Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 marca 2018 roku

Sąd Okręgowy w Warszawie XXV Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący SSR (del.) Kamil Gołaszewski

Protokolant Łukasz Grochowski

po rozpoznaniu 27 marca 2018 roku na rozprawie

sprawy z powództwa S. O., L. O., M. K., A. K.

przeciwko (...) Bank SA w W.

o ustalenie nieważności

I.  oddala powództwo;

II.  zasądza od S. O., L. O., M. K., A. K. na rzecz (...) Bank Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. kwoty po 1 804,25 (tysiąc osiemset cztery złote dwadzieścia pięć groszy) tytułem kosztów zastępstwa procesowego.

sygn. XXV C 264/17

UZASADNIENIE

W pozwie z 17 czerwca 2016 roku wniesionym przeciwko (...) Bank SA w W. powodowie S. O., L. O., M. K. i A. K. żądali stwierdzenia nieważności klauzuli umownej zawartej w § 2 pkt 2 oraz w § 4 pkt 3 umowy kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do CHF z dnia 30 października 2006 r. (k. 2-12).

Pozwany (...) Bank SA z siedzibą w W. konsekwentnie wnosił o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Stan faktyczny sprawy w zakresie obejmującym treść zawartych umów i przebieg ich wykonywania nie był sporny między stronami. Przy czym, ze względu na podstawę rozstrzygnięcia, sąd dokonał ustaleń faktycznych jedynie w takim zakresie, jaki był niezbędny do identyfikacji istoty sporu. Stąd też podstawą rozstrzygnięcia są poniższe ustalenia faktyczne:

1.  W dniu 30 października 2006 roku powodowie zawarli z (...) Bank SA (...) Oddział w Ł. umowę kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do CHF (umowa k.33-38).

2.  Bank udzielił powodom (określanym w umowie jako kredytobiorca) kredytu w kwocie 414 443,86 złotych polskich indeksowanego kursem CHF. Przy założeniu, że uruchomiono całość kredytu w dacie sporządzenia umowy równowartość kredytu wynosiłaby 175 092,46 CHF, zaś rzeczywista równowartość miała zostać określona po wypłacie kredytu (§ 2 ust. 2 umowy).

3.  Kredytobiorca oświadczył, że jest świadomy ryzyka kursowego, związanego ze zmianą kursu waluty indeksacyjnej w stosunku do złotego, w całym okresie kredytowania i akceptuje to ryzyko (§ 2 ust. 2 umowy).

4.  W § 4 ust. 3 ustalono, że w dniu wypłaty kredytu lub każdej transzy kredytu kwota wypłaconych środków będzie przeliczana do CHF według kursu kupna walut określonego w tabeli kursów - obowiązującego w dniu uruchomienia środków.

Sąd oddalił wniosek o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków, uznając, że wszystkie istotne okoliczności sprawy zostały ustalone na podstawie dowodów z dokumentów.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo nie zasługuje na uwzględnienie i podlega oddaleniu.

W niniejszej sprawie powodowie S. O., L. O., M. K. i A. K. żądali stwierdzenia nieważności klauzul umownych zawartej w § 2 ust. 2 oraz w § 4 ust. 3 umowy kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do CHF z dnia 30 października 2006 r., zawartej pomiędzy nimi a (...) Bank S.A. w W. (...) Oddział w Ł. (obecnie (...) Bank S.A. w W.).

Roszczenie to zostało oparte na twierdzeniu, że wskazane klauzule umowne stanowią klauzule niedozwolone w świetle art. 385 ¹ § 1 k.c.

W ocenie Sądu powództwo podlega oddaleniu z dwóch niezależnych przyczyn: po pierwsze, powodowie nie wykazali interesu prawnego w domaganiu się ustalenia o treści określonej w żądaniu pozwu, a po drugie, żądanie pozwu nie jest uzasadnione wskazaną przez powodów podstawą prawna żądania.

Dokonując szczegółowych rozważań, należało podnieść, co następuje:

Zgodnie z art. 189 k.p.c. powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Nie budzi wątpliwości, że interes prawny jest przesłanką merytoryczną powództwa wytoczonego na podstawie art. 189 k.p.c. o ustalenie istnienia bądź nieistnienia stosunku prawnego lub prawa. Oznacza to, że istnienie interesu prawnego decyduje o dopuszczalności badania prawdziwości twierdzeń powoda, że wymieniony w powództwie stosunek prawny lub prawo istnieje, bądź nie istnieje(por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 10 lutego 2016r., I ACa 1178/15, LEX nr 2004546, wyrok SA w Poznaniu z dnia 19 maja 2010r., I ACa 281/10, LEX nr 628191). Kluczem do rozstrzygnięcia niniejszej sprawy jest zatem przede wszystkim właściwa ocena istnienia po stronie powodowej interesu prawnego w rozumieniu art. 189 k.p.c. w wytoczeniu niniejszego powództwa.

Sam przepis art. 189 k.p.c. nie definiuje pojęcia interesu prawnego, a jego rozumienie było wielokrotnie przedmiotem orzecznictwa sądowego i doktryny. Po pierwsze przyjmuje się, że jest to obiektywna, czyli wywołana rzeczywistą koniecznością ochrony określonej sfery prawnej, potrzeba uzyskania przez stronę powodową odpowiedniej treści wyroku. Nie ma natomiast znaczenia to, że powód odczuwa subiektywną potrzebę ochrony swych praw (uzasadnienie uchwały SN z dnia 5 grudnia 1991 r. III CZP 110/91 OSNC 1992/6/104; wyrok SN z dnia 14 marca 2012 r. II CSK 252/11, LEX nr 1169345; wyrok SN dnia 21 lutego 1997 r. II CKU 7/97 CZP 10/86, OSNCAP 1987, z. 1, poz. 12).

Interes prawny w wytoczeniu powództwa na podstawie art. 189 k.p.c. nie istnieje wtedy, kiedy realnie możliwym jest uzyskanie przez powoda ochrony lub usunięcie stanu niepewności w inny sposób, gdy uzasadnione jest posłużenie się dalej idącym (intensywniejszym) środkiem ochrony prawnej. A zatem jeżeli do usunięcia stanu niepewności czy zagrożenia sfery prawnej powoda istnieje możliwość wytoczenia innego powództwa np. o świadczenie, to taka możliwość wytoczenia takiego powództwa wyłącza istnienie interesu prawnego (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 30 grudnia 1968 r., III CZP 103/68, OSNCP 1969, Nr 5, poz. 85, uchwała z dnia 27 lipca 1990 r., III CZP 38/90, OSNC 1991, nr 2-3, poz. 25, wyrok SN z dnia 13 września 2007 r., III CSK 123/07, nie publ.,wyrok SN z dnia 18 czerwca 2009 r., II CSK 33/09, nie publ.; wyrok SN z dnia 14 marca 2012 r. II CSK 252/11 LEX nr 1169345).

Innymi słowy, interes prawny zachodzi, jeżeli sam skutek, jaki wywoła uprawomocnienie się wyroku ustalającego, zapewni powodowi skuteczną ochronę jego prawnie chronionych interesów, czyli definitywnie zakończy spór lub prewencyjnie zapobiegnie powstaniu takiego sporu w nieokreślonej przyszłości. W orzecznictwie wypracowano między innymi zasadę, zgodnie z którą za nieposiadającą interesu prawnego uznać należy osobę, która ochrony prawnej może poszukiwać w drodze powództwa o zasądzenie świadczeń pieniężnych lub niepieniężnych (por. m.in. wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 13 kwietnia 1965 r. II CR 266/64 OSPiKA 1966/7-8 poz. 166, oraz wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 22 listopada 2002 r. IV CKN 1519/2000 LexPolonica nr 377910).

Nie oznacza to jednak, że w każdej sprawie, w której możliwe jest skonstruowanie powództwa o świadczenie, nie istnieje interes prawny do jednoczesnego wytoczenia powództwa o ustalenie. Zważyć bowiem należy, że uzyskanie określonego świadczenia nie zawsze zaspokaja w pełni interes prawny uczestnika obrotu, eliminując możliwość powstania sporów na gruncie danego stosunku prawnego w przyszłości. Jak słusznie wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 2 lipca 2015 r., V CSK 640/14: „powód zachowuje interes prawny do wytoczenia powództwa o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego, mimo przysługującego mu powództwa o świadczenie lub mimo wytoczenia przeciwko niemu takiego powództwa przez stronę przeciwną na podstawie spornego stosunku prawnego, jeżeli z tego stosunku wynikają jeszcze inne lub dalej idące skutki, których dochodzenie w drodze powództwa o świadczenie nie jest możliwe lub nie jest jeszcze aktualne. W takim wypadku tylko powództwo o ustalenie nieistnienia tego stosunku prawnego może w sposób definitywny rozstrzygnąć niepewną sytuację prawną powoda i zapobiec także na przyszłość możliwym sporom, a tym samym w sposób pełny zaspokoić jego interes prawny.”

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy, należało uznać, że powód nie ma interesu prawnego w rozumieniu art. 189 k.p.c. w wytoczeniu powództwa o ustalenie nieważności klauzul umownych w postaci § 2 pkt 2 oraz § 4 pkt 3 umowy kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do CHF z dnia 30 października 2006 r. Oczywistym jest bowiem w świetle twierdzeń samych stron jak i zasad doświadczenia życiowego, że ustalenie takie nie kończyłoby definitywnie sporu pomiędzy stronami, bowiem w dalszym ciągu sporna byłaby treść lub nawet istnienie łączącego strony stosunku prawnego.

Na wniosek taki wskazują jednoznacznie podnoszone przez strony w toku procesu twierdzenia. Konsekwencje wydania żądanego rozstrzygnięcia powodowie opisują w następujący sposób (tekst oryginalny):

„Uznanie takiej klauzuli [indeksacji – przyp. sądu] za niedozwoloną oznaczać będzie, że kredyt udzielony jest w złotych polskich. Jeżeli zatem umowy kredytowe zawierają opisaną klauzulę abuzywną, skutkować to może istotnym obniżeniem wysokości całkowitych zobowiązań kredytobiorców względem banku, […] a nawet ubieganiem się o unieważnienie umowy o udzielenie kredytu” (str. 9 pozwu). W innym miejscu powodowie wskazują z kolei, że „w sytuacji, gdy […] określone postanowienia umowne zostaną uznane za niedozwolone to, jeżeli istnieją w tym zakresie dyspozytywne przepisy prawa, stosunek prawny (umowa kredytowa) będzie tym przepisom poddany” (str. 9 pozwu).

Z powyższego wynika, że sami powodowie dopuszczają trzy możliwe skutki wydania wyroku o żądanej przez nich treści: istnienie zobowiązania w niezmienionej postaci z wyłączeniem zakwestionowanych przez nich klauzul, zastąpienie klauzul unieważnionych dyspozytywnymi przepisami prawa lub nieważność umowy.

Z kolei strona pozwana wskazuje, że „skutkiem uznania klauzul indeksacyjnych za nieobowiązujące, byłaby […] modyfikacja stosunku zobowiązaniowego z Umowy Kredytu poprzez zastosowanie właściwych przepisów dyspozytywnych pozwalających na określenie prawidłowego mechanizmu ustalania kursów wymiany walut, która nie prowadziłaby do zmiany charakteru przedmiotowej umowy” (ust. 60 odpowiedzi na pozew). I dalej: „w razie stwierdzenia przez Sąd, że klauzule indeksacyjne posiadały charakter niedozwolony, Sąd powinien zastąpić je postanowieniami nienaruszającymi dobrych obyczajów i na tej podstawie dokonać rozliczenia kredytu między stronami” (ust. 64 odpowiedzi na pozew). Zdaniem pozwanego jedynym skutkiem uznania klauzul indeksacyjnych za niedozwolone „powinna być zmiana kursu stosowanego przez pozwanego przy przeliczeniach na taki, który nie naruszałby interesów powodów” (ust. 69 odpowiedzi na pozew).

Powyższe stanowiska stron w wystarczający sposób obrazują, że żądane przez powodów rozstrzygniecie w żaden sposób nie doprowadziłoby do rozwiązania sporu pomiędzy stronami, ponieważ skutek eliminacji klauzuli indeksacji z kredytu indeksowanego jest przedmiotem sporu pomiędzy nimi, przy czym nawet jeśli spór ten nie istniałby obecnie, to ewentualny wyrok ustalający zgodny z żądaniem powodów nie zapobiegałby jego powstaniu w przyszłości. Tym samym wyrok ten nie tylko nie przyczyniłby się do definitywnego zakończenia sporu pomiędzy stronami i wyeliminowania niepewności co do treści łączącego strony stosunku prawnego, ale wręcz ten spór i niepewność by pogłębił (a tym samym czyniłby zapadły wyrok przeciwskutecznym). Niepewność stron co do treści stosunku kredytu byłaby tym większa, że powodowie swoim żądanie nie objęli wszystkich postanowień umowy dotyczących indeksacji kredytu (np. § 6 ust. 3).

W związku z powyższym powodowie nie posiadają obiektywnego interesu prawnego w uzyskaniu żądanego rozstrzygnięcia, niezależnie od ich subiektywnego przeświadczenia o jego istnieniu.

Konsekwencją nieudowodnienia przez powodów przesłanek wskazujących na istnienie interesu prawnego jest oddalenie powództwa o ustalenie. Powyższa argumentacja jest wystarczająca do rozstrzygnięcia niniejszej sprawy.

Niezależnie od powyższego należy podnieść, że nawet gdyby powód wykazał istnienie interesu prawnego w wystąpieniu z niniejszym powództwem, to i tak powództwo to podlegałoby oddaleniu. Zdaniem Sądu brak jest bowiem podstaw do przyjęcia, że § 2 ust. 2 oraz w § 4 ust. 3 umowy kredytu są w świetle prawa nieważne.

Powodowie uzasadniali nieważność tych postanowień umownych, powołując się na ich niedozwolony charakter w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. Zdaniem sądu nawet jeśli zgodzić się z powodami, że postanowienia te mają charakter abuzywny, to nie oznacza to, że są one dotknięte sankcją nieważności. Konsekwencją uznania danej klauzuli umownej za niedozwoloną jest to, że nie wiąże ona konsumentów ex tunc i ex lege. Sankcja przewidziana w przepisie art. 385 ¹ § 1 k.c. nie może być utożsamiana z sankcją bezwzględnej nieważności z art. 58 k.c. Klauzula niedozwolona nie jest bowiem równoważna z klauzulą sprzeczną z ustawą lub mającą na celu obejście ustawy. Stąd też przewidziany w art. 58 § 3 k.c. w zw. z art. 58 § 2 k.c. skutek w postaci bezwzględnej nieważności niedozwolonego postanowienia umownego na podstawie jego sprzeczności z dobrymi obyczajami jest wyłączony przez regulację szczegółową z art. 385 ¹ § 1 k.c. Pogląd ten podziela większość przedstawicieli sądownictwa i doktryny (zob. np. komentarze do art. 385 ¹ k.c.: K. Osajda (red.), Tom III A. Kodeks cywilny. Komentarz. Zobowiązania. Część ogólna, Warszawa 2017; E. Gniewek, P. Machnikowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 8, Warszawa 2017; M. Gutowski (red.), Kodeks cywilny. Tom I. Komentarz. Art. 1-44911. Warszawa, 2016).

W rezultacie żądania powodów stwierdzenia nieważności wybranych postanowień umowy kredytu nie znajdowały swojej podstawy prawnej, a powództwo podlegało oddaleniu.

O kosztach procesu sąd orzekł na podstawie art.105 §1 kpc, nakazując zwrócić pozwanym w częściach równych koszty procesu poniesione przez pozwanego w postaci wynagrodzenia jednego profesjonalnego pełnomocnika (7200 zł) i opłaty skarbowej od pełnomocnictwa (17 zł).

Wobec powyższego, sąd orzekł jak w sentencji wyroku.

ZARZĄDZENIE

(...)