Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 kwietnia 2017 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Tryb. Wydział II Cywilny Odwoławczy w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 3 kwietnia 2017 roku w Piotrkowie Trybunalskim

na rozprawie sprawy z powództwa (...) Spółki Akcyjnej

przeciwko E. J.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda (...) Spółki Akcyjnej

od wyroku zaocznego Sądu Rejonowego w Piotrkowie Tryb.

z dnia 13 stycznia 2017 roku, sygn. akt I C 2190/16

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Rejonowemu w Piotrkowie Trybunalskim do ponownego rozpoznania pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach procesu za instancję odwoławczą.

SSA w SO Grzegorz Ślęzak

SSO Jarosław Gołębiowski SSO Paweł Lasoń

Sygn. akt II Ca 167/17

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem zaocznym z dnia 13 stycznia 2017 r. Sąd Rejonowy w Piotrkowie Trybunalskim po rozpoznaniu sprawy z powództwa (...) S.A. w B. przeciwko E. J. o zapłatę oddalił powództwo.

Podstawę powyższego rozstrzygnięcia stanowiły przytoczone poniżej ustalenia i zarazem rozważania Sądu Rejonowego:

Dnia 15 maja 2015 roku pozwana E. J. wystawiła weksel własny in blanco z klauzulą „nie na zlecenie” na rzecz (...) S.A. z siedzibą w B.. Z treści weksla wynika, ze pozwana zobowiązała się do zapłaty za ten weksel kwoty 18.216,69 zł w dniu 12 kwietnia 2016 roku.

W dniu 13 marca 2016 roku przez powodową spółkę zostało sporządzone pismo, w którym powódka informuje pozwaną o wypowiedzeniu umowy pożyczki z zachowaniem 30-dniowego terminu. Jednocześnie powódka wskazała, że zgodnie z postanowieniami umowy pożyczki oraz deklaracji wekslowej wystawiony przez pozwaną weksel in blanco został wypełniony na kwotę 18.216,69 zł.

Sąd oddalił powództwo w całości, jako nieudowodnione.

Przedmiotem niniejszego postępowania było zobowiązanie wekslowe, powstałe wskutek wystawienia w dniu 15 maja 2015 roku przez pozwaną E. J. weksla własnego in blanco z klauzulą „nie na zlecenie” na rzecz (...) S.A. Weksel, z którego wynika roszczenie powódki. Weksel nie był przedmiotem obrotu, a spór toczy się wyłącznie między wystawcą weksla a remitentem. Powódka wypełniła przedmiotowy weksel na kwotę 18.216,69 zł i wezwała pozwaną do jego wykupu.

Dla instytucji weksla in blanco zasadnicze znaczenie mają przepisy art. 10 i 13 Prawa wekslowego (Dz.U. z 2016 r. poz. 160). Z przytoczonych przepisów wynika po pierwsze, że weksel in blanco ma charakter niezupełny, gdyż ostateczną treść oświadczenia dłużnika wekslowego kreuje odbiorca weksla i po drugie, że obie strony stosunku łączą odpowiednie „porozumienia”. „Niezupełność” weksla odnosi się do zakresu jego minimalnej treści, aby móc nazwać taki dokument wekslem, gdyż z istoty weksel in blanco nie zawiera wszystkich elementów koniecznych. Orzecznictwo w tym względzie stoi na stanowisku, że wystarczający jest właściwie jeden podpis osoby złożony w zamiarze zaciągnięcia zobowiązania wekslowego (por. Uchwała Sądu Najwyższego z 26.11.2009 r., III CZP 98/09, Legalis; także wyrok Sądu Najwyższego z 15.5.2008 r., I CSK 548/07, OSNC-ZD 2009, Nr B, poz. 49). Odbiorca weksla otrzymuje upoważnienie do jego wypełnienia zgodnie z zawartym przez strony porozumieniem, zwanym deklaracją wekslową. Należy uznać, że odbiorcy weksla przysługuje zatem prawo kształtujące. Zobowiązanie wręczającego weksel do zapłaty według treści nadanej temu dokumentowi w wyniku uzupełnienia go zgodnie z udzielonym upoważnieniem, powstaje tylko o tyle, o ile uzupełnienia dokonała osoba uprawniona i wyłącznie w zakresie, w jakim treść uzupełnienia pokrywa się z treścią upoważnienia wynikającego z zawartego porozumienia. W związku z powyższym w razie niezgodnego z porozumieniem wypełnienia weksla in blanco na niekorzyść dłużnika wekslowego nie powstaje zobowiązanie wekslowe o treści wyrażonej w wekslu. Pomimo, iż ciężar dowodu wypełnienie weksla in blanco w sposób sprzeczny z porozumieniem leży po stronie dłużnika, to jednak w ocenie Sądu w rozpoznawanej sprawie problem tkwi w wykazaniu przez powodową spółkę sposobu wyliczenia kwoty wpisanej przez nią w treści weksla. Wykazanie tej okoliczności stworzyłoby ramy prowadzenia sporu. Strona powodowa nie podjęła takiej inicjatywy, czym odmówiła wdania się w spór w zakresie stosunku podstawowego w jego zasadniczej części dotyczącej istnienia i wysokości wierzytelności. Zdaniem Sądu, zaniechanie wykazania wysokości ciążącego na pozwanej zobowiązania jest jednoznaczne z uznaniem przez powódkę wypełnienia weksla niezgodnie z porozumieniem wekslowym.

Podkreślił, że ograniczenia zawarte w art. 10 Prawa wekslowego nie mają zastosowania w sytuacji, gdy remitent po uzupełnieniu weksla występuje do wystawcy z żądaniem spełnienia świadczenia (tak II CSK 62/09 - wyrok SN - Izba Cywilna z dnia 18-06-2009), bowiem porozumienie wekslowe stanowi ogniwo łączące zobowiązanie ze stosunku podstawowego ze zobowiązaniem wekslowym. W sytuacji, gdy podstawą zawarcia porozumienia wekslowego jest umowa w jakiejś części nieważna wobec sprzeczności jej postanowień z bezwzględnie obowiązującym przepisem prawa, to wypełnienie weksla na sumę wynikającą z takiej nieważnej umowy może być uznane za niezgodne z tym porozumieniem (Wyrok Sądu Najwyższego - Izby Cywilnej z dnia 18 sierpnia 2005 r. sygn. akt V CK 90/05).

W rozpoznawanym przypadku weksel in blanco został wręczony w celu zabezpieczenia roszczenia wynikającego z umowy pożyczki – na co powołuje się strona powodowa w uzasadnieniu pozwu. Pomimo, iż wypowiedzenie umowy pożyczki zawiera wyliczenie dłużnej kwoty, to jednak z jego treści nie wynika z jakiego tytułu zostały one naliczone – wskazane są jedynie odpowiedzenie punkty postanowień podstawowego zobowiązania. Z doświadczenia Sądu wynika, że zawierane umowy obarczone są często niekorzystnymi dla drugiej strony klauzulami abuzywnymi. Stwierdzenie natomiast przez Sąd, iż dane postanowienie umowne stanowi taką właśnie niedozwoloną klauzulę umowną skutkuje brakiem związania drugiej strony tym postanowieniem i tym samym brakiem obowiązku uiszczania kwot z nich wynikających. Wobec braku materiału dowodowego nie sposób ustalić, że kwota na jaką został uzupełniony weksel była tożsama z wysokością rzeczywistego zobowiązania strony. Kierując się zasadą, iż nie można wywodzić ze swojego prawa więcej, niż to wynika z jego istoty, Sąd nie miał możliwości dokonana kontroli nie tylko postanowień samej umowy pożyczki zawartej pomiędzy powódką a pozwaną, ale również porozumienia wekslowego, w oparciu o które został wypełniony weksel in blanco w zakresie prawidłowości jego wypełnienia. W aktach sprawy brak było dokumentów w postaci umowy pożyczki a także porozumienia wekslowego, w oparciu o które Sąd mógłby zweryfikować zasadność dochodzonego przez powódkę roszczenia. Jednakże wobec faktu, że powódka była reprezentowana przez zawodowego pełnomocnika w osobie adwokata oraz okoliczności, że to w kompetencji strony powodowej leży precyzyjne określenie podstaw faktycznych żądania - Sąd czuł się zwolniony z obowiązku dowodzenia z urzędu, w szczególności, gdyż postępowanie dowodowe musiałoby zostać przeprowadzone w znacznej części – w świetle tych okoliczności w oparciu o art. 6 k.c. Sąd oddalił powództwo wobec nieudowodnienia przez powódkę wysokości roszczenia. Wprawdzie przepis art. 6 k.c. nie nakłada na nikogo obowiązku przeprowadzenia dowodów, ale rozstrzyga kwestię, która strona poniesie materialnoprawne konsekwencje nieudowodnienia istotnego dla rozstrzygnięcia sprawy faktu. Nieprzeprowadzenie ciążącego na stronie dowodu wywołuje skutek w postaci przegrania sprawy (vide wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2010 roku, II CSK 296/10, LEX nr 970073).

Z powyższych przyczyn Sąd orzekł, jak w sentencji wyroku.

Powyższy wyrok zaskarżyła w całości strona powoda.

Apelacja zaskarżonemu wyrokowi zarzuca naruszenie przepisów prawa procesowego, które miało wpływ na treść orzeczenia, a to:

- art. 227 k.p.c.. 232 k.p.c., 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 6 k.c. oraz art. 101 ustawy z 28 kwietnia 1936 r. - Prawo wekslowe polegające na błędnym przyjęciu, iż powódka nie udowodniła wysokości roszczenia w sytuacji, gdy powódka oparła swoje roszczenie na prawidłowo wypełnionym i ważnym dokumencie wekslowym, a strona pozwana nie wykazała niezgodności wypełnienia weksla z umową lub deklaracją wekslową;

- art. 339§ 2 k.p.c. poprzez uznanie za nienależne żądania pozwu w sytuacji, gdy pozwany nic wypowiedział się co do stanu faktycznego przedstawionego w pozwie i nie podniósł zarzutów przeciwko dowodom przedstawionym przez powódkę.

Apelujący wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku przez zasądzenie na rzecz powódki (...) S.A. z. siedzibą w B. od pozwanego E. J. kwoty 16200.69 z ustawowymi odsetkami z tytułu opóźnienia liczonymi od dnia 13.04.2016r. do dnia zapłaty wraz z kosztami procesu, w tym kosztami zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych. Ewentualnie o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji w innym składzie.

Wnosił ponadto o zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pozwana stanowiska w sprawie – w tym wobec apelacji – nie zajęła.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja odnosi skutek w postaci uchylenia zaskarżonego wyroku zaocznego i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. z powodu zasadności wskazanych w niej uchybień procesowych, które miały wpływ na jego treść , a który to wyrok w świetle załączonego do pozwu dokumentu w postaci weksla, będącego podstawą dochodzonego roszczenia – zapadł bez rozpoznania istoty sprawy, w sytuacji gdy, pomimo braku podjęcia jakiejkolwiek obrony przez pozwaną, Sąd Rejonowy wykazał się zbytnią inicjatywą procesową przyjmując – z naruszeniem zasady kontradyktoryjności procesu i równego traktowania stron procesowych – za zasadne zarzuty jakie mogłaby i powinna podnieść pozwana i pomimo nieprzeprowadzenia postępowania dowodowego w tym zakresie.

Zasadą jest, że w przypadku zaistnienia przewidzianych w art. 339 § 1 kpc przesłanek do wydania wyroku zaocznego Sąd – zgodnie z § 2 art. 339 kpc – przyjmuje w takim wypadku za prawdziwe twierdzenia powoda o okolicznościach faktycznych przytoczonych w pozwie lub w pismach procesowych doręczonych pozwanemu przed rozprawą. Należy zwrócić uwagę, że w powołanym wyżej przepisie nie ma mowy o dowodach, lecz o twierdzeniach powoda o okolicznościach faktycznych. Nie sposób też nie zauważyć, że zgodnie z powołanym wyżej przepisem Sąd ma prawo nie uznać za prawdziwe twierdzeń powoda, o których tu mowa, ale wyjątkowo – tj. w sytuacji, gdy budzą one uzasadnione wątpliwości albo zostały przytoczone w celu obejścia prawa i w takim przypadku trudno odmówić powodowi możliwości wykazania dowodami swych twierdzeń.

Zupełnie niezrozumiałym – w sytuacji gdy powód dochodzi należności z weksla – jest stanowisko Sadu I instancji, iż powód nie wdał się w spór skoro wytoczył on przedmiotowe powództwo przeciwko pozwanej a to ta właśnie nie wdała się w spór, nie zaprzeczyła okolicznościom faktycznym wskazanym w pozwie i nie podniosła zarzutów wskazujących, iż weksel został wypełniony niezgodnie z porozumieniem stron w zakresie łączącego ich stosunku podstawowego bądź, że należność wynikająca z weksla nie istnieje w całości lub w części.

Postępując inaczej niż wyżej wskazano Sąd doszedł do przekonania, że powód nie udowodnił swojego roszczenia, które to twierdzenie pozostaje w sprzeczności z treścią weksla, który opiewa na kwotę wyższą niż dochodzona niniejszym pozwem, przy czym Sąd nie przeprowadził i nie powołał żadnych dowodów, które uzasadniałyby oddalenie przedmiotowego powództwa wyrokiem zaocznym.

Najistotniejsze w sprawie jest jednak to, że pozwana – co trzeba jeszcze raz podkreślić – nie podjęła w sprawie jakiejkolwiek obrony przed twierdzeniami pozwu tak w toku postępowania przed Sądem I instancji jak i w odpowiedzi na apelację.

Pozwana nie podniosła zatem żadnych zarzutów wobec twierdzeń pozwu.

Zauważyć trzeba, że przewidziane w art. 339 § 2 kpc domniemanie prawdziwości twierdzeń pozwu – w przypadku bezczynności pozwanej - dotyczy okoliczności faktycznych i zastępuje postępowanie dowodowe, chyba, że twierdzenia te budzą uzasadnione wątpliwości – przy czym chodzi tu o kwalifikowaną postać wątpliwości – albo zostały przytoczone dla obejścia prawa. Oczywiście domniemanie to nie dotyczy prawa materialnego i Sąd zawsze, korzystając z domniemania prawdziwości twierdzeń faktycznych przytoczonych w pozwie lub w obu wyjątkowych przywołanych tu sytuacjach niwelujących to domniemanie po przeprowadzeniu postępowania dowodowego, obowiązany jest ocenić żądanie pozwu w świetle przepisów tegoż prawa.

Jednakże to pozwana powinna podnieść w niniejszej sprawie - z powołaniem się na stosowne przepisy prawa materialnego i dowody– odpowiednie ewentualne zarzuty, co spowodowałoby z kolei dopiero po stronie powodowej obowiązek przedstawienia kontrdowodów, zwalczających takie stanowisko pozwanej.

Podejmując z urzędu za pozwaną obronę w powyższym - tak daleko idącym - zakresie Sąd Rejonowy - z naruszeniem zasad dotyczących wydania wyroku zaocznego oraz zasady kontradyktoryjności procesu i zasady równego traktowania wszystkich stron procesowych – wydał wyrok zaoczny oddalający powództwo, którego teść jest zaskoczeniem dla powoda, który to nie podejmował dalszej inicjatywy dowodowej wobec biernej przecież postawy samej pozwanej, która to nie zajęła merytorycznego stanowiska w sprawie.

W sytuacji, gdy pozwana nie zajęła stanowiska w sprawie i nie pojęła żadnej obrony Sąd winien rozpoznać sprawę w zakresie żądania pozwu opartego na wekslu w świetle przytoczonych w pozwie faktów i ocenić je pod kątem odpowiednich przepisów ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r Prawo wekslowe, stosując bądź domniemanie prawdziwości twierdzeń przytoczonych w pozwie, o którym mowa powyżej, bądź w przypadku uzasadnionych wątpliwości przeprowadzić stosowne postępowanie dowodowe.

Zachodzi zatem, przy ponownym rozpoznaniu sprawy przez Sąd I instancji konieczność oceny zasadności żądania pozwu w kierunku wyżej wskazanym, czego Sąd ten nie uczynił, a co równoznaczne jest z nierozpoznaniem istoty sprawy pod kątem właściwych przepisów prawa materialnego, skutkującym uchyleniem przez Sąd II instancji zaskarżonego wyroku zaocznego i przekazaniem sprawy Sądowi I instancji do jej ponownego rozpoznania wraz z rozstrzygnięciem o kosztach postępowania za instancję odwoławczą na podstawie art. 386 § 4 kpc i art. 108 § 2 kpc.

Ponownie rozpoznając sprawę, Sąd Rejonowy dokona merytorycznej oceny żądania pozwu, mając przy tym na względzie wskazania zawarte w § 2 art.339 kpc o ile uzna, że zachodzą przewidziane w art. 339 § 1 kpc warunki do wydania wyroku zaocznego.

Dlatego też, mając na względzie wszystkie powyższe rozważania oraz powołane w nich przepisy Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji wyroku.

SSA w SO Grzegorz Ślęzak

SSO Jarosław Gołębiowski SSO Paweł Lasoń