Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 lipca 2018 roku

Sąd Okręgowy w Częstochowie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSO Marek Przysucha

Protokolant: st. sekr. sądowy Małgorzata Kłosowicz

po rozpoznaniu w dniu 25 lipca 2018 roku w Częstochowie

sprawy K. P. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w C.

przy udziale zainteresowanej (...) Spółki z o. o. w C.

o ustalenie podstawy wymiaru składek

na skutek odwołania K. P. (1)

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w C.

z dnia 25 października 2017 roku Nr (...)

1.  zmienia zaskarżoną decyzję i ustala, iż w okresie od 12 grudnia 2016 roku do 29 lipca 2017 roku miesięczną podstawę wymiaru składek na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne: emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe dla K. P. (1) z tytułu zatrudnienia w charakterze pracownika (...) Spółka z o. o. w C. stanowi kwota 5000 ( pięć tysięcy złotych);

2.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w C. na rzecz ubezpieczonej K. P. (1) kwotę 180 zł (sto osiemdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sygn. akt IV U 385/18

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 25 października 2017 roku numer (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w C. stwierdził, że od dnia 12 grudnia 2016 roku do 29 lipca 2017 roku miesięczną podstawę wymiaru składek na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne: emerytalne, rentowe, chorobowe
i wypadkowe K. P. (1) z tytułu zatrudnienia w charakterze pracownika przez (...) spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością stanowi kwota 3.500 złotych i ustalił dla w/w podstawy wymiaru składek:

⚫

na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne: emerytalne, rentowe, chorobowe
i wypadkowe w wysokości:

-

0 złotych w grudniu 2016 roku;

-

2.333,33 złotych w styczniu 2017 roku;

-

3.500 złotych w lutym 2017 roku oraz

-

350 złotych w marcu 2017 roku

na ubezpieczenie zdrowotne w wysokości:

-

0 złotych w grudniu 2016 roku;

-

2.013,43 złote w styczniu 2017 roku;

-

3.020,15 złotych w lutym 2017 roku oraz

-

5.742.24 złote w marcu 2017 roku.

W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, iż w dniu 21 sierpnia 2017 roku do Oddziału ZUS został złożony wniosek w sprawie wypłaty zasiłku macierzyńskiego dla ubezpieczonej. Z treści informacji zawartych w „Zaświadczeniu płatnika składek: wynika, że K. P. (1) została zatrudniona na podstawie umowy o pracę
z dnia 12 grudnia 2016 roku, na czas określony od 12 grudnia 2016 roku do 29 lipca 2017 roku. Wysokość miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego brutto określono
w kwocie 5.000 złotych. Z tytułu niezdolności do pracy za okres od 2 lutego 2017 roku do 6 marca 2017 roku pracodawca wypłacił ubezpieczonej wynagrodzenie chorobowe. Z uwagi na budzące wątpliwości dotyczące krótkiego okresu świadczenia pracy oraz wysokości ustalonego wynagrodzenia Oddział, w celu ustalenia stanu faktycznego, przeprowadził postępowanie wyjaśniające. Zgodnie bowiem z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 2005 roku w sprawie sygn. akt II UZP 2/05 Zakład Ubezpieczeń Społecznych może zakwestionować wysokość wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne w tym na ubezpieczenie chorobowe, jeżeli okoliczności sprawy wskazują, że zostało wypłacone na podstawie umowy sprzecznej z prawem, czy zasadami współżycia społecznego lub zmierzającej do obejścia prawa poprzez świadome osiągnięcie korzyści z systemu ubezpieczeń społecznych kosztem innych uczestników tego systemu.

W ramach przeprowadzonego postępowania ustalono, że K. P. (1) zatrudniona została od 12 grudnia 2016 roku do 11 marca 2017 roku na okres próbny na stanowisku kierownika ds. marketingu i księgowości, za wynagrodzeniem w wysokości 5.000 złotych. Z wyjaśnień płatnika składek wynika, iż po rezygnacji
z pracy A. B. – specjalistki do spraw finansowo – księgowych sama przejęła jej obowiązki. Z uwagi, iż od czerwca 2016 roku zaczęła chorować powstała potrzeba zatrudnienia wykwalifikowanego specjalisty, którym była K. P. (1). Kiedy okazało się, że odwołująca jest w ciąży i nie może dalej świadczyć pracy M. B. zdecydowała się zrezygnować ze stanowiska prezesa firmy i powierzyć tę funkcję A. K., a sama dalej prowadziła finanse firmy. Zdaniem Zakładu, niezrozumiałe są jednak wyjaśnienia płatnika składek
w sprawie decyzji o ponownym zatrudnieniu wykwalifikowanego specjalisty do spraw księgowych w związku z chorobą właścicielki spółki, albowiem M. B. była niezdolna do pracy od 20 do 30 czerwca 2016 roku oraz od 12 lipca 2016 roku do 30 listopada 2016 roku. K. P. (1) zatrudniona została
w spółce dopiero od 12 grudnia 2016 roku. Powyższe działania nasuwają pytanie, kto w okresie niezdolności do pracy właścicielki zajmował się sprawami finansowo – księgowymi i dlaczego dopiero od grudnia 2016 roku zatrudniona została nowa osoba. Dodatkowo zauważyć należy, iż odwołująca w spółce pracowała dokładnie 33 dni i od 30 lipca 2017 roku nie jest już pracownikiem Spółki, a zatem jej stanowisko funkcjonowało tylko w okresie pracy odwołującej. Z wyjaśnień płatnika składek wynika, że ponownie obowiązki ubezpieczonej przejęła właścicielka oraz od czerwca 2017 roku osoba do pomocy. Kolejną zastanawiającą sprawą jest kwestia okazania się, że K. P. (1) jest w ciąży. Biorąc bowiem pod uwagę datę rozpoczęcia przez nią urlopu macierzyńskiego, należałoby uznać, że już w momencie podejmowania zatrudnienia w spółce w grudniu 2016 roku była w ciąży. Ponadto
z zaświadczenia lekarskiego o zdolności do podjęcia pracy z dnia 5 października 2015 roku wydanego przez innego płatnika składek, gdzie jednym we wspólników jest również M. B., a firma posiada taką samą siedzibę co spółka (...)wynika, że K. P. (1) zajmowała już stanowisko kierownika ds. księgowości i marketingu, a jej wynagrodzenie nie przekraczało kwoty 2.000 złotych w pełnym wymiarze czasu pracy. Powyższa sytuacja wyraźnie wskazuje, że zmiana pracodawcy została podyktowana koniecznością zmiany warunków zatrudnienia ubezpieczonej, a spowodowana była chęcią uzyskania wyższych świadczeń z tytułu choroby i macierzyńska. Przyznanie odwołującej od 12 grudnia 2016 roku wynagrodzenia ponad dwukrotnie większego w tym samym wymiarze czasu pracy od otrzymywanego u poprzedniego pracodawcy potwierdza prawdziwy cel zmian
w stosunku pracy K. P. (1). Strony bowiem doskonale zdawały sobie sprawę, że w najbliższym czasie ubezpieczona będzie długotrwale niezdolna do wykonywania powierzonych jej obowiązków. W związku z powyższym uzasadnione wątpliwości Oddziału ZUS budzi ustalenie przez spółkę dla pracownicy tak wysokiego wynagrodzenia, które dodatkowo znacznie odbiega od wynagrodzenia większości pracowników. Dodatkowo z treści umowy o pracę wynika, że oprócz wynagrodzenia zasadniczego ubezpieczonej przysługiwały także dodatkowe świadczenia, jak np premia. Trudno zatem uznać kwotę 7.004,92 złotych wskazaną przez płatnika w styczniu 2017 roku jako wynagrodzenie zasadne.

Wywodząc z powyższego zdaniem Zakładu ustalenie dla K. P. (1) wynagrodzenia w kwocie 5.000 złotych stanowiło próbę nieuprawnionego uzyskania wyższych świadczeń z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i tym samym zasadne jest obniżenie wynagrodzenie zasadniczego brutto do kwoty 3.500 złotych.

W odwołaniu wniesionym do Sądu K. P. (1) zaskarżyła powyższą decyzją zarzucając jej poczynienie ustaleń w sposób sprzeczny ze zgromadzonym
w sprawie materiałem dowodowym i w konsekwencji błędnym przyjęciu, że celem zawarcia umowy o pracę z (...) spółką z ograniczoną odpowiedzialnością była zmiana warunków zatrudnienia oraz że strony umowy wiedziały, że w najbliższym czasie będzie ona osobą długotrwale niezdolną do wykonywania powierzonych jej obowiązków oraz że wynagrodzenie umówione przez strony było zawyżone i nie odpowiadało zakresowi powierzonych obowiązków. Dodatkowo zarzuciła naruszenie przepisów prawa materialnego, a mianowicie:

-

art. 83 § 1 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie w niniejszej sprawie,
w sytuacji gdy z materiału dowodowego zgromadzonego w niniejszej sprawie nie wynika, aby umowa z dnia 12 grudnia 2016 roku zwarta z (...) spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością została zawarta dla pozoru;

-

art. 78 § 1 k.p. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie, polegające na ustaleniu przez organ rentowy, że należne jej wynagrodzenie w ramach stosunku pracy wynikającego z umowy o pracę z dnia 12 grudnia 2016 roku winno wynosić 3.500 złotych brutto, podczas gdy wynagrodzenie na ustalonym przez ZUS poziomie nie jest adekwatne do rodzaju, jakości
i zakresu świadczonej przez nią pracy.

W uzasadnieniu swojego stanowiska w pierwszej kolejności wniosła o nadanie sprawie biegu, albowiem uchybienie terminowi do wniesienia odwołania nastąpiło wskutek okoliczności niezależnych od niej. Wskazała, iż po otrzymaniu powyższej decyzji poinformowana została, że w związku z koniecznością sprawowania opieki nad małym dzieckiem, to spółka wniesie odwołanie od decyzji, czego jednak nie uczyniła i nie poinformowała jej o tym. W toku codziennych czynności i obowiązków związanych z opieką nad dwóją małych dzieci, nie kontrolowała, czy dochowano terminu do wniesienia odwołania. Co więcej pozostawała ona w uzasadnionym przekonaniu, że wszelkie czynności zostały podjęte, a z uwagi że w sprawie nic się nie działo oczekiwała otrzymania korespondencji z sądu. W dniu 11 stycznia 2018 roku otrzymała decyzję z ZUS z dnia 4 stycznia 2018 roku, z której wynikało, że ZUS przekazał na jej rzecz bezpodstawnie kwotę 14.518,08 złotych. Celem wyjaśnienia tej decyzji skontaktowała się ze spółką, która jednak nie znała szczegółów wydania tej decyzji. Dopiero w dniu 2 lutego 2018 roku po dokonanej przez adwokata analizie wszystkich dokumentów okazało się, że pozostawała ona w błędnym przekonaniu, iż decyzja z dnia 25 października 2017 roku została zaskarżona. W tej sytuacji wniosek o nadanie sprawie dalszego biegu jest uzasadniony, gdyż uchybienie terminowi do wniesienia odwołania nastąpiło z przyczyn od niej niezależnych.

W dalszej kolejności zarzuciła organowi rentowemu, iż poczynił ustalenia
i wyprowadził wnioski pozostające w sprzeczności ze zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowym i w konsekwencji błędnie przyjął, że celem zawarcia umowy o pracę była zmiana warunków zatrudnienia i że strony wiedziały, że w najbliższym czasie będzie ona długotrwale niezdolna do pracy. Ponadto w sposób zupełnie nieuprawniony przyjął, że jej wynagrodzenie było zawyżone i nie odpowiadało zakresowi powierzonych jej obowiązków. Przede wszystkim organ nie wskazuje na podstawie jakich okoliczności przyjęto, że strony w chwili zawarcia umowy wiedziały, że niebawem będzie trwale niezdolna do pracy. Organ rentowy w tej kwestii nie przedstawił żadnego dowodu, wobec czego wyprowadzenie takiego wniosku jest co najmniej niezrozumiałe. Wskazać należy, iż umowa została zawarta w dniu 12 grudnia 2016 roku i z tym dniem podjęła się jej wykonywania, natomiast o ciąży dowiedziała się w dniu 19 grudnia 2016 roku, podczas wizyty kontrolnej
u ginekologa, co potwierdza załączona do odwołania karta ciąży. Co więcej, nie można wyprowadzać wniosków, że wobec powzięcia wiadomości o ciąży, miałaby wiedzieć, że niebawem będzie długotrwale niezdolna do pracy. Zwolnienie lekarskie z powodu ciąży wydawane jest w uzasadnionych wypadkach, dlatego nie można
z góry przyjmować, że kobieta będąca w ciąży niezwłocznie będzie długotrwale niezdolna do pracy. Co do okoliczności, że ustalone przez strony wynagrodzenie było nieadekwatne do zakresu obowiązków, ilości i jakości świadczonej przez nią pracy, to wskazać należy, że ustalenia ZUS w tym zakresie również pozostają bezpodstawne, albowiem okoliczność taka nie wynika z materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie. Zakład skupił się wyłącznie na metodzie porównawczej, tj. ustaleniu że u innego podmiotu, choć osobowo powiązanego z prezesem zarządu (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, otrzymywała wynagrodzenie
w niższej kwocie. Wyprowadzanie wniosków na takiej podstawie jest zupełnie nieuzasadnione, albowiem nawiązała ona nowy stosunek pracy z nowym podmiotem, odrębnym organizacyjnie i finansowo od poprzedniego, wobec czego nie było przeszkód, by strony umówiły warunki zatrudnienia na zupełnie innych zasadach. Organ rentowy nie wziął bowiem pod uwagę specyfiki prowadzonej działalności przez poprzedniego pracodawcę i aktualnego oraz ilości zatrudnionych w każdej z tych firm osób, co niewątpliwie wpływa na zakres obowiązków, odpowiedzialności pracowników oraz należnego i ekwiwalentnego wynagrodzenia. Dodała również, iż posiada wysokie kwalifikacje do pełnienia powierzonego jej stanowiska, co niewątpliwie wpływa na wysokość należnego wynagrodzenia.

W świetle powyższych okoliczności organ rentowy błędnie zastosował art. 83 k.p., który w ogóle nie powinien mieć zastosowania, albowiem z materiału zgromadzonego w sprawie nie wynika, aby umowa z dnia 12 grudnia 2016 roku zawarta została dla pozoru. Strony realizowały tą umowę, wobec czego nie można przyjąć, że ich oświadczenia są pozorne. Ponadto decyzja wydana została także
z naruszeniem art. 78 § 1 k.p., albowiem wynagrodzenie ustalone przez ZUS
w wysokości 3.500 złotych brutto jest nieadekwatne do rodzaju, jakości i zakresu świadczonej przez nią pracy. Ponadto organ rentowy nie wyjaśnia w sposób pełny klarowny i nie budzący wątpliwości na jakiej podstawie i z uwzględnieniem jakich konkretnych okoliczności przyjął, iż należne jej wynagrodzenie stanowić powinno kwotę 3.500 złotych. W jej ocenie ustalenie przez organ rentowy w tak arbitralny sposób jej wynagrodzenia narusza normę art. 78 § 1 k.p. i dlatego, wobec braku rzeczowych argumentów uzasadniających stanowisku ZUS, nie może być akceptowane.

Wywodząc z powyższego wniosła o zmianę zaskarżonej decyzji i orzeczenie, że w okresie od 12 grudnia 2016 roku do 29 lipca 2017 roku miesięczną podstawę wymiaru składek na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne: emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe z tytułu zatrudnienia w charakterze pracownika na podstawie umowy o pracę przez pracodawcę (...) spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością stanowi kwota 5.000 złotych. Domagała się nadto zasądzenia zwrotu kosztów powstępowania z uwzględnieniem kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych – Oddział w C. wniósł
o odrzucenie odwołania, a w przypadku przyjęcia sprawy do rozpoznania o oddalenie odwołania.

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

K. P. (1) (panieńskie C.) urodziła się (...). W dniu 22 marca 2000 roku ubezpieczona uzyskała tytułu inżyniera w zakresie zarządzania finansami przedsiębiorstwa, a w dniu 6 lipca 2002 roku ukończyła Politechnikę (...) w zakresie zarządzania instytucjami publicznymi i samorządowymi, uzyskując tytułu magistra.
W dniu 22 kwietnia 2009 roku ubezpieczona ukończyła studia podyplomowe
w zakresie rachunkowości, a z dniem 3 marca 2010 roku uzyskała certyfikat księgowy uprawniający ją do usługowego prowadzania ksiąg rachunkowych,
a dodatkowo w dniu 2 lipca 2012 roku ukończyła szkolenie (...).

Ubezpieczona przez wiele lat zatrudniona była w Hurtowni (...) na stanowisku na stanowisku kierownika do spraw księgowości i marketingu. Równocześnie na podstawie umów zlecenia z dnia 23 czerwca 2015 roku, z dnia 20 lipca 2015 roku oraz z dnia 20 sierpnia 2015 roku wykonywała prace polegające na rozliczaniu promocji na rzecz (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w C..

(...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w C. wpisana została do Krajowego Rejestru Sądowego z dniem 26 lipca 2004 roku. Jej przedmiotem jest sprzedaż detaliczna wyrobów farmaceutycznych i medycznych, kosmetyków i artykułów toaletowych.

Od dnia 1 września 2008 roku sprawami finansowo – księgowymi zajmowała się A. B.. Z uwagi na rozwiązane z nią umowy o pracę z dniem 30 kwietnia 2016 roku, jej dotychczasowe obowiązki przejęła Prezes Zarządu M. B., która w okresie od 20 do 30 czerwca 2016 roku oraz od 12 lipca 2016 roku do 30 listopada 2016 roku przebywała na zwolnieniu lekarskim.

Z uwagi na dynamiczny rozwój spółki (w spornym okresie spółka obsługiwała 15 aptek, a obecnie 21) oraz brak pracownika, który wykonywałby obowiązkowi finansowo – księgowe, M. B. zaproponowała ubezpieczonej przejście z dotychczasowej firmy jej męża do jej spółki.

Z dniem 12 grudnia 2016 roku K. P. (1) zawarła umowę o pracę
z (...) spółką z ograniczoną odpowiedzialnością w C.. Ubezpieczona zatrudniona została na okres próbny od 12 grudnia 2016 roku do 11 marca 2017 roku, w pełnym wymiarze czasu pracy, na stanowisku kierownika do spraw marketingu i księgowości za wynagrodzeniem 5.000 złotych. Do jej obowiązków należało:

-

prowadzenie rozliczeń kas aptek; sprawdzanie poprawności danych, wprowadzanie utargów i rozliczeń rozchodów;

-

rozliczanie zaliczek pracowniczych;

-

prowadzenie rozrachunków z dostawcami i odbiorcami;

-

przelewy do dostawców;

-

rozliczania wyciągów bankowych;

-

ustalanie sald z klientami;

-

płatności do instytucji publiczno – prawnych ZUS, US, UM;

-

nadzorowanie i uczestniczenie w inwentaryzacjach w aptekach (...);

-

uczestniczenie w rozmowach handlowych z klientami – dostawcami, bankami;

-

wykonywanie analiz i zestawień finansowych dla potrzeb Zarządu Spółki (...);

-

wykonywanie analiz sprzedaży produktów w aptekach dla potrzeb Zarządu spółki (...);

-

rozliczanie promocji produktów prowadzonych w Aptekach (...);

-

przygotowywanie dokumentów księgowych do Biura Rachunkowego – nadzór nad poprawnością przygotowania dokumentów oraz

-

współpraca z Biurem Rachunkowym celem usprawnienia przepływu dokumentów.

Ubezpieczona wykonywała wszystkie rozliczenia finansowe spółki, tj.
w szczególności wprowadzała dokumenty do systemu księgowego (RK, WB, FV), deklaracje, rozliczała zaliczki, obsługiwała kasę oraz rachunki bankowe spółki, dokonywała rozliczenia i płatności z dostawcami i odbiorcami, uczestniczyła
w inwentaryzacjach w aptekach, rozliczała promocje, przygotowywała zestawienia
o sytuacji finansowej spółki oraz zestawienia dotyczące sprzedaży. Czynności te wykonywana codziennie od poniedziałku do piątku, czasami także w soboty,
w godzinach od 8:00 do 16:00

Od dnia 2 lutego 2017 roku ubezpieczona jest niezdolna do pracy w związku
z ciążą.

(vide: akta rentowe, zeznania świadków M. B. – protokół elektroniczny z rozprawy z dnia 5 lipca 2018 roku k. 65-66, M. K. – protokół elektroniczny z rozprawy z dnia 25 lipca 2018 roku k. 76 oraz wyjaśnienia ubezpieczonej słuchanej w charakterze strony – protokół elektroniczny z rozprawy z dnia 15 czerwca 2018 roku k. 60-60v.)

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie zasługuje na uwzględnienie.

I. Sąd w pierwszej kolejności rozważył zasadność rozpoznania sprawy,
w związku ze złożeniem przez K. P. (1) odwołania z uchybieniem terminu do jego złożenia. W ocenie Sądu biorąc pod uwagę fakt, iż w dacie otrzymania decyzji ubezpieczona sprawowała opiekę nad dwójką dzieci, w tym niespełna 3-mieisęcznym dzieckiem, która z oczywistych względów pochłaniała mnóstwo czasu, oraz zapewnienia pracodawcy, iż to on w jej imieniu zaskarży sporną decyzję spowodowało, iż K. P. (1) nie skontrolowała, czy faktycznie takie odwołanie od niekorzystnej dla niej decyzji zostało złożone. W toku codziennych czynności i obowiązków ubezpieczona mogła pozostawać w słusznym przekonaniu, iż jej sprawie nadano bieg i w konsekwencji powyższego oczekiwała jedynie na stosowne wezwanie z sądu. Nie bez znaczenia jest również okoliczność, iż pracodawca odwołującej nie poinformował jej o nie złożeniu odwołania od decyzji.
O powyższym fakcie K. P. (1) dowiedziała się dopiero w związku
z otrzymaniem decyzji z dnia 11 stycznia 2018 roku stwierdzającej bezpodstawną wypłatę na jej rzecz zasiłku macierzyńskiego. Celem wyjaśnienia tej sprawy
w pierwszej kolejności skontaktowała się z pracodawcą, który jednak nie znał szczegółów związanych z wydaniem tej decyzji. W związku z powyższym w dniu 2 lutego 2018 roku udała się do prawnika, który wyjaśnił jej, że decyzja z dnia 18 stycznia 2018 roku jest konsekwencją nie zaskarżenia decyzji z dnia 25 października 2017 roku. W związku z powyższym już w dniu 9 lutego 2018 roku sporządzono odwołanie od powyższej decyzji. Mając na uwadze powyższe przyjąć należy, iż uchybienie terminu do złożenia odwołania od decyzji z dnia 25 października 2017 roku nastąpiło z przyczyn niezależnych od K. P. (1).

II. Przechodząc do merytorycznego rozpoznania sprawy wskazać należy, iż
w świetle przeprowadzonego postępowania dowodowego, niewątpliwym jest wykonywania przez K. P. (1) umowy o pracę z dnia 12 grudnia 2016 roku. O powyższym świadczą przedłożone do akt dokumenty w postaci list obecności oraz adnotacje na faktura VAT potwierdzone jej pieczątką oraz podpisem. Dodatkowo słuchani w sprawie świadkowie stanowczo przyznali, iż w spornym okresie odwołująca pracowała w spółce (...).

Wątpliwości Sądu nie budzi także przyznane K. P. (1) wynagrodzenie. Niewątpliwie biorąc pod uwagę jej kwalifikacje, w tym tytuł magistra w zakresie zarządzania instytucjami publicznymi i samorządowymi, studia podyplomowe w zakresie księgowości oraz certyfikat księgowy uprawniający ją do usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych, jak również wieloletnie doświadczenie zawodowe, w tym uzyskane w ramach zatrudnienia w Hurtowni (...), uzasadnionym było przyznanie jej wynagrodzenie w wysokości 5.000 złotych. O zasadności przyznania takiego wynagrodzenia świadczy również bardzo szeroki zakres powierzonych jej obowiązków. Jak bowiem wyjaśniła M. B. ubezpieczona była jej prawą rękę, której w pełni ufała. Nie bez znaczenia jest również fakt, iż przez wiele lat w Hurtowni (...) męża płatnika składek K. P. (1), mimo znacznie mniejszego zakresu obowiązków (hurtownia obsługiwała znacznie mniej aptek) otrzymywała wynagrodzenie w wysokości 4.000 złotych. Dopiero jej ciążą,
a następnie urlop macierzyński spowodował, iż jej dotychczasowe obowiązki zostały rozdzielone na kilka osób i układ taki pozostał po jej powrocie do pracy. Z uwagi zatem na znacznie ograniczony zakres obowiązków oraz mniejszą dyspozycyjność spowodowaną posiadaniem małego dziecka ograniczono jej wynagrodzenia do kwoty 2.000 złotych. W świetle powyższego przejście ubezpieczonej do zakładu pracy, który z uwagi na prężny rozwój (obsługa księgowości z 15 aptek),
a w konsekwencji znacznie większy zakres obowiązków i odpowiedzialności uzasadniał ustalenie wynagrodzenia na poziomie 5.000 złotych. Nie bez znaczenia jest również fakt, iż spośród 84 zatrudnionych pracowników wynagrodzenie ubezpieczonej nie było najwyższe. Jak zresztą wskazała sama płatnik składek w jej firmie wynagrodzenia pracowników kształtują się od 2.000 do 8.000 złotych, co wynika także z załączonych list płac, a zatem w tej sytuacji nie nieuprawnione są twierdzenia organu rentowego jakoby wynagrodzenie odwołującej było nadmiernie wygórowane.

III. Zdaniem Sądu odwołanie zasługuje na uwzględnienie także z poniższych przyczyn.

1. ZUS w toku procesu podnosił, iż w kwestii wysokości wynagrodzenia Sąd Najwyższy wypowiadał się wielokrotnie wskazując, że przyznanie rażąco wysokiego wynagrodzenia za pracę może być, w konkretnych okolicznościach, uznane za nieważne i kwestionowane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 2005 roku, II UZP 2/05, OSNP 2005 nr 21, poz. 338 oraz wyroki: z dnia 22 kwietnia 2008 r., II UK 210/07, LEX nr 837067; z dnia 19 maja 2009 r., III UK 7/09, LEX nr 509047; z dnia 5 czerwca 2009 r. , I UK 19/09, LEX nr 515697). Zakład Ubezpieczeń Społecznych może zakwestionować wysokość wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, jeżeli okoliczności sprawy wskazują, że zostało wypłacone na podstawie umowy sprzecznej z prawem, zasadami współżycia społecznego lub zmierzającej do objęcia prawa (art. 58 k.c.). W uchwale powyższej Sąd Najwyższy wyraził pogląd, który jest utrwalony przez późniejsze orzeczenie Sądu Najwyższego, że podstawę wymiaru składki ubezpieczonego będącego pracownikiem stanowi wynagrodzenie godziwe, a więc należy, właściwe, odpowiednie, rzetelne, uczciwe i sprawiedliwe, zachowujące cechy ekwiwalentności do pracy. Ocena godziwości wynagrodzenia wymaga uwzględnienia okoliczności każdego konkretnego przypadku, a zwłaszcza co ma istotne znaczenie przy rozstrzyganiu przedstawionego zagadnienia – rodzaju, ilości i jakości świadczonej pracy oraz wymaganych kwalifikacji.

ZUS wskazywał, że „umowa o pracę wywołuje skutki nie tylko bezpośrednie, dotyczące wprost wzajemnych relacji między pracownikiem i pracodawcą, lecz także dalsze, pośrednie, w tym w dziedzinie ubezpieczeń społecznych; kształtuje ona stosunek ubezpieczenia społecznego, określa wysokość składki, a w konsekwencji prowadzi do uzyskania odpowiednich świadczeń. Są to skutki bardzo doniosłe, zarówno z punktu widzenia interesu pracownika (ubezpieczonego), jak i interesu publicznego, należy zatem uznać, że ocena postanowień umownych może i powinna być dokonywana także z punktu widzenia prawa ubezpieczeń społecznych”. Według ZUS taki pogląd znajduje potwierdzenie w stanowisku SN wyrażonym
w uzasadnieniu powoływanego wcześniej wyroku z dnia 27 kwietnia 2005 roku, II UZP 2/05. Jak czytamy w dalszej części uzasadnienia w/w orzeczenia „należy bowiem pamiętać, że alimentacyjny charakter tych świadczeń oraz zasada solidaryzmu wymagają, żeby płaca – stanowiąca jednocześnie podstawę wymiaru składki – nie była ustalona ponad granicę płacy słusznej, sprawiedliwej
i zapewniającej godziwe utrzymanie oraz żeby rażąco nie przewyższała wkładu pracy, a w konsekwencji, żeby składka nie przekładała się na świadczenie w kwocie nienależnej”.

Wątpliwości w niniejszej sprawie budziła po stronie ZUS m. in. ustalenie wygórowanego ( w ocenie ZUS ) wynagrodzenia przy krótkim okresie zatrudnienia.

2. Zdaniem Sądu w okolicznościach niniejszego stanu faktycznego podstawową kwestią procesu po orzeczeniu Trybunału Konstytucyjnego z 29 listopada 2017r (P9/15) jest wskazanie przez ZUS normatywnych kryteriów weryfikacji podstawy wymiaru składki czyli wysokości wynagrodzenia o pracę. Jeśli ZUS ma uprawnienie do weryfikacji podstawy wymiaru składki, tak jak twierdzi TK to należałoby w ramach rozstrzygnięcia wskazać ustawowy wzorzec tej weryfikacji - ustawowe kryteria weryfikacji wysokości wynagrodzenia w niniejszym stanie faktycznym. Nadto konieczne jest konfrontowanie uprawnień ZUS objętych orzeczeniem TK z wzorcami Konstytucji nie ujętymi w pytaniu do TK w sprawie P9/15 tj. z art.22 Konstytucji oraz z prawami podstawowymi Unii Europejskiej (art.9 i art.91 Konstytucji ) tj. zasadą rządów prawa wymagającą jasności i przewidywalności stanowionego przez ustawodawcę prawa.

Zdaniem Sądu wyrok TK z dnia 29 listopada 2017r. w sprawie P 9/15 otwiera drogę do kontroli ZUS podstawy wymiaru składki przy przyjęciu związania nim
w trybie i w granicach art.190 ust.1 Konstytucji ale nadal nie wskazuje normatywnych kryteriów tej kontroli. Problem związania orzeczeniami pozytywnym był już rozstrzygnięty w orzecznictwie SN. W uchwale Sądu Najwyższego z 4 lipca 2001r.[sygn. akt IIIZP 12/00 ] podjętej w ramach odpowiedzi Sądu Najwyższego na pytanie Sądu Okręgowego IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w Częstochowie wskazano, iż pozytywne orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego wiąże tylko w zakresie wzorców pytania.

Niekonstytucyjność praktyk ZUS w zakresie arbitralnej weryfikacji wynagrodzenia pracowników wraca w formie naruszenia art.22 Konstytucji nie objętego pytaniem sądu do TK ) oraz jako naruszenie praw podstawowych Unii Europejskiej a w szczególności unijnej zasady rządów prawa.

3. Zgodność decyzji ZUS z art.22 w zw. z art.87 i art.8 Konstytucji.

W stanie faktycznym ograniczenia prowadzenia działalności gospodarczej są tworzone poprzez orzeczenia ZUS co narusza wprost art.22 oraz art.87 Konstytucji. Akty stosowania prawa zgodnie z Konstytucją nie mogą być źródłem prawa. Art.22 Konstytucji stanowi, iż ograniczenie działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny państwa. Praktyki ZUS definiowania właściwej podstawy wymiaru składki po jej uprzednim pobraniu nie mają oparcia w ustawach. Tym samym ustalenia treści umowy o pracę, w tym wysokości wynagrodzenia pracownika należy do swobody pracodawcy. Według art.22 Konstytucji pracodawca ma prawo kształtowania treści umowy, gdyż jako podmiot prywatny nie jest objęty ograniczeniami ustawy kominowej. Nie ma regulacji ustawowych, które uprawniałyby organy ZUS do swobodnego określenia wysokości wynagrodzenia według nieznanych ustawą kryteriów stron wbrew ich woli według kryterium korzyści ZUS zwanego obroną skarbu Państwa.

Akceptacja praktyk ZUS a nie wyboru przedsiębiorcy oznacza stworzenie pozaustawowych ograniczników działalności gospodarczej. Wówczas to organ swobodnie i nie na podstawie ustawy definiuje jaka powinna być właściwa wysokość wynagrodzenia pracownika objęta gwarancjami ubezpieczenia. W takim znaczeniu naruszony jest art.22 Konstytucji. Naruszony jest także standard unijnej zasady rządów prawa gdyż prawo staje się nieprzewidywalne a same decyzje są z reguły retrospektywne.

4.  Naruszenie unijnej zasady rządów prawa

ZUS jako podstawę kompetencyjną wskazał art. 83 ust. 1 pkt 1, art. 6 ust. 1 pkt 1, art. 8 ust. 1, art. 11 ust. 1, art. 12 ust. 1, art. 13 pkt 1, art. 38 ust. 1 i 2 , art. 41 ust. 7b pkt 1, art. 68 ust. 1 pkt 1 litera a, ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2015 r., poz.121), art. 83 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964r. Nr 16, poz. 93 z póz. zm.) i art. 300 ustawy z dnia 26 czerwca 1974r. Kodeks pracy (tekst jedn. z 1998r. Dz.U. Nr 21 ust. 94 z późn. zm.)

Zgodnie z treścią art. 6 ust.1 pkt 1 ustawy z dnia 13 października 1998 roku
(t.j. z 2009 roku Dz. U. Nr 205, poz. 1585 ze zm.) obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają, osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są pracownikami, z wyłączeniem prokuratorów.

Art. 11 ust. 1 tejże ustawy stanowi, iż obowiązkowo ubezpieczeniu chorobowemu podlegają osoby objęte obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym
i rentowymi, wymienione między innymi w wyżej wymienionym przepisie. Osoby podlegające ubezpieczeniom emerytalnym i rentowym podlegają obowiązkowo ubezpieczeniu wypadkowemu (art.12 ust.1).

Natomiast za pracownika uważa się osobę pozostającą w stosunku pracy (art. 8 ust.1 w/w ustawy). Pracownicy obowiązkowo podlegają ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia ustania tego stosunku (art. 13 pkt 1 ).

Z mocy art. 22 k.p. przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.

W ocenie Sądu wywodzona z art. 83 ustawy systemowej norma kompetencyjna, iż ZUS może kwestionować ważność każdej umowy o pracę w oparciu o bliżej nie sprecyzowane kryteria narusza unijna zasadę rządów prawa, gdyż nie zawiera ustawowych kryteriów ustalenia właściwego wynagrodzenia pracownika na potrzeby ubezpieczeń społecznych. Sądy i ZUS nie mogą kreować takich kryteriów nie wynikających z ustaw.

Sądowa kreacja oznacza bowiem przekroczenie zakresu art.10 Konstytucji oraz naruszenie art.87ust.1 Konstytucji.

W decyzji organ rentowy powoływał się przepis art. 83 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p., iż nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Jeżeli oświadczenie takie zostało złożone dla ukrycia innej czynności prawnej, ważność oświadczenia ocenia się według właściwości tej czynności.

W ocenie Sądu sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych nie są sprawami cywilnymi w znaczeniu materialnym. Wywodzą się ze stosunku o charakterze administracyjnoprawnym i z tego względu w postępowaniu przed Zakładem Ubezpieczeń Społecznym rozpoznawane są w trybie i na zasadach określonych przepisami prawa ubezpieczeń społecznych, a w dalszej kolejności Kodeksu postępowania administracyjnego. Przepisy prawa ubezpieczeń społecznych nie zawierają również odpowiednika art. 300 k.p., zezwalającego na odpowiednie stosowanie przepisów Kodeksu cywilnego do stosunku pracy w sprawach nieuregulowanych przepisami prawa pracy wówczas, gdy nie są one sprzeczne z zasadami prawa pracy. Regulacja ta ma charakter szczególny i nie może być stosowana w drodze analogii do stosunków ubezpieczeniowych, które w odróżnieniu od stosunków pracy - nie są regulowane przepisami prawa prywatnego.

Zdaniem Sądu przepisy prawa cywilnego mogą być wprost stosowane w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych wyłącznie w wypadku wyraźnego odesłania do nich przez normę prawa ubezpieczeń społecznych (np. art. 84 ust. 1i 8c, art. 85 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, co znalazło potwierdzenie w jednolitych dotychczas poglądach judykatury.

5. Poglądy te znalazły potwierdzenie w poniższym orzecznictwie:

a/ w wyroku z dnia 21 października 2008 r., II UK 71/08 (LEX nr 519959) Sąd Najwyższy stwierdził, wprost, że przepisy lub instytucje prawa cywilnego mogą być stosowane na gruncie ubezpieczeń społecznych tylko na podstawie wyraźnego przepisu prawa ubezpieczeń społecznych.

Autonomiczność i odrębność przepisów prawa ubezpieczeń społecznych wobec przepisów prawa cywilnego sprawia, iż na gruncie stosunków ubezpieczenia społecznego dopuszcza się tylko na zasadzie wyjątku stosowanie wskazanych expressis verbis regulacji cywilistycznych. W uzasadnieniu wyroku z dnia 14 grudnia 2005 r., III UK 120/05 (OSNP 2006 nr 21-22, poz. 338) wykluczono możliwość wykładania przepisów prawa ubezpieczeń społecznych z uwzględnieniem reguł słuszności (zasad współżycia społecznego), podobnie jak w wyroku z dnia 23 października 2006 r., I UK 128/06 (OSNP 2007 nr 23-24, poz. 359), w myśl, którego do złagodzenia rygorów prawa ubezpieczeń społecznych nie stosuje się ani art. 5 k.c, ani art. 8k.p., bo przepisy prawa ubezpieczeń społecznych mają charakter przepisów prawa publicznego.

Rygoryzm prawa publicznego nie może być zaś łagodzony konstrukcją nadużycia prawa podmiotowego przewidzianą w art. 5 k.c. lub w art. 8 k.p. Zarzut ten (nadużycia prawa podmiotowego, albo czynienia ze swego prawa podmiotowego użytku niezgodnego z zasadami współżycia społecznego lub społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa) w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych musiałby być odniesiony do czynności organu rentowego, który - wydając decyzję - nie korzysta ze swoich praw podmiotowych (regulowanych prawem prywatnym - Kodeksem cywilnym lub Kodeksem pracy), lecz realizuje ustawowe kompetencje organu władzy publicznej.

b/ w uchwale siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia 2010 r., w sprawie II UZP 1/10 stwierdzono, iż Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie jest uprawniony do kwestionowania kwoty zadeklarowanej przez osobę prowadzącą pozarolniczą działalność jako podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, jeżeli mieści się ona w granicach określonych ustawą z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.).

W uchwale wprost wskazano, iż do tych stosunków prawnych nie stosuje się przepisów prawa cywilnego.

6.  Optyka praw podstawowych Unii Europejskiej -praworządność jako podstawowa zasada Unii.

Praworządność jest prawnie wiążącą zasadą unijna. Jest jednomyślnie uznawana za jedną z podstawowych zasad właściwych dla wszystkich systemów konstytucyjnych państw członkowskich Unii Europejskiej (dalej UE ) i Rady Europy.

Na długo przed zamieszczeniem wyraźnego odniesienia do zasady praworządności w traktatach UE1 Trybunał Sprawiedliwości w wyroku z 1986 r. w sprawie „Les Verts” podkreślił, że UE jest „wspólnotą prawa, w związku z czym zarówno działania jej państw członkowskich, jak instytucji podlegają kontroli w zakresie zgodności z kartą konstytucyjną, jaką jest traktat WE”2.

W swoim orzecznictwie Trybunał wskazuje, że praworządność jest źródłem zasad, które w pełni mogą być dochodzone na drodze sądowej i mają zastosowanie w systemie prawnym UE. Trybunał podkreśla również, że zasady te są ogólnymi zasadami prawa wynikającymi z tradycji konstytucyjnych wspólnych dla państw członkowskich. Istotne znaczenie ma zasada pewności prawa, która wymaga między innymi, żeby przepisy były jasne i przewidywalne oraz żeby nie mogły zostać zmienione retrospektywnie. Trybunał podkreślił znaczenie pewności prawa, stwierdzając, że w świetle zasad pewności prawa i ochrony uzasadnionych oczekiwań [...] skutki prawodawstwa powinny być jasne i przewidywalne dla tych, którzy mu podlegają [...]”3.

Tym samym w optyce standardów państwa prawa oraz unijnej zasady praworządności uznaniowa i wsteczna weryfikacja podstawy wymiaru świadczeń przez ZUS narusza tę zasadę.

Analiza orzecznictwa wskazuje na niespójne orzecznictwo i stosowanie ad hoc do stosunków ubezpieczeniowych kodeksu cywilnego poprzez klauzulę zasad współżycia społecznego w ramach oceny decyzji ZUS. Z jednej bowiem strony jednolite orzecznictwo Sądu Najwyższego uznaje za niedopuszczalne stosowanie klauzul prawa prywatnego do kontroli decyzji w przedmiocie rent i emerytur z drugiej natomiast strony orzecznictwo używa tej samej klauzuli zasad współżycia społecznego do odmowy wypłaty zasiłku pracownikom, w sytuacji gdy żadna norma stanowiąca podstawę kontrolowanej decyzji ZUS nie ustanawia odniesienia do prawa prywatnego. Taki sposób interpretacji ignoruje fakt, iż z treści art. 1 k.c. nie wynika aby organ ubezpieczeniowy- ZUS, wchodził w zakres podmiotowy tejże regulacji, brak również normy pozwalającej stosować do tych stosunków kodeksu pracy. Zatem zarówno z treści kodeksu pracy i kodeksu cywilnego, oraz odrębności stosunku ubezpieczeniowego od innych stosunków prawnych wynika jednoznaczny brak możliwości dowolnego stosowania klauzul generalnych zawartych w tychże kodeksach. Jak wskazuje SN w uchwale z 21 kwietnia 2010 r.4, kompetencji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych do dokonywania ocen w zakresie sposobu wykonywania przez ubezpieczonego jego prawa nie można się zatem ani domyślać, ani wywodzić ich wyłącznie, z kardynalnych wartości i zasad obowiązującego systemu ubezpieczeń społecznych. Zastosowanie narzędzi ze sfery prawa prywatnego (klauzul sprawiedliwości ) przez organ państwa w sferze prawa publicznego narusza fundamentalne zasady sytemu prawa. ZUS może podważyć każda umowę według arbitralnych kryteriów. Obywatel –przedsiębiorca – ubezpieczony związani są nieprzewidywalna treściowo normą

7.Z akres zastosowania klauzuli generalnej zasad współżycia społecznego w ramach sądowej weryfikacji decyzji ZUS5 .

Pojęcie „zasady współżycia społecznego” występuje zarówno w Kodeksie cywilnym (art. 5), jak i w Kodeksie pracy (art. 8) i jest ono klauzulą generalną.

Za klauzulę generalną uważa się zwroty niedookreślone zawarte w przepisach prawa, które odsyłają do norm i ocen pozaprawnych oraz pozwalają organom stosującym prawo na podejmowanie w poszczególnych sytuacjach różnych decyzji w sprawie interpretacji i stosowania określonych norm prawnych, w zależności od potrzeb konkretnej sprawy, a także na indywidualne potraktowanie każdego konkretnego przypadku.

Zasady współżycia społecznego nawiązują do powszechnie uznawanych wartości, reguł obyczajowości. Klauzula ta jest rozumiana jako zbiór zasad postępowania moralnego i etycznego. Jednocześnie zbiór ten nie wymaga spisania ani usystematyzowania.

Zasady współżycia społecznego są postrzegane jako wprowadzone do porządku prawnego normy moralne lub obyczajowe, zwyczajowe bądź jako wyznaczniki oceny prawnej określonego stanu faktycznego.

Moralność w odróżnieniu od prawa nie jest systemem reguł ujętych w sztywne ramy. Jej istotę stanowi indywidualizacja ocen, które zależą od okoliczności danej sprawy. Zachowanie stron w podobnych sytuacjach może być z punktu widzenia zasad współżycia społecznego oceniane odmiennie. Odesłanie do tych zasad w formie klauzul generalnych ma zapewnić elastyczność w stosowaniu prawa i indywidualną ocenę każdej sprawy. Nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony (art. 8 k.p.).

Przepis ten określa granice wykonywania praw podmiotowych przez pracownika i pracodawcę. Prawem podmiotowym jest wynikająca ze stosunku prawnego możność postępowania danego podmiotu w sposób określony przez normy prawne.

Przepis w/w stwarza stronie stosunku pracy możliwość efektywnej obrony swoich praw, w sytuacji gdy podjęte przez uprawnionego działanie wprawdzie mieści się w ramach prawa podmiotowego, jednak sposób jego realizacji jest sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. Ma to istotne znaczenie przy rozkładzie ciężaru dowodu. Podmiot uprawniony zobowiązany jest do udowodnienia, że podjęte działania mieszczą się w ramach prawa podmiotowego (art. 6 k.c. w zw. z art. 300 k.p.), natomiast druga strona stosunku pracy zobowiązana jest do udowodnienia, że nieprawidłowa z naruszeniem zasad współżycia społecznego realizacja tego prawa narusza jej uzasadniony interes (wyrok SN z 30 stycznia 1976 r., I PRN 52/75, OSP 1977/3/47).

Analiza orzecznictwa wskazuje, iż sądy akceptując stosowanie kodeksu cywilnego, w płaszczyźnie ubezpieczeń społecznych, zmieniają w istocie zakres art. 1 k.c. włączając w jego zakres podmiotowy ZUS, negując tym samym różnicę między stosunkiem obligacyjnym, a przymusowym stosunkiem ubezpieczeniowym (w postaci stosunku administracyjnego). Podobny charakter ma odwoływanie się w orzecznictwie do kodeksu pracy poprzez art. 8 oraz 300 k.p.6. Odnosząc się natomiast do treści samej klauzuli zasad współżycia społecznego przewidzianej w art. 5 k.c., należy zauważyć, iż została ona przeniesiona do prawa polskiego z prawa radzieckiego. Jest ona wyrazem kontynuacji idei słuszności
w prawie, a jej celem jest osiągnięcie elastyczności w stosowaniu prawa7 .

Na marginesie należy wskazać, iż analiza przepisów ustawy systemowej (art. 18-20) wskazuje, iż ustawa określa jednoznaczne zasady ustalania zasiłków. Natomiast ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych
z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa8 (dalej w treści ustawa zasiłkowa) milczy w przedmiocie możliwości weryfikacji wynagrodzenia, jako podstawy ustalania wysokości składki ZUS. Art. 3 pkt 3 ustawy zasiłkowej wskazuje, iż (wynagrodzenie) przychód pracownika stanowi podstawę wysokości zasiłku pod warunkiem, iż wynagrodzenie pracownika jest godziwe i nie jest nadmierne. Wskazane ustawy nie tworzą normy kompetencyjnej umożliwiającej zastosowanie norm prawa prywatnego (kodeksu cywilnego) do oceny zasadności naliczenia danej składki. Należy zauważyć, iż w całym systemie prawa brak takiej normy.

Próbując dokonać odpowiedzi na pytanie, czy istnieje możliwość stosowania klauzuli generalnej zasad współżycia społecznego pochodzącej z kodeksu cywilnego do oceny stosunku ubezpieczeniowego należy wskazać argumenty przeciw takiemu rozwiązaniu (oprócz wskazanego powyżej argumentu dotyczącego modyfikacji zakresu art. 1 k.c.):

- sprzeciwia się temu kwalifikacja stosunku ubezpieczeniowego jako stosunku publiczno-prawnego do którego nie stosuję się przepisów prawa prywatnego9, a w konsekwencji powstaje brak normy kompetencyjnej pozwalającej na zastosowanie normy prawa prywatnego do takiego stosunku prawnego10.

Przykładowo, w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego odmówiono zastosowania klauzuli rebus sic stanibus do waloryzacji wypłaty zaległego świadczenia uprawnionego,

- brak istnienia prawa podmiotowego po stronie organu państwa jakim jest ZUS, do którego ochrony można by zastosować przepisy prawa prywatnego11 (funkcję ochronną zasad współżycia społecznego podkreślają wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 17 września 1971 r.,12 oraz 19 stycznia 1998 r.13.

Jak wskazuje M. Pyziak- Szafnicka14 „…niedopuszczalność oceny stosunków o charakterze publicznoprawnym przez pryzmat art. 5 k.c. wydaje się dość oczywista; w praktyce najczęściej chodziłoby bowiem o uznanie, że organ administracji, żądając spełnienia określonej daniny publicznej, dopuszcza się nadużycia w wykonywaniu swej funkcji…”.

Można również wskazać, na historię powstania klauzul generalnych jako regulacji ograniczający omnipotencję prawną państwa (przykład klauzul w prawie administracyjnym i podatkowym – pozwalających je zastosować tylko na korzyść obywatela, i w prawie karnym gdzie wymagana jest konkretna podstawa prawna do wskazania)15 co w zasadzie wyklucza możliwość stosowania klauzul generalnych przez państwo w relacji do danego podmiotu celem realizacji przymusu państwowego.

Trybunał Konstytucyjny w swoim orzecznictwie, odnosząc się sensu stricte do wartości normatywnej art. 5 k.c. wskazał jednoznacznie na jej umocowanie w systemie prawa cywilnego16. Trybunał wskazał ponadto, iż ma ona zastosowanie do obrotu cywilnoprawnego oraz, iż jest ona normą o dużym stopniu ogólności.

W tym kontekście wypada podkreślić na wątpliwość w stosowaniu tej normy przez ZUS do oceny wykonanych, ważnie zawartych umów.

Jak wskazał Sąd Najwyższy17 przepis art. 5 k.c. (…) nie może wpływać na wykładnię normy prawa materialnego, określającej treść prawa podmiotowego. (...) Dopiero stwierdzenie istnienia takiego prawa i czynienia z niego użytku przez uprawnionego może być oceniane na podstawie art. 5 k.c. Takie założenie prowadzi do powszechne uznanego w orzecznictwie Sądu Najwyższego, iż klauzula z art. 5 k.c. nie ma charakteru nadrzędnego w stosunku do pozostałych przepisów prawa: "przez odwołanie się do społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa, czy zasad współżycia społecznego nie wolno podważać mocy obowiązującej przepisów prawnych"18. W tej kwestii zarówno Trybunał Konstytucyjny, jak i Sąd Najwyższy są zgodne. Trybunał, odwołując się do orzecznictwa SN wskazuje, że klauzula zasad współżycia społecznego nie może być traktowana jako norma nadrzędna, pozwalającą na „zastępowanie szczegółowych instytucji prawa cywilnego przez tę klauzulę”19, a tym bardziej zatem instytucji innych działów prawa.

Odwołując się do doktryny należy wskazać na pogląd Adama Szpunara20, który wskazał, iż klauzula generalna z art. 5 k.c. nie może być rozumiana jako ogólne upoważnienie sędziego do dokonywania własnych, subiektywnych ocen oraz modyfikowania w ten sposób praw i obowiązków obywateli.

Zasady współżycia jako niedopuszczalny element współpodstawowy decyzji organu ze sfery prawa publicznego wymagają wskazania, iż rygoryzm prawa publicznego nie może być łagodzony konstrukcją nadużycia prawa podmiotowego przewidzianą w art. 5 i 8 k.c.

W ocenie Sądu ocena skuteczności umowy o pracę poprzez zasady dekodowane z prawa cywilnego, prawa pracy czy z systemu prawa tworzy stan bezkrytycznie dowolności w stosowaniu prawa. Nie istnieje przewidywalne prawo i decyzja sędziowska w tej materii. Oto sądy, które bezwzględnie zakazują stosowania zasad współżycia społecznego, aby przyznać ubezpieczonemu prawo do emerytury gdy brakuje mu 1 dnia do stażu pracy w sytuacji rzeczywistych lub wyobrażonych zagrożeń budżetu Państwa (ZUS) są zdolne do zmiany zakresu stosowania Kodeksu Cywilnego (KC) i Kodeksu Pracy (KP) czy też wprost kreowania z zasad sytemu kompetencji ZUS.

Klauzula ogólna jako uprawnienie przyznane władzy państwowej tj. organom ZUS oznacza zanegowanie przewidywalności prawa. ZUS przy braku ustawowych ograniczników i kryteriów ustalenia wynagrodzenia będąc organem władzy publicznej który kieruje się kryterium własnych korzyści ustalając wynagradzanie jako podstawę składki.

Zdaniem Sądu ZUS w realiach niniejszej sprawy nie udowodnił dlaczego kwota 3500 zł wynagrodzenia miałaby być wynagrodzeniem godziwym dla odwołującej, jeśli w stanie faktycznym sprawy firma osiągała zysk a ubezpieczona pełniła kierowniczą funkcję w spółce..

8. W stanie faktycznym sprawy umowa o pracę była wykonywana, jej treść w żadnym elemencie nie była sprzeczna z ustawą a w szczególności w zakresie wysokości wynagrodzenia. Pracodawca nie będący podmiotem publicznym, nie miał ograniczeń formalnych w ustaleniu wysokości wynagrodzeń z pracownikiem i nie był objęty ustawą kominową. ZUS pobrał składkę od wynagrodzenia umownego i nie kwestionował wówczas treści umowy.

Stan niezdolności do pracy warunkujący ziszczenie się obowiązku wypłaty świadczenia ubezpieczeniowego po stronie ubezpieczonej nie był pozorny. System ubezpieczeń społecznych wbrew twierdzeniom ZUS opiera się na nieekwiwalentności świadczeń w relacji do składki. W systemie ubezpieczeń ryzyka zdarzeń, nawet te o większej przewidywalności wystąpienia zdarzenia, dają co do zasady prawo do świadczeń i objęcia ubezpieczeniami społecznymi

Należy podkreślić, iż pod pojęciem pozorności w rozumieniu ZUS kryje się ustalenie wynagrodzenia za pracę w kwocie większej niż minimalne gdy zdarzenie losowe objęte ubezpieczeniem ma większą przewidywalność ziszczenia. Praktyki orzecznicze ZUS sytuują się w logice obrony Skarbu Państwa ale nie spełniają nawet dyspozycji pojęcia wad oświadczenia woli z kodeksu cywilnego.

Oznaczają one także naruszenie zasady legalizmu wynikającej z unijnej zasady rządów prawa. W sferze prawa prywatnego oznacza ona, iż co nie jest zakazane jest dozwolone dla obywatela -ubezpieczonego. Jeśli nie ma ograniczników wynagrodzeń to strony mogą je ustalić na każdym poziomie. Z kolei formuła ta w optyce organu nakazuje działanie odwrotnie ,,co nie jest dozwolone jest zakazane dla organu państwa „ .Mimo tego zakazu, uprawnienia ZUS są kreowane ze sfery prawa prywatnego jako uprawnienie do stosowania klauzul sprawiedliwościowych czy możliwości powoływania się na wady oświadczenia woli stron stosunków prywatnych. Uprawnienia właściwe dla równych podmiotów ze sfery prawa prywatnego zostają zostaje przeniesiona do sfery publicznoprawnej jako podstawa kreacji uprawnień organów państwa (ZUS) poprzez woluntarystyczne orzeczenia Sądu Najwyższego. Tego rodzaju orzecznicza kreacja w hybrydowym postępowaniu przed sądem powszechnym, który kontroluje decyzje administracyjną jest podstawą bezprawnych działań organu państwa wobec obywateli. Zamiast- jeśli istniałaby taka potrzeba- znowelizować prawo ustawodawcy- judykatura nie rozumiejąc swojej roli wynikającej z Konstytucji i praw -zasad podstawowych Unii Europejskiej –jako obrońca tychże zasad - kreuje uprawnienia dla ZUS tworząc nieprzewidywalne prawo. Takie prawo nie spełnia jednak żadnego standardu normatywnego reguły.

Tak jak pisze L. Alexander, jeśli prawo jest odpowiedzią na niepewność i spory dotyczące moralności […] , to prawo, które jest nieformalne –które inkorporuje zasady moralne lub się do nich odnosi, choć ich sposób zastosowania jest niepewny i budzący spory –do niczego się nie nadaje 21

Dlatego też w ocenie Sądu nie istnieją żadne racje (wartości) wynikające z praw podstawowych Unii Europejskiej i zasad krajowej Konstytucji (art. 22), aby legalność, przewidywalność prawa, przyzwoita legislacja, czy sprawiedliwość rozstrzygnięcia miała zostać unicestwiona dla ratowania ZUS pod pozorem ochrony Skarbu Państwa.

Wprost przeciwnie w imię zasady rządów prawa oraz zasady in dubio pro libertate decyzja ZUS jako sprzeczna z prawem powinna być zmieniona.

Oceniając podstawę kompetencyjną ZUS do oceny ważności umowy o pracę pracownika na potrzeby ubezpieczeń społecznych należy mieć na uwadze wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 lipca 2012 roku III PK87/11. Wyrok ten wskazuje, iż Sędzia nie może stosować ustaw bez uwzględnienia kontekstu konstytucyjnego. Konstytucja jest bowiem najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej, a jej przepisy stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej (art. 8 Konstytucji). Nie ma przepisów Konstytucji, które wyłączałyby jej bezpośrednie stosowanie przez sądy. Sąd stosuje Konstytucje w jednostkowej sprawie i może odmówić stosowania przepisu ustawy lub rozporządzenia, leżeli stwierdzi lego sprzeczność z prawem hierarchicznie wyższym. Nie narusza to kompetencji Trybunału Konstytucyjnego, który ma inny przedmiot orzekania (art. 188 Konstytucji). Orzeka on o przepisie prawnym w zakresie jego zgodności z aktem wyższego rzędu, a nie o stosunkach społecznych, które ten przepis reguluje. (..) Obowiązkiem sądów jest wymierzanie sprawiedliwości (art. 10 ust. 2, art. 175 ust. 1 Konstytucji), przy czym sędziowie podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom (art. 178 ust. 1 Konstytucji). Działając w tym zakresie działają oni na podstawie i w granicach prawa, czego wymaga art. 7 Konstytucji.

Zgodnie z art. 9 i art. 91 Konstytucji oraz art. 4 ust. 3 i art. 6 Traktatu o Unii Europejskiej (TUE) prawa podstawowe Unii Europejskiej mają charakter praw bezpośrednio stosowalnych. W takiej sytuacji każdy sędzia krajowy z powołaniem się na zasadę efektywnej kontroli sądowej ma nie tylko prawo, ale obowiązek pominąć w procesie sądowego stosowania prawa, ustawy oraz praktyki sprzeczne z zasadami podstawowymi Unii Europejskiej22 .

Uznając zatem, iż nie istnieją żadne normatywne kryteria weryfikacji podstawy wymiaru składki po stronie zainteresowanej jak i podstawy do uznania pozorności czy niezgodności z prawem ustalonego wynagrodzenia o pracę dla ubezpieczonej a decyzja narusza art.2, art.22 w zw. z art.8 Konstytucji oraz w/w zasady podstawowe Unii Europejskiej, orzeczono w trybie art.477 ¹⁴ §2 k.p.c.

1Pierwsze odniesienie do praworządności (rządów prawa) zamieszczono w preambule do traktatu z Maastricht z 1992 r. W traktacie z Amsterdamu odwołano się do praworządności (państwa prawnego) w art. 6 ust. 1 zasadniczo w ten sam sposób, co w obecnym art. 2 Traktatu UE.

2Wyrok z 1986 r. w sprawie C-294/83 „Les Verts” przeciwko Parlamentowi Europejskiemu, Rec. s. 01339, pkt 23.

3Wyrok z 1981 r. w sprawach połączonych 212 do 217/80 Amministrazione delle Finanze przeciwko Salumi , Rec. s. 2735, pkt 10.

4 Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia 2010 r. (sygn. akt II UZP1/11, LEX nr 575822).

5 Zob. M.Przysucha, Rola klauzuli generalnej zasad współżycia społecznego w sądowej kontroli decyzji ZUS.

6 art.1 kodeksu cywilnego stanowi, iż : Kodeks niniejszy reguluje stosunki cywilnoprawne miedzy osobami fizycznymi i osobami prawnymi. Z kolei art. 300 kodeksu pracy stanowi, iż :W sprawach nie unormowanych przepisami prawa pracy do stosunku pracy stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu cywilnego, jeżeli nie są one sprzeczne z zasadami prawa pracy”.

7 K. Pietrzykowski, Nadużycie prawa podmiotowego w prawie cywilnym [w:] Nadużycie prawa, Konferencja Wydziału Prawa i Administracji 1 marca 2002 r. (red. H. Izdebski, A. Stępkowski), Warszawa 2003 r.

8 Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa jednolity tekst Dz. U. 2014 r. poz. 159,

9 uchwała 7 Sędziów SN z dnia 21 kwietnia 2010 r. (II UZP 1/10, OSNP 2010 nr 21-22, poz. 267),

10 Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 4 września 1992 r., II UZP 17/92, OSNCP 1993 nr 6, poz. 91,

11 wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 października 2006 r., I UK 128/06, OSNP 2007 nr 23 24, poz. 359

12 17 września 1971 r., III PRN 77/71, OSNPG Nr 7/1972, poz. 41,

19 stycznia 1998 r., I CKN 424/97, OSN 9/98

13 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 września 1971 r.,sygn. III PRN 77/71, oraz Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia 1998 r., sygn. I CKN 424/97.

M. Pyziak- Szafnicka System Prawa Prywatnego, System Prawa Prywatnego, Komentarz do art. 5 k.c., t. 1 red. M. Safjan, Warszawa, 2012 Legalis, Komentarz do art. 5,

15 S. Wronkowska, Zarys Teorii Prawa, Poznań 2001, s. 224-226,.

16 Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 17 października 2000 r. sygn. akt SK 5/99, OTK 2000/7/254, Dz.U.2000/88/990,

17 wyrok SN z 31 marca 2000 r., II CKN 749/98, OSN nr 7-8/2000,

18 Wyrok SN z 22 września 1997 r., OSNCP Nr 5/1998, poz. 80,

19 Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 17 października 2000 r. sygn. SK 5/99, publ. OTK 2000 nr 7 s. 254,

20 A. Szpunar, Uwagi o nadużyciu prawa podmiotowego [w:] II Kongres Notariuszy RP, referaty i opracowania, Poznań-Kluczbork 1999, s. 338,

21 M. Matczak, SUMMA INIURIA, O błędzie formalizmu w stosowaniu prawa, s.118,Warszawa 2007.

22 TS przyjmuje metodę niestosowania, a nie unieważniania prawa krajowego sprzecznego prawem wspólnotowym. Szerzej w kwestii prymatu prawa wspólnotowego nad konstytucjami krajowymi, zob. Z. Brodecki (red.) Europa sędziów ,Warszawa 207 s.5-53.