Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 grudnia 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie III Wydział Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 4 grudnia 2012 r. w Krakowie

sprawy z wniosku R. M.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w K.

o emeryturę

na skutek apelacji wnioskodawcy R. M.

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie Wydziału VII Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 6 sierpnia 2012 r. sygn. akt VII U 671/12

o d d a l a apelację.

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 4 grudnia 2012 r.

Wyrokiem z dnia 6 sierpnia 2012 r. Sąd Okręgowy w Krakowie oddalił odwołanie R. M. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w K. z dnia 13 marca 2012 r. Sąd Okręgowy wskazał, że organ rentowy powołując się na treść przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity - Dz.U. z 2009 r. Nr 153 poz. 1227 ze zmianami) po rozpatrzeniu wniosku z dnia 9 stycznia 2012 r. odmówił R. M. prawa do emerytury, gdyż nie udowodnił on wymaganego w art. 27 (25 lat) i 28 (20 lat) tej ustawy okresu ubezpieczenia, a jedynie łącznie 14 lat, 3 miesiące i 10 dni. Zakład odmówił zaliczenia do stażu okresu pracy w gospodarstwie rolnym od dnia 1 maja 1962 r. do dnia 30 września 1965 r. ponieważ praca ta była wykonywana u osób obcych, podczas gdy za pracę w gospodarstwie rolnym należy rozumieć pracę wykonywaną przez domownika, tj. osobę bliską rolnikowi.

Po przeprowadzeniu postępowania dowodowego Sąd ustalił, że R. M., urodzony (...), w okresie od dnia 1 maja 1962 r. do dnia 30 września 1965 r., pobierając naukę w szkole - Liceum (...)w M., pracował w gospodarstwie rolnym swoich sąsiadów H. i. L. D.położonym w P.. W tym okresie nie pozostawał we wspólnym gospodarstwie domowym z właścicielem gospodarstwa. Większość prac w gospodarstwie odwołujący wykonywał w wakacje. Pracował również w godzinach popołudniowych, po powrocie ze szkoły. Praca trwała średnio około 3 godziny dziennie. W okresie od dnia 1 września 1966 r. wnioskodawca uczęszczał do 2-letniej (...)Szkoły (...) w O. w systemie stacjonarnym. Sąd zważył, że spór sprowadza się do wyjaśnienia, czy R. M. spełnia warunki do przyznania emerytury na podstawie art. 27 lub 28 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Zgodnie z treścią art. 27 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity Dz.U. z 2009 r., nr 153, poz.1227 ze zm.) ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r. przysługuje emerytura, jeżeli spełnili łącznie następujące warunki:

1) osiągnęli wiek emerytalny wynoszący co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn;

2) mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, z zastrzeżeniem.

W myśl art. 28 tej ustawy ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r., którzy nie osiągnęli okresu składkowego i nieskładkowego, o którym mowa w art. 27 pkt 2, przysługuje emerytura, jeżeli spełnili łącznie następujące warunki:

1) osiągnęli wiek emerytalny wynoszący co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn;

2) mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 15 lat dla kobiet i co najmniej 20 lat dla mężczyzn.

Zgodnie z art. 5 ust. 1 ustawy przy ustalaniu prawa do emerytury i renty i obliczaniu ich wysokości uwzględnia się, z zastrzeżeniem ust. 2-5, następujące okresy:

1) składkowe, o których mowa w art. 6;

2) nieskładkowe, o których mowa w art. 7.

Stosownie do art. 10 ust. 1 ustawy, przy ustalaniu prawa do emerytury oraz przy obliczaniu jej wysokości uwzględnia się również następujące okresy, traktując je, z zastrzeżeniem art. 56, jak okresy składkowe:

1) okresy ubezpieczenia społecznego rolników, za które opłacono przewidziane w odrębnych przepisach składki,

2) przypadające przed dniem 1 lipca 1977 r. okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego po ukończeniu 16 roku życia,

3) przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 r. okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia,

jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe, ustalone na zasadach określonych w art. 5-7, są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu.

Zgodnie z utrwalonym stanowiskiem judykatury "jedynie wykonywanie stałej pracy w gospodarstwie rolnym, w którym osoba zainteresowana zamieszkuje lub ma możliwość codziennego wykonywania prac związanych z prowadzoną działalnością rolniczą, w wymiarze nie niższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy, pozwala na przyjęcie ziszczenia się przesłanek z przepisu art. 10 ust.l pkt 3 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych" (patrz wyrok SN z dnia 17 października 2008 r., sygn. akt II UK 61/08). Ponadto praca powinna być świadczona przez domownika- przez osobę bliską rolnikowi.

Jak wynika z ustalonego w sprawie stanu faktycznego wnioskodawca w okresie od dnia 1 maja 1962 r. do dnia 30 września 1965 r. pracował w gospodarstwie rolnym swoich sąsiadów. W tym samym czasie uczęszczał on do liceum ogólnokształcącego, do którego musiał dojeżdżać. Tak więc uznać należy, iż praca ta nie była świadczona w wymiarze wymaganym przepisami, tj. co najmniej w połowie pełnego wymiaru czasu pracy. Przyznał to również sam wnioskodawca zeznając, iż praca trwała około 3 godzin dziennie. Co więcej praca ta nie była świadczona na rzecz osoby bliskiej. W związku z powyższym okres pracy R. M. w gospodarstwie rolnym sąsiadów w spornym okresie nie może zostać zaliczony do jego stażu pracy.

Brak jest również podstaw do zaliczenia do stażu pracy spornego okresu od dnia 1 września 1966 r. do dnia 21 czerwca 1968 r., kiedy to R. M. uczęszczał do szkoły policealnej. Żaden z przepisów prawa nie pozwala bowiem uznać tego czasu za okres składkowy lub też nieskładkowy.

Z przedstawionych okoliczności wynika zatem, że wnioskodawca nie spełnia warunków do uzyskania emerytury na podstawie ani przepisu art. 27 ani przepisu 28 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, gdyż nie udowodnił wymaganego przepisami prawa stażu pracy.

Apelację od wyroku złożył R. M. zaskarżając wyrok w całości. Zarzucił złe rozeznanie specyfiki pracy w gospodarstwie rolnym. Wniósł o zmianę wyroku i zaliczenie mu pracy w gospodarstwie rolnym oraz okresu nauki w szkole policealnej.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest bezzasadna.

Prawidłowo zarówno sąd pierwszej instancji jak i organ rentowy powołują się na treść art. 27 i 28 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2009 roku Nr 153 poz. 1227 ze zm.), określających przesłanki przysługiwania prawa do emerytury dla osób w wieku wnioskodawcy. Wynika z nich jednoznacznie, że drugim, obok osiągnięcia wieku 65 lat, warunkiem przyznania prawa do emerytury jest wykazanie przez ubezpieczonego będącego mężczyzną 20 lat okresów składkowych i nieskładkowych. Okresy te są definiowane w art. 6 i 7 ustawy. Organ rentowy wyliczył wnioskodawcy takie okresy i uznał za udowodnione łącznie 14 lat, 3 miesiące i 10 dni, w tym 1 rok i 3 miesiące opłacania składek na Fundusz Ubezpieczenia Społecznego Rolników. Wyliczenie to nie jest kwestionowane przez skarżącego, lecz domaga się przed sądem doliczenia do tych okresów dwóch dodatkowych: pracy w gospodarstwie rolnym sąsiadów od 1 maja 1962 r. do 30 września 1965 r. i nauki w Studium (...) od 1 września 1966 r. do 21 czerwca 1968 r. W tej sytuacji, nawet bez wdawania się w analizę możliwości zaliczenia podnoszonych okresów do składkowych czy nieskładkowych, należy zauważyć, że nawet w przypadku doliczenia tych okresów do już uznanych przez organ rentowy, wnioskodawca nie osiągnąłby wymaganych 20 lat okresów składkowych i nieskładkowych. Łącznie stanowią one bowiem 5 lat 2 miesiące i 26 dni, a po dodaniu do uznanych 14 lat, 3 miesięcy i 10 dni dają wynik 19 lat 6 miesięcy i 6 dni. Już na podstawie tego wyliczenia odwołanie ubezpieczonego i jego apelacja podlegają oddaleniu. Poddając jednak rozważaniom podnoszone przez skarżącego okresy należy przyznać rację sądowi pierwszej instancji i organowi rentowemu, że okresów tych nie można doliczyć zgodnie z żądaniem apelacji.

Słusznie zwraca uwagę Sąd Okręgowy, że okres nauki w szkole, w tym w Studium (...) nie został zaliczony przez ustawodawcę do okresów składkowych ani nieskładkowych określonych w art. 6 i 7 ustawy. Do okresów nieskładkowych ustawodawca zaliczył tylko okresy nauki w szkole wyższej, studiów doktoranckich i aspirantury naukowej, asystenckich studiów przygotowawczych oraz dokształcania zawodowego lekarzy w charakterze wolontariusza (art. 7 pkt 9-10).

Z kolei podstawę prawną doliczenia okresów pracy w gospodarstwie rolnym stanowi cytowany przez sąd pierwszej instancji art. 10 ustawy. Jednak za wymienione w tym przepisie, przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 r. okresy pracy w gospodarstwie rolnym, uważa się okresy wykonywania pracy na takich warunkach, jakie po dniu 1 stycznia 1983 r. dawałyby podstawę do objęcia ubezpieczeniem społecznym rolników (patrz np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 lipca 2001 r. II UKN 466/00 – OSNP 2003/7/186). Definicja domownika zawarta w art. 6 pkt 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz. U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291 ze zm.) wymaga zamieszkiwania z rolnikiem lub w bliskim sąsiedztwie i stałej pracy w gospodarstwie rolnym, lecz w przypadku zamieszkiwania w bliskim sąsiedztwie, przepis ten dotyczy tylko osób bliskich rolnikowi. Tymczasem sąsiad korzystający z pomocy wnioskodawcy (rolnik) w latach 1962-1965 nie był dla niego osobą bliską w rozumieniu tego przepisu. Po prostu, jako dziecko sąsiada pomagał w szeregu pracach rolnych. Stosunek bliskości powstał znacznie później, kiedy to wnioskodawca ożenił się z córką sąsiada 10 lat później (patrz pismo wnioskodawcy na karcie 12 akt sprawy). Wreszcie, gdyby nawet przyjąć, że już wówczas występował stosunek bliskości między sąsiadem a wnioskodawcą, to ustalony przez sąd rozmiar tej pomocy nie pozwalałby na zaliczenie przedmiotowego okresu do uzupełniającego na podstawie art. 10. Słusznie zauważa sąd pierwszej instancji, że już wskazane 3 godziny dziennie, choć mało prawdopodobne w sytuacji skarżącego, nie stanowią wymaganej połowy pełnego wymiaru czasu pracy. Dla przykładu zacytować można inny fragment powołanego wyżej orzeczenia Sadu Najwyższego: stała praca w gospodarstwie rolnym nie polega na codziennym wykonywaniu czynności rolniczych, co ze względu na rozmiar gospodarstwa lub rodzaj produkcji rolnej może nie być w pewnych okresach konieczne, lecz polega na gotowości do wykonania pracy rolniczej, jeżeli sytuacja tego wymaga. Dlatego wymogiem jest zamieszkiwanie w pobliżu gospodarstwa rolnego, co zapewnia dyspozycyjność osoby pracującej w gospodarstwie. Warunkom tym nie odpowiada pomoc w pracach rolniczych osób uczących się w szkołach położonych w innej miejscowości niż gospodarstwo rolne. Nie wykonują one bowiem stałej pracy w gospodarstwie, gdyż stałym ich zajęciem jest nauka w szkole. Mogą jedynie świadczyć pomoc przy pracach rolniczych w czasie wolnym od zajęć szkolnych.

Mimo, że przepis art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie wyznacza rozmiaru pracy świadczonej w gospodarstwie rolnym rodziców, który uzasadnia jego zastosowanie, to z uwagi na treść art. 6 ust. 2 pkt 1 tej ustawy Sąd Najwyższy wyjaśnił (także na tle uprzednich regulacji o analogicznym brzmieniu), że chodzi o pracę w wymiarze, co najmniej 4 godzin dziennie (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28.02.1997 r., II UKN 96/96 OSNAPiUS 1997, nr 23, poz. 473; z dnia 7.11.1997 r., II UKN 318/97, OSNAPiUS 1998, nr 16, poz. 491; z dnia 13.11.1998 r., II UKN 299/98, OSNAPiUS 1999, nr 24, poz. 799; z dnia 9.11.1999 r„ II UKN 190/99, OSNAPiUS 2001, nr 4, poz. 122, czy wyrok z dnia 10 maja 2000, II UKN 535/99, OSNAPiUS 2001 nr 21, poz. 650). Przedstawiane przez Sąd Najwyższy poglądy prowadzą do jednoznacznego wniosku, że jeżeli praca w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia, świadczona była przed dniem 1 stycznia 1983 r. w wymiarze co najmniej połowy pełnego wymiaru czasu pracy, to przy ustalaniu prawa do emerytury uwzględnia się ten okres (art. 10 ust. 3 w związku z art. 6 ust. 2 lit. a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu ubezpieczeń Społecznych), niezależnie od tego, czy przypadał on w trakcie roku szkolnego, czy też w czasie wakacji i ferii szkolnych. Wynika też z nich, że nauka w szkole średniej, w innej miejscowości niż miejsce zamieszkania, odbywana w systemie dziennym uniemożliwia - co do zasady - możliwość podjęcia stałej pracy w gospodarstwie rolnym w rozmiarze pozwalającym na zaliczenie tej pracy do okresu zatrudnienia (zob. wyroki: Sądu Najwyższego z dnia 17 października 2008 r., II UK 61/08, LEX nr 741080 oraz z dnia 10 grudnia 2010 r„ II UK 259/10, LEX nr 989175), co nie oznacza, że nie może być wyjątków od tej zasady, uzasadnionych konkretnymi okolicznościami danej sprawy, z których wynika, że mimo takich uwarunkowań praca w gospodarstwie rolnym rodziców była świadczona stale i wymiarze 4 godzin dziennie. Stwierdzenie zaś rozmiaru takiej pracy w uzależnione jest od okoliczności faktycznych danego przypadku, a więc nie należy od sfery prawa, lecz faktów.

Z wyjaśnień samego skarżącego wynika, że rozmiar jego pracy nie przekraczał 3 godzin dziennie, a jednocześnie w okresie tym dojeżdżał do Liceum (...) w M.. W okolicznościach niniejszej sprawy nie można zatem przyjąć, że praca w gospodarstwie rolnym sąsiada spełniała warunki pozwalające na zaliczenie jej do okresów uzupełniających z art. 10 ustawy emerytalno- rentowej.

Wobec powyższego na podstawie art. 385 kpc orzeczono jak w sentencji wyroku.