Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 grudnia 2018 r.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu II Wydział Karny w składzie:

Przewodniczący: SSA Piotr Kaczmarek (spr.)

Sędziowie: SSA Bogusław Tocicki

SSO del. do SA Agata Regulska

Protokolant: Paulina Pańczyk

przy udziale prokuratora Prokuratury Okręgowej we W.Dariusza Sulikowskiego

po rozpoznaniu w dniu 13 grudnia 2018 r.

sprawy J. K.

od wyroku Sądu Okręgowego we Wrocławiu

z dnia 29 czerwca 2018 r. sygn. akt III Ko 19/18

I.  utrzymuje w mocy zaskarżony wyrok;

II.  wydatkami poniesionymi w postępowaniu odwoławczym obciąża Skarb Państwa.

UZASADNIENIE

Pełnomocnik wnioskodawcy J. K. złożył do Sądu Okręgowego we Wrocławiu wniosek, wnosząc o zasądzenie na rzecz wnioskodawcy kwoty 346.020.48 zł tytułem odszkodowania oraz kwoty 350.000 złotych tytułem zadośćuczynienia.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu wyrokiem z dnia 29 czerwca 2018 r., sygn.. akt: III Ko 19/18 orzekł

I.  na podstawie art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. 2015.1583 j.t.) zasądził od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawcy J. K. kwotę:

- tytułem zadośćuczynienia dalszą kwotę 75.000 ( siedemdziesięciu pięciu tysięcy) złotych;

- tytułem odszkodowania kwotę 115.388 ( stu piętnastu tysięcy trzystu osiemdziesięciu ośmiu złotych);

II.  dalej idące żądanie wnioskodawcy oddalił;

III.  kosztami postępowania obciążył Skarb Państwa.

Apelację od tego wyroku wniósł pełnomocnik wnioskodawcy, w części oddalającej roszczenie o odszkodowanie i zadośćuczynienia ponad zasądzone kwoty, tj. w zakresie pkt II wyroku, zarzucając:

1.  art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (dalej „ustawa rehabilitacyjna” lub „ustawa lutowa”), poprzez pominięcie przy orzekaniu konsekwencji prawomocnego rozstrzygnięcia sądu nawiązującego stosunek prawny pomiędzy wnioskodawcą jako wierzycielem, a Skarbem Państwa jako dłużnikiem, w postaci wyroku Sądu Okręgowego we Wrocławiu z dnia 13 lipca 2009 r. wydanego w sprawie o sygnaturze III Ko/230/18/o, który powoduje, iż odpowiedzialność zobowiązanego Skarbu Państwa ukształtowana jest na zasadzie bardziej restrykcyjnej niż zasada ryzyka, co sprawia, iż odpowiedzialność zobowiązanego nie gaśnie nawet w przypadku przyczynienia się poszkodowanego do powstania szkody, czego Sad I instancji błędnie nie uwzględnił i co w konsekwencji doprowadziło do oddalenia wniosku o zasądzeni odszkodowania i zadośćuczynienia w przeważającej części.

2.  art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego poprzez niewłaściwą wykładnię, polegającą na mylnym przyjęciu przez Sąd instancji jakoby odpowiedzialność majątkowa Skarbu Państwa określona w art. 8 ust. 1 przywołanej ustawy ograniczała się wyłącznie do szkód i krzywd powstałych w wyniku wykonania nieważnych orzeczeń jedynie w sytuacji, gdy represjonowany nie miał możliwości skorzystania z przepisów którejkolwiek ustawy amnestyjnej.

3.  a w konsekwencji powyższego obrazę art. 361 i 445 k.c. w zw. z art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 roku o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego poprzez ich niewłaściwa wykładnię, polegającą na odmowie przyjęcia adekwatnego związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy krzywdą Wnioskodawcy doznaną podczas ukrywania się w okresie od 31 grudnia 1984 r., gdy nadal trwało bezprawne postępowanie karne przeciw niemu oraz szkodę związaną z brakiem możliwości osiągania przez Wnioskodawcę dochodów w tym okresie, w tym zwłaszcza utratą dochodów z pracy w Uniwersytecie (...), a orzeczeniami wydanymi przeciw Wnioskodawcy i wykonywanymi w związku z postepowaniem ukoronowanym umorzeniem dopiero z dnia 31 lipca 1989 r. (sygn.. akt: II Ko 262/89).

4.  ewentualnie, z daleko posuniętej ostrożności procesowej, w wypadku uznania niniejszego zarzutu za nieuzasadniony – na podstawie art. 438 pkt2 k.p.k. – obrazę przepisów postępowania, która mogła mieć wpływ na wynik postępowania, to jest art. 7 i 410 k.p.k., poprzez oparcie wyroku jedynie na części okoliczności ujawnionych w toku rozprawy głównej, którym Sad przydał przymiot wiarygodności w całości, a także poprzez dokonanie przez Sąd dowolnej (w miejsce swobodnej) oceny dowodów, bez ich całościowego rozważania, a przede wszystkim dokonanie tej oceny wbrew zasadom logicznego rozumowania i wbrew zasadom wiedzy i doświadczenia życiowego, a to poprzez to, że Sad mylnie odmówił adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy orzeczeniami wydanymi i wykonywanymi przeciw Wnioskodawcy w związku z postępowaniem ukoronowanym umorzeniem z dnia 31 lipca 1989 r. (sygn.. II Ko 262/89), w tym w szczególności postanowienia o wszczęciu śledztwa przeciw Wnioskodawcy, postanowienia o tymczasowym aresztowaniu Wnioskodawcy i postanowienia o poszukiwaniu Wnioskodawcy listem gończym (sygn.. 2Ds 49/82), a krzywda i szkodą Wnioskodawcy doznaną w okresie ukrywania się po dniu 31 grudnia 1984 roku, w tym w szczególności utratą dochodów z pracy w Uniwersytecie (...), wskutek czego Sąd oddalił wniosek w znacznej części, a powinien był go uwzględnić w całości (za cały okres wykonywania orzeczeń nieważnych), co nie tylko mogło, ale w sposób oczywisty miało decydujący wpływ na wynik postępowania i treść wyroku.

5.  z najdalej posuniętej ostrożności procesowej, na wypadek nieuwzględniania powyżej wskazanych zarzutów – naruszenie norm art. 8 ust. 1 ustawy rehabilitacyjnej w związku z art. 361 i 362 k.c. poprzez nieuwzględnienie faktu, iż nawet przy przyjęciu, iż po dniu 31 grudnia 1984 roku źródłem szkody wnioskodawcy było także nieskorzystanie z przepisów ustawy amnestyjnej i dalsze ukrywanie się, należało zastosować przepis art. 362 k.c. i odszkodowanie za wykonywanie nieważnych orzeczeń w okresie po 31 grudnia 1984 roku, po rozważeniu wszystkich okoliczności, ewentualnie odpowiednio zmniejszyć, nie zaś w ogóle go nie zasądzić.

6.  art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 roku o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego w zw. z art. 445 § 1 k.c. poprzez niewłaściwe zastosowanie i zasądzenie zadośćuczynienia w kwocie znacznie niższej niż należna przy uwzględnieniu całości okoliczności sprawy.

Podnosząc powyższe zarzuty, apelujący wniósł o zmianę wyroku poprzez uwzględnienie wniosku w całości; ewentualnie uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie w tym zakresie sprawy do ponownego rozpoznania Sadowi I instancji.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje :

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie .

Odniesienia w pierwszej kolejności wymaga zarzut naruszenia art.8 § 2 k.p.k. w zw. z art. 8 ust.1 ustawy z dnia 23 lutego 1991r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (przy świadomości innego zwerbalizowania tego zarzutu w stosunku do apelacji z 25 września 2017r. k.47-65 tj. przy nie powołaniu formalnie naruszenia art.8 § 2 k.p.k. przy jednoczesnym powołaniu się na wyrok Sądu Okręgowego we Wrocławiu w sprawie III Ko 230/08 jako kształtujący – „nawiązujący” – stosunek prawny pomiędzy wnioskodawcą a Skarbem Państwa ) bowiem w razie uznania za zasadny mógłby on determinować – jako dalej idący – rozstrzygnięcie zarówno Sądu I instancji , jak też Sądu Apelacyjnego , po wtóre zasadne będzie omówienie w tym miejscu , choć w dalszej kolejności , znaczenia ustaleń i ocen prawnych poczynionych nie tylko w postępowaniu Sądu Okręgowego we Wrocławiu w sprawie III Ko 230/08 , ale także uprzednim postępowaniu apelacyjnym przed Sądem Apelacyjnym we Wrocławiu , prowadzonym pod sygnaturą II AKa 352/17 , zakończonego wyrokiem z 18 grudnia 2017r. , uchylającego wyrok Sądu Okręgowego we Wrocławiu z 10 sierpnia 2017r. sygn. akt III Ko 15/17 i przekazujący sprawę do ponownego rozpoznania temu Sądowi , co skutkowało wydaniem zaskarżonego wyroku .

Nie jest kwestionowane to ,że art. 8 § 1 k.p.k. wprowadza zasadę samodzielności jurysdykcyjnej sądów karnych ,związaną z zasadą swobodnej oceny dowodów i ją uzupełniającą. Zgodnie z tym przepisem sąd karny rozstrzyga samodzielnie zagadnienia faktyczne i prawne oraz nie jest związany rozstrzygnięciem innego sądu lub organu, z zastrzeżeniem, że wiążą go prawomocne orzeczenia sądów kształtujących prawa lub obowiązki (art.8 § 2 k.p.k.) . Z tej perspektywy ocenić należało charakter prawny wyroku w sprawie III Ko 230/08 (poprzedzonego wydaniem postanowienia Sądu Okręgowego we Wrocławiu z 11 maja 2009r. sygn. akt III Ko 10/09 o stwierdzeniu nieważności postanowienia Sądu Rejonowego dla Wrocławia Śródmieścia z 31 lipca 1989r. sygn. akt II Ko 262/89 o umorzeniu postępowania karnego ), któremu apelujący przypisuje – jak się wydaje – charakter kształtujący w tym znaczeniu ,że jego skutkiem jest nawiązanie stosunku prawnego pomiędzy wnioskodawcą jako wierzycielem a Skarbem Państwa jako dłużnikiem ,także w zakresie spowodowania odpowiedzialności Skarbu Państwa na zasadzie bardziej restrykcyjnej niż zasada ryzyka tj. wykluczającej wpływ ewentualnego przyczynienia się poszkodowanego na wysokość szkody . Prawnie relewantne znaczenie ma zatem ustalenie czy przedmiotowy wyrok należy istotnie do orzeczeń kształtujących prawo lub obowiązki, czy też ma charakter orzeczenia deklaratoryjnego , nie wywołującego skutku z art.8 § 2 k.p.k. Generalnie za kryterium podziału przyjmuje się skutek, jaki wywołuje rozstrzygnięcie, bez względu na rodzaj wytoczonego powództwa. Za deklaratoryjne uznaje się te orzeczenia, które nie wprowadzają żadnej zmiany do dotychczasowego stanu prawnego, a jedynie potwierdzają jego istnienie. Konstytutywne to zaś takie, które wydawane są na podstawie normy prawnej pozostawiającej decyzji sądu wykreowanie praw i obowiązków danego stosunku prawnego. Orzeczenie konstytutywne określa zatem prawa i obowiązki albo je uchyla, stwarzając nowy stan prawny, który nie mógłby zaistnieć wyłącznie wskutek zdarzeń powstałych poza postępowaniem cywilnym (K. Korzan, Orzeczenia konstytutywne w postępowaniu cywilnym, Warszawa 1972, s. 43–44; P. Hofmański, Samodzielność jurysdykcyjna..., s. 106 i n.).Orzeczeniami sądowymi o charakterze konstytutywnym są przede wszystkim orzeczenia sądowe zapadłe w postępowaniu cywilnym, kształtujące prawo lub stosunek prawny (np. o rozwiązaniu małżeństwa, o przysądzeniu własności), a więc z wyłączeniem orzeczeń deklaratoryjnych (np. o zasądzeniu odszkodowania, o ustaleniu istnienia stosunku prawnego - art. 189 k.p.c., por. Tomasz Grzegorczyk Komentarz do kodeksu postępowania karnego ,LEX) . Zdaniem Sądu Apelacyjnego roszczenie o odszkodowanie lub zadośćuczynienie , wynikające z art.8 ust.1 ustawy lutowej , zarówno w pierwotnym brzmieniu (przed wejściem w życie niżej wskazanej nowelizacji, odszkodowanie lub zadośćuczynienie przysługiwało wyłącznie w wypadku stwierdzenia nieważności orzeczeń wydawanych w latach 1944-1956 ,ustawa lutowa w pierwotnym brzmieniu nie dawała więc podstaw do roszczeń osób poszkodowanych w związku z wprowadzeniem stanu wojennego - bez względu na to, czy wydane w stosunku do nich orzeczenia były wykonane, czy też nie) , jak też nadanym przez art. 1 pkt 5 lit. a ustawy z dnia 19 września 2007 r. o zmianie ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 191, poz. 1372), poszerzającą zakres podmiotowy ,przy nie pominięciu ,że ustawa lutowa stanowi regulację szczególną wobec ogólnych przepisów o odpowiedzialności państwa za szkody wyrządzone bezprawnym działaniem jego organów, powstały na mocy wejścia w życie wskazanej normy art.8 ust.1 ustawy lutowej , a następnie jej nowelizacji , stąd to zdarzenie prawne konstytuuje dla uprawnionych roszczenie względem Skarbu Państwa , które ulega konkretyzacji w postępowaniu sądowym w tym znaczeniu ,że w orzeczeniu jej kończącym sąd potwierdza w istocie , w oparciu o przeprowadzone dowody , to, że osoba wszczynająca to postępowanie jest osobą uprawnioną w rozumieniu ustawy lutowej (zarówno na płaszczyźnie podmiotowej jak i przedmiotowej ) ,jak też ,że poniosła w wyniku wykonania orzeczenia szkodę lub krzywdę określonych rozmiarów, których odpowiednikiem staje się odszkodowanie oraz odpowiednia kwota pieniędzy tytułem zadośćuczynienia .Powyższe prowadzi do wniosku, że wyrok sądu rozstrzygający w przedmiocie żądania odszkodowania lub zadośćuczynienia na podstawie art.8 ust.1 ustawy lutowej jako orzeczenie o charakterze deklaratoryjnym nie mieści się w zakresie pojęcia orzeczenia kształtującego prawo lub obowiązek w rozumieniu art.8§ 2 k.p.k. , a tym samym przedmiotowy wyrok Sądu Okręgowego we Wrocławiu w sprawie III Ko 230/08 nie wywołuje skutku o którym mowa w tym przepisie ,a w konsekwencji Sąd I instancji nie dopuścił się naruszenia opisanego w pkt.1 apelacji .

Samodzielność jurysdykcyjną sądów w sprawach karnych ogranicza także wynikające z art. 442 § 3 k.p.k. zapatrywanie prawne sądu odwoławczego, wiążące dla sądu, któremu sprawę przekazano do ponownego rozpoznania, z zastrzeżeniem, że wskazania te nie mogą dotyczyć oceny określonych faktów, jako że narusza to zasadę swobodnej oceny dowodów i w tym zakresie nie są one wiążące dla sądu pierwszej instancji. Zapatrywania prawne" wiążą tylko sąd pierwszej instancji, nie mają zaś takiego charakteru w stosunku do sądu odwoławczego przy ponownym rozpoznaniu środka odwoławczego (por. postanowienie SN z 15.02.2011 r., IV KK 398/10, Biul. PK 2011/5, s. 51).In concreto ma to istotne znaczenie mając na uwadze zapatrywania prawne co do pojęcia „wykonania orzeczenia „ zawarte w uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 18 grudnia 2017r. sygn. akt II AKa 352/17, które zostały wysłowione w związku z wykładnią tego pojęcia wyrażoną przez Sąd Okręgowy we Wrocławiu w sprawie III Ko 15/17 , której rezultat doprowadził do oddalenia wniosku wobec ustalenia braku spełnienia przesłanki wynikającej ze wskazanego zwrotu .Istota zapatrywania prawnego wyrażonego przez Sąd Apelacyjny w sprawie II Aka 352/17 (k.95-97) , w pewnym skrócie , sprowadza się do przyjęcia ,że zwrot „wykonania orzeczenia „ o którym mowa w art.8 ust.1 ustawy lutowej obejmuje nie tylko sytuacje wykonania sensu stricto – tj. w realiach przedmiotowej sprawy faktycznego pozbawienia wolności wnioskodawcy na podstawie postanowienia o zastosowaniu tymczasowego aresztowania , ale także podejmowanie czynności zmierzających do takiego wykonania – wydania listu gończego , jego rozpowszechnienia , czynności zmierzających do ustalenia miejsca pobytu wnioskodawcy celem jego zatrzymania .W konsekwencji nie kwestionowane kilkuletnie ukrywanie się wnioskodawcy (skuteczne ) celem uniemożliwienia faktycznego pozbawienia wolności , prowadzące do szkody majątkowej i krzywdy wnioskodawcy, mieści się w zakresie uregulowanym w art.8 ust.1 ustawy lutowej .

Sąd Apelacyjny w składzie orzekającym w przedmiotowym postępowaniu odwoławczym zapatrywań prawnych wyrażonych w postępowaniu II Aka 352/17 nie podziela , co w konsekwencji doprowadziło do wyrażenia odmiennego poglądu w zakresie pojęcia „wykonania orzeczenia”, skutkującego, wyłącznie na płaszczyźnie prawnej, uznaniem roszczenia wnioskodawcy w zakresie odszkodowania i zadośćuczynienia za niezasadne.

Dokonując odmiennej wykładni wskazanego zwrotu z art.8 ust.1 ustawy lutowej miano na uwadze co następuje :

- w świetle orzecznictwa sądów powszechnych, nie ulega wątpliwości, że sądy rozpatrujące wnioski w takich sprawach wskazywały, że odszkodowania i zadośćuczynienia przysługują tylko osobom, które "w sposób bezpośredni i realny dotknięte zostały represjami wynikającymi z wydania wobec nich orzeczenia przez określone organy, bądź też pozbawiono ich życia, bądź wolności. Tym samym, za represje uprawniające do określonych roszczeń nie może być uznana sama teoretyczna możliwość nastąpienia wskazanych wyżej zdarzeń, nawet jeśli była ona tak dalece realna, że zmusiła osobę zainteresowaną do ukrywania się, a nawet opuszczenia kraju" (wyrok Sądu Apelacyjnego - dalej: SA - w W. z 25 lutego 2003 r., sygn. akt II AKa 41/03, Lex nr 81843). Na przykład "w odniesieniu do osób, wobec których wydano decyzję o internowaniu, (...) aby mogły dochodzić odszkodowania i zadośćuczynienia musiałoby dojść do wykonania decyzji o internowaniu, a więc internowania, a nie tylko podjęcia działań zmierzających do wykonania decyzji o internowaniu" (wyrok SA w Gdańsku z 18 czerwca 2009 r., sygn. akt II AKa 127/09, Lex nr 604096). Podobnie oceniano sytuację osób zagrożonych tymczasowym aresztowaniem: "podstawą roszczenia [z art. 8 ust. 1 ustawy lutowej] może być jedynie orzeczenie skutkujące pozbawieniem wolności, w przedmiotowej sprawie to postanowienie o zastosowaniu tymczasowego aresztowania, które nie zostało jednak wykonane, a zatem brak jest podstaw do dochodzenia z jego tytułu roszczeń (...). Rozesłanie listów gończych w świetle tej ustawy w ogóle nie stanowi podstawy do dochodzenia tych roszczeń" (wyrok SA w Gdańsku z 21 sierpnia 2013 r., sygn. akt II AKa 249/13, Lex nr 1391875, podobnie Sąd Apelacyjny w Lublinie sygn. akt II AKa 130/12). Prowadzenie działalności opozycyjnej i ukrywanie się przed organami ścigania "nie stanowi ekwiwalentu izolacji więziennej jako podstawa roszczenia" z art. 8 ust. 1 ustawy lutowej (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 3 listopada 2009 r., sygn. akt IV KK 208/09, Lex nr 598235).

- pierwotna wersja art. 8 ust.1 obowiązująca bez zmian od wejścia w życie ustawy lutowej (tj. od 24 maja 1991 r.) do wejścia w życie noweli z 2007 r. (tj. do 17 listopada 2007 r.), nie uzależniała przyznania odszkodowania i zadośćuczynienia od wykonania orzeczenia lub decyzji bowiem mowa w niej było o tym ,że „osobie, wobec której stwierdzono nieważność orzeczenia, przysługuje od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, wynikłe z wydania takiego orzeczenia….". Jednocześnie przed wejściem w życie w/w nowelizacji, roszczenia te przysługiwały wyłącznie w wypadku stwierdzenia nieważności orzeczeń wydawanych w latach 1944-1956 . Analizując przebieg procesu legislacyjnego , poprzedzającego uchwalenie w/w nowelizacji zauważyć należy , przesłanka wykonania orzeczenia lub decyzji nie występowała w pierwotnym poselskim projekcie tej ustawy (por. druk sejmowy nr 595/V kadencja Sejmu), skoro nawiązywano w nim do dotychczasowej wersji art. 8 ust. 1 zdanie pierwsze ustawy lutowej tj. wydania (przepis ten po nowelizacji miał brzmieć: "osobie, wobec której stwierdzono nieważność orzeczenia albo wydano decyzję określoną w art. 43 ust. 1 dekretu o stanie wojennym, przysługuje od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę wynikłą z wydania orzeczenia albo decyzji").W toku prac w Sejmie wprowadzono w miejsce tego zwrotu (jako przesłanki) przedmiotowe „wykonanie” (por. sprawozdanie podkomisji nadzwyczajnej do rozpatrzenia poselskiego projektu ustawy o zmianie ustawy o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego z 11 lipca 2006 r. s.4, (...). (...)$file/595-002.pdf).Mimo niedostatków w zakresie możności prześledzenia argumentów, które doprowadziły do wprowadzenia takiego , bez wątpienia węższego zakresowo, pojęcia, uznać należy, że takie postąpienie ustawodawcy (w zakresie luzu ustawodawczego, o czym niżej) wynikało z przyjętego, zamierzonego celu tj. poszerzenia odrębnego, uproszczonego mechanizmu rekompensowania niektórych szkód i krzywd wyrządzonych działaczom opozycji antykomunistycznej przez władze PRL o osoby , które określonych postaci represji doznały po 1956r., przy czym jedocześnie tym celem nie było usunięcie wszelkich szkód i krzywd wynikłych z wszystkich sankcji stosowanych przez organy PRL wobec opozycjonistów, ale tych które cechowały się – oceniane abstrakcyjnie – z założenia największą dolegliwością, związaną z faktycznym pozbawieniem wolności,

­ - zaakceptowanie poglądu wyrażonego przez apelującego (jak też Sąd Apelacyjny we Wrocławiu w sprawie II Aka 352/17 ) prowadziłoby do wniosku ,że treść normatywna art.8 ust.1 ustawy lutowej , jako obejmująca także osoby, co do których wydano decyzje o internowaniu lub postanowienia o tymczasowym aresztowaniu, które nie zostały wykonane sensu stricto tj. nie wiązały się z faktycznym pozbawieniem wolności , nie zawiera w sobie ewentualnego pominięcia ustawodawczego w tym zakresie , niosącego ze sobą problem konstytucyjności takiego pominięcia . W tym miejscu przypomnieć należy, że kwestia konstytucyjności nieobjęcia art. 8 ust. 1 ustawy lutowej m.in. roszczeń majątkowych związanych m.in. z decyzjami o internowaniu (ale także wydania postanowień o tymczasowym aresztowaniu , które nie łączyły się z faktycznym pozbawieniem wolności wobec skutecznego ukrywania się osoby wobec której zostało ono wydane ), które faktycznie nie były wykonywane, była przedmiotem zarzutu podniesionego w połączonych skargach konstytucyjnych, rozstrzygniętych postanowieniem Trybunału Konstytucyjnego z 2 grudnia 2014 r., sygn. SK 7/14 (OTK ZU Nr 11/ (...), poz. 123). Wskazanym postanowieniem Trybunał Konstytucyjny, na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638, z 2001 r. Nr 98, poz. 1070, z 2005 r. Nr 169, poz. 1417, z 2009 r. Nr 56, poz. 459 i Nr 178, poz. 1375, z 2010 r. Nr 182, poz. 1228 i Nr 197, poz. 1307 oraz z 2011 r. Nr 112, poz. 654), umorzył postępowanie w przedmiocie tych skarg konstytucyjnych.W sprawie rozstrzygniętej wskazanym powyżej postanowieniem skarżący kwestionowali konstytucyjność art. 8 ust. 1 ustawy lutowej w perspektywie pominięcia ustawodawczego, które polegać miało na nieobjęciu roszczeniami majątkowymi, możliwymi do dochodzenia na podstawie tego przepisu, samego wydania decyzji o internowaniu lub postanowienia o tymczasowym aresztowaniu i ściganiu listem gończym. Stwierdzając istnienie przeszkody formalnej do merytorycznego badania tak sformułowanego zarzutu, w przywołanym powyżej postanowieniu Trybunał Konstytucyjny stwierdził m.in., co następuje: "Osoby, którym udało się ukryć przed internowaniem (w przeciwieństwie do osób ujętych przez organy ścigania i osadzonych w ośrodkach internowania), nie zostały pozbawione wolności. Stosowane wobec nich represje nie przyjęły więc najostrzejszej możliwej formy: godziły w inne dobra osób represjonowanych niż wolność osobista (np. dobre imię, prawo do życia rodzinnego, wolność poruszania się, prawo do edukacji, wolność pracy). Już samo wydanie decyzji o internowaniu było oczywiście przejawem zwalczania opozycji za pomocą mechanizmów prawnych oraz miało negatywne konsekwencje dla życia osobistego i zawodowego osób represjonowanych. Stanowiło ono zapowiedź (groźbę) pozbawienia wolności, która - w razie skutecznego ukrywania się przed organami ścigania (...) - nie została zrealizowana. Okoliczność ta ma w świetle Konstytucji istotne znacznie, ponieważ ustawa zasadnicza formułuje bezwzględny obowiązek rekompensaty za działanie władzy publicznej polegające na bezprawnym pozbawieniu wolności (por. art. 41 ust. 5 Konstytucji), podczas gdy inne szkody i krzywdy wyrządzone przez sprzeczne z prawem działanie władzy publicznej są chronione jedynie przez art. 77 ust. 1 Konstytucji". Analiza treści orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego , zarówno w zakresie podstawy prawnej jak i uzasadnienia nie pozostawia przy tym wątpliwości , że przedmiotem kontroli konstytucyjności było rzeczywiste pominięcie zakresem uregulowania art.8 ust.1 ustawy wskazanych sytuacji ( w zakresie wydania postanowienia o tymczasowym aresztowaniu i poszukiwaniu listem gończym sytuacji tożsamej jak in concreto) . Nie wymaga w kontekście treści orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego szerszego uzasadnienia wskazanie ,że orzeczenie to , zarówno co części rozstrzygającej , jak i uzasadnienia , przedstawiałoby się wręcz biegunowo odmienne w sytuacji zaakceptowania wyników wykładni przedmiotowego pojęcia , przedstawionej przez apelującego , jak też uprzednio orzekający Sąd Apelacyjny i nie wskazywałoby na konieczność interwencji ustawodawcy aby uprawnienie z art.8 ust.1 ustawy lutowej mogło objąć takie osoby jak wnioskodawca.

Jednocześnie w ślad za w/w orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego Sąd podkreśla, że ustawa lutowa stanowi regulację szczególną wobec ogólnych przepisów o odpowiedzialności państwa za szkody wyrządzone bezprawnym działaniem jego organów. Wszystkie przy tym osoby poszkodowane w ten sposób w okresie PRL mogły, co najmniej od 1989 r., dochodzić swoich praw przed sądami powszechnymi na podstawie art. 417 i art. 418 k.c. (ten ostatni przepis utracił moc 18 grudnia 2001 r.). Sformułowane w tym przepisie przesłanki odpowiedzialności władzy publicznej (obowiązujące z pewnymi zmianami od 1964 r.) nie wykluczają a priori możliwości skutecznego żądania na ich podstawie rekompensaty za szkody i krzywdy wyrządzone samym wydaniem decyzji o internowaniu lub postanowienia o tymczasowym aresztowaniu . Znajduje to potwierdzenie w orzecznictwie sądów powszechnych i Sądu Najwyższego w sprawach osób represjonowanych, w którym wskazywano drogę cywilną w razie oddalenia wniosku o zadośćuczynienie lub odszkodowanie na podstawie art. 8 ust. 1 ustawy lutowej (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z 4 grudnia 2000 r., sygn. III KKN 336/99, Lex nr 51443 oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 22 listopada 2012 r., sygn. II Aka 460/12, Lex nr 1236457).

Z tych powodów zaskarżony wyrok należało utrzymać w mocy , przy świadomości ,że zawiera on w pkt.I części dyspozytywnej – niezaskarżonej części (art.433 § 1 k.p.k.) - rozstrzygnięcie zasądzające na rzecz wnioskodawcy odszkodowanie i zadośćuczynienie w określonych kwotach , opierające się o odmienną co do wyników wykładnię pojęcia „wykonanie orzeczenia „ od przyjętej przez Sąd Apelacyjny w orzekającym w przedmiotowym postępowaniu odwoławczym składzie .

Rozstrzygnięcie w zakresie wydatków poniesionych w postępowaniu odwoławczym znajduje uzasadnienie w treści art.13 ustawy lutowej.

SSA Bogusław Tocicki SSA Piotr Kaczmarek SSO (del. do SA) Agata Regulska