Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 grudnia 2012 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 12 grudnia 2012 r. w Gdańsku

sprawy E. W. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o prawo do emerytury pomostowej

na skutek apelacji E. W. (1)

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 19 marca 2012 r., sygn. akt VII U 1681/11

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Gdańsku VII Wydziałowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych pozostawiając temu Sądowi rozstrzygniecie o kosztach procesu za drugą instancję.

Sygn. akt III AUa 980/12

Uzasadnienie:

Decyzją z dnia 1 marca 2011 roku organ rentowy odmówił E. W. (1) prawa do emerytury pomostowej.

Odwołanie od powyższej decyzji wniósł ubezpieczony E. W. (1) wnosząc o zmianę decyzji i przyznanie prawa do emerytury pomostowej.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie, powołując się
na argumentację zawartą w uzasadnieniu wydanej decyzji.

Na rozprawie w dniu 21.11.201 r. wnioskodawca doprecyzował stanowisko w sprawie wskazując, iż wnosi o zaliczenie do pracy w warunkach szczególnych okresu od 1 czerwca 1981 r. do 14 października 1998 r. z tytułu zatrudnienia w (...) Zakładzie (...) w G..

Sąd Okręgowy w Gdańsku – VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 19 marca 2012 r. oddalił odwołanie E. W. (1).

Sąd Okręgowy orzekał na podstawie następujących ustaleń faktycznych i rozważań prawnych:

E. W. (1), urodzony dnia (...), w dniu 17 lutego 2011 r. złożył wniosek o emeryturę pomostową.

W toku postępowania przed organem rentowym ubezpieczony udowodnił 44 lata,
6 miesięcy i 18 dni okresów składkowych i nieskładkowych z tytułu ogólnego stażu pracy, natomiast nie udowodnił żadnego okresu pracy w szczególnych warunkach.

Decyzją z dnia 1 marca 2011 roku organ rentowy odmówił E. W. (1) prawa do emerytury pomostowej. W uzasadnieniu wskazał,
iż ubezpieczony nie udowodnił 15-letniego stażu pracy w szczególnych warunkach, o którym mowa w art. 4 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych.

Pozwany nie zaliczył do pracy w warunkach szczególnych okresu od 28.11.1968 r.
do 14.10.1998 r. z tytułu zatrudnienia w (...) Sp. z o. o.oraz okresu od 5.10.1998 r. do 31.08.2009 r. z tytułu zatrudnienia w (...) (...) z uwagi na brak dokumentów potwierdzających okresy pracy w warunkach szczególnych, które winny wskazywać stanowisko zajmowane przez wnioskodawcę zgodnie z załącznikiem nr 1 lub nr 2 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz. U. z 2008 r. Nr 237, poz. 1656).

Ubezpieczony E. W. (1) w okresie od 28.11.1968 r. do 14.10.1998 r. był zatrudniony w (...) Sp. z o. o. na stanowisku tokarza
i tokarza szlifierza. Praca wnioskodawcy odbywała się na maszynach tokarskich, wnioskodawca pracował także przy piecach hartowniczych, a także jako szlifierz na trzech maszynach szlifierskich

Natomiast w okresie od 15.10.1998 r. do 31.08.2009 r. wnioskodawca był zatrudniony w (...) (...) na stanowisku tokarza.

M. B. pracował wraz z wnioskodawcą w (...) na stanowisku tokarza od 07.11.1985 r. do 2008 r.

R. J. (1) pracował wraz z wnioskodawcą w (...) na stanowisku elektryka, ślusarza, spawacza i brygadzisty od 1976 r.

J. K. pracował wraz z wnioskodawcą w Morskim (...)
na stanowisku tokarza.

L. L. pracował wraz z wnioskodawcą w Morskim (...)
na stanowisku ślusarza - mechanika od 1978 r.

W momencie złożenia wniosku o emeryturę E. W. (1) nie pozostawał
w stosunku pracy.

Sąd Okręgowy wskazał, że powyższy stan faktyczny ustalił na podstawie dokumentów z akt osobowych wnioskodawcy z (...) i akt osobowych z (...) Zakładu (...), zgromadzonych w aktach ubezpieczeniowych pozwanego organu rentowego oraz w oparciu
o zeznania wyżej wskazanych świadków oraz zeznania samego ubezpieczonego, których wiarygodności nie kwestionowała żadna ze stron postępowania. Sąd również nie znalazł podstaw do podważenia ich wiarygodności z urzędu.

Przechodząc do rozważań merytorycznych Sąd Okręgowy wskazał, że zgodnie
z art. 4 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych (Dz. U. 2008.
Nr 237, poz. 1656 ze zm.) prawo do emerytury pomostowej, z uwzględnieniem art. 5-12, przysługuje pracownikowi, który spełnia łącznie następujące warunki:

1) urodził się po dniu 31 grudnia 1948 roku;

2) ma okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat;

3) osiągnął wiek wynoszący co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat
dla mężczyzn;

4) ma okres składkowy i nieskładkowy, ustalony na zasadach określonych w art. 5-9
i art. 11 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet
i co najmniej 25 lat dla mężczyzn;

5) przed dniem 1 stycznia 1999 roku wykonywał prace w szczególnych warunkach lub prace w szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy lub art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS;

6) po dniu 31 grudnia 2008 roku wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub
o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3;

7) nastąpiło z nim rozwiązanie stosunku pracy.

Z kolei art. 49 ustawy stanowi, że prawo do emerytury pomostowej przysługuje również osobie, która:

1) po dniu 31 grudnia 2008 r. nie wykonywała pracy w szczególnych warunkach lub
o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3;

2) spełnia warunki określone w art. 4 pkt 1-5 i 7 i art. 5-12;

3) w dniu wejścia w życie ustawy miała wymagany w przepisach, o których mowa
w pkt 2, okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze,
w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3.

Sąd I instancji wskazał, że w niniejszej sprawie niesporne było, iż ubezpieczony urodził się po dniu 31 grudnia 1948 r., skończył 60 rok życia, przed dniem 1 stycznia 1999 roku wykonywał prace w szczególnych warunkach oraz rozwiązał stosunek pracy. Kwestia sporną pozostawało natomiast, czy ubezpieczony osiągnął 15-letni staż pracy w szczególnych warunkach.

Na wstępie Sąd Okręgowy przytoczył stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone
w wyroku z dnia 5 czerwca 2007 r. (I UK 376/06), zgodnie z którym nabycie prawa
do emerytury w niższym wieku emerytalnym jest przywilejem w stosunku do nabywania emerytur w powszechnym wieku emerytalnym, przeto skorzystanie z tego prawa nie może podlegać uznaniu lub opierać się na wykładni rozszerzającej, ale powinno mieć oparcie
w ustalonych okolicznościach faktycznych sprawy, które spełniają prawne wymagania zakwalifikowania określonej pracy jako zatrudnienia w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze.

Wnioskodawca domagał się zaliczenia do pracy w warunkach szczególnych okresu
od 1 czerwca 1981 r. do 14 października 1998 r. z tytułu zatrudnienia w (...) Zakładzie (...) w G. na stanowisku tokarza wskazując, iż wykonywał prace polegające
na obsłudze pieca hartowniczego oraz pracy na szlifierce oraz okresu od 15 października
1998 r. do 31 sierpnia 2009 r. z tytułu zatrudnienia w (...) na stanowisku tokarza.

W świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach z dnia 2 czerwca 2011, którym legitymuje się ubezpieczony za okres zatrudnienia w (...) Sp. z o. o.w G., wskazano, iż był on zatrudniony w okresie
od 15 października 1998 r. do 31 sierpnia 2009 r. na stanowisku tokarza wymienionym
w wykazie A dział XIV pozycja 25 stanowiącym załącznik do Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze oraz w załączniku nr 1
do Zarządzenia Nr 24 Ministra - Kierownika Urzędu Gospodarki Morskiej z dnia 15.08.1983 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w zakładach pracy resortu gospodarski morskiej (Dziennik Urzędowy UGM Nr 3 z 1983 r.) - wykaz A dział XIV
poz. 25 pkt 1.

Sąd Okręgowy uznał, że powyższe zarządzenie nie może jednak stanowić podstawy do zakwalifikowania określonej pracy jako pracy w szczególnych warunkach stosownie
do reguł wskazanych w art. 8 ustawy. W celu zakwalifikowania danej pracy jako wykonywanej w szczególnych warunkach należy odwołać się do prac wymienionych
w załączniku nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych, wnioskodawca w trakcie postępowania sądowo - odwoławczego wskazywał, iż pomimo, że w dokumentach osobowych wskazywane jest stanowisko tokarza, to wykonywał on prace opisane w pkt 5 załącznika nr 1 tj. prace bezpośrednio przy ręcznej obróbce wykańczającej odlewy: usuwanie elementów układu wlewowego, ścinanie, szlifowanie powierzchni odlewów oraz ich malowanie na gorąco oraz wskazane w pkt 16 tj. prace bezpośrednio przy ręcznym załadunku lub wyładunku pieców komorowych wyrobami ogniotrwałymi. Sąd I instancji stanął jednak na stanowisku, iż wnioskodawca nie zdołał udowodnić, iż w spornym okresie czasu
od 1 czerwca 1981 r. do 14 października 1998 r. oraz od 15 października 1998 r.
do 31 sierpnia 2009 r. wykonywał pracę opisaną w pkt 5 i pkt 16 załącznika do ustawy
o emeryturach pomostowych. Wynik przeprowadzonego postępowania dowodowego jednoznacznie wskazuje, zdaniem Sadu I instancji, iż wnioskodawca w spornym okresie czasu od 1 czerwca 1981 r. do 14 października 1998 r. oraz od 15 października 1998 r.
do 31 sierpnia 2009 r. nie wykonywał prac w warunkach szczególnych wykazanych
w załączniku nr 1 lub nr 2 ustawy pomostowej, co jest bezwzględnym warunkiem uznania,
iż wnioskodawca spełnia warunki do wnioskowanego świadczenia. Jednocześnie w aktach osobowych wnioskodawcy brak jest jakiegokolwiek dokumentu, z którego wynikałoby,
iż faktycznie pracował on stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w w/w okresie
na stanowiskach wykazanych w pkt 5 i pkt 16 załącznika nr 1 ustawy pomostowej.
Wobec powyższego, brak jest zdaniem sądu Okręgowego podstaw do uwzględnienia
w/w okresu do stażu pracy w warunkach szczególnych. Same wyjaśnienia ubezpieczonego, jako osobiście zainteresowanego wynikiem sprawy, są w tym wypadku niewystarczające,
a zeznania świadków nie potwierdziły twierdzeń wnioskodawcy. Świadkowie nie potrafi
w sposób precyzyjny określić czasookresu zatrudnienia wnioskodawcy na poszczególnych stanowiskach, a w świetle dokumentacji z akt Sąd ocenił te zeznania jako mało przydatne
w sprawie.

Sąd I instancji nadmienił, iż wnioskodawca, oprócz wniosku dowodowego
o przesłuchanie świadków, nie przejawił jakiejkolwiek innej inicjatywy dowodowej,
a stosownie do treści art. 6 k.c. to na ubezpieczonym spoczywał w niniejszej sprawie ciężar udowodnienia faktu zatrudnienia w warunkach szczególnych, gdyż to on wywodził z niego dla siebie korzystne skutki prawne.

Sąd Okręgowy uznał za celowe przywołanie w tym miejscu ugruntowanego poglądu orzecznictwa, zgodnie z którym przepisy przewidujące prawo do emerytur z tytułu pracy
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze są przepisami szczególnymi,
ich wykładnia rozszerzająca jest niedopuszczalna, co wielokrotnie podkreślał Sąd Najwyższy ( vide: uzasadnienie wyroku SN z dnia 16 sierpnia 2005 r., I UK 378/04, Orzecznictwo Sądu Najwyższego, Zbiór Urzędowy Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2006/13 -14/218).

W związku z powyższym Sąd I instancji uznał, że brak jest podstaw do przyjęcia,
że ubezpieczony wykonywał prace w szczególnych warunkach.

Wobec uznania, iż odwołanie jest niezasadne, na mocy art. 477 (14) § 1 k.p.c.
w związku z cytowanymi przepisami ustawy o emeryturach pomostowych Sąd Okręgowy orzekł, jak w sentencji.

Apelację od wyroku wywiódł wnioskodawca E. W. (1), zarzucając:

1) błąd w ustaleniach faktycznych poprzez przyjęcie, że zeznania świadków i strony są niejednoznaczne, nieprecyzyjne i nie pozwalają na ustalenie okresu pracy w warunkach szczególnych i w szczególnym charakterze,

2) pominięcie Rozporządzenia RM z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w zakładach resortu gospodarki morskiej
i załącznika nr 1 - wykazu do tego rozporządzenia.

Wskazując na powyższe podstawy skarżący wniósł o zmianę wyroku i przyznanie emerytury pomostowej oraz o ponowne przesłuchanie świadków w kwestii precyzyjnego określenia przez nich okresu pracy w warunkach szkodliwych.

W uzasadnieniu apelacji skarżący podniósł, że wnosi o zaliczenie jako okresu pracy
w szczególnych warunkach zatrudnienia w okresie od 01 czerwca 1981 r. do 14 października 1998 r., gdy pracował jako szlifierz i obsługa pieców hartowniczych w (...) Zakładzie (...)w G.. Apelujący wskazał, że domaga się zaliczenia do stażu pracy
w warunkach szczególnych również okresu pracy od 15.10.1998 r. do 31.12.2008 r. w (...) (...)Sp. o. o, gdzie pomimo oficjalnego angażu na tokarza wykonywałem pracę jako szlifierz i obsługa pieców hartowniczych. E. W. (1)wskazał, że charakter pracy w tych okresach potwierdzili świadkowie, jak i on sam, jednak Sąd I instancji nie wziął zeznań pod uwagę. Brak precyzji zeznań świadków wynikał zdaniem skarżącego z braku jasnych, konkretnych pytań Sądu. Apelujący zarzucił również,
że nieprawdą jest, że w dokumentach brak jest dowodów świadczących o tym, że pracował
w warunkach szkodliwych w wymiarze 8 godzin i stale – potwierdza to bowiem świadectwo pracy z dnia 31.08.2009 r. wystawione przez (...) (...)Sp. o. o.

Ustanowiony dla ubezpieczonego pełnomocnik procesowy podtrzymał w całości stanowisko wnioskodawcy zawarte w apelacji.

Jednocześnie na podstawie art. 381 k.p.c. wniósł o przeprowadzenie dowodu z kart pracy powoda - w posiadaniu (...) sp. z o.o.oraz (...) Sp. z o.o.Na podstawie art. 248 § 1 k.p.c. wniósł również o wystąpienie przez Sąd Apelacyjny do (...) sp. z o.o.oraz (...) Sp. z o.o.o złożenie do akt spraw w/w kart pracy, obejmujących okres, w którym powód był w w/w zakładach pracy zatrudniony, zaznaczając, że poinformował pozwanego o fakcie bezskutecznego wystąpienia do (...) Zakładu (...)o wydanie mu kart pracy, które potwierdzają fakt wykonywania przez powoda pracy w warunkach szczególnych (zarówno pismo do ZUS, jak i do PZT znajdują się w aktach spraw - opatrzone pieczęcią wpływu do ZUS w dniu 17.02.2011 roku). W kartach tych pracodawca opisywał codzienny zakres obowiązków powoda, które nie zostały odzwierciedlone w świadectwach pracy oraz umowach o pracę.

Pełnomocnik ubezpieczonego podkreślił, że zeznania świadków potwierdzają twierdzenia wnioskodawcy co do wykonywania pracy w warunkach szczególnych. Aneksy
do umów również po części potwierdzają jego twierdzenia. W niektórych z nich wskazano,
że powód wykonywał również prace szlifierskie, co z kolei jest sprzeczne z treścią świadectw pracy znajdujących się w aktach sprawy.

Biorąc powyższe pod uwagę pełnomocnik wnioskodawcy wniósł o ponowne przeprowadzenie dowodu z przesłuchania świadków: M. B., R. J. (2), M. K. i L. Ł., na okoliczność, w jakich okresach czasu powód wykonywał pracę w warunkach szkodliwych. Jak wynika z akt sprawy Sąd
I Instancji nie zadał żadnemu ze świadków pytań, które wyjaśniłby tę kwestię jednocześnie stwierdzając, że zeznania świadków nie wniosły nic do sprawy.

Wobec w/w rozbieżności pełnomocnik uznał za zasadne przeprowadzenie dowodu również z kart pracy celem uzupełniania materiału dowodowego i uchylenia wszelkich wątpliwości w sprawie.

Pełnomocnik E. W. (1) podkreślił, że zarówno przed Sądem
I instancji, jak też w trakcie sporządzania apelacji, wnioskodawca nie był reprezentowany przez pełnomocnika zawodowego, co w dużym stopniu usprawiedliwia fakt niezłożenia
w/w wniosku dowodowego przed Sądem I instancji. Nie można przy tym pominąć faktu,
że w aktach sprawy znajdują się wskazane wyżej pisma powoda, z którego wynika, że chciał on przeprowadzić taki dowód na własną rękę, co mu się jednak nie udało. Powód nie zdawał sobie sprawy, że dokumentów, o których mowa mógł zażądać zarówno pozwany, jak i Sąd
I instancji na jego wniosek lub z urzędu. Zgodnie z art. 5 k.p.c. w razie uzasadnionej potrzeby sąd może udzielić stronom i uczestnikom postępowania występującym w sprawie
bez adwokata, radcy prawnego, rzecznika patentowego lub radcy Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa niezbędnych pouczeń, co do czynności procesowych. Biorąc pod uwagę wagę rozstrzygnięcia sprawy dla powoda, pełnomocnik wnioskodawcy uznał, że zaszła uzasadniona potrzeba pouczenia powoda przez Sąd I instancji o możliwości złożenia wniosku o wystąpienie przez Sąd do zakładów pracy ze stosownym żądaniem złożenia dokumentów do akt sprawy, wobec nieskutecznych działań zmierzających do uzyskania takich dokumentów podjętych przez powoda, który nie dysponuje żadnymi prawnymi środkami przymuszającym zakłady do złożenia dokumentacji, o które powód prosił. Uzasadnione było również wystąpienie do ww. zakładów przez Sąd I instancji z urzędu. Wobec powyższego pełnomocnik wniósł na podstawie art. 381 k.p.c. o przeprowadzenie takiego dowodu
przez Sąd II instancji. W okolicznościach niniejszej sprawy uznać można, że potrzeba powołania w/w dowodów wynikała po złożeniu apelacji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawcy skutkuje uchyleniem zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Gdańsku - VII Wydziałowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z pozostawieniem temu Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach procesu za drugą instancję.

Przedmiotem sporu w niniejszej sprawie była kwestia spełnienia przez E. W. (1) kumulatywnie wszystkich przesłanek warunkujących przyznanie mu prawa do emerytury pomostowej na podstawie przepisów ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r.
o emeryturach pomostowych (Dz. U. Nr 237, poz. 1656 ze zm.).

Zdaniem Sądu Apelacyjnego we wskazanym powyżej zakresie Sąd Okręgowy
nie przeprowadził wszechstronnego postępowania dowodowego, pozwalającego na ustalenie stanu faktycznego w sposób umożliwiający stanowcze rozstrzygnięcie sprawy.

W związku z powyższym Sąd II instancji zwraca uwagę, że prawidłowe rozstrzygnięcie każdej sprawy uzależnione jest od spełnienia przez Sąd orzekający dwóch naczelnych obowiązków procesowych, tj. przeprowadzenia postępowania dowodowego
w sposób określony przepisami kodeksu postępowania cywilnego oraz dokonania wszechstronnej oceny całokształtu okoliczności ujawnionych w toku rozprawy głównej. Rozstrzygnięcie to winno również znajdować oparcie w przepisach prawa materialnego adekwatnych do poczynionych ustaleń faktycznych. Kontrola instancyjna zaskarżonego orzeczenia ma natomiast na celu ustalenie, czy w sprawie będącej przedmiotem rozpoznania Sąd pierwszej instancji sprostał tym wymogom. Istotą postępowania apelacyjnego jest zbadanie zasadności zarzutów skierowanych przeciwko orzeczeniu sądu pierwszej instancji. Sąd odwoławczy orzeka jednak w oparciu o całokształt zgromadzonego materiału dowodowego, dokonując na nowo jego własnej, samodzielnej i swobodnej oceny, w tym oceny zgromadzonych w postępowaniu przed sądami obu instancji dowodów. Jako Sąd merytoryczny, bazując na tym samym materiale dowodowym, co Sąd pierwszej instancji, Sąd odwoławczy może czynić własne, odmienne ustalenia. W sytuacji jednak, gdy wydanie wyroku przez Sąd odwoławczy wymagałoby przeprowadzenia postępowania dowodowego
w całości, Sąd ten, na podstawie art. 386 § 4 k.p.c., uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji. Taka sytuacja zachodzi
w niniejszej sprawie.

Zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nie pozwala na precyzyjne
i kategoryczne rozstrzygnięcie, czy praca wykonywana przez wnioskodawcę w spornych okresach zatrudnienia była pracą w warunkach szczególnych. Co więcej, nie jest nawet możliwe ustalenie, czy prawo E. W. (1) do emerytury pomostowej należy rozpatrywać przez pryzmat art. 4 ustawy o emeryturach pomostowych, który odnosi się
do pracowników, którzy przed dniem 1 stycznia 1999 r. wykonywali prace w szczególnych warunkach lub prace w szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy lub art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, a po dniu 31 grudnia 2008 r. wykonywali pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy, czy też przez pryzmat art. 49 ustawy znajdującego zastosowanie
do osób, które po dniu 31 grudnia 2008 r. nie wykonywały pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3, jednakże w dniu wejścia
w życie ustawy miały wymagany w przepisach, o których mowa w pkt 2, okres pracy
w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3.

W wydanym wnioskodawcy przez (...) Sp. z o.o. w G. świadectwie pracy z dnia 31 sierpnia 2009 r. (k. 19 akt ZUS) oraz świadectwie pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze z dnia 2 czerwca 2011 r. (k. 33) wskazane zostało, że w okresie od dnia 15 października 1998 r. do dnia 31 grudnia 2008 r. E. W. (1) zatrudniony był na stanowisku tokarza, sprecyzowano jednak
przy tym, iż była to praca wymieniona w Dziale XIV poz. 25 Wykazu A stanowiącego załącznik nr 1 do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze oraz w załączniku nr 1 do zarządzenia nr 24 Ministra Kierownika Urzędu Gospodarki Morskiej z dnia 15 sierpnia 1983 r. w sprawie prac wykonywanych
w szczególnych warunkach w zakładach resortu gospodarki morskiej, a mianowicie bieżąca konserwacja agregatów i urządzeń oraz prace budowlano – montażowe i budowlano – remontowe na oddziałach będących w ruchu, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie.

Z dokumentacji osobowej ubezpieczonego wynika, iż w (...) Sp. z o.o. E. W. (1) zatrudniony był na stanowisku tokarza
i tokarza szlifierza, natomiast w (...) Sp. z o.o.
na stanowisku tokarza. Należy jednak zauważyć, że wnioskodawca konsekwentnie twierdził, że jego rzeczywiste zatrudnienie polegało na pracy bezpośrednio przy ręcznej obróbce wykańczającej odlewy oraz na pracy bezpośrednio przy ręcznym załadunku lub wyładunku pieców komorowych wyrobami ogniotrwałymi. Wnioskodawca wskazywał, że zarówno
w (...) Sp. z o.o., jak i w (...) Sp. z o.o. w latach 1981 – 2009 obsługiwał szlifierki do wałków, szlifierki narzędziowe, szlifierkę do płaszczyzn i szlifierkę magnesową oraz piece hartownicze. Powyższe twierdzenia znajdują potwierdzenie w spójnych zeznaniach przesłuchanych
w sprawie świadków. Świadek M. B. wskazał, iż wnioskodawca zatrudniony był w charakterze szlifierza - hartownika – pracował głównie przy piecach hartowniczych hartując elementy do sztaplarek, jak również przy szlifierkach, szlifując elementy wyjęte z pieca, przy czym miało to miejsce w pełnym wymiarze czasu pracy. Również świadkowie R. J. (2), J. K. oraz L. Ł. podali,
że wnioskodawca w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace szlifierskie oraz pracował przy obsłudze pieców hartowniczych.

Mając do dyspozycji wyżej omówiony materiał dowodowy, Sąd I instancji ocenił zeznania świadków jako mało przydatne w sprawie i nie potwierdzające twierdzeń wnioskodawcy i oparł się przy rozstrzygnięciu sprawy wyłącznie na dokumentacji pracowniczej wnioskodawcy. Sąd Okręgowy nie wyjaśnił przy tym, z jakiego powodu odmówił wiarygodności tymże zeznaniom, które niewątpliwie korelowały ze sobą
i potwierdzały wyjaśnienia E. W. (2). Nie można przy tym uznać,
że wiarygodność tę podważa sprzeczność zeznań z treścią dokumentów znajdujących się
w aktach osobowych ubezpieczonego, albowiem fakty, od których uzależnione jest prawo
do emerytury mogą być wykazywane wszelkimi środkami dowodowymi przewidzianymi
w Kodeksie postępowania cywilnego. Taki pogląd wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia
2 lutego 1996 r., II URN 3/95 (OSNAPiUS 1996 nr 16, poz. 239), stwierdzając,
że w postępowaniu przed sądami pracy i ubezpieczeń społecznych okoliczności mające wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokości mogą być udowadniane wszelkimi środkami dowodowymi, przewidzianymi w Kodeksie postępowania cywilnego.
W postępowaniu sądowym nie obowiązują w tym zakresie ograniczenia co do środków dowodowych, możliwe i dopuszczalne jest zatem przeprowadzenie wszelkich dowodów,
w tym również dowodu z zeznań świadków lub przesłuchania samego wnioskodawcy. Wskazana linia orzecznictwa jest konsekwentnie podtrzymywana przez Sąd Najwyższy i sądy powszechne – vide: wyrok SN z dnia 14 czerwca 2006 r., I UK 115/06, OSNP 2007/17-18/257; wyrok SN z dnia 8 sierpnia 2006 r., I UK 27/06, OSNP 2007/15-16/235; wyrok SN
z dnia 4 lipca 2007 r., I UK 36/07, LEX nr 390123; wyrok SA w Szczecinie z dnia
17 października 2006 r., III AUa 509/06, LEX nr 253495. Tymczasem można odnieść wrażenie, iż Sąd I instancji zupełnie pominął powyższą kwestię, uznając, że zeznaniom świadków i wnioskodawcy – niewątpliwie wzajemnie spójnym - nie można nadać waloru wiarygodności, gdyż nie znajdują odzwierciedlenia w aktach osobowych wnioskodawcy.
Sąd Apelacyjny zwraca uwagę, iż jest to pogląd o tyle chybiony, że w przypadku pewności
i jednoznaczności danych wynikających z akt pracowniczych wnioskodawcy w ogóle
nie istniałaby potrzeba przeprowadzenia dalszego postępowania dowodowego, w tym
z udziałem osobowych źródeł dowodowych. Z istoty rzeczy wynika, że skoro w sprawie analizowane są inne dowody niż tylko dowody z dokumentów znajdujących się w aktach osobowych ubezpieczonego, ze względu na ich niejednoznaczność, niespójność czy też niekompletność, to dowody te nie będą ze sobą korelować.

Sąd Apelacyjny zwraca przy tym uwagę, że wbrew twierdzeniom Sądu I instancji wnioskodawca przejawiał w postępowaniu inicjatywę dowodową zarówno składając wniosek o przesłuchanie świadków na okoliczność charakteru faktycznie wykonywanej przez niego pracy, jak również starając się uzyskać od pracodawcy karty pracy i karty płacowe,
co potwierdza pismo do organu rentowego z dnia 17 lutego 2011 r. oraz pismo do (...) Sp. z o.o. z 29 września 2010 r. (k. 29 – 33 akt ZUS). Należy przyznać rację pełnomocnikowi wnioskodawcy, że mając wiedzę o powyższej okoliczności, w sytuacji, gdy ubezpieczony nie był wówczas reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika, Sąd Okręgowy winien wystąpić do pracodawców E. W. (1) o przedłożenie kart pracy i kart płacy ubezpieczonego za sporne okresy zatrudnienia, również
bez formalnego wniosku dowodowego ubezpieczonego.

Mając na względzie powyższe Sąd Apelacyjny wskazuje, iż przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy – działając w ramach zakreślonych przez przepisy
art. 386 § 5 i 6 k.p.c. – powinien ponownie szczegółowo przesłuchać świadków oraz wnioskodawcę na okoliczność czynności faktycznie wykonywanych przez E. W. (1) w poszczególnych okresach zatrudnienia w (...) Sp. z o.o. w G. oraz (...) Sp. z o.o. w G.. Sąd I instancji winien mieć przy tym na uwadze okoliczność, na jakich oddziałach wnioskodawca wykonywał powierzone mu obowiązki. Punkt 25 Działu XIV wykazu A stanowiącego załącznik nr 1 do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., wskazany przez pracodawcę w świadectwach pracy ubezpieczonego, obejmuje bowiem bieżącą kontrolę agregatów i urządzeń oraz prace budowlano – montażowe i budowlano – remontowe na oddziałach będących w ruchu, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie.

Sąd odwoławczy wskazuje również na celowość przesłuchania w charakterze świadka na w/w okoliczności osoby będącej bezpośrednim przełożonym E. W. (1) w spornych okresach zatrudnienia.

Pomocne mogą okazać się również zeznania osoby, która wystawiła wnioskodawcy świadectwo pracy w (...) Sp. z o.o.z dnia 31 sierpnia 2009 r. oraz świadectwo wykonywania pracy w tym zakładzie pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze z dnia 2 czerwca 2011 r., a mianowicie kierownika Działu(...). Winna ona wyjaśnić, czym kierowała się podając w w/w dokumentach, że w okresie od dnia 15 października 1998 r. do dnia
31 grudnia 2008 r. E. W. (1)zatrudniony był na stanowisku tokarza, jednakże była to praca wymieniona w Dziale XIV poz. 25 Wykazu A stanowiącego załącznik nr 1
do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze oraz w załączniku nr 1 do zarządzenia nr 24 Ministra Kierownika Urzędu Gospodarki Morskiej
z dnia 15 sierpnia 1983 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach
w zakładach resortu gospodarki morskiej tj. bieżąca konserwacja agregatów i urządzeń oraz prace budowlano – montażowe i budowlano – remontowe na oddziałach będących w ruchu,
w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie.

Jak już wyżej zostało zasygnalizowane, Sąd I instancji winien zwrócić się
do (...) Sp. z o.o. oraz (...) Sp. z o.o. o przedłożenie kart pracy oraz kart pracy ubezpieczonego
z okresów zatrudnienia w tych podmiotach, które mogą być przydatne przy ustalaniu szczegółowego zakresu czynności wykonywanych przez wnioskodawcę, okresów zatrudnienia oraz wymiaru czasu pracy, w jakim czynności te były wykonywane oraz ich charakteru jako prac wykonywanych w warunkach szkodliwych dla zdrowia.

Sąd I instancji, po przesłuchaniu świadków i przeprowadzeniu dowodów
z dokumentów, w tym wyżej wskazanych kart pracy i kart płacy uzyskanych
od pracodawców, powinien rozważyć celowość dopuszczenia dowodu z opinii biegłego
z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy bądź innej adekwatnej specjalności celem ustalenia, czy prace wykonywane przez E. W. (1) stanowiły prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze – odpowiednio do sytuacji – bądź w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych, bądź w rozumieniu art. 32 i 33 ustawy
o emeryturach i rentach z FUS.

W tym miejscu Sąd odwoławczy zwraca także uwagę na treść art. 50 ustawy
o emeryturach pomostowych, stosownie do której płatnik składek przekazując do ZUS zgłoszenie danych o pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze
za 2010 r., składa informacje wymienione w art. 38 ust. 1 dotyczące pracowników, którzy
w 2009 r. wykonywali prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, także wówczas, gdy w 2010 r. nie wykonywali już tej pracy. Jak wynika z powyższego, (...) Sp. z o.o. winien dysponować sformalizowanym dokumentem wskazującym okres wykonywania przez pracownika pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze oraz kod pracy w szczególnych warunkach lub
o szczególnym charakterze, o którym mowa w przepisach art. 33 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (art. 38 ust. 1 pkt 4 i 5 ustawy o emeryturach pomostowych). Sąd Okręgowy winien zwrócić się do (...) o złożenie do akt sprawy tego dokumentu.

Sąd Okręgowy przy ponownym rozpoznaniu sprawy dopuści również inne dowody, które uzna za konieczne dla rozstrzygnięcia sprawy, a następnie dokona pełnej i wszechstronnej oceny zgromadzonego materiału dowodowego. Dopiero bowiem taka analiza pozwoli Sądowi Okręgowemu na prawidłową ocenę merytorycznej zasadności zaskarżonej decyzji organu rentowego.

Sąd Apelacyjny podkreśla, iż prowadząc ponownie postępowanie dowodowe Sąd Okręgowy powinien pamiętać, że badaniu podlega cały okres zatrudnienia wnioskodawcy
do roku 2009, a nie tylko okres uwzględniony w świadectwie pracy i świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze tj. do dnia
31 grudnia 1998 r., albowiem prawo do emerytury pomostowej wnioskodawca może nabyć zarówno na podstawie art. 4 ustawy o emeryturze pomostowej i wówczas ocena ta –
w odniesieniu do okresu przed dniem 1 stycznia 1999 r. odbyć się musi z uwzględnieniem zarówno przepisów przedmiotowej ustawy, jak i art. 32 i 33 ustawy o emeryturach z FUS,
a w odniesieniu do okresu po 31 grudnia 2008 r. – jedynie na podstawie ustawy o emeryturze pomostowej, jak i na podstawie art. 49 omawianej ustawy, w którym to wypadku
nie dokonuje się oceny zatrudnienia wnioskodawcy pod kątem przepisów ustawy
o emeryturach i rentach z FUS, ale wyłącznie na podstawie przepisów ustawy o emeryturach pomostowych. Należy mieć przy tym na uwadze, że analiza charakteru zatrudnienia wnioskodawcy przez pryzmat art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych odnosić się musi do prac wymienionych w załączniku nr 1 i 2 do tej ustawy, w szczególności w pkt 5 – prace bezpośrednio przy ręcznej obróbce wykańczającej odlewy: usuwanie elementów układu wlewowego, ścinanie, szlifowanie powierzchni odlewów oraz ich malowanie na gorąco oraz w pkt 16 – prace bezpośrednio przy ręcznych załadunku lub wyładunku pieców komorowych wyrobami ogniotrwałymi (czy piece komorowe to piece hartownicze?). Ocena pracy wnioskodawcy jako pracy w szczególnych warunkach opierająca się na art. 32 i 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS musi natomiast uwzględniać katalog prac wymienionych w załącznikach do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.
w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) oraz w załącznikach
do zrządzenia Nr 24 Ministra - Kierownika Urzędu Gospodarki Morskiej z dnia 15.08.1983 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w zakładach pracy resortu gospodarski morskiej (Dz. Urz. UGM Nr 3 z 1983 r.).

Na zakończenie Sąd odwoławczy zwraca uwagę, że przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd I instancji powinien ustalić, czy wskazanie przez wnioskodawcę w apelacji,
że wnosi o zaliczenie jako okresu pracy w szczególnych warunkach okresu od 1 czerwca 1981 r. do 14 października 1998 r. stanowi zmianę jego stanowiska w sprawie, czy jedynie omyłkę, mając na względzie okoliczność, że ubezpieczony był zatrudniony w (...) Sp. z o.o. w G. od 28 listopada 1968 r.

Mając na uwadze, iż postępowanie dowodowe przeprowadzone przez Sąd Okręgowy było wadliwe, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania przez ten Sąd z pozostawieniem mu rozstrzygnięcia o kosztach procesu za drugą instancję. Celem orzeczenia kasatoryjnego jest bowiem stymulowanie sądu pierwszej instancji do dokładnego rozpoznania sprawy
i przeprowadzenia postępowania dowodowego w sposób wyczerpujący, a nie zdjęcie z sądu drugiej instancji obowiązku merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy. Uchylenie orzeczenia sądu pierwszej instancji w sytuacji, gdy postępowanie dowodowe nie zostało przeprowadzone w całości, uzasadnione jest tym, że strona nie może być pozbawiona jednej instancji.