Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 364/09
POSTANOWIENIE
Dnia 13 stycznia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jan Górowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Hubert Wrzeszcz
SSA Barbara Trębska
w sprawie z wniosku „W.(…)" Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w A.
przy uczestnictwie Z. W. o pozbawienie prowadzenia działalności gospodarczej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 13 stycznia 2010 r., skargi kasacyjnej uczestnika postępowania
od postanowienia Sądu Okręgowego w S. z dnia 19 grudnia 2008 r., sygn. akt VIII Ga
(…),
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Na wniosek „W.(…)” sp. z o.o. z dnia 16 lipca 2007 r. Sąd Rejonowy w S.
postanowieniem z dnia 5 września 2008 r. pozbawił Z. W. prawa prowadzenia
działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia funkcji członka rady
nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie
państwowym, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszenia na okres 6 lat.
2
Sąd ustalił, że Z. W. w dniu 17 listopada 2005 r. został wpisany w rejestrze
przedsiębiorców jako prezes zarządu S.(…) spółki z o.o. z siedzibą w S. Przed objęciem
tej funkcji zajmował się jej sprawami finansowymi. W momencie obejmowania funkcji
prezesa zarządu przez uczestnika postępowania zobowiązania spółki były regulowane z
opóźnieniem 30-40 dni. Nakazem zapłaty z dnia 12 października 2006 r. zasądzono od
spółki solidarnie ze Z. i A. W. wobec wnioskodawcy kwotę 819 190,66 zł.
Łączna wysokość zobowiązań przekraczających opóźnienie 3 – miesięczne w
dacie objęcia funkcji prezesa zarządu przez uczestnika i niespłaconych do 30 listopada
2006 r. stanowiła kwotę 127 952, 55 zł wobec 20 wierzycieli. Na dzień 30 czerwca 2006
r. łączna wysokość zobowiązań przekraczających 3 - miesięczne opóźnienie stanowiła
kwotę 367 369, 03 zł wobec 36 wierzycieli. Łączna wysokość wszystkich zaciągniętych
do dnia 30 czerwca 2006 r. i niespłaconych zobowiązań stanowiła kwotę 879 922,50 zł.
Natomiast na dzień 31 sierpnia 2006 r. łączna wysokość zadłużenia „S.(…)” sp. z o.o.
wobec dostawców towarów i usług opiewała na kwotę 1060.479,19 zł, w tym wobec
wnioskodawcy wynosiła sumę 864 190,866 zł.
W dniu 30 listopada 2006 r. S.(…) sp. z o.o., działając poprzez prezesa zarządu
Z. W. złożyła wniosek o ogłoszenie upadłości.
Postanowieniem z dnia 5 grudnia 2006 r. Sąd Rejonowy w S. ogłosił upadłość spółki
obejmującą likwidację jej majątku, co spowodowało umorzenie postępowania
egzekucyjnego prowadzonego z wniosku W.(…) spółki z o.o.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy przyjął, że „S.(…)” była
niewypłacalna w rozumieniu art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo
upadłościowe i naprawcze (jedn. tekst: Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1361, dalej:
„p.u.n.”) w chwili objęcia funkcji prezesa zarządu przez Z. W. Tym samym wniosek o
ogłoszenie upadłości winien zostać złożony przez uczestnika postępowania najpóźniej
do dnia 1 grudnia 2005 r. Uwzględniając znaczny stopień winy w niezłożeniu w terminie
wniosku o ogłoszenie upadłości oraz negatywnych konsekwencji dla wierzycieli
spowodowanych zawinionym działaniem uczestnika postępowania Sąd Rejonowy uznał
za uzasadnione orzeczenie pozbawienia go prawa prowadzenia działalności
gospodarczej na okres 6 lat.
Stanowisko to podzielił Sąd Okręgowy w S. oddalając apelację uczestnika
postępowania Z. W. postanowieniem z dnia 19 grudnia 2008 r. Stwierdził, że wykładnia
art. 377 p.u.n. wskazuje w sposób jednoznaczny, że obliczanie terminu rocznego od
daty, w której dłużnik miał obowiązek złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości ustawa
3
przewiduje jedynie w tym przypadku, kiedy nie doszło w ogóle do złożenia wniosku o
ogłoszenie upadłości. W każdym innym przypadku początek biegu terminu do złożenia
wniosku o orzeczenie zakazu limitują inne zdarzenia, które zostały enumeratywnie
wymienione w art. 373 prawa upadłościowego.
Postanowienie Sądu Okręgowego uczestnik postępowania zaskarżył skargą
kasacyjną, zarzucając naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 377
p.u.n. i wniósł o jego uchylenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sąd może pozbawić na okres od trzech do dziesięciu lat prawa prowadzenia
działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia funkcji członka rady
nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie
państwowym, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszeniu osoby, która ze swej winy w
terminie dwóch tygodni od powstania przyczyny nie złoży wniosku o ogłoszenie
upadłości (art. 373 ust. 1 pkt 1 p.u.n.). Ustawowy obowiązek do zgłoszenia wniosku o
upadłość powstaje przy niewypłacalności dłużnika, polegającej na niewykonywaniu
wymagalnych zobowiązań oraz na przekroczeniu przez zobowiązania wartości jego
majątku. Postępowanie uzasadniające orzeczenie zakazu, musi być zawinione co
najmniej na poziomie niedbalstwa. Stopień winy oraz skutki podejmowanych działań
(art. 373 ust. 2 p.u.n.) mają wpływ nie tylko na zakres pozbawienia praw, lecz mogą
również oddziaływać na decyzję sądu o oddaleniu wniosku w konkretnej sytuacji,
orzeczenie zakazu ma bowiem charakter fakultatywny.
Istota sporu w przedmiotowej sprawie dotyczy prekluzji przewidzianej w art. 377
p.u.n. Przewidziany tam termin roczny do złożenia wniosku w przedmiocie orzekania
zakazu prowadzenia działalności gospodarczej liczony jest od zakończenia
postępowania upadłościowego, a gdy nie złożono wniosku o ogłoszenie upadłości – od
dnia, w którym dłużnik obowiązany był taki wniosek złożyć. Przepis ten wskazuje tym
samym do kiedy, a nie od jakiego terminu, ze względu na upływ czasu można orzec
zakaz prowadzenia działalności gospodarczej.
W judykaturze dominuje pogląd (por. np. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 22
marca 2006 r., III CZP 13/06, OSNC 2007/1/8; postanowienie z 12 maja 2006 r., V CSK
54/06, niepubl.; postanowienie z dnia 10 listopada 2006 r., I CSK 218/06, niepubl. i
postanowienie z 12 grudnia 2007 r., V CSK 321/07, niepubl.), że roczny termin do
wystąpienia z żądaniem orzeczenia zakazu prowadzenia działalności gospodarczej
biegnie od dnia, w którym dłużnik był obowiązany złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości
4
tylko wtedy, gdy wniosek taki nie został wniesiony. Jeśli natomiast wniosek został
złożony – termin liczyć należy już od dnia umorzenia lub zakończenia postępowania
upadłościowego albo oddalenia tego wniosku na podstawie art. 13 p.u.n. Wystąpienie
podstaw do liczenia terminu w nowy sposób nie pozbawia wierzyciela (ani innych
uprawnionych) możliwości powołania się na zaniedbanie złożenia przez dłużnika
wniosku we właściwym czasie, jako podstawę żądania orzeczenia zakazu z art. 373
p.u.n., także wtedy, kiedy wniosek o ogłoszenie upadłości został zgłoszony po upływie
roku od powstania sytuacji uzasadniającej jego złożenie przez dłużnika. Sąd Najwyższy
zwrócił uwagę, że walorem tego kierunku wykładni jest to, że nie premiuje dłużnika,
który zataił podstawę do ogłoszenia swojej upadłości.
Ostatnio w orzecznictwie wyrażono pogląd odmienny, którego cechą podstawową
jest nadanie samodzielnego (odrębnego) znaczenia każdemu z terminów
przewidzianych w art. 377 p.u.n. W postanowieniu z dnia 7 lutego 2008 r. V CSK 424/07
(OSNC 2009, nr 4, poz. 59), a następnie w postanowieniu z dnia 29 października 2008 r.
(IV CSK 239/08, niepubl.) Sąd Najwyższy przyjął, że jeżeli nie wszczęto postępowania o
orzeczenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej w terminie roku od dnia, w
którym dłużnik obowiązany był złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości, to niemożliwe
jest powołanie się w przyszłości na okoliczności określone w art. 373 ust. 1 pkt 1-4
p.u.n., zaistniałe w tym okresie. Złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości powoduje
wprawdzie przesunięcie terminu prekluzyjnego, ale nie powoduje jego przywrócenia, ani
przedłużenia w odniesieniu do zdarzeń zaszłych przed tym terminem.
Trafność tego ostatniego zapatrywania została zakwestionowana w
postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 4 marca 2009 r., IV CSK 423/08 (niepubl.), w
którym podkreślono, że zestawienie podstaw uzasadniających orzeczenie zakazu,
przewidzianych w art. 373 oraz w art. 374 p.u.n. prowadzi do wniosku, iż zmiana
sposobu liczenia terminu rocznego w istocie może nastąpić tylko w odniesieniu do
sytuacji przewidzianych w art. 373 ust. 1 pkt 1 oraz art. 374 p.u.n. (por. postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2006 r., IV CSK 35/05, OSNC 2007, nr 1, poz. 14).
Wszystkie inne wypadki sankcjonowane możliwością orzeczenia zakazu łączą się
bowiem z zachowaniami dłużnika w toku postępowania upadłościowego (art. 373 ust. 1
pkt 2-4 p.u.n.), lub z konsekwencjami tego postępowania (art. 373 ust. 3 pkt. 1 p.u.n.),
ewentualnie z wypadkiem upadłościowej „recydywy” dłużnika (art. 373 ust. 3 p.u.n.), co
oznacza, że stosuje się do nich jedynie termin liczony od umorzenia lub ukończenia
postępowania upadłościowego.
5
W tym ostatnim orzeczeniu Sąd Najwyższy trafnie też zauważył, że cechą
charakterystyczną przesłanek orzeczenia zakazu, przy których może wystąpić
dwutorowość liczenia terminu jest to, że wynikają one z okoliczności znanych
dłużnikowi, lecz zazwyczaj nader trudnych do ustalenia dla wierzyciela. Wierzyciel nie
ma zwykle możliwości przeprowadzenia oceny, czy dłużnik znajduje się w sytuacji
uzasadniającej zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości, nie mówiąc o tym, że mógł
wejść z nim w stosunki już po upływie rocznego terminu liczonego od chwili, kiedy
zaktualizował się obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. W tym ostatnim
wypadku byłby w ogóle pozbawiony możności skutecznego wystąpienia o orzeczenie
zakazu, skoro przyczyny uprawniające do tego uległyby sprekludowaniu zanim uzyskał
status uprawniający do złożenia wniosku.
W konkluzji w postanowieniu z dnia 4 marca 2009 r. IV CSK 423/08 Sąd
Najwyższy wyraził pogląd, że jedynie wówczas, kiedy żaden wierzyciel nie chce podjąć
próby dochodzenia swoich roszczeń od nierzetelnego dłużnika w postępowaniu
upadłościowym, lecz ogranicza się do żądania wykluczenia tego dłużnika z obrotu
gospodarczego, nie ma powodu, ani możliwości, by termin do wystąpienia z żądaniem
liczyć od innego momentu, niż dzień powstania po stronie dłużnika obowiązku
zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Jeśli jednak którykolwiek z wierzycieli sam
zainicjował postępowanie upadłościowe, zastępując w tym dłużnika, lub nawet uczynił to
dłużnik, lecz zbyt późno – termin do zgłoszenia wniosku o orzeczenie wobec tego
dłużnika zakazu przewidzianego w art. 373 ust. 1 p.u.n. na podstawie przesłanki z ust. 1
tego przepisu biegnie od dnia prawomocnego ukończenia lub umorzenia postępowania
upadłościowego albo oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości na podstawie art. 13
p.u.n.
Przy rozstrzygnięciu powstałej w sprawie kwestii trzeba mieć na uwadze, że
zróżnicowany sposób liczenia terminów, polegający na oznaczeniu przez ustawodawcę
różnych zdarzeń zapoczątkowujących ich bieg, miał na celu stworzenie wnioskodawcy
realnej, a nie tylko teoretycznej możliwości złożenia wniosku o zastosowanie sankcji
wobec dłużnika, który poważnie narusza reguły uczciwego obrotu. Przekonuje o tym,
dokonana ustawą z dnia 2 maja 2009 r. (Ustawa z dnia 2 maja 209 r. o zmianie ustawy -
Prawo upadłościowe i naprawcze, ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym oraz
ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym, Dz. U. Nr 53, poz. 434), nowelizacja art. 377
p.u.n., w wyniku której termin, gdy nie złożono wniosku o ogłoszenie upadłości został
przedłużony do trzech lat. Z tego względu brak jednolitości orzecznictwa dotyczącego
6
omawianej kwestii nie będzie miał na gruncie nowego stanu prawnego większego
praktycznego znaczenia.
Wykładnia językowa i systemowa art. 373 ust 1 p.u.n, prowadzi do jednakowej
konkluzji, że ta przesłanka orzeczenia zakazu aktualizuje się wobec osoby, która ze
swej winy, będąc do tego zobowiązana, nie złożyła w ciągu dwóch tygodni od dnia
powstania podstawy, wniosku do ogłoszenia upadłości. Z kolei z treści art. 377 p.u.n.
wynika, że wyłącza on dopuszczalność orzekania zakazu po upływie rocznego
prekluzyjnego terminu, niemniej zawarta w pierwszej jego części reguła, wyłącza
stosowanie wyjątku z końcowego fragmentu tego przepisu, co wynika z wyrażenia „gdy
nie złożono wniosku o ogłoszenie upadłości”. Skoro termin prekluzyjny z zasady,
wyłącza zastosowanie terminu wynikającego z wyjątku, to gdy nie ma zastosowania
termin roczny liczony, od dnia, w którym dłużnik obowiązany był taki wniosek złożyć, nie
mogą wystąpić jego materialne skutki.
Za tym, że hipoteza normy wynikającej z początkowej części art. 377 p.u.n.
obejmuje swym zasięgiem także podstawę orzekania zakazu na mocy art. 373 ust. 1 pkt
1 p.u.n., wskazuje zawarte w tej regule odesłanie ogólne do art. 373 p.u.n., bez
wyłączenia żadnej z przesłanek orzeczenia zakazu określonych w poszczególnych
punktach tego przepisu.
Poza tym, uznając za trafne argumenty natury funkcjonalnej i systemowej
podniesione w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 4 marca 2009 r., IV CSK
423/08 należało uznać, że podniesiony przez skarżącego zarzut obrazy art. 377 p.u.n.
okazał się bezpodstawny.
Z tych względów na podstawie 39814
k.p.c. orzeczono jak w sentencji.