Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 września 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 23 września 2013r. w Katowicach

sprawy z odwołania G. S. (G. S. )

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w Częstochowie z dnia 5 kwietnia 2013r. sygn. akt IV U 1615/12

zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie.

/-/SSO del.G.Pietrzyk-Cyrbus /-/SSA L.Jachimowska /-/SSA A.Grymel

Sędzia Przewodniczący Sędzia

Sygn. akt III AUa 1847/13

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 30 lipca 2012r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w S. odmówił przyznania ubezpieczonej G. S. prawa
do emerytury.

W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, iż ubezpieczona na dzień
1 stycznia 1999r. legitymuje się co prawda wymaganym 20-letnim okresem składkowym i nieskładkowym, jednakże nie udowodniła 15-letniego okresu pracy
w warunkach szczególnych. Nie można bowiem uznać jako pracy wykonywanej
w warunkach szczególnych okresu pracy na stanowisku referenta technicznego
w Przędzalni (...) S.A. w Z. od 18 stycznia 1982r. do 31 marca 1992r., albowiem stanowisko to nie jest wymienione w Wykazie A stanowiącym załącznik
do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983r.

W odwołaniu od decyzji G. S. wniosła o jej zmianę i przyznanie prawa do emerytury lub jej uchylenie w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania organowi rentowemu.

W uzasadnieniu wskazała, iż wszystkie wykonywane przez nią czynności zawodowe związane były z gospodarką smarno-olejową i wymagały ciągłego przebywania na hali produkcyjnej.

Organ rentowy w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie i powołał się na okoliczności przywołane w uzasadnieniu do zaskarżonej decyzji.

Wyrokiem z dnia 5 kwietnia 2013r. Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Częstochowie zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał ubezpieczonej G. S. prawo do emerytury, poczynając od dnia 11 września 2012r.

Na podstawie akt rentowych ubezpieczonej i jej wyjaśnień oraz zeznań świadków J. P., A. U. i J. W., Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny.

G. S. urodziła się w dniu (...) W dniu 13 lipca 2012r. złożyła wniosek o przyznanie prawa do emerytury, załączając do niego między innymi zaświadczenie z dnia 6 marca 2012r. wystawione przez Przędzalnię (...) S.A. w upadłości likwidacyjnej, z którego wynika, iż w okresie
od 9 października 1981r. do 15 grudnia 2008r. wykonywała pracę w warunkach szczególnych na stanowiskach: konserwator maszyn i urządzeń - czyściarz
w Przędzalni (...), brakarz - próbiarz w Laboratorium, starszy referent techniczny w Dziale Głównego Energetyka, samodzielny referent techniczny w Dziale Głównego Energetyka oraz w Oddziale Obsługi Technicznej, kontroler jakości
w Laboratorium Kontroli Jakości.

Organ rentowy zaliczył ubezpieczonej do okresów pracy wykonywanej
w warunkach szczególnych zatrudnienie od 1 sierpnia 1975r. do 5 czerwca 1977r.,
od 1 listopada 1978r. do 18 listopada 1979r., od 9 października 1981r. do 17 stycznia 1982r. oraz od 1 kwietnia 1992r. do 31 grudnia 1998r. w łącznym wymiarze 9 lat,
4 miesięcy i 14 dni.

W dniu 9 października 1981r. ubezpieczona podjęła pracę w Przędzalni (...) S.A. w Z., na stanowisku kontrolera jakości. W takim charakterze pracowała do 18 stycznia 1982r. (okoliczność niesporna). Z dniem 19 stycznia 1982r. została przeniesiona na stanowisko samodzielnego referenta ds. technicznych - gospodarki smarno-olejowej. Do zakresu obowiązków ubezpieczonej na tym stanowisku należało kierowanie całokształtem gospodarki smarno-olejowej
w przedsiębiorstwie w zakresie planowania, organizacji, nadzoru, kontroli i analizy,
a w szczególności opracowanie i uaktualnianie dokumentacji smarno-olejowej takiej jak: karta smarowania, instrukcja smarowania, terminarz wymiany oleju, wykaz oznaczeń smarów i olejów, karty smarownika. Nadto, do zadań ubezpieczonej należało opracowywanie kwartalnych i doraźnych planów zaopatrzenia na środki smarno-olejowe, określenie i analizowanie wielkości zużytych środków
smarno-olejowych, ewidencjonowanie zużycia tych środków, rejestrowanie dokładnego zużycia środków smarowniczych dla każdej grupy maszyn, a także ewidencjonowanie i właściwe zabezpieczenie dokumentacji. W praktyce praca ubezpieczonej polegała na chodzeniu po halach produkcyjnych - różnych oddziałów
i sprawdzaniu poziomu olejów maszyn produkcyjnych podczas ich remontów
i przeglądów, na podstawie wcześniej sporządzonego harmonogramu na dany dzień. Maszyn na halach produkcyjnych było ok. 800-1000, dziennie był określony limit maszyn do przeglądu. Każda maszyna miała swoją kartę mechaniczną, smarną i każdą czynność ubezpieczona musiała w niej potwierdzić. Wszystkie informacje o stanach smarów i olejów wprowadzała do kartotek i dawała zlecenie na dostarczanie
ich maszynie, sprawdzała stan magazynowy i uzupełniała go na poszczególnych oddziałach. Fizycznie nie wymieniała olejów - robili to ślusarze lub mechanicy - ubezpieczona jedynie zbierała informacje do ewidencji. Dokonywała również przeglądów silników, prowadziła ich kartoteki, wprowadzała nowe silniki
do ewidencji. Na oddziale klimatyzacji wymieniała taśmy w termografach - badające wilgotność powietrza, co 2 godziny spisywała parametry na halach produkcyjnych
i ewentualne odchylenia od normy zgłaszała odpowiednim przełożonym. Ubezpieczona na każdej hali produkcyjnej miała swój stolik, przy którym mogła usiąść i dokonać wpisów do kartotek. Pracę swą na halach produkcyjnych ubezpieczona wykonywała stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Dokonując rozważań prawnych, Sąd Okręgowy powołał się na treść art. 184 ust. 1 i art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity Dz. U. z 2009r. nr 153, poz. 1227 ze zm.) oraz uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 2002 roku, III ZP 30/01 (OSNP 2002/10/243), uznając, że ubezpieczona spełnia wszystkie warunki do uzyskania prawa do emerytury, albowiem z dniem (...) osiągnęła wiek 55 lat, rozwiązała stosunek pracy, nie jest członkiem OFE i według stanu na dzień 1 stycznia 1999r. posiada okres pracy w wymiarze ponad 20 lat, w tym ponad 15 lat pracy
w warunkach szczególnych.

Motywując swoje rozstrzygnięcie, Sąd I instancji wskazał, że w obecnym stanie prawnym zarządzenia resortowe zawierające uściślenia dokonane w innym okresie przez właściwych ministrów, polegające na ustaleniu wykazów stanowisk, powołane w świadectwach wykonywania prac w warunkach szczególnych, nie mają wartości normatywnych, lecz jedynie informacyjne. „W państwie prawnym nie jest dopuszczalne zamieszczanie w rozporządzeniu, jako akcie wykonawczym upoważnienia do podejmowania określonych działań przez inny podmiot
i wyposażanie go w kompetencje wykonawcze. W świetle Konstytucji z 1997r., rozporządzenie jako akt wykonawczy oparty na ustawie nie może zawierać subdelegacji. W konsekwencji, przedmiotem wykładni są wyłącznie przepisy ustawy
i wydane na jej podstawie akty wykonawcze. (...) W rezultacie zatem o spełnieniu przesłanki „praca w szczególnych warunkach” przesądza wykonywanie pracy wymienionej w załącznikach „A” i „B” do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983r., które stanowią integralną część rozporządzenia jako aktu wykonawczego, niezależnie od tego, w jakim zakładzie praca taka była (lub jest) wykonywana.” (zob. glosa
do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 7 lipca 1999r. III RN 25/99 T. Bińczyckiej - Majewskiej OSP 2002/4/48 t.2).

Zdaniem Sądu Okręgowego, z zebranego w sprawie materiału dowodowego jednoznacznie wynika, iż w spornym okresie od 19 stycznia 1982r. do 31 marca 1992r. ubezpieczona stale i w pełnym wymiarze czasu pracy zajmowała się kontrolą
smarno-olejową maszyn i urządzeń oraz prowadzeniem kartotek i dokumentacji w tym zakresie, przy czym wszystkich czynności dokonywała na halach produkcyjnych będących w ruchu.

Dokonując powyższych ustaleń, Sąd I instancji w głównej mierze oparł
się na zeznaniach słuchanych w sprawie świadków: J. P., A. U., J. W., zatrudnionych w Przędzalni (...) w tym samym okresie co ubezpieczona, podnosząc, że są one obszerne, precyzyjne, wzajemnie
ze sobą zgodne i stanowią logiczną całość z aktami osobowymi ubezpieczonej. Sąd ten jednocześnie podkreślił, iż z uwagi na zajmowane stanowiska świadkowie mieli codzienny kontakt z ubezpieczoną, stąd też całą wiedzę w sprawie posiadają wyłącznie z własnych obserwacji.

Mając na uwadze powyższe okoliczności, Sąd I instancji przyjął, że w spornych okresach ubezpieczona stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywała prace polegające na dozorze inżynieryjno-technicznym na oddziałach i wydziałach,
w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie, o których mowa w Dziale XIV, poz. 24 Wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze
(Dz. U. z 1983r. nr 8, poz. 43 ze zm.).

Wobec powyższego, Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. orzekł, jak w sentencji.

Apelację od powyższego wyroku wniósł organ rentowy.

Zaskarżając wyrok Sądu Okręgowego w całości, apelujący zarzucił mu naruszenie przepisów prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009r. nr 153 poz. 1227 ze zm.)
w związku z § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983r. nr 8 poz. 43 ze zm.) przez przyjęcie,
że ubezpieczona spełniła warunki do przyznania emerytury .

Wskazując na powyższy zarzut, organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania.

Uzasadniając wniesiony środek odwoławczy, skarżący wskazał, że do pracy
w szczególnych warunkach nie można zaliczyć okresu pracy od 18 stycznia 1982r.
do 31 marca 1992r.na stanowisku starszego referenta technicznego, gdyż stanowisko to nie jest wymienione w wykazie A stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 2 lipca 1983r. Organ rentowy podniósł, że także wyjaśniania zakładu pracy znajdujące się w aktach emerytalnych ubezpieczonej stwierdzają jedynie fakt,
iż praca na w/w stanowisku wymagała wejścia na hale produkcyjną, co nie jest równoznaczne z faktem, iż powyższa praca była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w warunkach szczególnego narażenia zdrowia. Ponadto, ubezpieczona wykonywała także w tym czasie prace biurowe polegające
na opracowywaniu i uaktualnianiu dokumentacji smarno-olejowej, takiej jak: karta smarowania, instrukcja smarowania, terminarz wymiany oleju, karta smarownika. Także do zadań ubezpieczonej należało opracowywanie kwartalnych i doraźnych planów zaopatrzenia na środki smarno-olejowe, określenie i analizowanie wielkości zużytych środków smarno-olejowych, właściwe zabezpieczenie dokumentacji
z tym związanej, itp.

Tym samym - zdaniem apelującego - praca w szczególnych warunkach nie była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, o czym była mowa wyżej,
a więc ubezpieczona nie udowodniła co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach na dzień 1 stycznia 1999r., więc nie ma prawa do emerytury.

W odpowiedzi na powyższą apelację ubezpieczona wniosła o jej oddalenie.

Rozpoznając apelację organu rentowego, Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje.

Apelacja organu rentowego, zmierzająca do wzruszenia zaskarżonego wyroku, zasługuje na uwzględnienie.

Przedmiotem sporu było ustalenie, czy ubezpieczona G. S. spełnia warunki do uzyskania emerytury w obniżonym wieku.

Jak słusznie wskazał Sąd Okręgowy, ubezpieczona winna wykazać istnienie warunków określonych w treści art. 184 ust. 1 i art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2009r. nr 153, poz. 1227 ze zm.).

Sąd I instancji ustalił, iż z dniem (...) ubezpieczona osiągnęła wiek 55 lat, rozwiązała stosunek pracy, nie jest członkiem OFE i według stanu
na dzień 1 stycznia 1999r. posiada okres pracy w wymiarze ponad 20 lat.
Sąd przyjął również, że G. S. spełnia warunek posiadania pracy
w wymiarze ponad 15 lat w warunkach szczególnych, gdyż do okresu uznanego
przez organ rentowy w wymiarze 9 lat, 4 miesiący i 14 dni należy doliczyć zatrudnienie w okresie od 19 stycznia 1982r. do 31 marca 1992r. na stanowisku samodzielnego referenta ds. technicznych - gospodarki smarno-olejowej w Przędzalni (...) S.A. w Z.. Sąd I instancji przyjął, że w powyższym okresie ubezpieczona stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywała prace polegające na dozorze inżynieryjno-technicznym na oddziałach i wydziałach, w których
jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie, o których mowa
w Dziale XIV, poz. 24 Wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego
pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze
(Dz. U. z 1983r. nr 8, poz. 43 ze zm.).

Sąd Okręgowy dokonał takiej kwalifikacji zatrudnienia ubezpieczonej po przeprowadzeniu postępowania dowodowego, w wyniku którego ustalił precyzyjnie zakres jej obowiązków zawodowych. Na zakres tych obowiązków składało się kierowanie całokształtem gospodarki smarno-olejowej w przedsiębiorstwie w zakresie planowania, organizacji, nadzoru, kontroli i analizy, a w szczególności opracowanie
i uaktualnianie dokumentacji smarno-olejowej. Nadto, do zadań ubezpieczonej należało opracowywanie kwartalnych i doraźnych planów zaopatrzenia
na środki smarno-olejowe, określenie i analizowanie wielkości zużytych środków
smarno-olejowych, ewidencjonowanie zużycia tych środków, rejestrowanie dokładnego zużycia środków smarowniczych dla każdej grupy maszyn, a także ewidencjonowanie i właściwe zabezpieczenie dokumentacji. Sąd I instancji zauważył, iż fizycznie ubezpieczona nie wymieniała olejów - robili to ślusarze lub mechanicy - ona jedynie zbierała informacje do ewidencji. Dokonywała również przeglądów silników, prowadziła ich kartoteki, wprowadzała nowe silniki do ewidencji.
Na oddziale klimatyzacji wymieniała taśmy w termografach - badające wilgotność powietrza, co 2 godziny spisywała parametry na halach produkcyjnych i ewentualne odchylenia od normy zgłaszała odpowiednim przełożonym. Ubezpieczona na każdej hali produkcyjnej miała swój stolik, przy którym mogła usiąść i dokonać wpisów
do kartotek. Pracę swą na halach produkcyjnych ubezpieczona wykonywała stale
i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Sąd Apelacyjny nie podzielił stanowiska Sądu Okręgowego, iż opisany wyżej rodzaj prac spełnia kryteria pozwalające na zakwalifikowanie ich do prac polegających na dozorze inżynieryjno-technicznym na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie, o którym mowa w Dziale XIV, poz. 24 Wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów
z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Należy bowiem zwrócić uwagę na zakres czynności wykonywanych przez ubezpieczoną; zasadniczy czas pracy zajmowały jej obowiązki o charakterze administracyjnym, nie związane z dozorowaniem procesu technologicznego.

Tymczasem, prawo do emerytury w obniżonym wieku z tytułu wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest ściśle związane z szybszą utratą zdolności do zarobkowania. Praca taka, wykonywana stale i w pełnym wymiarze przyczynia się do szybszego obniżenia wydolności organizmu,
stąd też osoba ją wykonująca ma prawo do emerytury wcześniej niż inni ubezpieczeni. Prawo to stanowi przywilej i odstępstwo od zasady wyrażonej w treści art. 27 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a zatem regulujące
je przepisy należy wykładać w sposób gwarantujący zachowanie celu uzasadniającego to odstępstwo (patrz: wyroki Sądu Najwyższego z dnia 13 listopada 2008r., sygn. akt II UK 88/08, LEX nr 1001292; z dnia 5 maja 2009r. sygn. akt I UK 4/09,
LEX nr 509022; z dnia 8 czerwca 2011r. sygn. akt I UK 393/10, LEX nr 950426).

O ile stwierdzenie, że praca ubezpieczonej mogła stanowić dozór inżynieryjno-techniczny (czego de facto apelujący nie kwestionował), gdyż jego treść znaczeniowa - za Małym słownikiem języka polskiego wydanie nowe Wydawnictwa Naukowego PWN Warszawa 2000 - oznacza opiekę wyznaczoną nad kimś lub nad czymś - mającą na celu dopilnowanie wykonania czegoś lub zapobieżeniu czemuś, doglądania,
o tyle wymiar tego doglądania musi stanowić pełną dniówkę roboczą; nie wystarczy sam fakt przebywania na hali produkcyjnej. Zestawienie ilości prac do wykonania przez ubezpieczoną poza bezpośrednim kontaktem z maszyną świadczy, iż nie była
to praca wykonywana stale i w pełnym wymiarze w warunkach pozwalających
na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych w wykazie A. Nie zmieni
tej oceny fakt zaliczenia przez pracodawcę stanowiska pracy ubezpieczonej do pracy w szczególnych warunkach - na mocy Aneksu nr 1 wprowadzającego zmiany
w załączniku nr 1 do Zarządzenia nr 5/00 Prezesa Zarządu. Analiza zakresu obowiązków, uprawnień i odpowiedzialności samodzielnego referenta do spraw gospodarki smarno-olejowej Oddziału Obsługi Technicznej nie pozostawia bowiem wątpliwości co do tego, iż czynności biurowe zajmowały znaczny dzienny czas pracy, nie ograniczając się jedynie do krótkiego zapisu w dokumentacji w warunkach produkcyjnych.

Zarzuty apelacji musiały zatem odnieść skutek, a Sąd Apelacyjny w pełni
je podzielił.

Skoro zatem okres zaliczony już przez organ rentowy do pracy w warunkach szczególnych w wymiarze 9 lat, 4 miesięcy i 14 dni nie mógł ulec zwiększeniu
o zatrudnienie w okresie od 19 stycznia 1982r. do 31 marca 1992r., to należy stwierdzić, iż ubezpieczona nie wykazała istnienia podstawowej przesłanki 15 lat takiej pracy. Oznacza to, iż nie spełniła ona warunków określonych w treści
art. 184 i art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Mając na uwadze naprowadzone wyżej motywy oraz okoliczność, że przepisy prawa ubezpieczeń społecznych mają charakter norm bezwzględnie obowiązujących, co w konsekwencji oznacza, że określona w ustawie o emeryturach i rentach, instytucja emerytury w obniżonym wieku emerytalnym musi podlegać ścisłej wykładni (patrz: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 2007r., sygn. akt I UK 287/06), Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok
i orzekł, jak w sentencji.

/-/SSO del.G.Pietrzyk-Cyrbus /-/SSA L.Jachimowska /-/SSA A.Grymel

Sędzia Przewodniczący Sędzia

JR