Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 5 lipca 2018 roku znak (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł., po rozpoznaniu wniosku S. Z. z dnia 26 czerwca 2018 roku , odmówił przyznania emerytury. W uzasadnieniu organ rentowy wskazał, że odmówił przyznania emerytury, ponieważ nie został udowodniony, wymagany 15 letni okres pracy w szczególnych warunkach, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu, do dnia 1 stycznia 1999 roku, ubezpieczony nie osiągnął 25 letniego okresu składkowego i nieskładkowego, ubezpieczony przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego i nie złożył wniosku o przekazanie zgromadzonych tam środków na dochody budżetu państwa. Na dzień 1 stycznia 1999 roku, organ przyjął za udowodnione 1 rok, 6 miesięcy i 2 dni okresów nieskładkowych 19 lat, 4 miesięcy i 23 dni okresów składkowych, 2 lata 6 miesięcy i 25 dni okresów uzupełniających – rola, staż sumaryczny wyniósł 23 lata, 5 miesięcy i 20 dni, staż pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wyniósł 14 lat, 11 miesięcy i 2 dni.

(decyzja – k. 18 plik II akt ZUS)

Odwołanie od powyższej decyzji bezpośrednio do Sądu Rejonowego w Pabianicach w dniu 26 lipca 2018 roku wniósł S. Z. , wnosząc o jej zmianę poprzez przyznanie mu prawa do emerytury, wskazując, że organ nieprawidłowo wyliczył staż pracy, a także nie zaliczył mu pracy w gospodarstwie rolnym rodziców i dziadków.

(odwołanie – k. 3-5 akt VIII U 212/19)

Odwołanie od powyższej decyzji za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych II Oddziału w Ł. w dniu 27 lipca 2018 roku wniósł S. Z. wnosząc o jej zmianę poprzez przyznanie mu prawa do emerytury, wskazując, że organ nieprawidłowo wyliczył staż pracy, a także nie zaliczył mu pracy w gospodarstwie rolnym rodziców i dziadków.

(odwołanie – k. 3-4)

W odpowiedzi na organ rentowy wniósł o jego oddalenie podnosząc argumentację tożsamą co w zaskarżonej decyzji.

(odpowiedź na odwołanie k. 6-7)

Postanowieniem z dnia 5 listopada 2018 roku Sąd Rejonowy w Pabianicach stwierdził swoją niewłaściwość i przekazał sprawę do rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Łodzi zgodnie z właściwością.

(postanowienie k. 11 akt VIII U 212/19)

W dniu 6 lutego 2019 roku, Sąd Okręgowy zarządził połączenie sprawy z odwołania S. Z. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych II Oddziałowi w Ł. o sygnaturze akt VIII U 212/19 ze sprawą z odwołania S. Z. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych II Oddziałowi w Ł. o sygnaturze akt VIII U 1612/18, w celu ich łącznego rozpoznania i rozstrzygnięcia i przeprowadzić pod sygnaturą akt VIII U 1612/18.

(postanowienie k. 18 akt VIII U 212/19)

Na rozprawie w dniu 22 lipca 2019 roku wnioskodawca poparł odwołanie, zaś pełnomocnik ZUS wniósł o jego oddalenie.

(stanowiska stron 00:37:35-00:39:12 płyta CD k. 72)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

S. Z. urodził się (...). Rodzicami wnioskodawcy byli B. Z. i H. z domu W.. Dziadkami wnioskodawcy byli W. W. (1) i C. z domu S..

(okoliczności bez sporne, a nadto kserokopie aktów urodzenia wnioskodawcy i matki k. 14-15)

Dziadkowie ubezpieczonego byli posiadaczami gospodarstwa rolnego w miejscowości S. w okresie od 1 stycznia 1973 roku do 4 marca 1975 roku. Następnym posiadaczem gospodarstwa była H. Z., matka wnioskodawcy, w okresie od 5 marca 1975 roku do 31 grudnia 1977 roku.

(zaświadczenie z Urzędu Miejskiego w B. k. 8 plik II akt ZUS)

S. Z. miał trójkę rodzeństwa A., W., młodszą od wnioskodawcy o 4 lata i G., młodszą od wnioskodawcy o 2 lata . A. zmarła w 1971 roku. Siostry wnioskodawcy pomagały przy prowadzeniu domu.

(zeznania wnioskodawcy e-protokół rozprawy z dnia 22 lipca 2019 roku 00:30:42-00:37:31 płyta CD k. 72 w zw. z e protokół rozprawy z dnia 27 maja 2019 roku 00:05:38-00:33:24 płyta CD k. 66)

Wnioskodawca wraz z rodzicami i rodzeństwem mieszkał w domu dziadków C. i W. W. (1). Gospodarstwo liczyło 3,28 powierzchni. Uprawiane było zboże, ziemniaki, żyto, pszenica i buraki pastewne. Hodowane były dwie krowy, 3-4 świnie, kury, kaczki. Gospodarze nie posiadali konia ani młockarni. Na terenie gospodarstwa stał dom o powierzchni 60 m(2).

(zeznania wnioskodawcy e-protokół rozprawy z dnia 22 lipca 2019 roku 00:30:42-00:37:31 płyta CD k. 72 w zw. z e protokół rozprawy z dnia 27 maja 2019 roku 00:05:38-00:33:24 płyta CD k. 66, zeznania świadka A. K. e-protokół rozprawy z dnia 22 lipca 2019 roku 00:03:33-00:24:42 płyta CD k. 72, zeznania świadka E. N. e-protokół rozprawy z dnia 22 lipca 2019 roku 00:24:42-00:30:42 płyta CD k. 72 )

Ubezpieczony do 1975 roku chodził do szkoły podstawowej w S., oddalonym od domu rodzinnego o 2 km. Powtarzał jedną klasę. Zajęcia w szkole trwały do 13-14. Po szkole wnioskodawca odrabiał lekcje i uczył się.

(zeznania wnioskodawcy e-protokół rozprawy z dnia 22 lipca 2019 roku 00:30:42-00:37:31 płyta CD k. 72 w zw. z e protokół rozprawy z dnia 27 maja 2019 roku 00:05:38-00:33:24 płyta CD k. 66)

Po ukończeniu szkoły podstawowej, wnioskodawca pracował w gospodarstwie rolnym dziadków. Gospodarstwem zajmowali się rodzice wnioskodawcy, matka prowadziła dom i zajmowała się zwierzętami, ojciec zajmował się uprawianiem pola. Prace w gospodarstwie rolnym wykonywał także dziadek wnioskodawcy oraz babcia, która zajmowała się inwentarzem i pracami domowymi.

(zeznania wnioskodawcy e-protokół rozprawy z dnia 22 lipca 2019 roku 00:30:42-00:37:31 płyta CD k. 72 w zw. z e protokół rozprawy z dnia 27 maja 2019 roku 00:05:38- 00:33:24 płyta CD k. 66, zeznania świadka A. K. e-protokół rozprawy z dnia 22 lipca 2019 roku 00:03:33-00:24:42 płyta CD k. 72)

W czasie zimy ubezpieczony nie wykonywał codziennie prac na gospodarstwie. Pracę wykonywał do 18-19 godziny. W okresie letnim pomagał ojcu i dziadkowi przy pracach takich jak wywóz obornika, sianokosy, sadzenie ziemniaków, żniwach. Nie pomagał codziennie. Były dni kiedy wnioskodawca pracował godzinę, a zdarzały się dni, gdy pracował dłużej . W okresie żniw , w czasie wakacji , wykonywał czynności przy żniwach , niekiedy nawet przez cały dzień czyli dłużej niż 4 godziny dziennie.

(zeznania wnioskodawcy e-protokół rozprawy z dnia 22 lipca 2019 roku 00:30:42-00:37:31 płyta CD k. 72 w zw. z e protokół rozprawy z dnia 27 maja 2019 roku 00:05:38-00:33:24 płyta CD k. 66, zeznania świadka A. K. e-protokół rozprawy z dnia 22 lipca 2019 roku 00:03:33-00:24:42 płyta CD k. 72)

Wnioskodawca pomagał również w gospodarstwie sąsiada przy pracach w polu, w zamian za wypożyczenie konia. Do pracy w gospodarstwie sąsiada chodził po szkole na kilka godzin. Nie otrzymywał wynagrodzenia.

(zeznania wnioskodawcy e-protokół rozprawy z dnia 22 lipca 2019 roku 00:30:42-00:37:31 płyta CD k. 72 w zw. z e protokół rozprawy z dnia 27 maja 2019 roku 00:05:38-00:33:24 płyta CD k. 66, zeznania świadka A. K. e-protokół rozprawy z dnia 22 lipca 2019 roku 00:03:33-00:24:42 płyta CD k. 72, zeznania świadka E. N. e-protokół rozprawy z dnia 22 lipca 2019 roku 00:24:42-00:30:42 płyta CD k. 72)

W okresie jesiennym i zimowym wykonywał prace w domu. Pomagał przy karmieniu zwierząt. Przygotowanie pokarmu dla zwierząt zajmowało od 1 godziny do 2.

(zeznania wnioskodawcy e-protokół rozprawy z dnia 22 lipca 2019 roku 00:30:42-00:37:31 płyta CD k. 72 w zw. z e protokół rozprawy z dnia 27 maja 2019 roku 00:05:38-00:33:24 płyta CD k. 66, zeznania świadka A. K. e-protokół rozprawy z dnia 22 lipca 2019 roku 00:03:33-00:24:42 płyta CD k. 72)

Pierwszą pracę ubezpieczony podjął w dniu 1 września 1977 roku w (...) w Ł..

(zeznania wnioskodawcy e-protokół rozprawy z dnia 22 lipca 2019 roku 00:30:42-00:37:31 płyta CD k. 72 w zw. z e protokół rozprawy z dnia 27 maja 2019 roku 00:05:38-00:33:24 płyta CD k. 66, kserokopia książeczki ubezpieczeniowej k.38)

Okres pracy ubezpieczonego kształtował się w następujący sposób:

-od 1 września 1977 roku do 3 grudnia 1977 roku pracował w (...) w Ł.

- od 12 stycznia 1978 roku do 31 lipca 1980 roku pracował w (...) Przedsiębiorstwie Budowlanych (...) w Ł.

- od 29 października 1980 roku do 31 marca 1983 roku pracował w (...) Fabryce (...) w P.

- od 19 kwietnia 1983 roku do 29 września 1984 roku pracował w Kopalni (...)

-od 16 października 1984 roku do 16 grudnia 1996 roku pracował w (...) S.A., w okresie od 29 października 1980 roku do 31 marca 1983 roku oraz od 3 grudnia 1984 roku do 8 listopada 1996 roku pracował w szczególnych warunkach. W okresie zatrudnienia przebywał 7 miesięcy i 3 dni na zasiłku chorobowych.

(świadectwa pracy k. 3-7 plik I akt ZUS, zaświadczenie k. 9 plik I akt ZUS, zaświadczenie k. 16)

Wnioskodawca złożył wniosek o emeryturę dnia 26 czerwca 2018 roku.

(wniosek k. 1-3 plik II akt ZUS)

Organ rentowy przyjął za udowodniony okres pracy w szczególnych warunkach w wymiarze 14 lat, 11 miesięcy i 2 dni z wyłączeniem okresów pobierania zasiłku chorobowego.

(bezsporne)

Ubezpieczony w dniu 27 lipca 2018 roku złożył wniosek o wystąpienie z OFE i przekazanie do budżetu państwa środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku w OFE .

(wniosek k. 5)

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie dokumentów załączonych do akt sprawy oraz do akt rentowych, a także na podstawie zeznań świadków i wnioskodawcy, które są zewnętrznie spójne i nie budzą wątpliwości co do ich wiarygodności.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie wnioskodawcy nie może być uwzględnione.

W myśl art. 184 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t. j. Dz. U. z 2017 r. poz. 1383, ze zm.), ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy tj. w dniu 1 stycznia 1999 r. osiągnęli:

1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 65 lat – dla mężczyzn oraz

2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27.

Zaś ust. 2 w/w przepisu stanowi, że emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa.

W myśl art. 32 ust. 1 w/w ustawy, ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r., będącym pracownikami, o których mowa w ust. 2 i 3, zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w art. 27 ust. 2 i 3.

Zgodnie z art. 27 w/w ustawy, ubezpieczonym urodzonym przed 1 stycznia 1949 r. przysługuje emerytura, jeżeli spełnili łącznie następujące warunki: osiągnęli wiek emerytalny wynoszący co najmniej 65 lat (dla mężczyzn), oraz mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 25 lat (dla mężczyzn).

Według treści § 3 i 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r. Nr 8, poz. 43 z późn. zm.) za okres zatrudnienia wymagany do uzyskania emerytury, zwany dalej „wymaganym okresem zatrudniania” uważa się okres wynoszący 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, liczony łącznie z okresami równorzędnymi i zaliczalnymi do okresów zatrudnienia. Pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:

1)  osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn;

2)  ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Do przyznania emerytury konieczne jest aby wszystkie wskazane w cytowanych przepisach przesłanki zostały spełnione łącznie. Wnioskodawca musi zatem wykazać, że na dzień 1 stycznia 1999 r. miał wymagany staż ogólny (25 lat), staż pracy w warunkach szczególnych (15 lat). Musi ukończyć 60 lat oraz nie może być członkiem otwartego funduszu emerytalnego albo musi złożyć wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody państwa.

Bez kumulatywnego spełnienia powyższych warunków prawo do emerytury w oparciu o w/w przepisy cytowanej ustawy, nie przysługuje.

W przedmiotowej sprawie wnioskodawca kwestionował wyliczenia organu rentowego wskazując za nieprawidłowe wyliczenie stażu pracy w szczególnych warunkach i pracy na gospodarstwie rolnym.

Organ rentowy przy uwzględnieniu stażu pracy w szczególnych warunkach nie zaliczył ubezpieczonemu okresu przebywania na zwolnieniu lekarskim w liczbie 7 miesięcy i 3 dni.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych, w tym zakresie, nie dokonał prawidłowych ustaleń. Do stażu pracy w szczególnych warunkach zaliczyć należy, przypadające przed 1 stycznia 1999 r., okresy niezdolności do pracy ubezpieczonego, za które wypłacono jej wynagrodzenie bądź przyznano zasiłek chorobowy /por. wyrok SA w Gdańsku III AUa 74/16 z dnia 8 czerwca 2016 roku, L./.

Na takim samym stanowisku stanął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 maja 2005 r., II UK 219/04, OSNP 2005 r., nr 22, poz. 361. Nie inaczej we wskazanej materii wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 lutego 2006 r. (I UK 154/05) oraz w uchwale z dnia 27 listopada 2003 r. (III UZP 10/03, OSNP 2004/5/87, Prok. i Pr.-wkł. (...), Biul. SN 2003/11/17), w której udzielając odpowiedzi na postawione przez Sąd Apelacyjny w Łodzi pytanie prawne wyraził pogląd, zgodnie z którym "do okresu pracy w szczególnych warunkach, o jakich mowa w § 4 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.), wlicza się okresy zasiłku chorobowego w czasie trwania tego stosunku pracy, przypadające po dniu wejścia w życie ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze zm.)

W związku z powyższym wnioskodawcy należy zaliczyć okres pobierania zasiłku chorobowego do stażu pracy w szczególnych warunkach, który, po doliczeniu, będzie wynosił 15 lat, 6 miesięcy i 5 dni, tym samym wnioskodawca spełni warunek posiadania przynajmniej 15 okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach.

W przedmiotowej sprawie nie budzi wątpliwości fakt spełnienia przesłanki nienależenia co OFE. Wnioskodawca wystąpił z OFE i wniósł o przelanie środków zgromadzonych na rachunku OFE do budżetu państwa.

W sprawach zaliczenia pracy w gospodarstwie rolnym , zastosowanie ma art. 10 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Przepis art. 10 ust. 1 wymienia trzy okresy, które z zastrzeżeniem art. 56, można traktować jako okresy składkowe przy ustalaniu prawa do emerytury oraz do obliczania wysokości emerytury. Jako trzeci z nich ustawodawca wymienił w art. 10 ust. 3 przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 roku okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia.

Stosownie bowiem do treści art. 10 ust. 1 ustawy emerytalnej przy ustalaniu prawa do emerytury oraz przy obliczaniu jej wysokości uwzględnia się również, traktując je jako okresy składkowe:

1) okresy ubezpieczenia społecznego rolników, za które opłacono przewidziane

w odrębnych przepisach składki,

2) przypadające przed dniem 1 lipca 1977 roku okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego po ukończeniu 16 roku życia,

3) przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 roku okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia,

jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe, ustalone na zasadach określonych w art. 5-7,

są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu.

Powyższa regulacja, wprost, nie stawia innych wymagań, jakie należy spełniać w zakresie warunków pracy w gospodarstwie rolnym. Przede wszystkim przepis ten nie wyznacza rozmiaru świadczonej pracy, podczas gdy art. 6 ust. 2 pkt. 1 wspomnianej ustawy emerytalnej do uwzględnienia okresów pracy przed dniem 15 listopada 1991 roku wymaga, aby praca wykonywana była w wymiarze, co najmniej połowy pełnego wymiaru czasu pracy.

Wątpliwości odnośnie interpretacji przepisu art. 10 ust. 1 zostały usunięte licznymi orzeczeniami Sądu Najwyższego, w których jako przesłankę zaliczenia okresu pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16-go roku życia przyjmowano wymiar pracy przekraczający 4 godziny dziennie /por. wyrok Sądu Najwyższego z 28 lutego 1997 roku, II UKN 96/96, opubl: Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych rok 1997, Nr 23, poz. 473; wyrok Sądu Najwyższego z 19 grudnia 2000 r., II UKN 155/00, opubl: Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych rok 2002, Nr 16, poz. 394/.

Kwestia pracy w gospodarstwie rolnym była wielokrotnie przedmiotem rozważań w orzecznictwie sądowym. Wątpliwości budziło także zaliczenie pracy w gospodarstwie rolnym uczniowi, który nie spełnia kryteriów pojęcia "domownika" z art. 6 pkt 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników (tekst jednolity Dz. U. z 2015 roku Nr 704 z późn. zm.), tj. osobie bliskiej rolnikowi, która ukończyła 16 lat, pozostaje z rolnikiem we wspólnym gospodarstwie domowym lub zamieszkuje na terenie jego gospodarstwa albo w bliskim sąsiedztwie oraz stale pracuje w tym gospodarstwie rolnym i nie jest związana z rolnikiem stosunkiem pracy. W judykaturze wykształcił się pogląd, iż o uwzględnieniu przy ustalaniu prawa do świadczeń emerytalno-rentowych okresów pracy w gospodarstwie rolnym sprzed objęcia rolników obowiązkiem opłacania składki na rolnicze ubezpieczenie społeczne domowników (tj. przed dniem 1 stycznia 1983 r.) przesądza wystąpienie dwóch okoliczności:

1) wykonywanie czynności rolniczych powinno odbywać się zgodnie z warunkami określonymi w definicji legalnej "domownika" z art. 6 pkt 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz

2) czynności te muszą być wykonywane w wymiarze nie niższym niż połowa ustawowego czasu pracy, tj. minimum 4 godziny dziennie.

W orzecznictwie wskazywano również, iż za stałą pracę w gospodarstwie rolnym nie można uznać jedynie doraźnej pomocy w wykonywaniu typowych obowiązków domowych, zwyczajowo wymaganych od dzieci, jako członków rodziny rolnika /por. wyrok Sądu Najwyższego z 10 maja 2000 r., II UKN 535/99, opubl: Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych rok 2001, Nr 21, poz. 650/.

Duże wątpliwości dotyczą także sezonowej pracy domownika-ucznia w gospodarstwie rolnym (np. podczas przerwy wakacyjnej).

W wyroku z dnia 13 stycznia 1998 r., zapadłym w sprawie sygn. II UKN 433/97, Sąd Najwyższy jasno wypowiedział pogląd o niezaliczalności pracy w gospodarstwie rolnym rodziców wykonywanej podczas wakacji przez dziecko uczęszczające do szkoły /opubl: Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych rok 1998, Nr 22, poz. 668/.

Jednakże w wyroku z dnia 19 grudnia 2000 r., Sąd Najwyższy (II UKN 155/00 ; OSNAPiUS 2002, nr 16, poz. 394) odrzucił związek wykonywania czynności rolniczych z kryteriami określającymi termin "domownika" według art. 6 pkt 2 ustawy o u.s.r., kwalifikując te czynności jako okres pracy w gospodarstwie rolnym, wyłącznie za pomocą spełnienia warunku wykonywania pracy w wymiarze, co najmniej połowy pełnego wymiaru czasu pracy. Za zasadnością uwzględnienia okresu pracy w gospodarstwie rolnym w czasie wakacji szkolnych, po ukończeniu 16 roku życia, świadczonej przed dniem 1 stycznia 1983 r. w wymiarze przekraczającym połowę pełnego wymiaru czasu pracy opowiedział się także Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 31 sierpnia 2006 r., III AUa 397/06 (Lex nr 253467).

Sąd Najwyższy, w uzasadnieniu wskazanego wyroku, podniósł, iż zasadnicze znaczenie należy przypisać odrębności systemów ubezpieczenia społecznego na podstawie ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 137, poz. 887 ze zm.) i ubezpieczenia społecznego rolników, które zostały oparte na odmiennych zasadach podlegania ubezpieczeniu, finansowania i udzielania świadczeń. W związku z tym, zdaniem Sądu Najwyższego, przepisy zawarte w tych ustawach, normujące możliwość wzajemnego uwzględniania okresów ubezpieczenia, należy uznać za przepisy szczególne, które wymagają ścisłego interpretowania i ostrożnego stosowania. W ocenie Sądu Najwyższego „okres pracy w gospodarstwie rolnym według ustawy o emeryturach i rentach, mimo że nie jest okresem pracy sensu stricto, a przez podkreślenie, że chodzi o pracę po 16 roku życia, nawiązuje do okresu pracy w gospodarstwie rolnym wykonywanej przez domowników rolnika, czyli osoby mu bliskie, nie może być uważany za przewidziany w art. 6 pkt 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników okres ubezpieczenia społecznego domownika, zwłaszcza że sporne okresy pracy w gospodarstwie rolnym, przed dniem 1 stycznia 1983 r., nie były okresami podlegania ubezpieczeniu społecznemu i nie była za nie opłacana składka na ubezpieczenie”.

Przypomnienia w tym miejscu wymaga, w ocenie Sądu Okręgowego, iż wskazany przepis art. 10 Ustawy, nie został wprowadzony w oderwaniu od przepisów szeroko rozumianego systemu ubezpieczeń społecznych, w tym przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników. Przed dniem 1 stycznia 1983 roku, nie istniał obowiązek opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników za domownika. Ubezpieczenie to zostało wprowadzone od dnia 1 stycznia 1983 r. w ustawie o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i dotyczyło domowników, czyli osób bliskich rolnikowi, pracujących w jego gospodarstwie i dla których praca ta stanowiła główne źródło utrzymania.

Na tle art. 10 (wcześniej art. 5 ustawy o rewaloryzacji) zaznaczył się podział okresów uwzględnianych jak okresy składkowe, na okresy objęte ubezpieczeniem społecznym rolników, wymienione w punkcie 1 tego artykułu, oraz okresy, których przed tym dniem ubezpieczenie nie obejmowało. W punkcie 2 tego przepisu, chodziło o okres prowadzenia gospodarstwa rolnego, czyli bycia rolnikiem przed 1 lipca 1977 roku (od 1 lipca 1977 roku wprowadzono obowiązkowe ubezpieczenie społeczne rolników), a w punkcie 3 o okres pracy w gospodarstwie rolnym wynikający przed dniem 1 stycznia 1983 roku z innego statusu niż status rolnika (od 1 stycznia 1983 roku wprowadzono ubezpieczenie społeczne domownika).

Powyższe świadczy zdaniem Sądu Okręgowego jednoznacznie o tym, iż ustawodawca wprowadzając przepis art. 10 ustawy, odnosił go do przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników, aczkolwiek nie musi być to związane ze stosowaniem wprost definicji domownika, przy ustalaniu uprawnień emerytalnych z FUS. Powyższe wynika już chociażby z dat wymienionych w tym przepisie, które odpowiadają datom wprowadzenia obowiązkowych ubezpieczeń rolnika i domownika. Przed wskazanymi tam datami osoby, które de facto wypełniały definicje rolnika czy domownika, nie były ubezpieczone i nie miały obowiązku odprowadzania składek.

Należy podkreślić, iż ubezpieczenie społeczne służy łagodzeniu konsekwencji socjalnych zdarzeń losowych pozbawiających lub ograniczających możliwości utrzymania się z własnej pracy, takich jak niezdolność do pracy, czy starość i co do zasady polega na gromadzeniu środków finansowych ze składek osób objętych danym rodzajem ubezpieczenia, z których następnie, w razie zaistnienia zdarzenia losowego, wypłaca się odpowiednie świadczenia. Konsekwencją tego jest związanie prawa do świadczeń i ich wysokości z uprzednim opłacaniem składek. Prawo do świadczeń z reguły powstaje po odpowiednio długim okresie opłacania składek przez przyszłych świadczeniobiorców. Jednakże ustawodawca wprowadził wyjątki od wymienionej zasady, nakazując zaliczenie do okresu ubezpieczenia (okresu opłacania składek) innych okresów, tzw. okresów zaliczanych (zaliczalnych) do okresu ubezpieczenia społecznego.

Powyższe dotyczy również art. 10 ust. 1 pkt 2 i 3 Ustawy. Ustawodawca chcąc zrównać szanse osób wykonujących realnie pracę rolnika czy domownika, przed okresami wymienionymi w przepisie art. 10 Ustawy, z tą samą pracą rolnika, który wykonywał prace rolnicze po 1 lipca 1977 roku i domownika, który wykonywał pracę po 1 stycznia 1983 roku, w zakresie możliwości zaliczenia tych okresów do okresów składkowych uprawniających do nabycia prawa do emerytury, wprowadził zapisy art. 10 Ustawy. A zatem nie można rozpatrywać wskazanego przepisu w całkowitym oderwaniu jego treści od całego systemu ubezpieczeń społecznych, w tym również regulacji, dotyczącej ubezpieczeń społecznych rolników. (...) ubezpieczeń społecznych ma być systemem spójnym, wzajemnie się uzupełniającym i niesprzecznym, co wnika między innymi z uregulowań dotyczących przenikania się ubezpieczeń rolniczych z ubezpieczeniami społecznymi z FUS. Nie można np. uwzględnić okresów pracy rolniczej wynikających z art. 10 ust. 1 i 2 podwójnie, tzn. zarówno przy ustalaniu prawa do świadczeń rolniczych, jak i świadczeń pracowniczych i pochodnych, o czym wyraźnie stanowi art. 10 ust. 3 ustawy o e.r. FUS i art. 20 ust. 2 ustawy o u.s.r. (zob. wyrok SN z dnia 20 lutego 1997 r., II UR 2/97, OSNAPiUS 1997, nr 24, poz. 497). Pogląd wyrażony w sprawie II UR 2/97 znalazł potwierdzenie także w najnowszym orzecznictwie Sądu Najwyższego, jak choćby w wyroku z dnia 8 maja 2007 r., II UK 164/06 (OSNPUSiSP 2008, nr 11-12, poz. 172), gdzie wyraźnie wskazano, że dokonanie przez ubezpieczonego wyboru co do zaliczenia wskazanego okresu do okresu ubezpieczenia, od którego zależy prawo do emerytury w określonym systemie (pracowniczym lub rolniczym), uniemożliwia późniejsze zaliczenie tego samego okresu w innym systemie.

W związku z powyższym oczywistym jest, iż zarówno orzecznictwo jak i literatura są zgodne co do tego, że zarówno możliwość traktowania okresów prowadzenia gospodarstwa rolnego, jak i pracy w gospodarstwie rolnym, jako okresów składkowych w ramach ubezpieczenia pracowniczego powinna być interpretowana i stosowana w sposób restryktywny.

W ocenie Sądu Okręgowego, nie jest możliwym dokonanie interpretacji treści art. 10 Ustawy, w całkowitym oderwaniu od, pojmowanego całościowo, sytemu ubezpieczeń społecznych. Niewątpliwie, jak wskazał Sąd Najwyższy, przepis art. 10 Ustawy, nie będzie miał zastosowania do osób zatrudnionych przed 1 stycznia 1983 roku, na podstawie umowy o pracę. Powstaje jednak pytanie, w jaki sposób należy wówczas potraktować osoby, które wykonywały prace rolnicze, nie będąc osobami bliskimi rolnikowi i które nie zostały zgłoszone do ubezpieczeń jako pracownicy, a od wynagrodzeń których nie odprowadzono składek. Możliwość zaliczenia takim osobom pracy w gospodarstwie rolnym do stażu ubezpieczeniowego wprost na podstawie art. 10 ustawy, dokonując interpretacji ich zatrudnienia w gospodarstwie rolnym jedynie na podstawie wymiaru czasu pracy, stawiałaby ich w lepszej sytuacji niż np. pracowników, nie zgłoszonych do ubezpieczeń społecznych, za których nie były odprowadzane składki. Poza tym rolnicy mogli zawierać również umowy o pracę sezonową z pracownikami. Wydaje się, w związku z tym wielce kontrowersyjne dopuszczenie możliwości stosowania dobrodziejstwa art. 10 Ustawy, do wszystkich osób, niezależnie od ich związania z gospodarstwem rolnym, codziennego korzystania z dochodów tego gospodarstwa, współuczestniczenia w jego tworzeniu i pracy na jego rzecz. A zatem należałoby uznać, iż aczkolwiek niewątpliwie istnieje odrębność systemów ubezpieczenia społecznego na podstawie ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 137, poz. 887 ze zm.) i ubezpieczenia społecznego rolników, czyli - zgodnie z wyrokiem SN z dnia 19 grudnia 2000 roku – nie można wprost stosować kryteriów domownika, to jednak praca w gospodarstwie rolnym, w rozumieniu przepisu art. 10 Ustawy, nie może być rozpatrywana w całkowitym oderwaniu od przepisów regulujących ubezpieczenia społeczne rolników. Jeżeli, bowiem, mamy do czynienia z osobą, która spełnia kryteria rolnika czy domownika w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników, to oczywistym jest, że praca tych osób w gospodarstwie rolnym lub jego prowadzenie przed datami wskazanymi w przepisie art. 10 Ustawy, będzie spełniała kryteria wymienionego przepisu. Jeżeli, natomiast, praca była wykonywana przez osobę obcą rolnikowi, to należałoby rozważyć kwestię zatrudnienia takiej osoby na podstawie umowy o pracę, czy umowy o pracę sezonową, zwłaszcza, jeżeli była ona wynagradzana. Jeżeli praca jest wykonywana w okresie wakacji przez dziecko rolnika, dla którego de facto gospodarstwo rolne nadal stanowi centrum życiowe, w którym dziecko mieszkało, pomagało w pracy w gospodarstwie rolnym, wspólnie z rodzicami , przyczyniało się do jego rozwoju, a następnie wyjechało do szkoły poza miejsce położenia gospodarstwa rolnego i wraca do domu na wakacje, aby nadal pomagać rodzicom, to również należy zgodzić się z poglądem Sądu Najwyższego, wyrażonym w cytowanym wyroku, iż może być ona zaliczona jako praca w gospodarstwie rolnym rodziców po ukończeniu 16 roku życia, jeżeli jest wykonywana w rozmiarze powyżej 4 godzin dziennie. Nadal, bowiem, stanowi pracę wymaganą od dziecka rolnika w celu pomocy rodzicom, wypracowania wspólnego dobra, z którego dziecko korzysta. Taka praca bezsprzecznie zawsze jest nieodpłatna.

Przenosząc powyższe uwagi na grunt rozpoznawanej sprawy, Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że zgromadzony w sprawie materiał dowodowy pozwalał na zaliczenie ubezpieczonemu jedynie pracy w okresie wakacyjnym tj, od 24 czerwca 1973 roku do 31 sierpnia 1973 roku oraz od 24 czerwca 1974 roku do 31 sierpnia 1974 roku. W tych okresach wnioskodawca przebywał stale w gospodarstwie i świadczył pracę w pełnym wymiarze. Nie ma natomiast podstaw do uwzględnienia innych okresów. W toku postępowania, zarówno świadkowie jak i wnioskodawca, zeznali, że wnioskodawca, co prawda, pomagał w gospodarstwie, jednak nie ma, w ocenie Sądu, podstaw do przyjęcia, że we wskazanych okresach wnioskodawca pracował w gospodarstwie w wymiarze przekraczającym połowę pełnego wymiaru czasu pracy. Z zeznań świadków jak i wnioskodawcy wynika, że bywały dni kiedy w ogóle nie pracował, a nawet, jeżeli praca wykonywana była, to w niewielkim wymiarze czasu pracy do 4 godzin.

Zgodnie z art. 6 k.c. to na wnioskodawcy spoczywał ciężar dowodowy w niniejszej sprawie. Oparcie polskiej procedury cywilnej na zasadzie kontradyktoryjności, jedynie w wyjątkowych przypadkach dozwala Sądowi na podjęcie czynności mających na celu pobudzenie inicjatywy stron, a zasadą, w tym zakresie, jest samodzielne dążenie uczestników postępowania do wykazania prawdziwości podnoszonych twierdzeń. Jeżeli twierdzenie istotne dla rozstrzygnięcia nie zostanie udowodnione, to o merytorycznym rozstrzygnięciu sprawy decyduje rozkład ciężaru dowodu. Zatem strona, na której spoczywa ciężar dowodu, ponosi ryzyko ujemnych skutków niedopełnienia swoich obowiązków w tym zakresie. Sąd Okręgowy uznał również, zgodnie z poglądem wyrażonym przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17 grudnia 1996 roku, iż nie jest zarówno zobowiązany, jak i uprawniony do przeprowadzenia dochodzenia w celu uzupełnienia lub wyjaśnienia twierdzeń stron i wykrycia środków dowodowych pozwalających na ich udowodnienie ani też do przeprowadzenia z urzędu dowodów zmierzających do wyjaśnienia okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy (art. 232 k.p.c.). Obowiązek przedstawienia dowodów spoczywa na stronach (art. 3 k.p.c.), a ciężar udowodnienia faktów mających dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie (art. 227 k.p.c.) spoczywa na stronie, która z faktów tych wywodzi skutki prawne (patrz wyrok SN z dnia 17 grudnia 1996 roku, I CKU 45/96, OSNC 1997/6-7/76).

Skoro zatem wnioskodawca nie udowodnił, że w pozostałym okresie wykonywał codziennie, przez co najmniej 4 godziny , prace gospodarskie, to brak podstaw do zaliczenia okresu spornego do jego ogólnego stażu pracy.

W związku z powyższym do stażu pracy uzupełniającego w gospodarstwie rolnym należy doliczyć 4 miesiące i 16 dni. Zatem należy przyjąć, że staż pracy ubezpieczonego należy określić po uwzględnieniu pracy w szczególnych warunkach i pracy na roli. Po doliczeniu, zaliczonych przez Sąd Okręgowy, okresów, ubezpieczony nie spełni warunku posiadania co najmniej 25 lat stażu pracy, bowiem sumaryczny staż ubezpieczonego będzie wynosił 24 lata, 5 miesięcy i 9 dni. Jak wyżej wskazano, warunkiem nabycia praw do emerytury jest spełnienie kumulatywne wszystkich przepisanych prawem przesłanek, niespełnienie, chociażby jednej z nich, powoduje nieprzyznanie ubezpieczonemu prawa do emerytury.

W związku z powyższym, mimo niewłaściwych wyliczeń organu rentowego, decyzja odmowna jest zgodna z prawem.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., oddalił odwołanie od zaskarżonej decyzji, o czym orzekł jak w sentencji.

zarządzenie: Odpis wyroku wraz z uzasadnieniem doręczyć wnioskodawcy

.