Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 16 marca 2018 roku

w składzie:

Przewodniczący: SSO Leszek Ciulkin

Sędziowie: SO Jacek Malinowski

SR del. Beata Gnatowska (spr.)

Protokolant: Małgorzata Radek

po rozpoznaniu w dniu 16 marca 2018 roku w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z wniosku Skarbu Państwa - Naczelnika Urzędu Skarbowego w W.

z udziałem S. B. (1)

o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej

na skutek apelacji wnioskodawcy

od postanowienia Sądu Rejonowego w Ostrołęce

z dnia 26 czerwca 2017 roku, sygn. akt V Gzd 2/16

p o s t a n a w i a:

Uchylić zaskarżone postanowienie i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Ostrołęce, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie.

SSR del. do SO Beata Gnatowska SSO Leszek Ciulkin SSO Jacek Malinowski

VII Ga 500/17

UZASADNIENIE

Wnioskodawca Skarb Państwa reprezentowany przez Naczelnika Urzędu Skarbowego w W. wniósł o orzeczenie wobec S. B. (1) zakazu prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszeniu na okres dziesięciu lat.

W uzasadnieniu swojego wniosku wnioskodawca wskazał, że jest wierzycielem (...) Sp. z o.o. w W. z tytułu zobowiązań podatkowych tj.:- podatku VAT za okres IV-IX i XI-XII 2008 r. , I-XII 2009 r. , VII-VIII 2010 r. , X 2011 r. , VIII 2012 r. , I , VI , IX i X 2013 r, - podatku dochodowego od osób prawnych za 2011 r. , - podatku dochodowego płaconego przez podatnika za 2011 r. Uczestnik postępowania S. B. (1) jest Prezesem Zarządu dłużnika , który obowiązany był do uiszczania na rzecz wnioskodawcy kwoty 1.101.398,53 zł wraz z należnymi odsetkami, które na dzień 27.11.2013 r. wyniosły 526.753,00 zł. Wnioskodawca wskazał , że na podstawie art. 20 ust.1 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze wniósł o ogłoszenie (...) Sp. z o.o. w W., ale z uwagi na brak majątku wniosek ten został oddalony.

W ocenie wnioskodawcy powyższe okoliczności uzasadniają orzeczenie wobec uczestnika zakazu prowadzenia działalności gospodarczej na okres 10 lat, ponieważ będąc zobowiązanym z mocy art. 21 Prawa upadłościowego i naprawczego nie złożył w terminie dwóch tygodni od dnia powstania podstawy ogłoszenia upadłości skutecznego wniosku o ogłoszenie upadłości. Wnioskodawca wskazał ponadto, że S. B. (1) jako zobowiązany nie złożył wymaganych prawem dokumentów finansowych spółki do Krajowego Rejestru Sądowego za lata 2011 i 2012 , co uniemożliwiło wierzycielom kontrolę sytuacji finansowej kierowanej przez uczestnika postępowania spółki. Uczestnik nie dopełniając ciążącego na nim obowiązku tj. złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości , naraził swych wierzycieli, w tym wnioskodawcę, na znaczną szkodę.

Uczestnik postępowania S. B. (1) wnosił o oddalenie wniosku. Podniósł, że (...) Sp. z o.o. w W., jak wiele innych przedsiębiorstw w kraju odczuła skutki kryzysu gospodarczego popadając w przejściowe trudności finansowe i nie regulowała na bieżąco wszystkich zobowiązań, ale to nie oznaczało , że ta sytuacja miała się nie poprawić .

Uczestnik postępowania podniósł, że Urząd Skarbowy w W. nie dał spółce tej szansy mimo kierowanych w tej sprawie próśb i zablokował konta bankowe spółki po przeprowadzonej kontroli skarbowej za lata 2008-2009.

Postanowieniem z dnia 18 lutego 2016 r. Sąd Rejonowy w Ostrołęce pozbawił S. B. (1) prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszeniu na okres 7 (siedmiu) lat, w pozostałej części wniosek oddalił i zasądził od uczestnika postępowania S. B. (1) na rzecz wnioskodawcy kwotę 1.800,00 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego oraz nakazał pobrać od uczestnika postępowania S. B. (1) na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Ostrołęce, kwotę 100,00 złotych, tytułem nieuiszczonej opłaty sądowej od wniosku.

Apelację od wydanego postanowienia wywiódł wnioskodawca.

Sąd Okręgowy w Białymstoku postanowieniem z dnia 9 września 2016 r. uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Ostrołęce.

Sąd Okręgowy nakazał Sądowi Rejonowemu dokonanie oceny czy w niniejszej sprawie doszło do obniżenia wartości ekonomicznej spółki, którą kierował uczestnik postępowania w sposób jaki wynika z treści apelacji. Sąd Okręgowy wskazał, że rzeczą Sądu I instancji jest wzięcie pod uwagę łącznie dwóch przesłanek, a mianowicie stopnia winy oraz skutków podejmowanych działań przez uczestnika postępowania.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy S. B. (1) podniósł, że został już ukarany w postępowaniach karnych i nie może być kolejny raz karany za ten sam czyn.

Postanowieniem Sąd Rejonowy w Ostrołęce z 26 czerwca 2017 r. w sprawie o sygn. akt V Gzd 2/16 oddalił wniosek o orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej wobec S. B. (1) .

Sąd Rejonowy ustalił, że wnioskodawca jest wierzycielem (...) Sp. z o.o. w W. z tytułu zobowiązań podatkowych z tytułu podatku VAT ( za okres IV-IX i XI-XII 2008 r. , I-XII 2009 r. , VII-VIII 2010 r. , X 2011 r. , VIII 2012 r. , I , VI , IX i X 2013 r.), podatku dochodowego od osób prawnych za 2011 r. i podatku dochodowego płaconego przez podatnika za 2011 r. , które wg stanu na dzień 27.11.2013 r. wynosiły 1.101.398,53 zł należności głównej i 526.753,00 zł odsetek. Sąd Rejonowy wskazał, że wnioskodawca nie jest jedynym wierzycielem, albowiem dłużnik posiada również zadłużenie wobec innych wierzycieli m. in. Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Inspektorat w W. z tytułu nie opłacania składek : za 2009 r. – 41.035,43 zł , za 2010 r. – 61.458,09 zł , za 2011 r. – 29.094,36 zł , za 2012 r. – 34.481,90 zł, za 2013 r. – 35.377,82 zł , za 2014 r. – 2.759,43 zł . (...) Sp. z o.o. w W. została zarejestrowana w Krajowym Rejestrze Sądowym w dniu 10.08.2006 r. pod poz. 0000261678. Uczestnik postępowania S. B. (1) pełnił w spółce funkcję Prezesa Zarządu. Ostatnie sprawozdanie finansowe spółka złożyła za 2010 r. Z dniem 06.02.2015 r. (...) Sp. z o.o. w W. zawiesiła wykonywanie działalności.

W KRS spółki ujawnione są liczne zaległości podatkowe spółki. Wnioskodawca Skarb Państwa reprezentowany przez Naczelnika Urzędu Skarbowego w W. w czerwcu 2013 r. wystąpił z wnioskiem o ogłoszenie upadłości likwidacyjnej dłużnika (...) Sp. z o.o. w W..

Sąd Rejonowy podniósł, że postanowieniem Sądu Rejonowego w Ostrołęce V Wydział Gospodarczy z dnia 30.08.2013 r. wydanym w sprawie o sygn. akt V GU 15/13 wniosek ten na podstawie art. 13 ust. 1 Prawa upadłościowego i naprawczego, został oddalony z uwagi na brak majątku dłużnika wystarczającego na pokrycie kosztów postępowania upadłościowego.

(...) Sp. z o.o. w W. na drodze administracyjnej kwestionowała swoje zobowiązania podatkowe. Spółka złożyła skargę na decyzję Dyrektora Izby Skarbowej w W. z dnia 23.07.2014 r. nr (...)- (...)-43/14/MK w przedmiocie określenia zobowiązania podatkowego w podatku od towarów i usług za miesiące od I do XI 2011 r. oraz nadwyżki podatku naliczonego nad należnym do przeniesienia na następny miesiąc. Przedmiotowa skarga wpłynęła do WSA w dniu 23.09.2014 r. i została zarejestrowana pod sygn. akt III SA/Wa 3037/14. Wyrokiem z dnia 11.09.2015 r. wydanym w w/w sprawie Wojewódzki Sąd Administracyjny oddalił skargę, wyrok uprawomocnił się z dniem 24.12.2015 r.

Wyrokiem Sądu Rejonowego w Wyszkowie II Wydział Karny z dnia 22 czerwca w sprawie II K62/14 uznał uczestnika postępowania S. B. (1) za winnego tego, że w okresie, co najmniej od 01.01.2008 r. do dnia 25.06.2010 r. będąc prezesem jednoosobowego zarządu i całościowym udziałowcem (...) Sp. z o.o. w W., zajmując się sprawami gospodarczymi, w szczególności finansowymi spółki, działając czynem ciągłym, w deklaracjach i korektach deklaracji dla podatku od towarów i usług VAT – 7 oraz ewidencji zakupu VAT podał nieprawdziwe dane przez co uszczuplił podatek od towarów i usług za wymieniony okres, w kwocie co najmniej 923.949 zł. Wymierzając karę Sąd w punkcie 4 wyroku na podstawie art. 34§2 k. k. s. orzekł wobec oskarżonego środek karny w postaci zakazu prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie handlu paliwami na okres trzech lat. Wyrok ten uprawomocnił się w dniu 30.06.2016 r.

Wyrokiem Sądu Rejonowego w Wyszkowie II Wydział Karny z dnia 8 marca 2017 r. w sprawie IIK 631/16 S. B. (1) został uznany winnym tego, ze w okresie od 01.01.2010 r. do 27.12.2011 r. będąc prezesem jednoosobowego zarządu i całościowym udziałowcem (...) Sp. z o.o. w W., zajmując się sprawami gospodarczymi, w szczególności finansowymi spółki, działając czynem ciągłym, w deklaracjach i korektach deklaracji dla podatku od towarów i usług VAT – 7 oraz ewidencji zakupu VAT podał nieprawdziwe dane przez co uszczuplił podatek od towarów i usług za wymieniony okres, w kwocie co najmniej 1.042.474 zł.

Za czyn ten została wymierzona S. B. (1) kara, w tym kara zakazu zajmowania stanowisk w organach spółek prawa handlowego przez okres trzech lat oraz kara zakazu prowadzenia handlowej i usługowej działalności gospodarczej przez okres trzech lat. Wyrok ten uprawomocnił się 16.03.2017 r.

Sąd Rejonowy wskazał, że zgodnie z art. 373 ust. 1 pkt 1 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze Sąd może orzec pozbawienie na okres od trzech do dziesięciu lat prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszeniu osoby, która ze swej winy będąc do tego zobowiązana z mocy ustawy, nie złożyła w terminie dwóch tygodni od dnia powstania podstawy do ogłoszenia upadłości wniosku o ogłoszenie upadłości. Przy orzekaniu zakazu, sąd bierze pod uwagę stopień winy oraz skutki podejmowanych działań, w szczególności obniżenie wartości ekonomicznej przedsiębiorstwa i rozmiar pokrzywdzenia wierzycieli.

Sąd Rejonowy zauważył, że przewidziana w art. 373 prawa upadłościowego i naprawczego sankcja pozbawienia dłużnika prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika w wielu podmiotach gospodarczych, pomyślana została jako forma ochrony bezpieczeństwa obrotu gospodarczego, zagrożonego zawinionymi, bezprawnymi zachowaniami jego uczestników. Rola tego środka została w szerokim zakresie przeanalizowana w odniesieniu do art. 17 prawa upadłościowego ( poprzednika art. 373 prawa upadłościowego i naprawczego ) przez Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu wyroku z dnia 04.07.2002 r. w sprawie P 12/01 OTK-A 2002/4/50. Trybunał Konstytucyjny wskazał cele, jakim ma służyć omawiana sankcja m.in. zabezpieczenie przed wyrządzeniem szkody wierzycielom, zapobieganie sytuacjom patologicznym, sprzyjającym możliwości powstania przestępstw przeciwko obrotowi gospodarczemu, wyłączenie z obrotu gospodarczego osób, które nie są w stanie sprostać podstawowym wymaganiom prowadzenia działalności gospodarczej oraz pełnić funkcję profilaktyczno – prewencyjną.

Na podstawie art. 21 ust. 1 w/w ustawy (w brzmieniu obowiązującym przed 01.01.2016 r.), dłużnik jest obowiązany, nie później niż w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości, zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości.

W świetle art. 11 ustawy za niewypłacalnego uważa się dłużnika, jeżeli nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Podstawa do ogłoszenia upadłości powstaje wtedy, gdy dłużnik z braku środków płatniczych nie płaci swych długów. Decydujące przy tym znaczenie dla pojęcia zaprzestania płacenia długów ma niemożność dłużnika wywiązania się z jego zobowiązań pieniężnych.

Sąd I Instancji stanął na stanowisku, że w niniejszej sprawie bezspornym było, że pomimo stanu niewypłacalności (...) Sp. z o.o. w W., w której funkcję Prezes Zarządu pełni uczestnik postępowania S. B. (1), nie został złożony przez dłużnika wniosek o ogłoszenie upadłości. Wniosek taki ostatecznie złożył w dniu 13.06.2013 r. wierzyciel Skarb Państwa reprezentowany przez Naczelnika Urzędu Skarbowego w W., jednakże z uwagi na brak majątku wystarczającego na zaspokojenie kosztów postępowania, wniosek ten został oddalony na podstawie art. 13 ust. 1 Prawa upadłościowego i naprawczego, postanowieniem tut. Sądu z dnia 30.08.2013 r. ( sygn. akt V GU 15/13 ). (...) Sp. z o.o. w W. nie składał do KRS sprawozdań finansowych za okres od 2011 r., co również obciąża uczestnika postępowania.

Sąd Rejonowy wskazał, iż obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości powstaje, gdy zostanie spełniona jedna z przesłanek przewidzianych w art. 10 i 11 prawa upadłościowego i naprawczego. Dopełnienie tego obowiązku powinno nastąpić w terminie 14 dni od dnia zaistnienia powyższych przesłanek, tj. od dnia zaprzestania wykonywania wymagalnych zobowiązań lub od dnia, w którym wartość długów przekroczyła wartość majątku dłużnika. Trzeba też wskazać, że zgodnie z tezą zawartą w wyroku Sądu Najwyższego z 24 września 2008 r. (II CSK 142/2008, L..pl nr (...)): „Właściwy czas do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości jest przesłanką obiektywną, ustalaną w oparciu o okoliczności faktyczne każdej sprawy. Stanowisko to w pełni podziela Sąd I instancji. Dla jego określenia nie ma znaczenia subiektywne przekonanie członków zarządu.

Sąd Rejonowy podniósł, że przepis art. 299 § 2 k. s. h. przewiduje domniemanie winy członka zarządu w niezgłoszeniu wniosku o upadłość we właściwym czasie ze względu na to, że członkom zarządu powinien być znany na bieżąco stan finansowy spółki, a co za tym idzie, możliwości zaspokojenia długów".

Wskazał nadto, że sankcja w postaci orzeczenia zakazu prowadzenia działalności gospodarczej nie służy stosowaniu represji, lecz osiągnięciu celów ważnych z punktu widzenia bezpieczeństwa obrotu (tak: uchwała Sądu Najwyższego z 14 września 2005 r., sygn. akt III CZP 58/05). Sankcja ta ma m.in. odstraszać od zachowań, które stanowiłyby naruszenie prawa i zabezpieczać przed lekceważeniem prawnych rygorów prowadzenia działalności gospodarczej, zabezpieczać przed wyrządzeniem szkody wierzycielom, zabezpieczać prawa i wolności innych uczestników obrotu gospodarczego, a także zabezpieczać interesy wierzycieli na istniejącym jeszcze majątku przedsiębiorstwa. Ponadto sankcja ta ma zapobiegać powstawaniu sytuacji patologicznych, sprzyjających popełnianiu przestępstw przeciwko obrotowi gospodarczemu, stanowi też gwarancję dopełnienia obowiązku prowadzenia działalności w sposób zawodowy i profesjonalny, przy zachowaniu należytej staranności. Ma wreszcie powodować wyeliminowanie z obrotu gospodarczego osób, które nie są w stanie sprostać podstawowym wymaganiom prowadzenia działalności gospodarczej ustanowionym w interesie każdego z uczestników obrotu gospodarczego. Samo postępowanie ma chronić nie tyle interesy wierzycieli konkretnego dłużnika, ale interesy wszystkich uczestników obrotu prawnego (uzasadnienie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 4 lipca 2002 r., P 12/01, OTK ZU 2002, Nr 4A, poz. 50).

Bez wątpienia w przedmiotowej sprawie mamy zatem do czynienia z dłużnikiem, który sam nie wystąpił z wnioskiem o ogłoszenie upadłości pomimo zaistnienia przesłanek do wystąpienia z takim wnioskiem już kilka lat temu.

Stopień winy S. B. (1) jako reprezentanta dłużnika jest wyjątkowo duży, ale uczestnik postępowania podniósł zarzut, że już został ukarany za swoje czyny i w znacznej mierze – w ocenie Sądu Rejonowego- zarzut ten jest uzasadniony. S. B. (1) został bowiem skazany przez Sąd Rejonowy w Wyszkowie II Wydział Karny prawomocnymi wyrokami za swoje działania jako Prezes Zarządu i udziałowiec dłużnika (...) Sp. z o.o. w W.. Łączny okres, za który S. B. (1) został ukarany wyrokami karnymi obejmuje lata od 2008 do dnia 27.12.2011 r.

Sąd Rejonowy stanął na stanowisku, że zasada ne bis in idem, zwana także zakazem „podwójnego karania”, należy obecnie do fundamentalnych zasad prawa, na co zwraca uwagę Trybunał Konstytucyjny RP – jest to zarazem element (demokratycznego) państwa prawnego znajdujący swe oparcie w art. 2 Konstytucji RP.

Zasada ta chroniona jest przy tym przez takie akty prawa międzynarodowego, jak Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966 r. i Europejską Konwencję Praw Człowieka, a stricte – jej protokół dodatkowy nr 7 (art. 4 ust. 1).

Sąd Rejonowy wskazał, że biorąc pod uwagę złożoną przez wnioskodawcę listę zaległości i porównując czasokres objęty aktami oskarżenia, a następnie wyrokami skazującymi uczestnika postępowania Sąd Rejonowy stwierdził, że jedynie działania S. B. (1), jako Prezesa Zarządu i udziałowca (...) Sp. z o.o. w roku 2013 nie były objęte postępowaniem karnym i nie zostały wymierzone S. B. (1) kary.

Mając na uwadze datę złożenia przez wnioskodawcę wniosku o ogłoszenie upadłości (...) Sp. z o.o. w W., co miało miejsce w dniu 13.06.2017 r. i brak majątku dłużnika już wówczas, co wykazało postępowanie w sprawie V GU 15/13 należało uznać, że po tej dacie nie nastąpiło obniżenie wartości majątku dłużnika, bo tego majątku już wówczas nie było. W jego ocenie jedyną zaległością, co do której należałoby prowadzić postępowanie dot. obniżenia wartości przedsiębiorstwa dłużnika jest zaległość z dnia 25.02.2013 r., ale z uwagi na niewielką kwotę tj. 250,00 zł Sąd uznał to za niecelowe.

Niezależnie od powyższego należy wskazać, że wnioskodawca nie wykazał przesłanek orzeczenia zakazu. Wykazane zostało tylko, że dłużnik ze swej winy nie złożył wniosku o upadłość. Udowodnienie tej okoliczności nie stanowiło problemu, gdyż wcześniej oddalono – na podstawie art. 13 ust. 1 p.u.n. – wniosek wnioskodawcy o ogłoszenie upadłości dłużnika. Brak było jednak dowodu, aby dłużnik obniżył w tym czasie wartość swojego majątku, nie została wykazana jedna z przesłanek jego orzeczenia. Dopiero w sytuacji, gdy przesłanki zaistnieją, można rozważać, czy skutkują one koniecznością wydania postanowienia pozytywnego. Dlatego też wniosek Sąd Rejonowy oddalił.

Apelację od powyższego orzeczenia wniósł wnioskodawca, zaskarżając je w całości i wnosząc o jego uchylenie. Wyrokowi zarzucił:

- naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie w szczególności art. 373 ust. 1 pkt. 1 ustawy prawo upadłościowe i naprawcze

- błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia, polegający na błędnych założeniach, że skazanie dłużnika przez Sąd Rejonowy w Wyszkowie za przestępstwa skarbowe polegające na złożeniu nieprawdziwych deklaracji podatkowych przez co uszczuplił podatek od towarów i usług oraz podatek akcyzowy uzasadnia zastosowanie zasady ne bis in idem w niniejszej sprawie, a błędy te miały istotny wpływ na wynik sprawy, ponieważ przyjęcie takiego ustalenia prowadziło do oddalenia wniosku.

Wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania oraz zasądzenie od uczestnika postępowania na rzecz wnioskodawcy kosztów postępowania wedle norm przepisanych.

W uzasadnieniu wskazał, że Sąd Rejonowy rozpoznając wniosek zobowiązany był ustalić, czy zachodzą podstawy do ogłoszenia zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, których mowa w art. 373 – 374 ustawy prawo upadłościowe i naprawcze, czemu nie do końca sprostał. Wskazał, że w jego ocenie nie zachodzą przesłanki zastosowania zasady ne bis in idem, bowiem orzeczenie przez Sąd Rejonowy zakazu prowadzenia działalności gospodarczej wobec S. B. (2) na podstawie art. 373 prawa upadłościowego i naprawczego nie jest równoznaczne z naruszeniem tej zasady.

Sąd Okręgowy w Białymstoku zważył, co następuje:

apelacja wnioskodawcy zasługiwała na uwzględnienie, co prowadziło do uchylenia zaskarżonego wyroku.

Należałoby zacząć od tego, że uregulowanie zawarte w art. 386 § 6 k.p.c. wskazuje, że ocena prawna i wskazania co do dalszego postępowania wyrażone w uzasadnieniu wyroku sądu drugiej instancji wiążą zarówno sąd, któremu sprawa została przekazana, jak i sąd drugiej instancji, przy ponownym rozpoznaniu sprawy. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy nastąpiła zmiana stanu prawnego.

Związanie sądu niższej instancji oceną prawną i wskazaniami co do dalszego postępowania obejmuje nie tylko wykładnię przepisów prawa materialnego i procesowego, ale także wskazanie, że do stosunku prawnego będącego przedmiotem procesu, ma zastosowanie inny przepis, którego sąd I instancji nie wziął pod uwagę. Wiążące dla sądu ponownie rozpoznającego sprawę jest także wskazanie okoliczności, które powinny być wyjaśnione i polecenie przeprowadzenia konkretnych czynności (wyr. SN z 15.1.2004 r., II CK 162/03, Legalis). Rozstrzygnięcie sądu I instancji ponownie rozpoznającego sprawę musi być zawsze wyrazem oceny i decyzji tego sądu, a skrępowanie go orzeczeniem sądu instancji wyższej ma na celu jedynie zapobieżenie powtórzeniu się okoliczności powodujących wadliwość uchylonego orzeczenia (zob. wyr. SN z 20.2.2002 r., V CKN 757/00, Legalis; post. SN z 21.1.2000 r., II CKN 696/98, Legalis). Wskazania sądu odwoławczego nie mogą także naruszać zasady swobodnej oceny dowodów (por. orz. SN z 13.3.1975 r., III CRN 466/74, OSPiKA 1976, Nr 3, poz. 63).

Odnosząc powyższe orzeczenia do stanu faktycznego niniejszej sprawy podnieść należy, że Sąd Okręgowy przy poprzednim rozpoznaniu sprawy stwierdził, że Sąd I Instancji orzekając w przedmiocie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej nie wziął po uwagę łącznie dwóch przesłanek, które są niezbędne w sytuacji orzeczenia zakazu na podstawie art. 373 ust.1 prawa upadłościowego i naprawczego (w brzmieniu obowiązującym przed 01.01.2016 r.), a mianowicie stopnia winy oraz skutków podejmowanych działań przez uczestnika postępowania tj. obliczenia wartości ekonomicznej przedsiębiorstwa upadłego i rozmiaru pokrzywdzenia wierzycieli. Sąd Okręgowy stwierdził wówczas, że przy ponownym rozpoznaniu sprawy zadaniem Sądu Rejonowego będzie ocena, czy doszło do obniżenia wartości ekonomicznej przedsiębiorstwa, w jakim zakresie, jaka jest wartość obniżenia i dopiero wówczas Sąd Rejonowy będzie mógł prawidłowo orzec o wysokości zakazu prowadzenia działalności gospodarczej uczestnika postępowania o których mowa w art.373 ustęp 1 prawa upadłościowego i naprawczego.

W ocenie Sądu Okręgowego Sąd I Instancji ponownie rozpoznający sprawę nie wypełnił wskazówek Sądu Odwoławczego i z uwagi na to nieprawidłowo ustalił stan faktyczny, co miało wpływ na dokonaną ocenę prawną.

Jednym z głównych powodów dokonania przez Sąd Rejonowy błędnych ustaleń faktycznych było przyjęcie, że w sytuacji uczestnika postępowania zaktualizował się zakaz „podwójnego karania”. Sąd Rejonowy porównując listę zaległości i czasookres objęty aktem oskarżenia, a następnie wyrokami skazującymi uczestnika postępowania przyjął, że jedynie działania S. B. (1)- jako Prezesa Zarządu i udziałowca (...) sp. z o.o. w roku 2013 nie były objęte postępowaniem karnym i nie zostały wymierzone mu kary. Z tego względu mając na uwadze datę złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w dniu 13.06.2017 r. uznał, że po tej dacie nie nastąpiło obniżenie wartości majątku dłużnika, bo tego majątku już wówczas nie było. Podał, że jedyną zaległością, co do której należałoby prowadzić postępowanie dotyczące obniżenia wartości przedsiębiorstwa dłużnika była zaległość z 25.02.2013. ale wynosił ona 250 zł i było to nie celowe.

W ocenie Sądu Okręgowego wskazać należy, że zgodnie z orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego zasada ne bis in idem należy do fundamentalnych zasad prawa karnego, stąd też jest elementem państwa prawnego. Wszelkie odstępstwa od tej zasady, w szczególności zaś stworzenie organowi władzy publicznej kompetencji do dwukrotnego zastosowania środka represyjnego wobec tego samego podmiotu za ten sam czyn, stanowiłyby naruszenie regulacji konstytucyjnych (wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 3 listopada 2004 r., sygn. K 18/03, OTK-A z 2004 r., z. 10, poz. 103). Trybunał przyjął, że zasada ne bis in idem jako podstawowa zasada prawa karnego wynika jednoznacznie z art. 2 Konstytucji RP i stanowi jeden z elementów demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej (wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 października 2002 r., sygn. K 36/00, OTK-A z 2002 r., z. 5, poz. 63).

Podnieść również należy, że zasada ne bis in idem na gruncie szeroko rozumianego postępowania karnego sprowadza się do gwarancji, że nikt nie będzie pociągnięty ponownie do odpowiedzialności karnej za ten sam czyn zabroniony. Inaczej rzecz ujmując, zasada ta wyraża się w zakazie podwójnego karania tej samej osoby za popełnienie tego samego czynu zabronionego. O ile jednak w odniesieniu do prawa karnego stosowanie tej zasady nie budzi żadnych wątpliwości, o tyle nieco odmienne reguły dotyczą zbiegu unormowań prawnokarnych i cywilnoprawnych. Ściślej rzecz biorąc, chodzi o wzajemny stosunek skutków prawnych określonego czynu zabronionego na obszarze prawa karnego i prawa cywilnego (konkretnie prawa upadłościowego i naprawczego), bądź ustalenie czy rzeczywiście przedmiotem rozpoznania na obszarze prawa cywilnego i karnego jest rzeczywiście te samo zachowanie oskarżonego czy też uczestnika postępowania.

I tak w niniejszym postępowaniu uczestnik postępowania został prawomocnie skazany wyrokami karnymi za przestępstwa skarbowe i na podstawie art. 34 § 2 i 4 k.k.s. orzeczono w tych sprawach zakaz prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie handlu paliwami oraz w jednym z wyroków zakaz prowadzenia działalności handlowej i usługowej. Ogólnie rzecz ujmując sprawy, za które został skazany uczestnik postępowania dotyczyły jego zachowania jako prezesa jednoosobowego zarządu i całościowego udziałowca, który zajmując się sprawami gospodarczymi w szczególności finansowymi w/w podmiotu w deklaracjach i korektach deklaracji dla podatku od towarów i usług (...)-7 podał nieprawdę, dane niezgodne z rzeczywistym stanem, wprowadzając Urząd w ten sposób w błąd i uszczuplając podatek od towarów i usług.

Orzeczony na podstawie art. 34 § 2 i 4 k.k.s. zakaz prowadzenia działalności gospodarczej jest jednym ze środków karnych przewidzianych przez Kodeks karny skarbowy (art. 22 § 2 pkt 5) w odniesieniu do przestępstw skarbowych, stanowiący uzupełnienie funkcji prewencyjnego oddziaływania, bowiem chodzi o utrudnienie dostępu do wykonywania działalności gospodarczej w każdej z jej form występowania. Kodeks karny skarbowy (art. 20 § 1) recypuje przepis art. 41 § 2 k.k.. Oznacza to, że sąd może orzec zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej w razie skazania sprawcy za przestępstwo skarbowe popełnione w związku z prowadzeniem takiej działalności, jeżeli dalsze jej prowadzenie zagraża istotnym dobrom chronionym prawem. Orzeka się go od roku do 5 lat. Podkreślić należy, że przesłanką orzeczenia zakazu prowadzenia określonej działalności gospodarczej jest stwierdzenie, że dalsze jej prowadzenie zagraża istotnym dobrom chronionym prawem. Drugą przesłanką orzeczenia zakazu prowadzenia określonej działalności gospodarczej jest związek popełnionego przestępstwa skarbowego z tą właśnie konkretną działalnością gospodarczą.

Wskazać również należy, że k.k.s. niemal całkowicie zrezygnował, zwłaszcza w jego obecnej wersji, z penalizacji zachowań nieumyślnych, co ogranicza zakres przesłanki określonej jako okazanie, iż dalsze zajmowanie stanowiska lub wykonywanie zawodu zagraża istotnym dobrom chronionym prawem. Nie będzie zatem chodzić w KKS o niewykazanie należytej staranności czy ostrożności albo o brak odpowiednich predyspozycji intelektualnych. Raczej chodzić będzie o zamierzone przez sprawcę niedopełnienie określonych obowiązków nakładanych przez przepisy prawa finansowego, także o naruszenie etyki np. zawodu radcy prawnego przejawiające się w świadomym zachowaniu, którego znaczenie jest wyraźnie pejoratywne (zob. Zoll, Komentarz, s. 636).

Przechodząc zaś do instytucji zakazu prowadzenia działalności gospodarczej określonej w art. 373 ustęp 1 prawa upadłościowego i naprawczego (w brzmieniu obowiązującym przed 01.01.2016 r.), wskazać należy, że jest to szczególna sankcja, jaką Prawo upadłościowe i naprawcze przewiduje dla osób fizycznych, których zachowanie się w związku z upadłością zasługuje na szczególnie negatywną ocenę. Sąd może okres ten zakaz na okres od 1 do 10 lat. Nadto podnieść należy, że w sytuacji gdy podstawą pozbawienia praw jest zawinione działanie osoby, która ma być pozbawiona praw, przy orzekaniu o czasie pozbawienia praw sąd musi brać łącznie pod uwagę dwa elementy:

1) stopień winy w dokonaniu czynności stanowiących podstawę orzekania pobawienia praw, o których mowa w art. 373 ust. 1; kierując się zasadami wykładni celowościowej, należy przyjąć, że im większy stopień winy w dokonywaniu czynów stanowiących podstawę orzekania pozbawienia wspomnianych praw, tym dłuższy powinien być czas, na jaki pozbawia się praw aż do dziesięcioletniego okresu włącznie; brak winy z kolei wyklucza w ogóle możliwość orzekania zakazu, o którym mowa w art. 373 ust. 1;

2) skutki podejmowanych działań, w szczególności obniżenie wartości ekonomicznej przedsiębiorstwa i rozmiar pokrzywdzenia wierzycieli; im większe obniżenie wartości przedsiębiorstwa i pokrzywdzenie wierzycieli, tym okres pozbawienia praw powinien być dłuższy z dziesięcioletnim okresem włącznie.

W orzeczeniu z dnia 13 stycznia 2010 r. (II CSK 364/09, LEX nr 574527) SN stwierdził, że stopień winy oraz skutki podejmowanych działań mają wpływ nie tylko na pozbawienie praw, lecz mogą także oddziaływać na decyzję o oddaleniu wniosku w konkretnej sytuacji, orzeczenie zakazu ma bowiem charakter fakultatywny, co oznacza że bardzo istotnym jest precyzyjne ustalenie obu tych przesłanek. W postanowieniu z 30.11.2011 r. (III CSK 44/11, LEX nr 1130172) SN podniósł, że: „Konieczne jest zatem udowodnienie przez wnioskodawcę winy dłużnika, na poziomie przynajmniej niedbalstwa, w spóźnionym złożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości". Należy przyjąć, że pojęcie niedbalstwa jest tu szerokie i obejmuje każdą postać culpa, także winę nieumyślną w postaci lekkomyślności (por. G. Bieniek, Kodeks cywilny. Komentarz. Księga trzecia. Zobowiązania, t. 1, Warszawa 2011, s. 311; L. Guza [w:] Prawo upadłościowe..., red. A. Witosz, A.J. Witosz, s. 801). Wina musi być wykazana przez wnioskodawcę, nie obowiązuje jej domniemanie. Por. postanowienie SN z 4.07.2012 r. (I CSK 640/11, LEX nr 1228433):

W ocenie Sądu Okręgowego zestawiając oba te uregulowania wskazać należy, że dotyczą zupełnie innych zachowań, maja odmienne przesłanki, nadto różni ich zasadniczy cel, zakres, a nawet długość okresu na jaki mogą zostać zastosowane. Nadto stanowią oddzielne instytucje podporządkowane odmiennym celom i nie można mówić tu o podwójnej represji w stosunku do uczestnika postępowania, ani o naruszeniu zasady państwa prawa.

Wskazać chociażby należy, że celem uregulowania zawartego w art. 373 ustęp 1 prawa upadłościowego i naprawczego nie jest represja sensu stricto. Represję ma na celu przede wszystkim sankcja przewidziana w kodeksie karnym i kodeksie karnym skarbowym, będąca jednym ze środków karnych, jakie może orzec sąd karny w postępowaniu karnym. Chociaż te dwie sankcje są do siebie podobne, to normatywna treść przepisów upadłościowego i karnego nie pokrywa się. Z literalnego brzmienia art. 34 § 1 k.k.s. wynika wprost, że zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej oraz pozbawienie praw publicznych można orzec tylko wtedy, gdy kodeks tak stanowi, a więc w odniesieniu do ściśle określonego rodzaju działalności, co uniemożliwia całkowite wyeliminowanie sprawcy z życia gospodarczego. Ponadto orzeczenie w postępowaniu karnym zakazu prowadzenia określonej działalności gospodarczej jest możliwe tylko w sytuacji skazania sprawcy za przestępstwo popełnione w związku z prowadzeniem takiej działalności, gdy dalsze jej prowadzenie zagraża istotnym dobrom chronionym prawem. Natomiast w przypadku środka przewidzianego w prawie upadłościowym, orzekanego przez sąd upadłościowy, a nie sąd karny, założeniem jest eliminacja konkretnych osób z uczestnictwa w obrocie gospodarczym. Tak więc pomimo pozornego podobieństwa tych dwóch instytucji prawnych, są one stosowane w odmiennych sytuacjach i są nakierowane na osiągnięcie różnych celów.

Z tych względów Sąd Okręgowy stanął na stanowisku, że interpretacja Sądu I Instancji w zakresie konieczności wyeliminowania zasady podwójnego karania była nieprawidłowa i doprowadziła do niepełnych, a zatem błędnych ustaleń faktycznych Sąd Rejonowy nie rozpoznał istoty sprawy ograniczając się w zasadzie do powołania się na zakaz „podwójnego karania” co w jego ocenie zwolniło go od badania całego czasokresu w jakim doszło do obniżenia wartości ekonomicznej przedsiębiorstwa upadłego i rozmiaru pokrzywdzenia wierzycieli.

Oczywistym jest, że w polskim systemie apelacji pełnej postępowanie dwuinstancyjne nie ma charakteru wyłącznie kontrolnego, lecz jest kontynuacją merytorycznego rozpoznania sprawy, jednakże nie jest rzeczą Sądu II instancji przeprowadzanie w zasadzie całego postępowania dowodowego, analiza materiału dowodowego i dokonywanie w całości i od podstaw ustaleń faktycznych w miejsce Sądu I instancji.

W przedmiotowej sprawie zaś niezbędnym jest ponowna analiza całego materiału dowodowego. Rozpoznając ponownie sprawę Sąd I instancji winien w szczególności dokonać w sposób następnie nadający się do weryfikacji, ustaleń na okoliczność obu przesłanek orzeczenia zakazu prowadzenia działalności gospodarczej tj. nie tylko stopnia winy, ale również skutków podejmowanych działań przez uczestnika postępowania poprzez obliczenie wartości przedsiębiorstwa upadłego i rozmiaru pokrzywdzenia wierzycieli- zatem ustalenia czy doszło w sprawie do obniżenia wartości ekonomicznej przedsiębiorstwa, jeśli tak w jakim zakresie i jaka jest wartość tego obniżenia, co pozwoli Sądowi rozpoznającemu sprawę na uzyskanie pełnych ustaleń faktycznych, które pozwolą mu na właściwą ocenę prawną zachowania uczestnika postępowania, a czego zaniechał wbrew zaleceniom Sądu Okręgowego.

Wobec powyższego Sąd Okręgowy w Białymstoku orzekł jak w sentencji, na podstawie przepisu art. 386 § 4 k.p.c. Zgodnie zaś z przepisem art. 108 k.p.c. Sąd Rejonowy rozstrzygnie o kosztach niniejszego postępowania w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji.