Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 marca 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Lublinie, I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu (...). w Lublinie na rozprawie

sprawy z powództwa A. J.

przeciwko (...) Park Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością (...) w R.

o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego

na skutek apelacji obu stron od wyroku Sądu Okręgowego w (...) dnia
(...) sygn. akt(...)

I.  z apelacji powódki zmienia zaskarżony wyrok w pkt II w ten sposób, że pozbawia wykonalności tytuł wykonawczy w postaci aktu notarialnego z dnia(...) r. sporządzonego przez notariusza D. K. (1) w (...)w W. przy
ul. (...) za nr(...)zaopatrzonego
w klauzulę wykonalności postanowieniem Sądu Rejonowego
w R. z dnia (...)w sprawie (...)–
w zakresie opisanym w(...)

II.  oddala apelację pozwanej;

III.  zasądza od (...) Park Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością Spółki Komandytowej w R. na rzecz A. J. 4.050 zł tytułem kosztów procesu obejmujących koszty pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu w postępowaniu odwoławczym przez adw. J. J.;

IV.  nakazuje pobrać od (...) Park Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (...)w R. na rzecz (...)– Sądu Okręgowego w (...) tytułem opłaty od apelacji, od której powódka była zwolniona.

I ACa (...)

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia (...) Sąd Okręgowy w (...) po rozpoznaniu sprawy z powództwa A. J. przeciwko (...) Park Sp. z o.o. (...)w W. (...) w postaci (...)roku sporządzonego przed notariuszem w W. D. K. (2) za numerem (...) któremu Sąd Rejonowy w (...) nadał klauzulę wykonalności postanowieniem z dnia (...) roku wydanym w sprawie (...)- w części, to jest ponad kwotę(...) Sąd oddalił powództwo w pozostałej części i zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę (...) zawierającą podatek od towarów i usług tytułem wynagrodzenia adwokata J. J., ustanowionego z urzędu dla powódki. Nadto sąd nakazał pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w(...) kwotę (...)zł tytułem opłaty sądowej, od uiszczenia której powódka była zwolniona.

Za podstawę rozstrzygnięcia sąd przyjął następujące ustalenia i wnioski :

W dniu (...)roku pomiędzy (...) Park sp. z o.o. (...) w W. a A. J. została zawarta umowa najmu lokalu użytkowego o powierzchni (...)wraz z przynależnym (...) położonego w R. przy ulicy (...) w budynku usytuowanym na działkach o numerach ewidencyjnych (...). Lokal został wynajęty w celu prowadzenia przedszkola i (...) W umowie wskazano, że opis techniczny przekazywanego protokołem zdawczo-odbiorczym pomieszczenia będzie stanowił załącznik numer 1 do umowy, po odbiorze technicznym lokalu do dnia(...) roku oraz, że lokal wyposażony jest w instalację elektryczna, wodociągową, kanalizacyjną oraz c.o. Umowa została zawarta na czas określony do dnia (...)Miesięczny czynsz za najem lokalu został ustalony w wysokości równowartości w złotych:(...). C. miał być płatny na podstawie faktury VAT wystawionej w pierwszym dniu roboczym miesiąca w terminie 7 dni od jej otrzymania na konto wynajmującego. Oprócz czynszu najemca zobowiązała się do ponoszenia na podstawie faktur wystawionych przez wynajmującego opłat za koszty energii elektrycznej, wodę, wywóz nieczystości stałych, gaz oraz koszty administracji wynoszące (...)W(...) zawarto postanowienie, że w przypadku wypowiedzenia umowy najmu przez którąkolwiek ze stron umowy z jej winy strona ta zobowiązana jest do poniesienia kary umownej w wysokości odpowiadającej sumie niezapłaconych czynszów najmu do końca trwania umowy tj. na dzień zawarcia umowy w kwocie (...)

Aktem notarialnym z dnia (...) roku, sporządzonym przed notariuszem w W. D. K. (2) za numerem (...) (...) A. J. poddała się egzekucji w trybie art. 777 § 1 pkt 5 k.p.c. co do obowiązku zapłaty na rzecz spółki (...) sp. z o.o. spółki komandytowej w W. kary umownej o jakiej mowa w(...)przy czym warunkiem prowadzenia egzekucji w zakresie kary umownej miało być wypowiedzenie umowy z winy A. J..

A. J. wynajęła lokal w celu prowadzenia (...) którą to działalność zamierzała rozpocząć od (...)Konieczna była zatem adaptacja lokalu dla potrzeb takiej placówki. W wydatkach na remont lokalu partycypowali znajomi powódki J. S. i D. K. (3), którzy w przyszłości zamierzali sformalizować to przedsięwzięcie w ramach spółki cywilnej z powódką. Prace uległy opóźnieniu z uwagi na problemy z wykonaniem(...)a także z uwagi (...) Ostatecznie p. (1) zaczęło funkcjonować w (...), a nabór dzieci do tej placówki był niewielki – (...)Powódka zaczęła mieć trudności z regulowaniem płatności, także z tytułu czynszu najmu. (...) Powódka podjęła rozmowy z wynajmującym w celu uzyskania prolongaty spłat zadłużenia, w spłacie tej mieli ją wspomóc znajomi T. Z., D. K. (3) i J. S., jednak nie uzyskano kompromisu, gdyż zarząd spółki uzależniał spłatę zaległości przez te osoby od sformalizowania ich udziału w przedsięwzięciu powódki.

Pismem z dnia (...) roku (...) Park sp. z o.o. spółka komandytowa w W. rozwiązała z A. J. (...) Jako przyczynę rozwiązania umowy najmu wskazano utrzymujące się zaległości czynszowe objęte fakturami (...) przez okres powyżej 30 dni. W tym samym dniu lokal został przejęty przez pozwanego.

W dniu (...) roku pozwany wystąpił do Sądu Rejonowego w (...) o (...)roku w zakresie zapłaty kary umownej. Postanowieniem z dnia (...)roku, wydanym w sprawie (...) Sąd Rejonowy w (...)nadał temu aktowi notarialnemu klauzulę wykonalności do kwoty (...) Na podstawie tego tytułu wykonawczego została wszczęta egzekucja przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w(...) J. K. za sygn.(...) Egzekucja została skierowana m.in. do ruchomości znajdujących się w wynajmowanym lokalu, stanowiących wyposażenie p. (2) W toku postępowania egzekucyjnego skierowano egzekucję m.in. do ruchomości znajdujących się w przedmiotowym lokalu. Po drugiej licytacji na wniosek wierzyciela większość ruchomości została przyznana na jego własność.

Obecnie przedmiotowy lokal wynajmowany jest spółce (...) sp. z o.o. w R. – komplementariuszowi pozwanego. (...)roku w lokalu prowadzi p. (1). Ruchomości przejęte przez pozwanego w toku postępowania egzekucyjnego nadal pozostają w tym lokalu i stanowią wyposażenie placówki. Nakłady poniesione przez A. J. na adaptację lokalu nie zostały rozliczone pomiędzy stronami.

W dniu(...)roku A. J. wytoczyła w Sądzie Okręgowym w (...) powództwo przeciwko (...) Park sp. z o.o. sp. (...) w W. o zapłatę kwoty (...) z tytułu nakładów poniesionych przez nią w lokalu użytkowym przy ulicy (...) w R. oraz odszkodowania z utracone korzyści. Sprawa prowadzona jest za sygn. akt (...) i nie została jeszcze zakończona.

Sąd powołał się na regulację zawartą w art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c. w świetle którego dłużnik może w drodze powództwa żądać pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub części albo ograniczenia, jeżeli m.in kwestionuje istnienie obowiązku stwierdzonego tytułem egzekucyjnym niebędącym orzeczeniem sądu. Powódka kwestionowała istnienie obowiązku stwierdzonego tytułem wykonawczym tj. obowiązku zapłaty kary umownej (uregulowanej w art. 483 § 1 kc) zastrzeżonej w umowie najmu.

Sąd podniósł, że w świetle art. 484 § 2 kc jeżeli zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane, dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej; to samo dotyczy wypadku, gdy kara umowna jest rażąco wygórowana. Jakkolwiek sąd nie podzielił poglądu powódki, że nie obciąża jej obowiązek zapłaty kary umownej w żadnej wysokości, gdyż przeczyły temu wskazane przez sąd dowody to jednak zgodził się z zarzutem rażącego wygórowania kary umownej co dawało sądowi podstawę do jej miarkowania. Kara umowna przewidziana w umowie najmu z dnia (...) została określona jako suma niezapłaconych czynszów najmu do końca trwania umowy, czyli na dzień zawarcia umowy (...)Oświadczenie o poddaniu się egzekucji wskazywało tę kwotę jako karę umowną maksymalną. Powódka początkowo przez kilka miesięcy płaciła czynsz. Zaległość, która stanowiła podstawę rozwiązania umowy dotyczyła okresu od (...). Po przejęciu lokalu pozwana spółka zawarła kolejną umowę najmu, gdzie czynsz został określony na kwotę (...) powiększoną o podatek od towarów i usług, czyli w takiej wysokości, jaką miała płacić A. J.. Umowa ta obowiązuje co najmniej od(...) gdyż od tego czasu nowy najemca prowadzi w tym lokalu p. (1). Tym samym szkoda pozwanego to brak przychodów z czynszu za okres najwyżej dziewięciu miesięcy. Biorąc pod uwagę charakter kary umownej Sąd uznał, że jej wysokość określona w umowie i w tytule wykonawczym jest rażąco wygórowana i zmiarkował ją do sumy czynszów za okres jednego roku tj. równowartości (...) Dlatego na podstawie art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c. w zw. z art. 484 § 2 k.c., orzekł jak w punkcie I wyroku. Dalej idące żądanie jako niezasadne sąd oddalił.

O kosztach procesu sąd orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. i art. 122 k.p.c. oraz § 6 pkt 7 w zw. z § 2 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (j.t. Dz. U z 2013 roku, poz. 461) oraz art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (j.t. Dz. U. z 2014 roku, poz. 1025) w zw. z art. 100 k.p.c.

Wyrok sądu pierwszej instancji zaskarżyły obie strony.

Powódka w apelacji z dnia (...)zaskarżyła wyrok w części oddalającej powództwo. Wyrokowi zarzuciła naruszenie art. 233 § 1 kpc przez wybiórczą ocenę materiału dowodowego przez pominięcie okoliczności, że w momencie zawierania umowy powódka była konsumentem w rozumieniu art 22 ^{( 1)} kc ; naruszenie art. 65 § 1 kc przez dokonanie błędnej wykładni postanowienia (...) umowy najmu z dnia(...)przez przełamanie literalnego zapisu tej umowy i pominiecie pozostałych zapisów ; pominięcie przy dokonywaniu wykładni umowy okoliczności, że powódka przy zawieraniu umowy była stroną słabszą tego stosunku prawnego i nie miała wpływu na kształt tej umowy. Z ostrożności procesowej zarzuciła również naruszenie art. 484 § 2 kc przez błędną wykładnię pojęcia miarkowania kary umownej poprzez odniesienie się wyłącznie do relacji jej wysokości w stosunku do odszkodowania należnego wierzycielowi, które przysługiwałoby wierzycielowi na zasadach ogólnych podczas gdy winny być brane pod uwagę i inne okoliczności, a wysokość kary umownej nie może prowadzić do jaskrawego uprzywilejowania jednej ze stron stosunku zobowiązaniowego.

Wskazując na powyższe domagała się uwzględnienia powództwa w zaskarżonej części i zasadzenia kosztów procesu w tym kosztów pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu.

Pozwana Spółka w apelacji z dnia (...). zarzucała naruszenie art. 321 kpc przez pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego przez zmiarkowanie kary umownej w sytuacji gdy powódka ani w pozwie ani w toku procesu nie formułowała żądania zmiarkowania kary umownej ; naruszenie art. 843 § 3 kpc poprzez uwzględnienie twierdzeń powódki podniesionych ze złamaniem tego przepisu, art. 231 kpc przez nieuprawnione zastosowanie domniemania faktycznego i przyjęcie, że sam fakt zawarcia kolejnej umowy najmu jest równoznaczny z tym, ze pozwana Spółka nie poniosła szkody ; naruszenie art. 328 § 2 kpc przez brak wskazania dowodów na jakich sąd wyliczenie szkody pozwanej. Nadto zarzucił błąd w ustaleniach faktycznych co do ustalania szkody pozwanej oraz naruszenie art. 484 § 2 kc przez jego niewłaściwe zastosowanie i zmiarkowanie kary umownej, a nadto zarzucił naruszenia art. 102 kpc przez obciążenie pozwanej opłatą od pozwu od uiszczenia której powódka była zwolniona podczas gdy koszty winny być rozliczone wg zasady słuszności.

Wskazując na powyższe pozwana domagała się zmiany zaskarżonego wyroku przez oddalenie powództwa w całości i zasądzenia kosztów procesu , ewentualnie uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje :

Apelacja pozwanej jako bezzasadna podlega oddaleniu, natomiast apelacja powódki podlega uwzględnieniu z tym, że nie z przyczyn w niej podniesionych.

Rzeczą sądu rozpoznającego sprawę o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego (nie będącego wyrokiem sądu), którego treścią jest obowiązek zapłaty kary umownej jest przede wszystkim zbadanie pod kątem prawa materialnego regulującego instytucję kary umownej prawidłowość zastrzeżenia w umowie tej kary, a ewentualnie następnie oceniać jej wysokość i rozważać dopuszczalność jej zmiarkowania.

W tej sprawie sąd pierwszej instancji nie rozważał zgodności zastrzeżonej w umowie z dnia (...)kary umownej z przepisem art. 483 § 1 kc – statuującym instytucje kary umownej, aczkolwiek przepis ten powołał w uzasadnieniu wyroku.

Sąd odwoławczy jest sądem merytorycznym i władny jest dokonać ponownej oceny nie tylko przeprowadzonych dowodów, ale również, a nawet przede wszystkim oceny żądania pod kątem prawa materialnego.

Art. 483 § 1 kc stanowi, że kara umowna może być zastrzeżona jako forma naprawienia szkody za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania niepieniężnego . Umowa najmu z dnia(...). wiążąca strony, w której strony zastrzegły karę umowną była z punktu widzenia powódki zobowiązaniem pieniężnym, gdyż wszelkie zobowiązania powódki względem pozwanej Spółki polegały na świadczeniach pieniężnych obejmujących czynsz, koszty mediów, koszty administracji, wywozu śmieci, kaucję ((...) umowy k 7- 12 akt sprawy). Przewidziana w umowie kara umowna jakkolwiek dotyczyła obu stron to jednak została „uruchomiona” w sytuacji, gdy powódka nie realizowała przyjętych na siebie obowiązków finansowych. Obowiązki o charakterze niepieniężnym obciążały pozwaną Spółkę jako wynajmującego, a nie powódkę jako najemcę. Zakres obowiązków powódki miał charakter wyłącznie pieniężny.

Zawarta w art. 483 § 1 kc norma ma charakter iuris cogentis co oznacza, że zastrzeżenie kary umownej w stosunku do zobowiązania pieniężnego jest niedopuszczalne choćby strony w umowie postanowiły inaczej. Tym samym zastrzeżona w zawartej przez strony umowie najmu z dnia (...) r. kara umowna w tej części w jakiej dotyczy powódki jako pozostająca w sprzeczności z art. 483 § 1 kc jest z mocy art. 58 § 1 kc jest zastrzeżeniem bezwzględnie nieważnym (vide wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 sierpnia 2005 r. V CK 90/05 Lex 393104). Taki pogląd prezentowany jest w orzecznictwie Sądu Najwyższego (przykładowo III CSK 288/06 Lex 274191 , III CSK 240/08 Lex 484667) i sadów powszechnych w przeważającej części (przykładowo I ACa 220/17 Sąd Apelacyjny w Krakowie – Lex 2437869, VI Ca 278/16 Sąd Apelacyjny w Warszawie Lex 2451339). Odmienny pogląd wyrażony w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 21 maja 2014 r. II CSK 529/13 ( Lex 1493917) wydanym na tle skomplikowanej nienazwanej umowy o współpracy nie może mieć w tej sprawie zastosowania.

Wobec nieważności zastrzeżonej od powódki kary umownej nie mogło powstać z tego tytułu ważne zobowiązanie powódki względem pozwanego, a żądanie powódki zawarte w pozwie znajduje oparcie w art. 840 § 1 pkt 1 kpc. gdyż nie istnieje obowiązek stwierdzony tytułem egzekucyjnym niebędącym orzeczeniem sądu.

W świetle powyższego zawarty w apelacji wniosek o zmianę zaskarżonego wyroku przez pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego – aktu notarialnego z dnia(...) (...) w W. D. K. (2) (...) któremu (...)nadał klauzulę wykonalności postanowieniem z dnia (...)– jest zasadny również w tej części w jakiej nastąpiło oddalenie powództwa z tym, że nie z przyczyn podniesionych jako zarzuty apelacyjne, a z powodu nieważności zastrzeżonej względem powódki kary umownej. Podkreślić należy, że pozbawienie wykonalności dotyczy treści objętej § 3 stanowiącego tytuł egzekucyjny aktu notarialnego, gdyż tylko w takim zakresie sąd nadał mu klauzulę wykonalności. ( k. 41 (...)

Odnosząc się do zawartej w apelacji interpretacji powódki(...)podnieść należy, że interpretacja tego zapisu prezentowana przez powódkę jest zupełnie chybiona. Zgodnie z art. 65 § 2 kc w umowach należy badać jaki był zgodny zamiar i cel umowy aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu. Jakkolwiek literalny zapis (...) umowy jest fatalny i mało logiczny, ale uwzględniając okoliczności sprawy i treść powołanego art. 65 § 2 kc należy go interpretować w ten sposób, że zobowiązywał on każdą ze stron do zapłaty kary umownej, której wysokość odpowiadała sumie niezapłaconych czynszów licząc od dnia wypowiedzenia umowy do końca okresu na jaki był zawarta w sytuacji gdy rozwiązanie umowy nastąpiło z przyczyn obciążających stronę zobowiązaną do zapłaty kary.

Skoro przyczyną dla której pozwany rozwiązał umowę bez wypowiedzenia w trybie natychmiastowym i zażądał kary umownej było zaleganie przez powódkę z czynszem (co nie było przedmiotem sporu) to tym samym należy przyjąć, że kara ta zabezpieczała wykonanie zobowiązania pieniężnego, a tym samym zastrzeżenie to względem powódki jako sprzeczne z art. 483 § 1 kc było z mocy art. 58 § 1 kc bezwzględnie nieważne co wyżej już rozważano.

Na marginesie należy podnieść, że określona w (...)przewidziana była w sytuacji gdyby powódka nie zapłaciła żadnej kwoty z tytułu obciążających ją obowiązków pieniężnych co w tej sprawie nie miało miejsca, gdyż początkowo powódka uiszczała obciążające ja kwoty, a zaległość powstała poczynając (...)a zatem nadanie klauzuli wykonalności co do pełnej wysokości kary umownej nie było zasadne (przy założeniu skuteczności zastrzeżenia kary umownej). Bezprzedmiotowe są zatem rozważania co do wysokości zmiarkowania kary umownej, aczkolwiek metodę zmiarkowania poprzez odniesienie do wysokości szkody poniesionej przez uprawnionego należy uznać za prawidłową.

Tym samym nie mogła być uwzględniona apelacja pozwanej Spółki jako zmierzająca do oddalenia powództwa. W takiej sytuacji nie jest celowa szczegółowa analiza zarzutów w niej zawartych. Nie mniej jednak podnieść należy, że są one chybione. Bezzasadny jest zarzut orzekania ponad żądanie. Już w treści pozwu (który nie był sformułowany przez profesjonalnego pełnomocnika) zawarte są twierdzenia, że dochodzona „..kara umowna jest rażąco za wysoka, narusza zasady współżycia społecznego, a nadto jest w zupełności niezasadna” (k.5 akt sprawy). Zarzut ten podtrzymany był również na ostatniej rozprawie (k. 186). Nie można zatem przyjąć, że powódka nie formułowała żądania o którym orzekał sąd pierwszej instancji. Tym samym chybiony jest zarzut naruszenia art. 843 § 3 kpc. Bezprzedmiotowy jest zarzut naruszenia art. 484 § 2 kc poprzez zmiarkowanie kary umownej wobec przyjęcia nieważności zastrzeżenia kary umownej względem powódki, z tym, że gdyby hipotetycznie przyjąć, że zastrzeżenie kary umownej wobec powódki było ważne i skuteczne to metoda jaką zastosował sąd pierwszej instancji dla zmiarkowania wysokości kary umownej zasługuje na pełną aprobatę i zmiarkowanie zastrzeżonej kary do wysokości określonej przez sąd należałoby uznać za prawidłowe co również skutkowałoby oddaleniem apelacji pozwanej Spółki.

Mając powyższe na względzie Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 kpc w zw. z art.840 § 1 pkt 1 kpc, art. 483 § 1 kc w zw. z art. 58 § 1 kc (co do apelacji powódki) i art. 385 kpc (co do apelacji pozwanego) orzekł jak w wyroku. Konsekwencją orzeczenia merytorycznego jest obciążenie strony pozwanej jako przegrywającej kosztami postępowania odwoławczego, które obejmują koszty wynagrodzenia pełnomocnika zgodnie z § 2 pkt 6 w zw z § 10 ust 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 r. poz. 1800) oraz koszty należne Skarbowi Państwa, od których powódka była zwolniona (tj. opłata od apelacji) stosownie do art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych ( tekst jedn. Dz. U. z 2018 r. poz. 300) .