Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 16 stycznia 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach V Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 16 stycznia 2013 r. w Katowicach

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa J. G. i A. G.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej w K.

o zapłatę

na skutek zażalenia powodów na postanowienie Sądu Okręgowego w Gliwicach z dnia 2 listopada 2012 r., sygn. akt I Cgg 13/12

p o s t a n a w i a:

oddalić zażalenie

Sygn. akt V ACz 1089/12

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem Sąd Okręgowy w Gliwicach odrzucił pozew co do kwoty 92 560,24 złotych tj. w części dotyczącej żądania powodów odpowiadającej udziałowi w nieruchomości nabytej przez nich w drodze zasiedzenia, a wynoszącej 29/90 części w prawie własności nieruchomości, zapisanej w księdze wieczystej KW Nr (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Rudzie Śląskiej oraz odsetek od tej kwoty.

W uzasadnieniu postanowienia Sąd pierwszej instancji wskazał, iż powodowie w pozwie domagali się zasądzenia od pozwanej (...) Spółki Akcyjnej w K. kwoty 95 751,98zł z ustawowymi odsetkami od dnia wydania wyroku tytułem odszkodowania za uszkodzony, wskutek ruchu zakładu górniczego pozwanej, budynek mieszkalny położony w R.przy ul. (...). Uzasadniając żądanie pozwu powodowie wskazali, że w przeszłości wystąpili do Sądu Rejonowego w Rudzie Śląskiej o zapłatę przez pozwaną kwoty 286.680,98zł tytułem odszkodowania za uszkodzony w wyniku robót górniczych pozwanej w/w budynek mieszkalny. Powodowie podali, że Sąd Rejonowy w Rudzie Śląskiej wyrokiem częściowym z dnia 17 marca 2005 roku w sprawie o sygn. akt I Cgg 61/00 zasądził od pozwanej na rzecz powodów solidarnie kwotę 190 929,00zł z ustawowymi odsetkami od dnia 20 grudnia 2003 roku, a w pozostałym zakresie postępowanie zawiesił. Podstawą faktyczną i prawną tego rozstrzygnięcia było ustalenie, że w chwili orzekania powodowie potrafili wykazać prawo do 2/3 budynku, a w pozostałym zakresie wnieśli o zawieszenie postępowania z uwagi na toczące się przed Sądem Rejonowym w Rudzie Śląskiej postępowanie o zasiedzenie udziału w 1/3 nieruchomości. Postępowanie z wniosku powodów o zasiedzenie, toczące się pod sygn. akt I Ns 63/03, zostało zawieszone postanowieniem z dnia 22 listopada 2004 roku do czasu ustalenia jaką część udziału wynoszącego 1/3 części prawa własności nabyła Z. G. – matka powoda – w drodze spadkobrania oraz do czasu dołączenia odpisów postanowień spadkowych po J. W. i K. J.. W związku z tym, że w ciągu 3 lat od daty zawieszenia postępowania nie został złożony wniosek o podjęcie postępowania, Sąd Rejonowy w Rudzie Śląskiej postanowieniem z dnia 23 listopada 2007 roku umorzył postępowanie w sprawie o zasiedzenie, a następnie wyrokiem końcowym z dnia 9 kwietnia 2008 roku w sprawie o sygn. akt I Cgg 61/10 oddalił powództwo ponad żądanie kwoty 190.929,00zł i orzekł o kosztach procesu. W uzasadnieniu wydanego wyroku Sąd Rejonowy wskazał, że legitymacja czynna powodów dotycząca żądania zasądzenia odszkodowania za uszkodzony budynek przysługuje podmiotom, którym służą oznaczone prawa o charakterze majątkowym do nieruchomości, a powodowie nie wykazali swojej legitymacji procesowej w stosunku do udziału w prawie własności 1/3 nieruchomości. Mając powyższe na względzie powodowie wystąpili do Sądu Rejonowego w Rudzie Śląskiej o stwierdzenie zasiedzenia udziału wynoszącego 29/90 we współwłasności w/w nieruchomości. Sąd Rejonowy uznając zasadność ich wniosku postanowieniem z dnia 12 stycznia 2012 roku stwierdził, że powodowie nabyli z dniem 21 marca 2002 roku we wspólności ustawowej przez zasiedzenie własność udziału wynoszącego 29/90 części w/w zabudowanej nieruchomości w miejsce J. W.. Powodowie podali nadto, że w drodze darowizny nabyli również udział wynoszący 1/90 części w/w nieruchomości co oznacza, że obecnie są właścicielami całej zabudowanej nieruchomości położonej w R. przy ul. (...). W przedmiotowej sprawie powodowie dochodzą przeto kwoty 95 751,98 złotych odpowiadającej 1/3 wartości nieruchomości ustalonej w sprawie I Cgg 61/00 na kwotę 286 680,98 złotych.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy zważył, iż w zakresie żądanej kwoty odpowiadającej udziałowi wynoszącemu 29/90 części w prawie własności w/w nieruchomości zachodzi powaga rzeczy osądzonej uzasadniająca odrzucenie pozwu w tym zakresie. Jak bowiem wynika z wyroku Sądu Rejonowego w Rudzie Śląskiej z dnia 9 kwietnia 2008 roku żądanie w zakresie w jakim powodowie ponownie dochodzą go w niniejszej sprawie zostało oddalone z uwagi na to, że nie przysługiwało im prawo do tej części nieruchomości. Istotnym jest jednak to, że w uprzednio toczącej się sprawie, zakończonej prawomocnym wyrokiem, skarżący byli już właścicielami 29/90 części w prawie własności tej nieruchomości nabytej w drodze. Wynika to z postanowienia Sądu Rejonowego w Rudzie Śląskiej z dnia 12 stycznia 2012 roku, w którym wskazano, że zasiedzenie udziału 29/90 w prawie własności nieruchomości przy ul. (...) nastąpiło z dniem 21 marca 2002 roku. Podkreślając deklaratoryjny charakter postanowienia stwierdzającego nabycie własności nieruchomości przez zasiedzenie Sąd Okręgowy wskazał, iż fakt, że małżonkowie uzyskali obecnie postanowienie (które mogli uzyskać już przed wydaniem wyroku oddalającego ich powództwo w w/w zakresie) nie uzasadnia przyjęcia, że nastąpiła zmiana okoliczności pozwalająca na rozpoznanie sprawy na nowo. Niemniej jednak inaczej, w ocenie Sądu Okręgowego, należało potraktować żądanie zapłaty w zakresie odpowiadającym wartości udziału 1/90 prawa własności nieruchomości jako, że udział ten powodowie nabyli na mocy umowy darowizny dokonanej już po wydaniu prawomocnego wyroku przez Sąd Rejonowy w Rudzie Śląskiej. Reasumując wskazał Sąd, iż żądanie zapłaty kwoty odpowiadającej udziałowi 29/90 części w prawie własności nieruchomości powodowie opierają w zasadzie na przedstawieniu dowodu nabycia prawa, który mogli uzyskać i przedstawić przed wydaniem wyroku oddalającego ich żądanie, a zatem na kwestii dowodowej nie uzasadniającej rozpoznania sprawy jako nowej.

W zażaleniu, powodowie zaskarżyli postanowienie Sądu pierwszej instancji w całości wnosząc o jego uchylenie i nadanie sprawie dalszego biegu przy uwzględnieniu kosztów postępowania zażaleniowego jako kosztów procesu. Zarzucili zaskarżonemu rozstrzygnięciu błędne przyjęcie, że zachodzi tożsamość stron w sprawie zakończonej wyrokiem Sądu Rejonowego w Rudzie Śląskiej z dnia 9 kwietnia 2008 roku a niniejszą sprawą. Bezspornym było, że w sprawie toczącej się przed Sądem Rejonowym w Rudzie Śląskiej, powództwo co do kwoty 95 751,98 złotych odpowiadającej udziałowi w prawie własności nieruchomości wynoszącej 1/3 części, zostało oddalone z uwagi na brak legitymacji procesowej po stronie powodowej. Legitymacja procesowa oznacza zaś możliwość występowania w konkretnym postępowaniu w charakterze strony powodowej lub pozwanej. Z tego względu, jeżeli powództwo o zasądzenie części odszkodowania w kwocie odpowiadającej udziałowi powodów w prawie 1/3 własności nieruchomości zostało oddalone z uwagi na brak legitymacji czynnej to oznacza, że powodowie nie byli w ogóle stroną w postępowaniu przed Sądem Rejonowym. Dodatkowo podkreślili, że w chwili wydania wyroku przez Sąd Rejonowy, w księdze wieczystej prowadzonej dla przedmiotowej nieruchomości, jako właściciel udziału w 1/3 części wpisany był J. W. który już nie żył, a w konsekwencji tego legitymacja przysługiwała jego spadkobiercom do kręgu których powodowie nie należeli. Podkreśli, że nie można ich obarczyć winą za nieuzyskanie postanowienia o stwierdzenia zasiedzenia udziału w nieruchomości, który zgodnie z treścią księgi wieczystej należał do J. W., przed wydaniem wyroku przez Sąd Rejonowy w Rudzie Śląskiej, oddalającego żądanie powodów. Postępowania spadkowe, warunkujące uzyskanie stwierdzenia zasiedzenia toczyły się bowiem przez wiele lat z uwagi na trudności w odnalezieniu prawowitych spadkobierców i koniecznością ich poszukiwania poza granicami kraju. Z tego względu nie można zarzucić im bezczynności, skoro przed wydaniem wyroku przez Sąd Rejonowy z obiektywnych względów nie mogli swej legitymacji procesowej wykazać.

Rozpoznając zażalenie powodów Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

zażalenie, jako bezzasadne, nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd Apelacyjny podziela stanowisko Sądu pierwszej instancji zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia jako, że jest ono konsekwencją prawidłowo zastosowanego w niniejszej sprawie art. 199 § 1 pkt. 2 w zw. z art. 366 k.p.c.

Wskazać należy, iż powaga rzeczy osądzonej jest zaliczana do tzw. negatywnych przesłanek procesowych oznaczających niedopuszczalność kolejnych postępowań sądowych w tej samej sprawie w której zapadło prawomocne orzeczenie. Stan rei iudicatae wykluczający możliwość kolejnego merytorycznego rozstrzygnięcia w postępowaniu zachodzi jedynie wówczas, gdy w sprawie już zakończonej prawomocnym orzeczeniem oraz w sprawie będącej powtórnie przedmiotem rozpoznania, występuje tożsamość stron jak i podstawy prawnej i faktycznej rozstrzygnięcia.

Wbrew twierdzeniom zażalenia skarżących, brak legitymacji procesowej w części dotyczącej roszczenia odszkodowawczego odpowiadającego wartości 1/3 udziału w prawie własności przedmiotowej nieruchomości, stanowiący podstawę oddalenia powództwa w tym zakresie przez Sąd Rejonowy w Rudzie Śląskiej nie spowodował, że w toczącym się postępowaniu powodowie nie mieli „przymiotu strony” (co ich zdaniem skutkuje tym, że nie można mówić o tożsamości podmiotowej w sprawie o sygn. akt I Cgg 61/00 i w sprawie niniejszej). Takie stwierdzenie opiera się na błędnym rozumieniu pojęcia strony procesu, której kodeks postępowania cywilnego nie uzależnia od obiektywnego (znajdującego oparcie w materialnoprawnej podstawie) faktu posiadania legitymacji procesowej. Zważyć należy przeto, iż posiadanie legitymacji procesowej przez stronę sporu oznacza jedynie, że pozostaje ona w relacji do przedmiotu sporu w określonym stosunku materialnoprawnym. Z tego właśnie stosunku płynie uprawnienie konkretnego podmiotu do występowania z roszczeniem przeciwko innemu podmiotowi. Zanim zatem sąd przystąpi do merytorycznej oceny zgłoszonego roszczenia procesowego musi z urzędu zbadać kwestię posiadania przez obie strony legitymacji procesowej. Inaczej mówiąc, w każdym procesie zadaniem sądu jest rozstrzygnięcie czy strona procesu, jest jednocześnie stroną spornego stosunku prawnego. Stwierdzenie zaś braku tej zależności jest stwierdzeniem braku legitymacji procesowej stron, co uzasadnia oddalenie powództwa. Strona dochodząca określonego roszczenia procesowego, winna zanim w ogóle przystąpi do wykazywania zasadności zgłoszonego roszczenia udowodnić swą szczególną legitymację, która warunkuje jego dochodzenie. Z reguły wykazanie tych okoliczności następuje jednocześnie, bez wyraźnego ich wyodrębnienia, kiedy strona powołując się na określone zdarzenie prawne (np. zawarcie umowy i jej niewłaściwe wykonanie przez przeciwnika procesowego) domaga się ochrony roszczenia, które z tego zdarzenia wypływa.

Niemniej jednak, brak legitymacji procesowej w przyjętym wyżej rozumieniu, nie powoduje, że podmiot który decyduje się na dochodzenie roszczenia procesowego nie staje się stroną procesu. Przyjęcie takiego poglądu skutkowałoby koniecznością uznania, że podmiot który nie wykazał w toku procesu swej legitymacji procesowej, od samego początku nie byłby stroną tego postępowania. Takie założenie należy uznać za sprzeczne z obowiązującą w postępowaniu cywilnym koncepcją roszczenia procesowego, zgodnie z którą przedmiotem procesu jest wyłącznie roszczenie hipotetyczne, materialnie twierdzone, a do wytoczenia powództwa o jego ochronę nie jest konieczne jego obiektywne istnienie. Wedle tej koncepcji, każdy podmiot może wytoczyć powództwo jakie tylko uzna za słuszne. Warunkiem przeto formalnego wszczęcia postępowania i uzyskania statusu strony procesu nie jest posiadanie przymiotu strony stosunku materialnoprawnego z którego wywodzone jest roszczenie i związanej z tym legitymacji procesowej.

Z przytoczonych na wstępie względów nie może budzić wątpliwości, że istnieje tożsamość podmiotowa w sprawach o sygn. akt I Cgg 61/00 i o sygn. akt I Cgg 13/12. Bezspornym było bowiem, że zarówno w sprawie zakończonej przed Sądem Rejonowym w Rudzie Śląskiej jak i w sprawie aktualnie rozpoznawanej, po stronie powodowej i pozwanej występowały te podmioty. Okoliczność, że w chwili wydania wyroku przez Sąd Rejonowy w Rudzie Śląskiej, w księdze wieczystej prowadzonej dla nieruchomości mieszczącej się przy ul. (...), jako właściciel udziału w 1/3 części wpisany był nieżyjący już J. W., (co wedle twierdzeń skarżących powodować miało, że legitymację czynną do udziału w sprawie przysługiwała jego spadkobiercom do których powodowie, nie należeli) nie ma żadnego znaczenia dla oceny zasadności rozstrzygnięcia Sądu pierwszej instancji, skoro to powodowie a nie spadkobiercy J. W. występowali z roszczeniem procesowym obejmującym także należność odpowiadającą 1/3 wartości nieruchomości oszacowanej przez biegłego na kwotę 286 680,98 złotych, co do której to części żądania powództwo zostało prawomocnie oddalone. Nota bene, wpis prawa własności nieruchomości w księdze wieczystej ma wyłącznie charakter deklaratoryjny i nie świadczy o posiadaniu przymiotu właściciela nieruchomości. Powodowie podtrzymując zatem powództwo w sprawie o sygn. akt I Cgg 61/00 także w części dotyczącej odszkodowania odpowiadającego swą wysokością wartości spornego udziału w prawie własności nieruchomości musieli liczyć się z tym, że w sytuacji niewykazania legitymacji czynnej w tym zakresie (związanej z posiadaniem przymiotu właściciela udziału 1/3 w prawie własności nieruchomości, mimo podjętych starań w przedmiocie uzyskania stwierdzenia nabycia własności tego udziału przez zasiedzenie) sprawę w tej części przegrają, co spowoduje określone konsekwencje procesowe (w tym także zakaz wszczęcia postępowania o to samo roszczenie, między tymi samymi stronami w niezmienionych okolicznościach sprawy). Za prawidłowy należy również uznać pogląd Sądu Okręgowego, że okoliczność iż postanowieniem z dnia 12 stycznia 2012 roku Sąd Rejonowy w Rudzie Śląskiej stwierdził zasiedzenie przez powodów udziału wynoszącego 29/90 w prawie współwłasności przedmiotowej nieruchomości na dzień 21 marca 2002 roku w miejsce J. W., nie spowodowało, że w sprawie niniejszej nastąpiła zmiana okoliczności uzasadniająca rozpoznanie żądania powodów, w zakresie w jakim uprzednio zostało ono prawomocnie oddalone. Trafnie Sąd Okręgowy w swych rozważaniach prawnych odwołał się do charakteru orzeczenia w którym następuje stwierdzenie nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie. Jak słusznie podnosi się w nauce prawa postanowienie o stwierdzeniu zasiedzenia ma charakter deklaratywny, rejestrujący stan prawny istniejący obiektywnie z mocy ustawowych przesłanek. Tymi przesłankami są: samoistnie posiadanie oraz określony upływ czasu (art. 172 k.c.). Tym samym stwierdzenie nabycia przez oznaczoną osobę własności nieruchomości przez zasiedzenie ustala stan prawny, który zaistniał w "przeszłości". Orzeczenie takie nie ma charakteru konstytutywnego i nie tworzy określonego prawa po stronie powodowej, a jedynie potwierdza jego istnienie. Nabycie prawa do nieruchomości następuje zatem w takich przypadkach ex lege, po spełnieniu warunków określonych w art. 172 i nast. kodeksu cywilnego. Postanowienie sądu w tym przedmiocie stanowi jedynie ułatwienie w dowodzeniu nabycia prawa. Istnienie tego postanowienia nie jest jednak w każdym razie konieczne do wykonywania nabytego prawa i nie jest konieczne do wykazywania jego istnienia w procesach sądowych, w których ustalenie faktu nabycia prawa przez zasiedzenie jest tylko przesłanką rozstrzygnięcia, a zatem tak samo jak to miało miejsce w sprawie I Cgg 61/00 o odszkodowanie (por. uchwała Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 21 października 1994 roku, sygn. akt III CZP 132/94, wyrok Sądu Najwyższego z 12 grudnia 2008 roku, sygn. akt II CSK 389/08 i z 4 stycznia 2008 roku, sygn. akt III CSK 199/07).

Jakkolwiek zatem w postanowieniu Sądu Rejonowego w Rudzie Śląskiej z dnia 12 stycznia 2012 roku ustalono, że powodowie nabyli udział w wysokości 29/90 we współwłasności nieruchomości położonej przy ul. (...) w R. już z dniem 21 marca 2002 roku, to jednak okoliczności tej w sprawie I Cgg 61/00 zakończonej prawomocnym wyrokiem powodowie nie wykazali (bez znaczenia pozostają tutaj trudności faktyczne związane z uzyskaniem określonych dokumentów i ustaleniem kręgu spadkobierców po byłym współwłaścicielu nieruchomości). Fakt ten, jako odnoszący się wyłącznie do kwestii natury dowodowej nie mógł jednak zostać uznany za zmianę okoliczności faktycznych bądź prawnych uzasadniającą rozpoznanie żądania powodów w zakresie oddalonym uprzednio prawomocnym wyrokiem (jako, że orzeczenie Sądu Rejonowego z dnia 12 stycznia 2012 roku nie stworzyło nowego stanu prawnego w zakresie przedmiotowego udziału w prawie własności nieruchomości, stanowiąc wyłącznie dowód nabycia udziału w prawie z dniem określonym sentencją postanowienia).

W tym miejscu podkreślić również należy, iż wyrok prawomocny ma ten skutek, że prekluduje cały materiał, który przy rozpoznawaniu sprawy wchodzi w zakres podstawy faktycznej żądania pozwu, mimo że w toku postępowania nie został przez strony przedstawiony (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 20 lipca 2006 r. VI ACa 1537/2005 OSA 2008/5 poz. 20 str. 70).

Uwagi Sądu Apelacyjnego nie mógł ujść jednocześnie fakt, że postanowienie Sądu Rejonowego w Rudzie Śląskiej z dnia 12 stycznia 2012 roku o stwierdzeniu zasiedzenia stanowiło środek dowodowy, który w rozumieniu art. 403 § 2 k.p.c. mógłby mieć wpływ na wynik sprawy. Zauważyć bowiem należy, że oddalenie powództwa w sprawie I Cgg 61/10 ponad żądanie kwoty 190 929 złotych nastąpiło w związku z brakiem legitymacji czynnej powodów co do 1/3 nieruchomości wobec niewykazania w tym zakresie przymiotu prawa własności nieruchomości, objętej księga wieczystą KW (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Rudzie Śląskiej.

Z regulacji art. 365 § 1 k.p.c. wynika wprawdzie, że tylko prawomocne orzeczenie (w rozumieniu sentencji orzeczenia) wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał lecz również inne sądy, niemniej jednak w niektórych przypadkach – jak np. w razie oddalenia powództwa – ze względu na ogólność rozstrzygnięcia, doniosłość przy ustalaniu zakresu mocy wiążącej orzeczenia, czyli granic prawomocności materialnej orzeczenia, mogą mieć także zawarte w uzasadnieniu orzeczenia motywy rozstrzygnięcia. Tak więc stwierdzić należy, że gdyby przedmiotowy środek dowodowy strona zaoferowała przed zamknięciem rozprawy, częściowe oddalenie powództwa z braku legitymacji czynnej nie wchodziłoby w rachubę, bo na takie stwierdzenie pozwalałyby motywy oddalenia powództwa w sprawie I Cgg 61/10. Skoro dowód ten zaoferowano po prawomocności orzeczenia oddalającego częściowo powództwo, brak było podstaw prawnych by ten środek dowodowy uprawniał do wytoczenia nowego powództwa, skoro z jednoznacznej woli ustawodawcy, w wypadkach określonych w Dziale VI Kodeksu postępowania cywilnego wznowienie postępowania – zgodnie z dyspozycją art. 399 § 1 k.p.c., można żądać jedynie wznowienia postępowania, które zostało zakończone prawomocnym wyrokiem. Przepis art. 403 § 2 k.p.c. stanowi bowiem o późniejszym wykryciu środków dowodowych, które mogły mieć wpływ na wynik sprawy i o tym, że strona z tych środków dowodowych nie mogła skorzystać w poprzednim postępowaniu, a te uwarunkowania prawne aktualizują się w przypadku postanowienia w z 12 stycznia 2012 roku o zasiedzeniu przez powodów udziału w nieruchomości w wysokości 1/3 (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 12 kwietnia 2012 roku, sygn. akt II CZ 214/11).

Mając na względzie powyższe, zażalenie nie mogło zostać uwzględnione, a Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. orzekł jak w sentencji postanowienia, podzielając wysnute z zebranego materiału wnioski prawne będące udziałem tego Sądu.