Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 marca 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie V Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący:SSA Bogdan Świerczakowski (spr.)

Sędziowie:SA Robert Obrębski

SA Bernard Chazan

Protokolant:sekr. sądowy Dorota Jędrak

po rozpoznaniu w dniu 26 marca 2018 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa Prokury Niestandaryzowanego Sekurytyzacyjnego Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego z siedzibą we W.

przeciwko T. P.

z udziałem po stronie pozwanej interwenienta ubocznego Fundacji (...)

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 24 czerwca 2016 r., sygn. akt IV C 834/15

uchyla zaskarżony wyrok, znosi w całości postępowanie przed Sądem Okręgowym w Warszawie i przekazuje sprawę temu Sądowi do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego.

Robert Obrębski Bogdan Świerczakowski Bernard Chazan

Sygn. akt V ACa 1104/17

UZASADNIENIE

Wyrokiem zaocznym z dnia 24 czerwca 2016 r. Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił powództwo Prokura Niestandaryzowanego Sekurytyzacyjnego Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego we W. przeciwko T. P. o zapłatę kwoty 662.140,31 zł wraz z ustawowymi odsetkami. Wydanie wyroku zaocznego Sąd uzasadnił stwierdzeniem, że pozwany nie złożył odpowiedzi na pozew, nie stawił się na rozprawę i nie zajął merytorycznego stanowiska w sprawie.

Podstawa faktyczna i prawna wyroku jest następująca.

Pozwany T. P. zawarł z (...) Bank S.A. z siedzibą w W. umowę kredytu hipotecznego (...) nr (...) na kwotę 442.976, 20 zł. Umowa została datowana na 25 stycznia 2011r., a podpisana przez obie strony w dniu 26 stycznia 2011r. (umowa kredytowa k. 17-29).

Pismem z 2 lutego 2012 r. (...) Bank S.A. wypowiedział pozwanemu umowę w związku z powstaniem zaległości w spłacie kredytu, z zachowaniem 30-dniowego okresu wypowiedzenia (wypowiedzenie k. 32).

Pismem z 30 stycznia 2013 r. (...) Bank S.A. wystawił bankowy tytuł egzekucyjny na kwotę 542.070,50 zł a postanowieniem z 13 lutego 2013 r. tytułowi temu nadano klauzulę wykonalności. W bankowym tytule podano, iż na 30 stycznia 2013 r. zadłużenie wynosi: kapitał - 442.976,20 zł, odsetki za okres korzystania z kapitału oprocentowane stopą 7% - 8.662,70 zł, odsetki za opóźnienie od kwoty niespłaconego kapitału oprocentowane stopą 22% - 90.356,05 zł, opłaty - 75,55 zł (bankowy tytuł k. 33-34, postanowienie k. 35-36).

Postanowieniem z 12 listopada 2014 r. umorzono postępowanie egzekucyjne prowadzone z wniosku Banku przeciwko pozwanemu (postanowienie k. 37-38).

Wobec braku spłaty zadłużenia, w dniu 31 marca 2014 r. (...) Bank S.A. w W. zawarł z powodem umowę sprzedaży wierzytelności nr (...), w której w rozdziale II par. 4 stwierdzono, że nabywca kupuje portfel wierzytelności obejmujący wszystkie wierzytelności wraz z zabezpieczeniami. Jednocześnie w rozdziale 1 par. 1 w pozycji ,,definicje’’ zawarto stwierdzenie, że portfel wierzytelności to jest zbiór wszystkich wierzytelności wskazanych w sporządzonej przez bank bazie danych ,,dane podstawowe’’ zawartej w załączniku numer 1. Strony postanowiły ponadto w rozdziale II par. 4 pkt 8, iż baza danych - dane podstawowe i baza danych - dane dodatkowe zostaną przekazane nabywcy w formie papierowej i elektronicznej. Do umowy sporządzono załączniki, m.in. załącznikiem nr 1 miała być ,, baza danych - dane podstawowe w wersji papierowej i elektronicznej’’. (umowa k. 40-69). Do umowy w rzeczywistości dołączono jedynie kserokopię załącznika nr 1, z którego wynika, iż jest to wzór formularza do wypełnienia, a nie wypełniony załącznik (załącznik k 55-56). Aneksem z 22 kwietnia 2014 r. strony oświadczyły, iż aktualizują stan wierzytelności na dzień 31 marca 2014 r. i iż skład portfela wierzytelności będący przedmiotem przelewu stanowi załącznik nr 1 do aneksu (aneks k 70-71).

W dniu 23 lipca 2015r. radca prawny położył podpis i pieczęć z adnotacją ,,za zgodność z oryginałem” na bliżej niesprecyzowanym fragmencie wydruku bez daty i tytułu, w wydruku tym pod poz. 646 figuruje nazwisko pozwanego, data umowy - 2 lutego 2011r., numer umowy - (...), w pozycji - kapitał umowy kwota 423.977,48 zł, w pozycji odsetki umowne - 8.662,70 zł, w pozycji odsetki karne - 171.469,05 zł, w pozycji koszty - 0. (wydruk k. 72-73).

Pismem z 26 czerwca 2015 r. powód wystosował do pozwanego zawiadomienie o sprzedaży wierzytelności i wezwał pozwanego do zapłaty kwoty 659.817,15 zł (wezwanie k. 74-75).

Sąd Okręgowy ocenił, że powództwo podlega oddaleniu z następujących względów.

Podstawą odpowiedzialności pozwanego wobec kredytodawcy są postanowienia umowy kredytowej, zobowiązujące go do zwrotu kapitału kredytu wraz z odsetkami z uwagi na wypowiedzenie kredytu przez kredytodawcę (par. 8 pkt 1 umowy). Niespornym bowiem na podstawie przedstawionych dokumentów jest, iż umowa kredytu została wypowiedziana w terminie określonym w umowie. W razie wypowiedzenia umowy pozwany był zobligowany do zwrotu kwoty kapitału oraz odsetek za okres korzystania z kapitału, przy czym kapitał od tej chwili był oprocentowany stopą w wysokości 4-krotności stopy kredytu lombardowego (par. 5 pkt 9 umowy).

Podstawą odpowiedzialności pozwanego wobec powoda byłaby wspomniana umowa w połączeniu z art. 509 § 2 k.c., zgodnie z którym w wypadku cesji wierzytelności umownej dłużnik jest zobligowany spełnić świadczenie z umowy na rzecz nabywcy wierzytelności. Powód nie wykazał jednak legitymacji czynnej wynikającej z cesji wierzytelności z Bankiem. Przedstawił umowę, którą można określić jako ramową umowę cesji wierzytelności, albowiem w samej umowie nie określono wierzytelności, które podlegają cesji, ograniczając się do stwierdzenia, iż ,,portfel wierzytelności” zostanie określony w załączniku nr 1. Dołączony do umowy załącznik w istocie jest jedynie wzorem załącznika do wypełnienia. Do pozwu dołączono bliżej nieoznaczony wydruk wykazu wierzytelności, który został poświadczony w trybie art. 129 § 3 k.p.c. W tym wykazie wprawdzie figuruje imię i nazwisko T. P. i nr umowy kredytowej, jednak jako datę zawarcia umowy kredytowej wpisano 2 lutego 2011 r. i nie odpowiada ona ani dacie podpisania umowy przez strony, ani dacie, która została umieszczona na dokumencie umowy. W umowie tej wskazano także inną wysokość należności głównej ( kapitału)- 423.977,48 zł, zamiast kwoty kapitału wynikającej z umowy z bankiem (442.976,20 zł). Na datę wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego kapitał nie został spłacony w ogóle. Wprawdzie można przyjąć, iż już po wystawieniu bankowego tytułu egzekucyjnego, a przed cesją wierzytelności pozwany dokonywał spłat, ale przeczy temu dokument stwierdzający umorzenie egzekucji jako bezskutecznej (k 37) - w postanowieniu brak adnotacji, iż do daty cofnięcia wniosku egzekucyjnego od dłużnika została wyegzekwowana jakakolwiek kwota. Ponadto jeżeli dłużnik dokonuje spłat, to w pierwszej kolejności spłatę zarachowuje się na poczet odsetek, a w dalszej kolejności na poczet kwoty głównej (art. 451 par. 1 k.c.). W uzasadnieniu pozwu w ogóle nie powołano się na fakt częściowej spłaty kapitału przez pozwanego na rzecz cedenta. Z uzasadnienia pozwu wynika natomiast, iż zbycie wierzytelności nastąpiło wobec braku spłaty zadłużenia, a to prowadziłoby do wniosku, iż na datę przelewu kapitał nie został spłacony w ogóle.

W konsekwencji powyższe rozbieżności w dokumencie znajdującym się na kartach 72-73 i brak możliwości ich usunięcia w powiązaniu z pozostałymi dowodami dołączonymi do pozwu oraz w powiązaniu z samymi twierdzeniami zawartymi w uzasadnieniu pozwu skutkowały uznaniem, iż powód nie wykazał, aby nabył wierzytelność wynikającą z umowy kredytowej z 25 stycznia 2011r. Legitymacja czynna (materialna) jest przez sąd badana z urzędu, niezależnie od zarzutów podniesionych w odpowiedzi na pozew lub braku takich zarzutów.

Na koniec Sąd jeszcze stwierdził, że poświadczenie dokumentu wykonywane na podstawie art. 129 § 3 k.p.c., skutkujące przyjęciem, iż dokument ma charakter urzędowy, może być dokonane jedynie w odniesieniu do oryginału dokumentu. Z k. 72-73 nie wynika w ogóle, jaki dokument poświadczył pełnomocnik, albowiem wydruk ten nie posiada żadnego tytułu. Ponadto z umowy przelewu wynika, iż wykazy wierzytelności (,, bazy”) miały być przekazane nabywcy w formie elektronicznej i papierowej. Elektroniczny wydruk nie jest dokumentem, który stanowi ,,oryginał’’ w rozumieniu art. 129 § 3 k.p.c. Jeśli natomiast przyjąć, iż odpis znajdujący się na k 72-73 był wykonywany z dokumentu (,,w formie papierowej”), to należy zauważyć, iż na tym odpisie widnieją odciski pieczęci notarialnych, a to by wskazywało, że odpis nie był wykonywany z ,,oryginału’’ dokumentu, ale z innego wypisu lub odpisu notarialnego.

Powód wniósł apelację, zaskarżając wyrok w całości.

Zarzucił naruszenie: art. 339 § 2 k.p.c. przez niezastosowanie, art. 227 k.p.c. w zw. z art. 217 § 1 k.p.c. przez pominięcie dowodu w postaci odpisu zwykłego księgi wieczystej nr (...), art. 233 § 1 k.p.c. art. 231 k.p.c., art. 79 ust. 2 w zw. z art. 3 ust. 1 u.k.w.h przez niezastosowanie oraz art. art. 71 u.k.w.h. w brzmieniu obowiązującym do 20 lutego 1982 r., przez niezastosowanie. Skarżący wniósł o zmianę wyroku i uwzględnienie powództwa oraz zasądzenie od pozwanego kosztów procesu za obie instancje.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja musiała skutkować wydaniem wyroku kasatoryjnego i zniesieniem postępowania w całości, ze względu na stwierdzoną przez Sąd Apelacyjny z urzędu, nieważność postępowania.

Powód wskazał w pozwie adres pozwanego: ul. (...); (...)-(...) W. i na ten adres była wysyłana przez Sąd Okręgowy korespondencja, w każdym przypadku niepodejmowana i uznawana za doręczoną w trybie art. 139 k.p.c. Doręczenie w sposób przewidziany w art. 139 § 1 k.p.c. może być uznane za dokonane wtedy, gdy przesyłka sądowa została wysłana pod aktualnym adresem (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2017 r., III CZP 105/16, OSNC 2017/10/112 i orzecznictwo powołane w jej uzasadnieniu). Doręczenia zastępcze na adres pod którym strona nie zamieszkuje nie wywołują skutku o jakim mowa w art. 139 k.p.c. (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 2016 r., I CZ 94/16).

Zważywszy na fakt, że przedmiotem procesu jest wierzytelność, której źródło tkwi w kredycie udzielonym przed kilkoma laty na cel mieszkaniowy (25 stycznia 2011 r.), a przede wszystkim na wskazanie przez (...) Bank S.A. adresu dłużnika (pozwanego) w postępowaniu egzekucyjnym tożsamego z adresem nieruchomości na zakup której udzielony został kredyt, tj. ul. (...); (...)-(...) Z. (postanowienie Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Piasecznie o umorzeniu postępowania egzekucyjnego – k.37, umowa kredytu hipotecznego – k.18), Sąd Apelacyjny powziął wątpliwość co do aktualności adresu podanego w pozwie, mimo, że – jak ustalił Sąd Okręgowy – pozwany jest nadal zameldowany na pobyt stały w W., przy ul. (...) (zaświadczenie PESEL-SAD – k.123-124). „Mieszkanie” w rozumieniu art. 135 § 1 k.p.c. stanowi konkretyzację miejsca zamieszkania, o którym mowa w art. 126 § 2 k.p.c. i ustalając je należy odwołać według ustalonej praktyki do ogólnej definicji zawartej w art. 25 k.c., wskazującej na kumulatywne spełnienie się przesłanki subiektywnej (zamiaru stałego pobytu) i obiektywnego przebywania (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego 2004 r., IV CK 64/03). Adres zameldowania nie ma więc przesądzającego znaczenia.

Podstawowym warunkiem skuteczności zastępczego doręczenia jest, aby adresat mieszkał rzeczywiście pod wskazanym przez przeciwnika adresem (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 1998 r., I CKU 32/98, i postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 2016 r., II UZ 38/15 oraz z dnia 18 marca 2009 r., IV CNP 87/08).

Dopiero zawiadomienie o rozprawie apelacyjnej wysłane na adres w Z. zostało odebrane osobiście przez pozwanego (k.259), który następnie ustanowił pełnomocnika (k.261). Pełnomocnik pozwanego na rozprawie wyjaśnił, że pozwany nie wiedział o sprawie, gdyż wyprowadził się z W. jeszcze przed wniesieniem pozwu w tej sprawie (k.264). Doręczenia zastępcze na adres pod którym pozwany nie zamieszkiwał nie wywołały więc skutku o jakim mowa w art. 139 k.p.c.

W sytuacji, w której z powodu uchybień procesowych sądu lub strony przeciwnej, strona nie mogła brać i nie brała udziału w postępowaniu lub jego istotnej części, jeśli skutków tego uchybienia nie można było usunąć przed wydaniem orzeczenia w danej instancji zachodzi pozbawienie strony możliwości obrony jej praw, przy czym nie ma jakiegokolwiek znaczenia, czy działanie strony mogłoby mieć wpływ na rozstrzygnięcie (por. np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 13 czerwca 2002r., V CKN 1057/00, z dnia 1 kwietnia 2011 r., II PK 248/10, z dnia 27 marca 2012 r., III UK 75/11 oraz postanowienie SN z 31 stycznia 2018 r., I CZ 3/18). Taka właśnie sytuacja miała miejsce w niniejszej sprawie, gdyż pozwany nie wiedział o toczącym się przeciwko niemu procesie. Zaszła zatem nieważność postepowania o jakiej mowa w art. 379 pkt 5 k.p.c., co Sąd Apelacyjny był obowiązany brać pod uwagę z urzędu, zgodnie z art. 378 § 1 k.p.c., bez względu na treść zarzutów apelacyjnych i wniosek pozwanego (o oddalenie apelacji).

Odnoszenie się do zarzutów apelacyjnych byłoby w zaistniałej sytuacji przedwczesne, skoro postępowanie będzie w całości powtórzone. Można jedynie zauważyć, że Sąd Okręgowy rzeczywiście zupełnie pominął od początku podnoszoną przez powoda, jako cesjonariusza, istotną dla oceny legitymacji czynnej materialnej okoliczność, że jak wynika z wpisu w dziale IV księgi wieczystej nr (...), hipoteka zabezpieczająca przedmiotową wierzytelność została przeniesiona na rzecz powoda (k.30v.). Zgodnie z art. 79 ust. 2 u.k.w.h. hipoteka nie może być przeniesiona bez wierzytelności, którą zabezpiecza, a stosownie do art. 3 ust. 1 u.k.w.h. domniemywa się, że prawo jawne z księgi wieczystej jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym. Trzeba jeszcze odnotować, że powód powołał się na uchylony art. 71 u.k.w.h., twierdząc, że znajduje on w sprawie zastosowanie na podstawie art. 10 ust. 2 ustawy z dnia 26 czerwca 2009 r. o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece oraz niektórych innych ustaw, co też wymaga rozważenia przez Sąd I instancji.

Z przedstawionych względów Sąd Apelacyjny orzekł jak w wyroku na podstawie art. 386 § 2 k.p.c. oraz art. 108 § 2 k.p.c.

Robert Obrębski Bogdan Świerczakowski Bernard Chazan