Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 czerwca 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia SA Joanna Walentkiewicz - Witkowska

Sędziowie SA Wiesława Kuberska

SO (del.) Marta Witoszyńska (spr.)

Protokolant: st. sekr. sąd. Julita Postolska

po rozpoznaniu w dniu 5 czerwca 2018 r. w Łodzi na rozprawie

sprawy z powództwa Banku Spółdzielczego (...) w P.

przeciwko Wojewódzkiemu Szpitalowi (...) w P. Samodzielnemu Publicznemu Zakładowi Opieki Zdrowotnej

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Płocku

z dnia 6 czerwca 2017 r., sygn. akt. I C 1418/16

I.  zmienia zaskarżony wyrok na następujący:

„1. oddala powództwo;

2. zasądza od Banku Spółdzielczego (...) w P. na rzecz Wojewódzkiego Szpitala (...) w P. Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej kwotę 7.217 (siedem tysięcy dwieście siedemnaście) zł tytułem zwrotu kosztów procesu.”;

II.  zasądza od Banku Spółdzielczego (...) w P. na rzecz Wojewódzkiego Szpitala (...) w P. Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej kwotę 9.055 (dziewięć tysięcy pięćdziesiąt pięć) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt I ACa 1261/17

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 6 czerwca 2017 r. Sąd Okręgowy w Płocku w sprawie, sygn. akt I C 1418/16, z powództwa Banku Spółdzielczego (...) w P. przeciwko Wojewódzkiemu Szpitalowi (...) w P. Samodzielnemu Publicznemu Zakładowi Opieki Zdrowotnej o zapłatę:

- w punkcie 1. zasądził od pozwanego Wojewódzkiego Szpitala (...) w P. Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej na rzecz powoda Banku Spółdzielczego (...) w P. kwotę 100.100 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 18 marca 2016 r. do dnia zapłaty;

- w punkcie 2. zasądził od pozwanego Wojewódzkiego Szpitala (...) w P. Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej na rzecz powoda Banku Spółdzielczego (...) w P. kwotę 12.222 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sąd Okręgowy oparł powyższy wyrok na następujących ustaleniach faktycznych, które Sąd Apelacyjny przyjął za własne:

Wojewódzki Szpital (...) w P. (Zamawiający) w wyniku rozstrzygniętego w dniu 9 czerwca 2015 r. przetargu nieograniczonego zawarł z Konsorcjum firm (Wykonawcą): Przedsiębiorstwem Budowlanym (...) jako L. Konsorcjum, Zakładem (...) jako Partnerem, umowę nr (...), której przedmiotem było wykonanie modernizacji Oddziału (...) z adaptacją części pomieszczeń byłego zakładu bakteriologii dla potrzeb Oddziału, z wyposażeniem. W § 15 tej umowy strony zawarły zapis o treści:

„1.Wykonawca nie może dokonać zastawienia lub przeniesienia lub cesji wierzytelności wraz z odsetkami przysługującymi mu z niniejszej umowy jak również korzyści wynikających z umowy lub udziału w niej osób trzecich bez uprzedniej pisemnej zgody Zamawiającego. Cesja, przelew lub czynności wywołujące podobne skutki dokonane bez pisemnej zgody Zamawiającego, są względem Zamawiającego bezskuteczne”.

Podstawą działania Konsorcjum wykonawców była Umowa Konsorcjum zawarta w dniu 21 maja 2015 r. pomiędzy Przedsiębiorstwem Budowlanym (...) w P. – L. i Zakładem (...) w P. – Partnerem. W umowie ustalono m.in., że wartość robót L. Konsorcjum ustala się na kwotę 2.519.000 zł netto.

W dniu 30 czerwca 2015 r. E. K. (1) (Kredytobiorca) w ramach działalności gospodarczej prowadzonej pod nazwą Przedsiębiorstwo Budowlane (...) w P. zawarł z Bankiem Spółdzielczym (...) w P. (Bank) Umowę o przelew wierzytelności nr (...) – w związku z przyznaniem mu przez Bank kredytu w rachunku bieżącym w wysokości 1.030.000 zł umową nr (...) z dnia 23 marca 2015 r. wraz z późniejszymi zmianami. Zgodnie z § 2 ust. 1 tej umowy, w celu zabezpieczenia wierzytelności Banku, z tytułu przyznanego kredytu, kredytobiorca przelał na rzecz Banku swoją przyszłą wierzytelność do kwoty 2.519.000 zł przypadającą od Wojewódzkiego Szpitala (...) w P., z tytułu realizacji umowy nr (...) zawartej w dniu 9 czerwca 2015 r. W ust. 2 ustalono, że zapłata należności na rzecz Cesjonariusza (Banku) bezpośrednio przez Dłużnika – Wojewódzki Szpital (...) w P. następować będzie w części odpowiadającej wysokości wynagrodzenia Kredytobiorcy przysługującego mu z tytułu prawidłowo zrealizowanych robót po uwzględnieniu należnych płatności na rzecz uczestnika konsorcjum – Zakładu (...) w P., dokonanych na podstawie zapisów umowy nr (...) z dnia 9 czerwca 2015 r. oraz Umowy Konsorcjum z dnia 21 maja 2015 r. W § 3 ust. 2 Kredytobiorca zobowiązał się kierować płatności na rachunek firmy nr (...) 0003 0011 2110 9000 0180. W § 4 ustalono, że to Kredytobiorca zawiadomi swojego dłużnika o zawarciu niniejszej umowy. Przed zawarciem umowy przelewu powód znał treść umowy nr (...) zawartej w dniu 9 czerwca 2015 r., w tym jej § 15. Powód oczekiwał, że kredytobiorca przedstawi zgodę pozwanego na dokonanie cesji wierzytelności do końca lipca 2015 r.. Od tej zgody uzależniał udzielenie kredytu. Jednocześnie w § 3 umowy jej strony ustaliły, że:

„ust. 1 Bank jest uprawniony do zaliczania na spłatę zobowiązań kredytobiorcy wobec Banku należności z tytułu realizacji wierzytelności objętych niniejszą umową, aż do całkowitej spłaty kredytu.

Ust. 2 Kredytobiorca zobowiązuje się kierować płatności z tytułu realizacji umowy nr (...) r. z dnia 09.06.2015 r. (…) na rachunek firmy nr (...) 0003 0011 2110 9000 0180 prowadzony w Banku i wyraża zgodę na potrącenie przez Bank max do 30% wartości poszczególnych faktur i dokonanie zmniejszenia kwoty dostępnego limitu kredytu wymienionego w § 1 niniejszej umowy w skali danego miesiąca w dniu wpływu środków pieniężnych na w/w rachunek bankowy, jednak nie więcej niż kwota zmniejszenia limitu w danym miesiącu. Pozostałe kwoty płatności zostaną przelane na rachunek bieżący klienta (…)”.

Kredytobiorca, zgodnie z zapisami umowy, pismem z dnia 30 czerwca 2015 r., zawiadomił Wojewódzki Szpital (...) w P. o Umowie przelewu wierzytelności. Wskazał, że należne mu kwoty wynikające z umowy z dnia 9 czerwca 2015 r. pozwany ma przekazywać na jego konto w Banku Spółdzielczym MAZOWSZE w P. nr konta (...), za wyjątkiem należności dla Zakładu (...) w P.. Nadto, podał numer innego konta w Banku, na które należałoby przekazać środki finansowe w przypadku odrębnego wezwania przez Bank o nr (...). Informację tą pozwany uzyskał w dniu 14 lipca 2015 r.. Nadto, przedstawił przygotowany przez powoda druk pisma z dnia 21 lipca 2015 r. zawierający zgodę na cesję oraz odpis umowy przelewu wierzytelności.

Powód nie występował do pozwanego o wyrażenie zgody na cesję. Powód nie przekazał pozwanemu odpisu umowy przelewu wierzytelności.

W dniu 3 lipca 2015 r. L. Konsorcjum Przedsiębiorstwo Budowlane (...) w P. wystawił fakturę Vat nr (...) na kwotę 396.500,01zł. Stanowiła ona wynagrodzenie za prace wykonane przez obu wykonawców.

Przedstawione przez E. K. (2) pismo z dnia 21 lipca 2015 r. zostało podpisane przez Wojewódzki Szpital (...) w P.. Zawierało ono oświadczenie skierowane do powoda o treści: „Potwierdzamy przyjęcie do wiadomości umowy z dnia 30.06.2015 r. o przelew wierzytelności nr (...) zawartej pomiędzy Bankiem Spółdzielczym M. w P. (…) a E. K. (1) (…) prowadzącym działalność gospodarczą pod nazwą Przedsiębiorstwo Budowlane (...) (…) i zobowiązujemy się wszystkie wierzytelności wynikające z przelanej wierzytelności przekazywać na rachunek Kredytobiorcy prowadzony w Banku (...) 0003 0011 2110 9000 0180, a w przypadku odrębnego wezwania Banku Spółdzielczego M. w P. – na rachunek wskazany w wezwaniu Banku”. Pismo podpisała D. T. z upoważnienia Dyrektora. Powód i Kredytobiorca byli przekonani, że pozwany akceptuje dokonaną cesję wierzytelności. Było do niego załączone pismo przewodnie z tego dnia nr GK.315.8.2015JK, przygotowane przez Główną Księgową, w którym wskazano, że: „W załączeniu przesyłam potwierdzenie przyjęcia do wiadomości umowy z dnia 30.06.2015 r. o przelew wierzytelności przysługujących z tytułu realizacji umowy nr (...) z dnia 9 czerwca 2015 r. z firmą Przedsiębiorstwo Budowlane (...) (…)”. Pismo to podpisała Główna Księgowa J. K. (1).

D. T. podpisując pismo z dnia 21 lipca 2015 r. kierowała się tym, że została na nim złożona parafka przez Główną Księgową J. K. (1). Sama nie zajmowała się realizacją inwestycji wykonywanej przez Konsorcjum. Nie znała związanych z nią dokumentów oraz umowy przelewu wierzytelności. W tym okresie Dyrektor pozwanego przebywał na urlopie. Później nikt nie zgłaszał jej zastrzeżeń do pisma, które podpisała.

W dniu 22 lipca 2015 r. strony konsorcjum zawarły porozumienie, na mocy którego ustalono zasady realizacji przedmiotu kontraktu oraz sposobu płatności w ten sposób, że na rzecz L. Konsorcjum miała przypaść zapłata w kwocie 2.519.000 zł netto płatna na rachunek nr (...). Natomiast na rzecz Partnera konsorcjum kwota 456.000 zł netto płatna na rachunek nr (...). Porozumienie to zostało przedstawione pozwanemu wraz z fakturą nr (...).

W dniu 23 lipca 2015 r., w nawiązaniu do porozumienia z dnia 22 lipca 2015 r., L. Konsorcjum polecił pozwanemu dokonanie przelewu wierzytelności z faktury nr (...) z dnia 3 lipca 2015 r. w kwocie 122.500 zł brutto na rzecz Zakładu (...) w P.. Kwota ta została zapłacona przez pozwanego, zgodnie z otrzymanym poleceniem. Pozostała część należności została przelana przez pozwanego na rachunek Przedsiębiorstwa Budowlanego (...) w P. nr (...) 0003 0011 2110 9000 0180: - w dniu 3.08.2015 r. kwotę 236.000 zł i w dniu 12.08.2015 r. kwotę 38.000,01 zł .

Pozwany nie informował powoda, że nie wyraża zgody na cesję. Nie domagał się odpisu umowy przelewu wierzytelności. Nie kwestionował obowiązku dokonywania przelewu na konto nr (...) 0003 0011 2110 9000 0180.

W dniu 30 lipca 2015 r. Wykonawcy zawarli aneks do umowy konsorcjum. Zgodnie z nim upoważnionym do składnia wobec pozwanego w imieniu konsorcjum faktur i dokumentów rozliczeniowych kontraktu umocowany został (...) tj. Zakład (...) w P.. Przyczyną zawarcia aneksu do umowy konsorcjum był fakt nierealizowania płatności przez L. na rzecz podwykonawców, którzy dlatego nie chcieli realizować zleconych im prac oraz zajęcie komornicze wobec L. Konsorcjum. Kredytobiorca nie zawiadomił powoda o zawarciu aneksu do umowy konsorcjum.

W dniu 31 lipca 2015 r. E. K. (1) złożył pozwanemu aneks do umowy konsorcjum zawarty w dniu 30 lipca 2015 r. Wskazując, że od dnia 30 lipca 2015 r. Zakład (...) w P. jest uprawniony do wystawiania faktur oraz przedkładania Zamawiającemu dokumentów rozliczeniowych przedmiotowego zadania.

Dalsze faktury dotyczące wykonania kontraktu wystawiane były przez Zakład (...) w P.. Pozwany dokonywał płatności na rachunek Partnera Konsorcjum w Banku Spółdzielczym M. w P.. Były to należności na rzecz obu Wykonawców oraz podwykonawców. (...) z pierwszej wystawionej faktury część należności przekazał na rzecz L. oraz spłacił część jego zobowiązań, w tym wynikające z zajęcia komorniczego. Nie dokonywał przelewów na jego konto.

W dniu 18 września 2015 r. Wykonawcy zawarli kolejny aneks do umowy konsorcjum zmieniający zakres prac. Od tej chwili poprzedni L. nie realizował żadnych robót. Nie otrzymywał żadnych należności z tytułu realizacji prac na rzecz pozwanego. Pozwany zażądał od nowego L. Zakładu (...) w P. „gwarancji należytego wykonania zadania” i wpłaty z tego tytułu 300.000 zł. A. G. nie dysponował taką kwotą. Musiał na ten cel zaciągnąć kredyt. W sprawie jego udzielenia pracownik pozwanego G. Z. rozmawiał z prezesem powoda. Powód udzielił mu kredytu.

Wobec braku kolejnych przelewów powód, pismem z dnia 2 grudnia 2015 r. znak (...) zwrócił się do pozwanego o informacje, jakie kwoty i na czyją rzecz zostały wypłacone oraz kiedy jest przewidywane zakończenie robót. Nadto, zwrócił się o przekazywanie kolejnych kwot wynikających z realizacji umowy przelewu wierzytelności na rachunek nr (...) 0000 0000 9000 0660.

W odpowiedzi pozwany pismem z dnia 15 grudnia 2015 r. znak GK.315.8.02.2015JK poinformował powoda, że z umowy z dnia 9 czerwca 2015 r. do dnia 9 grudnia 2015 r. została wypłacona kwota 2.683.930 zł na rzecz Konsorcjum. Zadanie zostało odebrane 10 grudnia 2015 r. Nadto, „przyjmuję do wiadomości przekazywanie należności na wskazany rachunek, jednakże zgodnie z umową konsorcjum faktury dla Szpitala wystawia firma Zakład (...)”.

Powód pismem z dnia 28 stycznia 2016 r. wezwał pozwanego do zapłaty kwoty 2.244.999,99 zł tytułem nie zrealizowanych na rzecz banku płatności wynikających z umowy o przelew wierzytelności nr (...) z dnia 30 czerwca 2015 r. , w terminie 7 dni od otrzymania wezwania. Pismem z dnia 9 lutego 2016 r. pozwany odmówił zapłaty.

Na dzień 21 listopada 2016 r. zadłużenie Przedsiębiorstwa Budowlanego (...) w P. na rzecz powoda wynosiło: 860.938,71 zł – kapitał, 73.089,61 zł – odsetki; z tytułu kredytu w rachunku bieżącym w wysokości 1.030.000 zł wynikającego z umowy nr (...) z dnia 23 marca 2015r. wraz z późniejszymi zmianami. Obecnie zobowiązania z tego tytułu wynoszą ok. 1.700.000 zł.

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie dokumentów, uznając je za wiarygodne Nie były one kwestionowane przez strony. Nadto, na podstawie zeznań A. L. (1) – w charakterze powoda oraz częściowo na podstawie zeznań świadków: B. K., E. K. (1), J. K. (2), A. G., D. T. oraz S. K. – w charakterze pozwanego.

Sąd uznał za wiarygodne zeznania: A. L. (1) złożone w charakterze powoda oraz zeznania świadków: B. K. i E. K. (1) na okoliczność zaakceptowania przez pozwanego dokonanej cesji. Potwierdza to bowiem treść pisma pozwanego z dnia 21 lipca 2015 r. oraz fakt dokonania płatności za fakturę nr (...) zgodnie z warunkami cesji. Nadto, wiarygodne są zeznania A. L. (2) na okoliczność wysokości zadłużenia Przedsiębiorstwa Budowlanego (...) w P. wobec powoda. Wskazywana kwota mieści się bowiem w wysokości kwoty udzielonego kredytu. Wysokość zobowiązań wobec powoda potwierdził także świadek E. K. (1) - dłużnik.

Sąd nie dał wiary zeznaniom świadka J. K. (1) na okoliczność braku akceptacji cesji przez pozwanego. Świadek nie negował treści pisma z dnia 21 lipca 2015 r. oraz faktu realizacji płatności za fakturę nr (...) zgodnie z warunkami cesji. Świadek – jako Główna Księgowa pozwanego – jest, w ocenie Sądu, zainteresowana wynikiem procesu. Dlatego jej zeznania są nieobiektywne. Jednocześnie bowiem świadek przyznaje, że pismo z dnia 21 lipca 2015 r. podpisane przez zastępcę dyrektora było stanowiskiem szpitala.

W ocenie Sądu zeznania świadka A. G. są wiarygodne. Przy czym, okoliczność na które zeznawał nie miały istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.

Sąd dał wiarę zeznaniom świadka D. T., że podpisując pismo z dnia 21 lipca 2015 r. w imieniu pozwanego nie znała treści umowy przelewu wierzytelności oraz nie odpowiadała za działania związane z realizacją inwestycji zleconej Konsorcjum. Nadto, że działała w zaufaniu do osób przedstawiających jej to pismo oraz że decydujące dla niej znaczenia miał fakt jego parafowania przez Główną Księgową. Nie można jednak dać wiary świadkowi, że nie wiedziała o przelewie wierzytelności, gdyż fakt ten był opisany w podpisanym przez świadka piśmie.

Zeznania świadka G. Z. nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, gdyż świadek nie posiadał wiedzy o faktach istotnych w sprawie, tj. co do przelewu wierzytelności oraz okoliczności sporządzenia pisma z dnia 21 lipca 2015 r. Na tą okoliczność świadek wyraził jedynie swój pogląd, który nie może stanowić podstawy ustaleń faktycznych.

Sąd dał wiarę S. K. zeznającemu w charakterze pozwanego, że osobiście nie znał treści pisma z dnia 21 lipca 2015., gdyż w czasie jego sporządzenia zastępowała go D. T.. Nadto, że w późniejszym okresie nie zapoznał się z nim. Okoliczności te nie mają jednak znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.

Sąd Okręgowy przy tak ustalonym stanie faktycznym, uznał roszczenie powoda za zasadne.

Powodowie swoje roszczenia wywodzą z faktu zawarcia umowy przelewu wierzytelności z L. Konsorcjum, którego dłużnikiem był pozwany.

Pozwany powołał się na zastrzeżenie o zakazie przelewu wierzytelności wynikającym z § 15 umowy z dnia 9 czerwca 2015 r. zawartej z L. Konsorcjum.

Zgodnie z art. 509 § 1 k.c. wierzyciel może bez zgody dłużnika przelać wierzytelność na osobę trzecią (przelew), chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania. Zgodnie z § 2 wraz z wierzytelnością przechodzą na nabywcę wszelkie związane z nią prawa, w szczególności roszczenie o zaległe odsetki.

Przy czym, art. 514 k.c. stanowi, że jeżeli wierzytelność jest stwierdzona pismem, zastrzeżenie umowne, iż przelew nie może nastąpić bez zgody dłużnika, jest skuteczne względem nabywcy tylko wtedy, gdy pismo zawiera wzmiankę o tym zastrzeżeniu, chyba że nabywca w chwili przelewu o zastrzeżeniu wiedział.

W orzecznictwie i piśmiennictwie podkreśla się, że:

- Dopuszczalność dokonania przelewu wierzytelności może być wyłączona przez zastrzeżenie umowne poczynione między wierzycielem a dłużnikiem ( pactum de non cedendo). Co do zasady umowne zastrzeżenie ograniczające możliwość rozporządzenia prawem zbywalnym skuteczne jest tylko inter partes (art. 57 k.c.), ale art. 509 k.c. czyni zastrzeżenie wyłączające dokonywanie przelewu wierzytelności skutecznym erga omnes (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 24.06.2004 r., III CSK 173/03, niepubl).

- P. de non cedendo nie musi całkowicie wyłączać zbywalności wierzytelności, może ją jedynie ograniczać ( argumentum a maiori ad minus). Skoro na podstawie art. 509 k.c. strony mogą wyłączyć możliwość przelewu wierzytelności na osobę trzecią, te uprawnione są również do ograniczenia przelewu bądź uzależnienia jego skuteczności od spełnienia określonych warunków (J.Mojak, W.Pierzykowski, Komentarz, 2015, t. II, art. 514, s. 183, Nb 9).

- Istnienie pactum de non cedendo nie powoduje, że umowa zobowiązująca do przelewu wierzytelności jest nieważna, a jedynie wyłącza skutek rozporządzający tej umowy (K.Zagrobelny, W.Gniewek, Machnikowski, Komentarz, 2016, art. 514, s. 1054, Nb 3). Brak skutku rozporządzającego powodować będzie odpowiedzialność cedenta względem cesjonariusza z tytułu niewykonania zobowiązania (art. 471 k.c.).

- Wyrażenie zgody przez dłużnika uchyla zakaz cesji wynikający z pactum de non cedendo. Stanowisko to opiera się na założeniu, że pactum de non cedendo zastrzegane jest w interesie dłużnika (J.Mojak, W. Pietrzkowski, Komentarz, 2015, t. II, art. 514, s. 184, Nb 10). Zgoda dłużnika umożliwia dokonanie cesji, jeśli pactum de non cedendo tak stanowi. Jeżeli w umowie zastrzeżono zakaz cesji, bez określenia sposobu wyrażenia zgody na cesję, wyłączenie zakazu wymaga zgody obu stron tej umowy (dłużnika i wierzyciela)

- R. legis przepisu art. 514 k.c. jest ochrona nabywcy wierzytelności (cesjonariusza) działającego w zaufaniu do dokumentu stwierdzającego istnienie wierzytelności.

- Jeżeli istnieje kilka dokumentów stwierdzających istnienie wierzytelności, z których tylko niektóre zawierają wzmiankę o pactum de non cedendo, ocena skuteczności tego zastrzeżenia zależy od ustalenia, które dokumenty cedent udostępnił cesjonariuszowi. Jeżeli dokumenty udostępnione cesjonariuszowi nie zawierały wzmianki o zakazie dokonywania przelewu, pactum de non cedendo będzie bezskuteczne wobec nabywcy, chyba że mimo braku wglądu w dokumenty wiedział o istnieniu zastrzeżenia wyłączającego zbywalność wierzytelności (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5.04.2006 r., I CSK 189/05, OSP 207, Nr 5, poz. 63).

Sąd Okręgowy wskazał, że w niniejszej sprawie niesporny był fakt zawarcia w umowie z dnia 9 czerwca 2015 r. w § 15 zakazu przelewu wierzytelności przysługujących Przedsiębiorstwu Budowlanemu (...) w P. od pozwanego bez uprzedniej pisemnej zgody Zamawiającego – pozwanego. Nadto, że w przypadku dokonania cesji bez pisemnej zgody Zamawiającego jest ona wobec niego bezskuteczna.

W ocenie Sądu to zastrzeżenie umowne wprowadza zakaz cesji bez „uprzedniej pisemnej zgody”. Jednakże skutek w postaci bezskuteczności odnosi jedynie do dokonania cesji „bez pisemnej zgody” dłużnika. Rozróżnienie to nie ma jednak istotnego znaczenia. Przyjmując, że oba zdania dotyczą innych sytuacji, należy do skutków działań opisanych w zdaniu pierwszym § 15 umowy zastosować bezpośrednio art. 514 k.c., który również taki przewiduje skutek w postaci bezskuteczności.

Zakaz przelewu wierzytelności bez „uprzedniej pisemnej” zgody dłużnika, zawarty w umowie z dnia 9 czerwca 2015 r., był znany powodowi w chwili zawierania umowy o przelew wierzytelności z dnia 30 czerwca 2015 r. Dlatego, umowa cesji, w chwili zawarcia, była bezskuteczna w stosunku do pozwanego, na mocy art. 509 § 1 k.c.

Należy też podkreślić, iż zakaz cesji zawarty w umowie z dnia 9 czerwca 2015r. nie był pełny. Nie wykluczał bowiem samej cesji wierzytelności, tylko dla jej skuteczności wobec dłużnika - pozwanego wymagał jego uprzedniej pisemnej zgody.

W ocenie Sądu Okręgowego, w dniu 21 lipca 2015 r. doszło do uchylenia wskazanego w § 15 umowy z dnia 9 czerwca 2015 r. wymogu uzyskania uprzedniej pisemnej zgody dłużnika na cesję wierzytelności. Zgodnie z tą umową jej zmiany wymagały zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności (§ 16 pkt. 1). Zmiany mogły dotyczyć, zgodnie z § 5 pkt 11 „Zmian postanowień umowy, które są nieistotne w stosunku do treści oferty na podstawie, której dokonano wyboru Wykonawcy, tj. zmian, o których wiedza na etapie postępowania o udzielenia zamówienia nie miałaby wpływu na krąg podmiotów ubiegających się o udzielenie zamówienia czy też na wynik postępowania przetargowego”. Dlatego zmianami mógł być objęty zapis umowy dotyczący konieczności uzyskania uprzedniej pisemnej zgody na dokonanie cesji wierzytelności. Do uzyskania takiej zmiany w umowie zobowiązał się L. Konsorcjum – wierzyciel wobec powoda – kredytodawcy.

W ocenie Sądu Okręgowego doszło do zgodnego pisemnego złożenia oświadczeń woli w tym przedmiocie.

Zgodnie z art. 66 § 1 k.c. oświadczenie drugiej stronie woli zawarcia umowy stanowi ofertę, jeżeli określa istotne postanowienia tej umowy.

Z zeznań świadka E. L. Konsorcjum wynika, że przedstawił pozwanemu druk pisma z dnia 21 lipca 2015 r. wraz z umową przelewu wierzytelności z dnia 30 czerwca 2015 r., które można traktować, w relacji z pozwanym, jako jego oświadczenia woli o wyłączeniu zakazu cesji bez uprzedniej pisemnej zgody dłużnika, które spełniają wymóg formy pisemnej. Umowa przelewu wierzytelności oraz odwołanie się do niej w druku pisma z dnia 21 lipca 2015 r. nie pozostawiało żadnych wątpliwości, co do tego, że wolą wierzyciela – L. Konsorcjum jest dokonanie przelewu przyszłej wierzytelności wynikającej z umowy z dnia 9 czerwca 2015 r. na jego rzecz od pozwanego do kwoty 2.519.000 zł. Dokonanie przez wierzyciela cesji wierzytelności, w ocenie Sądu, można też traktować jako wyrażenie per facta concludentia zgody na odstąpienie do zakazu cesji.

Także pozwany - poprzez podpisanie dostarczonego mu druku z dnia 21 lipca 2015 r. - złożył oświadczenie woli w formie pisemnej. Jego treść nie pozostawia wątpliwości w tym zakresie. Jasno z niego wynika, że pozwany nie tylko potwierdza „przyjęcie do wiadomości” umowy z dnia 30.06.2015 r. (zawierającej dorozumiane oświadczenie wierzyciela – L. konsorcjum o uchyleniu wymogu uzyskania uprzedniej zgody dłużnika na cesję), ale też zobowiązuje się do przekazywania wszystkich wierzytelności wynikających z przelanej wierzytelności na rachunek Kredytobiorcy – L. Konsorcjum nr (...) 0003 0011 2110 9000 0180. Zobowiązanie to, to nic innego, w ocenie Sądu, jak zgoda na uchylenie zakazu cesji bez uprzedniej zgody dłużnika.

Należy więc przyjąć, że doszło do zmiany § 15 umowy z dnia 9 czerwca 2015 r. na skutek wskazanych pisemnych oświadczeń. Tym samym strony tej umowy uchyliły wymóg uzyskania uprzedniej zgody dłużnika na cesję wierzytelności. Okoliczność tą potwierdza, w ocenie Sądu pierwszej instancji, fakt że pismo z dnia 21 lipca 2015 r. zostało przesłane przez dłużnika-pozwanego nabywcy wierzytelności-powodowi. Nadto, zgodnie z umową przelewu pozwany dokonał na rzecz powoda zapłaty w sierpniu 2015 r. wymagalnej części wierzytelności z tytułu faktury nr (...) w kwocie łącznej 271.000,01 zł (236.000 zł + 38.000,01 zł), tj. do wysokości wynikającej z umowy przelewu wierzytelności. Nie ulega też wątpliwości, że w dalszym ciągu pozwany dokonywałby w ten sposób płatności, gdyby nie uzyskał informacji o aneksie do umowy konsorcjum zmieniającym podmiot wystawiający faktury i numer konta, na który należy dokonywać zapłaty na rzecz L. Konsorcjum. Do tej chwili pozwany nie kwestionował praw powoda jako nabywcy wierzytelności.

Z tych względów, według Sądu Okręgowego, podnoszone przez pozwanego zarzuty dotyczące nieważności umowy cesji, a w istocie jej bezskuteczności są niezasadne. Roszczenie powoda jest więc uzasadnione, co do zasady.

Pozwany podniósł także zarzut niewykazania wysokości roszczenia.

Wierzytelność nabyta w drodze cesji przechodzi na nabywcę w takim stanie, w jakim była w chwili zawarcia umowy o przelew.

L. konsorcjum uzyskał kredyt w kwocie 1.030.000 zł. Przedmiotem zabezpieczenia spłaty kredytu i cesji były przyszłe wierzytelności do kwoty 2.519.000zł. Przy czym, jedynie część z kwot przelewanych przez pozwanego w wykonaniu umowy z dnia 9 czerwca 2015 r., miała przypaść na rzecz nabywcy wierzytelności, a mianowicie „w wysokości odpowiadającej wysokości wynagrodzenia Kredytobiorcy (…) po uwzględnieniu należnych płatności na rzecz uczestnika konsorcjum – Zakładu (...) w P.”.

Po wyrażeniu zgody przez pozwanego na dokonanie przedmiotowej cesji, w dniu 23 lipca 2015 r. pozwany uzyskał wiedzę o zawartym przez Wykonawców w dniu 22 lipca 2015 r. porozumieniu, na którego mocy – w wykonaniu umowy z dnia 9.06.2015 r. - na rzecz L. konsorcjum miała przypaść zapłata w kwocie 2.519.000zł netto. Natomiast na rzecz Partnera konsorcjum kwota 456.000 zł netto. Porozumienie to zostało przedstawione pozwanemu wraz z fakturą nr (...). Z tytułu jej zapłaty na rzecz L. przypadła kwota 274.000,01 zł, zaś na rzecz Partnera kwota 122.500 zł.

Na rzecz L. konsorcjum, w przypadku ukończenia inwestycji, pozostała do zapłaty kwota 2.244.999,99 zł (tj. 2.519.000 zł – 274.000,01 zł). W sprawie niesporne jest, że inwestycja została ukończona. Nadto, fakt że pozostałe należności były przelewane przez pozwanego na rachunek Partnera Konsorcjum, a nie na rzecz powoda-nabywcy wierzytelności. Tym samym pozwany działał w złej wierze.

Świadczenie przez dłużnika działającego w złej wierze na rzecz osoby nieuprawnionej, nie zwalnia go z obowiązku świadczenia na rzecz nabywcy wierzytelności, nie powoduje bowiem jej wygaśnięcia.

Nie ma więc znaczenia w sprawie, czy oraz jakie kwoty z tytułu otrzymanej zapłaty (...) Konsorcjum przekazał na rzecz L. (bezpośrednio lub poprzez spłatę jego zobowiązań). Nie spowodowało to bowiem wygaśnięcia wierzytelności nabytej przez powoda w drodze cesji. Ta zaś, na dzień 21 listopada 2016 r., opiewa na kwotę 934.028,32 zł (w tym: 860.938,71 zł - z tytułu kapitału, 73.089,61 zł - z tytułu odsetek). Fakt ten przyznał dłużnik podając nawet wyższą kwotę swoich zobowiązań. Z tego tytułu powód mógłby zaliczyć na spłatę kredytu maksymalnie 30%, tj. kwotę 673.499,99 zł (2.244.999,99 zł x 30%). Bez wątpienia kwota dochodzona pozwem mieści się w tych granicach. Dlatego Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 100.100 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 18 marca 2016 r. (data wniesienia pozwu) do dnia zapłaty, na mocy art. 481 k.c. Pozwany pozostawał bowiem w opóźnieniu od chwili wezwania go do zapłaty pismem z dnia 28 stycznia 2016 r. (potwierdzenie jego otrzymania przed dniem 9.02.2016 r. znajduje się w piśmie z tej daty; pismo k. 42).

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c., zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu; zasądzając od pozwanego na rzecz powoda kwotę 12.222 zł, w tym: 5.005 zł – tytułem opłaty sądowej od pozwu, 17 zł – tytułem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa, 7.200 zł – tytułem kosztów zastępstwa procesowego (§ 8 pkt.6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu z dnia 22 października 2015 r. (Dz.U. z 2015 r. poz. 1801).

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego wywiódł pozwany, zaskarżając go w całości, zarzucając błędy w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, a mające wpływ na jego treść, polegające m.in. na nieprawidłowym uznaniu, iż pomiędzy stronami (pozwanym i Konsorcjum) doszło do zgodnego uchylenia § 15 umowy z dnia 9 czerwca 2015 r., skutkiem czego możliwe było zawarcie umowy cesji wierzytelności bez uzyskania uprzedniej pisemnej zgody pozwanego.

Apelujący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa i o zasądzenie na rzecz pozwanego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm prawem przepisanych. Do apelacji pozwany załączył dokument stanowiący pełnomocnictwo z dnia 21maja 2015 r., o którym mowa w umowie Konsorcjum, będące załącznikiem do umowy nr (...) z dnia 9 czerwca 2015 r., wnosząc o dopuszczenie dowodu z tego dokumentu.

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o oddalenie apelacji, orzeczenie o kosztach postępowania apelacyjnego, w tym o kosztach zastępstwa procesowego, według norm przepisanych. Powód wniósł o oddalenie wniosku dowodowego z dokumentu pełnomocnictwa, załączonego do apelacji.

Na rozprawie apelacyjnej w dniu 5 czerwca 2018 r. pełnomocnik pozwanego popierając apelację, dodatkowo odwołał się do treści art. 54 ustawy z 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej. Wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa. Natomiast pełnomocnik strony powodowej - wniósł o oddalenie apelacji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja podlegała uwzględnieniu.

Na wstępie należy wskazać, że sąd odwoławczy nie jest związany przedstawionymi w apelacji zarzutami dotyczącymi naruszenia prawa materialnego, wiążą go jedynie zarzuty dotyczące naruszenia prawa procesowego (tak: uchwała SN z 31 stycznia 2008 r., III CZP 49/07, OSNC 2008, Nr 6, poz. 55; postanowienie SN z 16 czerwca 2004 r., I CZ 40/04, L.; wyrok SN z 6 czerwca 2007 r., II PK 318/06, OSNAPiUS 2008, Nr 23–24, poz. 344). Sąd odwoławczy może więc z urzędu stwierdzić naruszenie prawa materialnego, nawet bez zarzutu skarżącego.

Strona pozwana, wywodząc apelację od wyroku Sądu pierwszej instancji, zarzuciła błędy w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, a mające wpływ na jego treść, polegające m.in. na nieprawidłowym uznaniu, iż pomiędzy stronami (pozwanym i Konsorcjum) doszło do zgodnego uchylenia § 15 umowy z dnia 9 czerwca 2015 r.. Na rozprawie apelacyjnej pozwany odwołał się nadto do treści art. 54 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej.

Sąd Apelacyjny, rozpoznając apelację pozwanego, z urzędu stwierdził, że w niniejszej sprawie doszło do naruszenia prawa materialnego, to jest art. 54 ust.5 i 6 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (tj. z dnia 8 grudnia 2017 r., Dz.U. z 2018 r. poz. 160), choć zarzut taki nie został podniesiony wprost w apelacji pozwanego.

Zgodnie z art. 509 § 1 k.c. wierzyciel może bez zgody dłużnika przelać wierzytelność na osobę trzecią (przelew), chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania. Dłużnikiem w niniejszej sprawie w rozumieniu art. 509 § 1 k.c. jest Wojewódzki Szpital (...) w P. - Samodzielny Publiczny Zakładu Opieki Zdrowotnej. W kwestii zmiany wierzyciela w stosunku do pozwanego Wojewódzkiego Szpitala (...) w P. ma więc zastosowanie art. 54 ust. 5 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej.

Stosownie do brzmienia art. 54 ust. 5. w/w ustawy czynność prawna mająca na celu zmianę wierzyciela samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej może nastąpić po wyrażeniu zgody przez podmiot tworzący. Podmiot tworzący wydaje zgodę albo odmawia jej wydania, biorąc pod uwagę konieczność zapewnienia ciągłości udzielania świadczeń zdrowotnych oraz w oparciu o analizę sytuacji finansowej i wynik finansowy samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej za rok poprzedni. Zgodę wydaje się po zasięgnięciu opinii kierownika samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej. Natomiast ust. 6. w/w przepisu stanowi, że czynność prawna dokonana z naruszeniem ust. 2-5 jest nieważna.

Sąd Najwyższy dokonał w szeregu orzeczeniach wykładni pojęcia "czynności prawnej mającej na celu zmianę wierzyciela" w rozumieniu art. 54 ust. 5 i 6 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 217 ze zm.) (poprzednio w rozumieniu art. 53 ust. 6 i 7 ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej (Dz.U. z 2007 r. Nr 14, poz. 89) w brzmieniu obowiązującym od dnia 22 grudnia 2010 r. ), wskazując, że pojęcie to obejmuje nie tylko umowy bezpośrednio dotyczące zmiany wierzyciela, lecz także takie, których skutkiem jest taka zmiana. Brak podstaw do twierdzenia, że przepisy powyższe zawierają wyczerpujący katalog czynności prawnych, których musi dotyczyć zgoda organu założycielskiego, a czytelnym zamiarem ustawodawcy było odniesienie się do wszystkich czynności, które w łańcuchu zdarzeń prawnych doprowadzą do zmiany wierzyciela, niezależnie od dogmatyczno-prawnej konstrukcji oraz typowej funkcji. (tak : Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 kwietnia 2015 r., II CSK 647/14, Legalis Numer 1310192). Czynnościami prawnymi wymagającymi zgody organu tworzącego w świetle art. 54 ust. 5 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 roku o działalności leczniczej (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 618 ze zm.), a w jej braku - stosownie do ust. 6 - nieważnymi, są: przelew wierzytelności, w tym powierniczy, faktoring, gwarancja, subrogacja umowna i indos wekslowy. Czynnością wymagającą zgody organu założycielskiego, jest także umowa poręczenia za zobowiązania zakładu opieki zdrowotnej. Ustawa wyłącza także subrogacyjne nabycie wierzytelności bez zgody wskazanego organu. (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 2016 r., II CSK 379/15, Legalis Numer 1392823).

Bezspornym jest, że zawierając umowę przelewu wierzytelności z dnia 30 czerwca 2015 r. nr (...), strony umowy - powodowy Bank Spółdzielczy (...) w P. i E. K. (1) - nie uzyskały zgody wymaganej zapisem art. 54 ust. 5 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej. Powód oczekiwał jedynie, że kredytobiorca E. K. (1) przedstawi pisemną zgodę do końca lipca 2015 r., ale od pozwanego Szpitala i to stosownie do § 15 umowy z dnia 9 czerwca 2015 r., na dokonanie cesji wierzytelności przysługujących Przedsiębiorstwu Budowlanemu (...) w P. w stosunku do pozwanego Szpitala z tytułu realizacji umowy nr (...) r. z dnia 9 czerwca 2015 r..

Zważywszy zatem, że dokonana zmiana wierzyciela stosownie do treści umowy o przelew wierzytelności z dnia 30 czerwca 2015 r. nr (...) nie została objęta wymaganą w świetle art. 54 ust. 5 ustawy o działalności leczniczej zgodą podmiotu tworzącego pozwany Szpital, postanowienia tej umowy, prowadzące do tej zmiany są nieważne z mocy art. 54 ust. 6 tej ustawy.

W efekcie brak jest podstawy prawnej roszczenia wysuwanego w tej sprawie przez powodowy Bank przeciwko pozwanemu Szpitalowi. Nieważna jest bowiem w rozumieniu art. 54 ust. 6 ustawy o działalności leczniczej każda czynność prawna, której skutkiem jest zmiana wierzyciela samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej dokonana bez zgody podmiotu tworzącego.

Na marginesie należy tylko stwierdzić, że wobec uznania, że w niniejszej sprawie ma zastosowanie art. 54 ust.5 i 6 ustawy o działalności leczniczej, bezprzedmiotowym stało się czynienie oceny dowodu z dokumentu pełnomocnictwa z dnia 21maja 2015 r., o którym mowa w umowie Konsorcjum, będące załącznikiem do umowy nr (...) z dnia 9 czerwca 2015 r., zgłoszonego przez pozwanego w apelacji.

Powyższe rozważania skutkowały koniecznością zmiany przez Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zaskarżonego wyroku i oddaleniem wniesionego w tej sprawie powództwa.

Wobec zmiany wyroku Sądu Okręgowego i oddaleniu powództwa, w konsekwencji zachodziła konieczność zmiany rozstrzygnięcia o kosztach procesu w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji. Stosownie do treści art. 98 k.p.c., zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu, należało zasądzić od powoda na rzecz pozwanego kwotę 7217 zł (7.200 zł – tytułem kosztów zastępstwa procesowego ustalonego na podstawie § 2 pkt.6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych z dnia 22 października 2015 r. (Dz.U. z 2015 r. poz. 1804) oraz 17 zł tytułem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa).

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c.. Należało zasądzić od strony powodowej jako przegrywającej na rzecz pozwanego koszty postępowania apelacyjnego w łącznej kwocie 9055 zł, obejmujące wynagrodzenie pełnomocnika w kwocie 4050 zł ustalone na podstawie §10 ust.1 pkt 2) w zw. z § 2 pkt.6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych z dnia 22 października 2015 r. (Dz.U. z 2015 r. poz. 1804) oraz opłatę od apelacji w kwocie 5005 zł.