, od której zależy nabycie uprawnień rentowych. W tej sytuacji istotą omawianego postępowania jest ustalenie faktów związanych z potocznie rozumianą niezdolnością do pracy, jeśli więc wnioskodawca, wobec którego wydano orzeczenie lekarskie, nie wnosi sprzeciwu, mimo że data powstania niezdolności nie odpowiada rzeczywistej dacie jej powstania, to nie sposób przyjąć, że dopuszczalne jest jej kwestionowanie dopiero w późniejszym postępowaniu odwoławczym przed sądem. Niewniesienie sprzeciwu od orzeczenia lekarza orzecznika oznacza bowiem, że wnioskodawca zgadza się, iż wszystkie stwierdzenia w nim zawarte są prawdziwe. Tym samym proces ustalania okoliczności faktycznych, mających znaczenie dla nabycia prawa do renty zostaje zakończony.” [OSNAPiUS 2006 nr 15-16, poz. 245, str. 665, Biul. SN 2006 nr 3, Prok. i Pr. 2006 nr 12, poz. 38, str. 43, OSP 2007 nr 5, poz. 58, str. 349, Legalis]. Podobne poglądy zostały zawarte w postanowieniu Sadu Apelacyjnego w Rzeszowie z 22 stycznia 2014 r., III AUz 3/14, gdzie wskazano, że „W sytuacji gdy zainteresowany uzyskaniem świadczenia nie złoży sprzeciwu od negatywnej oceny lekarza orzecznika, to brak jest podstaw do kwestionowania tej oceny w późniejszym postępowaniu odwoławczym przed sądem. Tym samym proces ustalania okoliczności faktycznych, które mają znaczenie dla uprawnień do żądanej renty zostaje zakończony na etapie postępowania przed organem rentowym.” (tak też np.: post. SA w Szczecinie z 20.02.2013 r., III AUz 9/13, post. SA we Wrocławiu z 20.08.2012 r., III AUz 166/12).

Odwołująca się J. K. orzeczeniem lekarza orzecznika ZUS z 5 czerwca 2014 r. została uznana za całkowicie niezdolną do pracy na okres do 30 czerwca 2015 r.. Jako datę powstania tej niezdolności wskazał on 23 października 2013 r. (pierwszy dzień hospitalizacji z przyczyn okulistycznych) oraz ustalił, że niezdolność ta jest spowodowana stanem narządu wzroku (akta rentowe, orzeczenie z 5.06.2014 r., k. 5 a.s.). J. K. nie wniosła od tego orzeczenia sprzeciwu do Komisji Lekarskiej ZUS, w związku z czum organ rentowy wydał w dniu 30 czerwca 2014 r., w oparciu o to orzeczenie, decyzję odmawiającą ubezpieczonej prawa do renty. Okoliczności te nie był w sprawie kwestionowane. Odwołująca się nie twierdziła, że złożyła odwołanie od w/w orzeczenia. Co więcej, w treści wniesionego odwołania od decyzji z 30 czerwca 2014 r., które Zakład Ubezpieczeń Społecznych przekazał do Sądu Okręgowego w Warszawie, J. K. nie tylko nie kwestionowała dokonanych przez lekarza orzecznika ustaleń, lecz wręcz powoływała się na nie jako prawidłowe załączając powyższe orzeczenie, a kwestionowała jedynie dokonane przez organ rentowy ustalenia dotyczące posiadanych przez nią okresów składkowych i nieskładkowych oraz prawidłowości zastosowania w jej przypadku art. 57 ust. 2 i 58 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (k. 2-4). Wobec tego brak było podstaw prawnych do dalszego weryfikowania przez Sąd I instancji ustaleń dotyczących istnienia u odwołującej się całkowitej niezdolności do pracy, okresu na jaką ją orzeczono (do 30 czerwca 2015 r.), daty jej powstania (23 października 2013 r.) oraz związku pomiędzy tą niezdolnością a stanem narządu wzroku J. K.. Przeprowadzone w tym zakresie postępowanie sądowe począwszy od wydania przez Sąd Okręgowy postanowienia z 25 września 2014 r. o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego okulisty (k. 24), złożona do akt opinia okulistyczna (k. 31-33), postanowienie z 17 lutego 2015 r. o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego neurologa, opinia neurologiczna główna (k. 64-66) i uzupełniająca (k. 194) oraz postanowienie o dopuszczeniu dowodu z opinii kolejnego lekarza okulisty z 26 listopada 2015 r. (k. 234) i sporządzona przez niego opinia (k. 257-258) były zbędne.

W toku postępowania przed Sądem I instancji odwołująca się wskazywała, że posiada dłuższy niż ustalony przez organ rentowy staż ubezpieczeniowy (ponad 26 lat) i na tą okoliczność reprezentujący ją pełnomocnik z urzędu składała wnioski dowodowe oraz wskazywała na błędną interpretację przepisów prawa podkreślając, w odwołaniu do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2006 r., że osoby, które udowodniły okres składkowy i nieskładkowy wynoszący dla kobiety co najmniej 20 lat i są całkowicie niezdolne do pracy nie muszą wykazywać przewidzianego w art. 58 ust. 2 ustawy 5-letniego okresu składkowego i nieskładkowego przypadającego w ciągu ostatnich 10-ciu lat przed zgłoszeniem wniosku o rentę.

W tym zakresie wskazać należy, iż Sąd Apelacyjny podziela (w zasadzie w całości) dokonane przez Sąd Okręgowy w Warszawie ustalenia i ocenę prawną, nie zachodzi więc potrzeba ich powtarzania. Odwołująca się swoje stanowisko w tym zakresie oparła o powszechnie przyjęty w orzecznictwie pogląd zapoczątkowany uchwałą Sądu Najwyższego z 23 marca 2006 r., I UZP 5/05 ( OSNP 2006/19-20/305, Prok.i Pr.-wkł. 2006/11/41, Biul.SN 2006/3/27, M.P.Pr. 2006/8/442 ), z którego wynikało, iż „Renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który udowodnił okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiety lub 25 lat dla mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolny do pracy (art. 57 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - jednolity tekst: Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zmianami), bez potrzeby wykazywania przewidzianego w art. 58 ust. 2 tej ustawy pięcioletniego okresu składkowego i nieskładkowego przypadającego w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy.”

Podkreślić jednak należy, co słusznie odnotował Sąd Okręgowy, że powyższa interpretacja nie może, w obecnym stanie prawnym, znaleźć zastosowania w sprawie, gdyż na przeszkodzie stoi wprowadzenia do treści art. 58 ustępu 4, który stanowi, że przepisu ust. 2 nie stosuje się do ubezpieczonego, który udowodnił okres składkowy, o którym mowa w art. 6, wynoszący co najmniej 25 lat dla kobiety i 30 lat dla mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolny do pracy.

W sposób pełny o przejrzysty powyższa zmiana sytuacji prawnej ubezpieczonych została omówiona w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z 18 lutego 2015 r., I UK 225/14, w którym wyjaśniono, że „Powyższy pogląd ( wyrażony w uchwale I UZP 5/05) utracił aktualność po kolejnej nowelizacji ustawy emerytalnej dokonanej ustawą z dnia 28 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, polegającej na dodaniu do ustawy emerytalnej art. 58 ust. 4, w myśl którego przepisu ust. 2 (ustanawiającego w stosunku do osób wymienionych w ust. 1 pkt 5, a więc osób, których niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat, wymaganie legitymowania się co najmniej pięcioletnim okresem składkowym i nieskładkowym przypadającym w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy) nie stosuje się do ubezpieczonego, który udowodnił okres składkowy , o jakim mowa w art. 6, wynoszący co najmniej 25 lat dla kobiety i 30 lat dla mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolny do pracy. Od czasu wejścia w życie noweli do ustawy emerytalnej (tj. 23 września 2011 r.) art. 57 ust. 2 tej ustawy nie może już być interpretowany jako przepis samodzielnie określający warunki wymagane do nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, ale jako jedynie łagodzący w stosunku do osób w nim wymienionych przesłanki przewidziane w art. 57 ust. 1. Wskazani w hipotezie normy art. 57 ust. 2 ustawy emerytalnej ubezpieczeni, u których stwierdzono całkowitą niezdolność do pracy i którzy legitymują się co najmniej 20-letnim (w przypadku kobiet) lub 25-letnim (w przypadku mężczyzn) okresem składkowym i nieskładkowym, nie muszą bowiem wykazywać faktu powstania niezdolności do pracy w okresach wyszczególnionych w art. 57 ust. 1 pkt 3 lub w ciągu osiemnastu miesięcy od ich ustania. Muszą natomiast, stosownie do art. 57 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 58 ust. 1 pkt 5 i ust. 2 ustawy emerytalnej, udokumentować co najmniej pięcioletni staż składkowy i nieskładkowy przypadający w dziesięcioleciu poprzedzającym datę wystąpienia z wnioskiem rentowym lub datę powstania niezdolności do pracy. Z tego ostatniego warunku zwalnia ubezpieczonego będącego osobą całkowicie niezdolną do pracy dopiero sytuacja opisana hipotezą art. 58 ust. 4 ustawy emerytalnej, tj. wykazanie co najmniej 25-letniego (w przypadku kobiet) lub 30-letniego (w przypadku mężczyzn) okresu składkowego, o jakim mowa w art. 6 tej ustawy. (…)Ustalenie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy następuje zatem na podstawie stanu prawnego obowiązującego w dniu spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia tego prawa (art. 100 ust. 1 ustawy emerytalnej), a nie według stanu prawnego z daty złożenia wniosku rentowego, jak nieprawidłowo przyjął Sąd Apelacyjny, bowiem od tej daty zależy wyłącznie początek (miesiąc) wypłaty ustalonego świadczenia (art. 129 ust. 1 ustawy emerytalnej). Zatem również zmiana przepisów art. 57 i art. 58 ustawy emerytalnej, określających warunki powstania prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, zaistniała po nabyciu przez ubezpieczonego prawa do świadczenia (wskutek spełnienia przesłanek wynikających z dotychczasowego brzmienia tych przepisów), a przed złożeniem wniosku rentowego, nie może implikować utraty powstałego prawa (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia: 7 stycznia 2014 r., I UK 228/13, LEX nr 1620400 i 19 marca 2014 r., I UK 334/13, LEX nr 1455102).”

W powyższym więc zakresie Sąd Okręgowy zasadnie uznał, iż odwołująca się jest zwolniona z obowiązku wykazania faktu powstania niezdolności do pracy w okresach wyszczególnionych w art. 57 ust. 1 pkt 3 lub w ciągu osiemnastu miesięcy od ich ustania. Musi natomiast, stosownie do art. 57 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 58 ust. 1 pkt 5 i ust. 2 ustawy emerytalnej, udokumentować co najmniej pięcioletni staż składkowy i nieskładkowy przypadający w dziesięcioleciu poprzedzającym datę wystąpienia z wnioskiem rentowym tj. przed 14 kwietnia 2014 r. lub datę powstania niezdolności do pracy tj. przed 23 października 2013 r. Z tego obowiązku mogłoby zwolnić ją jedynie wykazanie posiadania

Z tego ostatniego warunku byłaby zwolniona, jako osoba całkowicie niezdolna do pracy, gdyby wykazała przesłanki z art. 58 ust. 4 ustawy emerytalnej, tj. wykazała, że posiada co najmniej 25-letni okres składkowy, o jakim mowa w art. 6 tej ustawy. W ocenie Sądu Apelacyjnego ubezpieczona nie wykazała jednak, że taki staż ubezpieczeniowy posiada. Nie chodzi tu bowiem o łączny staż, na który powołuje się ona sama i reprezentujący ją pełnomocnik z urzędu, lecz jedynie o okres składkowy. Tymczasem z poczynionych w toku postępowania ustaleń wynika, iż ubezpieczona posiada:

według decyzji z 30.06.2014 r. według decyzji z 21.09.2015 r.

okresy nieskładkowe 5 lat 4 msc 3 dni 5 lat 4 msc 14 dni

okresy składkowe 16 lat ------ 7 dni 16 lat 1 msc 12 dni

okres sumaryczny 21 lat 4 msc 10 dni 21 lat 5 msc 26 dni

Nawet więc przyjęcie, jak chce tego w apelacji ubezpieczona, do jej okresów składkowych kwestionowanych przez organ rentowy okresów ubezpieczenia (w Gospodarstwie (...) u B. S., w Gminnej (...) w B. i w (...) Sp. z o.o. w Ł.) nie spowoduje, iż łącznie uzyska ona te okresy w wymiarze przewyższającym 25 lat. Jak bowiem wynika z treści składanych do akt pism procesowych (k. 288 oraz akt rentowych k. 95-96 a.r. – karta przebiegu zatrudnienia) organ rentowy nie zaliczył odwołującej się okresów zatrudnienia:

- od 2.09.1990 r. do 30.11.1990 r. w Gospodarstwie (...) u B. S. ( 3 miesiące ),

- od 2.04.1991r. do 15.03.1994 r. w Gminnej (...) w B. (okres 2 lata 2 miesiąc i 15 dni, z których jednak doliczeniu podlegałoby jedynie 1 rok 2 miesiące i 15 dni , gdyż okres od 2.04.1991 r. do 31.03.1992 r. został zaliczony do stażu ubezpieczeniowego z tytułu pracy w Gospodarstwie (...) u B. S. i nie mógłby zostać zaliczony ponownie) oraz

- 02/2011, 11/2011, 12/2011 z tytułu zatrudnienia w (...) Sp. z o.o. w Ł. ( 3 miesiące ).

Wszystkie pozostałe wskazane przez apelującą okresy zostały zaliczone do jej stażu ubezpieczeniowego. Łącznie okresy niezaliczone to: 1 rok 8 miesięcy i 15 dni. Po dodaniu ich do 16 lat 1 miesiące i 12 dni okresów składkowych uwzględnionych w decyzji z 21 września 2015 r. (drugiej decyzji, korzystniejszej dla ubezpieczonej) da to 17 lat 9 miesięcy i 27 dni, a więc nie osiągnie ona wymaganego minimum 25 lat okresów składkowych. Oznacza to, że zaskarżony wyrok odpowiada prawu, pomimo naruszenia przez Sąd Okręgowy w Warszawie dyspozycji art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak rozważenia całego zaoferowanego w sprawie materiału dowodowego, w szczególności dokumentów odnoszących się do w/w okresów, a co za tym idzie naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. poprzez brak wskazania w uzasadnieniu powodów, dla których odmówił im znaczenia.

Odnosząc się natomiast do podniesionego w apelacji zarzutu naruszenia przepisów prawa materialnego przez niezastosowanie w danym stanie faktycznym przepisu art. 58 ust.3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wobec spełnienia przez Odwołującą się przesłanek w nim określonych, dotyczących spełnienia warunku posiadania wymaganego 5-cio letniego okresu składkowego i nieskładkowego przy ubieganiu się o prawo do renty z powodu niezdolności do pracy w okolicznościach w nim wskazanych, wskazać należy, iż nie jest on uzasadniony. Rację ma skarżąca jedynie w tym zakresie, że Sąd Okręgowy w treści sporządzonego uzasadnienia nie rozważył możliwości zastosowania hipotezy tej normy prawnej do okoliczności faktycznych niniejszej sprawy. W ocenie Sądu Apelacyjnego nie wpływa to jednak na trafność wydanego w sprawie rozstrzygnięcia.

Zgodnie z dyspozycją art. 58 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych jeżeli ubezpieczony nie osiągnął okresu składkowego i nieskładkowego, o którym mowa w ust. 1, warunek posiadania wymaganego okresu uważa się za spełniony, gdy ubezpieczony został zgłoszony do ubezpieczenia przed ukończeniem 18 lat albo w ciągu 6 miesięcy po ukończeniu nauki w szkole ponadpodstawowej, ponadgimnazjalnej lub w szkole wyższej oraz do dnia powstania niezdolności do pracy miał , bez przerwy lub z przerwami nieprzekraczającymi 6 miesięcy, okresy składkowe i nieskładkowe.

Zgodnie z poglądem wyrażonym w postanowieniu Sądu Najwyższego z 15 listopada 2013 r., III UK 34/13, „art. 58 ust. 3 ustawy emerytalnej, który stanowi, że jeżeli ubezpieczony nie osiągnął okresu składkowego i nieskładkowego, o którym mowa w ust. 1, warunek posiadania wymaganego okresu uważa się za spełniony, gdy ubezpieczony został zgłoszony do ubezpieczenia przed ukończeniem 18 lat albo w ciągu 6 miesięcy po ukończeniu nauki w szkole ponadpodstawowej lub w szkole wyższej oraz do dnia powstania niezdolności do pracy miał bez przerwy lub z przerwami nieprzekraczającymi 6 miesięcy, okresy składkowe i nieskładkowe, zakłada pewną ciągłość. Odnosi się on do osób, dla których spełnienie warunku posiadania wymaganego okresu ubezpieczenia może być niemożliwe z przyczyn obiektywnych, gdy ubezpieczony podejmie zatrudnienie lub inną działalność rodzącą obowiązek ubezpieczenia społecznego kiedy jest już do tego zdolny (po osiągnięciu określonego wieku lub ukończeniu szkoły), a stanie się niezdolnym do pracy w krótkim czasie po objęciu go ubezpieczeniem. Chodzi tu o sytuacje, w których objęcie ubezpieczeniem nastąpiło bezpośrednio po tym, gdy zaistniała taka możliwość (w przypadku osoby, która nie pobierała nauki, przed ukończeniem 18 lat, a w przypadku osoby uczącej się - po ukończeniu szkoły) i z powodu powstania niezdolności do pracy ubezpieczenie nie mogło być kontynuowane. Zakłada się tu, że zamiarem ubezpieczonego było kontynuowanie ubezpieczenia lecz w trakcie jego trwania wystąpiło ryzyko ubezpieczeniowe - powstanie niezdolności do pracy. Wynika to ze sformułowania - do dnia powstania niezdolności do pracy miał okresy składkowe i nieskładkowe, co sugeruje, że okres składkowy lub nieskładkowy musi trwać do dnia powstania niezdolności do pracy. W dalszej części przepisu zawarte jest zastrzeżenie, że okresy te muszą trwać nieprzerwanie lub z krótkimi przerwami (do 6 miesięcy). Dopuszcza się zatem przerwy w ubezpieczeniu, które mogą być potrzebne na poszukiwanie pracy lub rozpoczęcie innej działalności. W związku z tym warunki wymagane do przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy spełnia osoba zgłoszona do ubezpieczenia przed ukończeniem 18 lat lub w ciągu 6 miesięcy po ukończeniu nauki, posiadająca okres składkowy i nieskładkowy krótszy od wymaganego, jeżeli stała się niezdolna do pracy w czasie trwania tego okresu, a także po jego ustaniu jednak nie później niż w ciągu 6 miesięcy. Okres 6 miesięcy od ustania okresu składkowego lub nieskładkowego należy traktować jako przerwę w ubezpieczeniu. Powstanie niezdolności do pracy po upływie dłuższego niż 6 miesięcy czasu nie daje uprawnień wynikających z omawianego przepisu nawet wówczas, gdy nastąpiło przed upływem 18 miesięcy od ustania ubezpieczenia.”

Przenosząc te rozważania na grunt rozpoznawanej sprawy należy stwierdzić, iż wbrew twierdzeniom apelacji, odwołująca się nie spełnia przesłanek dopuszczających przyznanie prawa do renty wskazanych w art. 58 ust. 3 w/w ustawy. Ze zgromadzonego w aktach materiału dowodowego, w szczególności dowodów dokumentujących okresy zatrudnienia (znajdujących się w aktach rentowych, podsumowanych na k. 95-96 T. I a.r. oraz w aktach sądowych) wynika, że w przypadku odwołującej się w jej okresach ubezpieczenia (składkowych i nieskładkowych) wielokrotnie występowały przerwy przekraczające 6 miesięcy:

- po okresie ubezpieczenia zakończonym 6 marca 1992 r. następny rozpoczął się 12 stycznia 1995 r., a więc przerwa wynosiła 2 lata 10 miesięcy i 6 dni. Nawet jeśli do okresów ubezpieczenia zostałby wliczony okres pracy w Gminnej (...) w B. (od 2 kwietnia 1991 r. do 15 marca 1994 r.) to przerwa do rozpoczęcia kolejnego okresu ubezpieczenia w dniu 12 stycznia 1995 r. i tak wyniosła 9 miesięcy i 27 dni, a więc przekroczyła dopuszczalne 6 miesięcy.

- Kolejna przerwa wystąpiła po okresie ubezpieczenia zakończonym 5 czerwca 1999 r. – następny rozpoczął się 1 października 2001 r., a więc wynosiła 2 lata, 3 miesiące i 25 dni (powyżej 6 miesięcy).

- Trzecia przerwa miała miejsce pomiędzy okresem ubezpieczenia zakończonym 31 marca 2004 r. a okresem rozpoczętym 9 lutego 2007 r. i wynosiła 2 lata 10 miesięcy i 8 dni.

- Pomiędzy okresem ubezpieczenia zakończonym 24 sierpnia 2008 r. – do rozpoczęcia kolejnego okresu w dniu 20 marca 2012 r. wystąpiła przerwa wynosząca około 3 lata i 7 miesięcy. W przypadku tej przerwy nawet uwzględnienie trzech kwestionowanych miesięcy ubezpieczenia w 2011 r. (w (...) Sp. z o.o. w Ł.: II/2011, XI/2011 i XII/2011) nie spowoduje obniżenia jej okresu poniżej 6 miesięcy.

Konkludując należy stwierdzić, iż J. K., która została zgłoszona do ubezpieczeń społecznych przed ukończeniem 18 roku życia, co jak słusznie wskazała apelująca wynika zarówno ze znajdującej się w aktach sprawy karty przebiegu zatrudnienia z dnia 30 czerwca 2014 r., wystawionej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych (akta sądowe - k. 7-9), jak i pisma procesowego organu rentowego z dnia 16 marca 2015 r. (akta sądowe - k. 69-70), oraz w dniu powstania niezdolności do pracy, tj. 23 października 2013 r. podlegała ubezpieczeniom społecznym (k. 95 T. I a.r.) nie wykazała jednak posiadania okresów składkowych i nieskładkowych w sposób ciągły tzn. bez przerwy lub z przerwami nieprzekraczającymi 6 miesięcy. W ocenie Sądu Apelacyjnego w normie art. 58 ust. 3 nie chodzi przy tym o posiadanie przez ubezpieczonego w całym okresie jego ubezpieczenia chociaż jednego nieprzerwanego okresu 5 letniego (dla osób których niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat), jak to interpretuje skarżąca. Przepis ten, jak wskazano w powołanym wyżej orzeczeniu Sądu Najwyższego uchwalony został z myślą o osobach, które wcześnie rozpoczęły podleganie ubezpieczeniom społecznym i ich zamiarem było kontynuowanie ubezpieczenia w sposób ciągły, a tylko nagłe wystąpienie ryzyka ubezpieczeniowego, uniemożliwia im uzyskanie wymaganego w art. 58 ust. 1 okresu ubezpieczenia. Takie osoby mają się jednak legitymować uprzednim, nieprzerwanym (przez co rozumie się także przerwy nie przekraczające 6 miesięcy) przed dniem powstania niezdolności do pracy okresem ubezpieczenia. W przypadku odwołującej się tak niewątpliwie nie jest, przez co nie spełnia ona przesłanek do przyznania prawa do renty wymienionych w art. 58 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Mając to na uwadze Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł jak w pkt II sentencji wyroku.

O kosztach procesu w instancji odwoławczej orzeczono na podstawie art. 108 § 1 zdanie 1 k.p.c. oraz § 12 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 11 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (w wersji obowiązującej w dacie wniesienia apelacji – w dniu 9 lipca 2016 r. – t.j. Dz. U. z 2013 r., poz. 490 ze zm.) mając przy tym na uwadze, że reprezentujący ubezpieczoną pełnomocnik został ustanowiony z urzędu, co skutkowało przyznaniem tych kosztów od Skarbu Państwa – Sądu Apelacyjnego w Warszawie oraz orzeczeniem o podwyższeniu przyznanej kwoty kosztów zastępstwa prawnego o należny podatek od towarów i usług. Równocześnie Sąd przyznał pełnomocnikowi apelującej wykazaną w złożonym w trakcie rozprawy apelacyjnej Oświadczeniu o wydatkach (k. 355) kwotę 14,60 zł poniesioną przez pełnomocnika jako koszty opłat pocztowych. Kwota tych opłat wynikała ze znajdujących się w aktach sądowych kopert, a których przesłane zostały pisma procesowe złożone w toku postępowania. W pozostałym zakresie Sąd Apelacyjny odmówił przyznania kosztów wskazanych w powyższym Oświadczeniu (koszty dojazdu do Sądu oraz sporządzenia pism procesowych), z uwagi na brak ich wykazania. Do złożonego oświadczenia pełnomocnik nie załączyła bowiem żadnych dokumentów potwierdzających fakt ich poniesienia oraz żądaną wysokość.

SSA Małgorzata Micorek – Wagner SSA Anna Michalik SSO (del.) Sylwia Kulma (spr.)