Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 5 marca 2015 r. znak (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.:

1.  odmówił K. P. prawa do:

- zasiłku chorobowego za okres 15 kwietnia 2013r. – 24 sierpnia 2013r. oraz za okres nieprzerwanej niezdolności do pracy od 6 października 2014r.,

- zasiłku macierzyńskiego za okres 25 sierpnia 2013r. – 23 sierpnia 2014r.,

2. zobowiązał K. P. do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z

ubezpieczenia chorobowego za okresy: 15 kwietnia 2013r - 23 sierpnia 2014r., 6

października 2014r.- 3 lutego 2015r. w kwocie 149 565,66 zł wraz z odsetkami w

wysokości 18 346,55 zł.

Uzasadniając zajęte stanowisko organ rentowy wskazał na warunkowaną sprzecznością z zasadami współżycia społecznego nieważność mającej stanowić tytuł ubezpieczenia chorobowego umowy o pracę zawartej przez adresatkę decyzji ze (...) spółką z o.o. w S. (decyzja – k. 32-33 akt zasiłkowych)

Od decyzji tej wnieśli odwołania ubezpieczona i płatnik składek Instytut (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w S. kwestionując prawidłowość stanowiska organu i podkreślając, iż rozstrzygnięcie wydane zostało dopiero po dwóch latach od podpisania zakwestionowanej umowy. (odwołania – k. 19 - 22)

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołań podtrzymując dotychczasowe stanowisko oraz wskazując, że świadczenia objęte decyzją nie przysługiwały ubezpieczonej od samego początku, a ich wypłata warunkowana była wyłącznie wprowadzeniem go w błąd co do istnienia tytułu ubezpieczenia. Powołał się nadto na wydanie decyzji stwierdzającej niepodleganie K. P. ubezpieczeniom społecznym z tytułu zatrudnienia w spółce (...). (odpowiedź na odwołanie – k. 34-35 )

Obie strony wystąpiły o zwrot kosztów procesu według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 14 listopada 2017r. sygn. akt IX U 323/15 tutejszy sąd oddalił odwołania i zasądził od każdego z odwołujących się na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S. po 60 zł tytułem kosztów procesu. (k.122 )

Rozpoznający sprawę na skutek apelacji K. P. Sąd Okręgowy w Szczecinie wyrokiem z dnia 25 maja 2018r. sygn. akt VI Ua 17/18 uchylił wskazany wyrok Sądu Rejonowego Szczecin-Centrum w Szczecinie w całości, także co do płatnika składek pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach procesu. (k. 185, 241).

W zaleceniach Sąd Okręgowy wskazał na celowość przeprowadzenia postępowania dowodowego dla potrzeb ustalenia, czy po stronie K. P. zaistniały ustawowe przesłanki zwrotu pobranych świadczeń. (k. 191-201)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny.

Instytut (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w S. (dalej: spółka (...)) została założona w dniu 30 marca 2009r. przez wspólników: D. C. (85 udziałów na 100) i K. P.. (15 udziałów na 100).

Od momentu założenia spółki (...) wchodziła w skład jej zarządu, najpierw jako wiceprezes, a od 2 marca 2012r. jako prezes.

Od kwietnia 2012r. K. P. posiada 90 na 100 udziałów w spółce, pozostałe 10 ma A. B..

Od 7 sierpnia 2012r. ubezpieczona była jedynym członkiem zarządu. Stan taki utrzymywał się do 31 stycznia 2013r., gdy do zarządu powołani zostali dodatkowo A. Z. oraz K. O..

Dowód: dokumenty w aktach organu obejmujących postępowanie w przedmiocie ustalenia podlegania ubezpieczeniom społecznym: odpis z KRS, protokół Nadzwyczajnego Zgromadzenia Wspólników spółki z 31.01.2013r., protokół sprostowania niedokładności z 06.02.2013r., pismo płatnika składek z 14.05.2013r. – wszystkie karty nienumerowane, przesłuchanie ubezpieczonej (zapis skrócony k. 273-274)

W dniu 4 lutego 2013r. K. P. podpisała ze spółką (...) (reprezentowaną przez pełnomocnika powołanego dla zawierania umów z członkami zarządu) umowę o pracę na czas nieokreślony na stanowisku prezesa zarządu w wymiarze czasu pracy ½ etatu za wynagrodzeniem 10.000 zł miesięcznie.

Z tytułu tej umowy spółka zgłosiła K. P. do ubezpieczeń społecznych.

Dowód: umowa z dnia 04.02.2013r. wraz z zakresem czynności - karty nienumerowane w aktach organu obejmujących postępowanie w przedmiocie ustalenia podlegania ubezpieczeniom społecznym.

W dacie podpisywania umowy K. P. była w ciąży.

niesporne

Od 13 marca 2013r. aż do porodu w dniu 25 sierpnia 2013r. K. P. pozostawała niezdolna do pracy w związku z ciążą.

Niesporne, a nadto zaświadczenia (...) k. 3-9 akt zasiłkowych

Na podstawie przesłanego przez spółkę (...) zaświadczenia płatnika składek podpisanego przez A. Z. i K. O. oraz zwolnień lekarskich K. P. (zaświadczeń (...)) organ rentowy wypłacił ubezpieczonej za okres 15 kwietnia 2013r. - 24 sierpnia 2014r. zasiłek chorobowy.

Niesporne, nadto karta zasiłkowa – k. 31 akt zasiłkowych, zaświadczenie płatnika składek k. 1-2 akt zasiłkowych, zaświadczenia (...) k.3-9 akt zasiłkowych, przesłuchanie ubezpieczonej k. 273-274

W dniu 19 września 2013r. do organu wpłynęło kolejne zaświadczenie płatnika składek podpisane przez te same co wcześniej osoby. Złożone było ono na potrzeby zasiłku macierzyńskiego i obejmowało załączniki m.in. w postaci odpisu zupełnego urodzenia przez ubezpieczoną dziecka oraz wniosku K. P. o udzielenie urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego w wymiarze 52 tygodni od 25 sierpnia 2013r. a także informację o udzieleniu żądanego urlopu.

W oparciu o nadesłane dokumenty organ rentowy wypłacił K. P. zasiłek macierzyński za okres 25 sierpnia 2013r. – 23 sierpnia 2014r.

Niesporne, nadto zaświadczenie płatnika składek - k. 16-17 akt zasiłkowych z załącznikami, w tym wnioskiem o urlop – k. 11 – 14 akt zasiłkowych, karta zasiłkowa – k. 31 akt zasiłkowych,

Od 3 września 2014r. K. P. stała się ponownie niezdolna do pracy.

Niezdolność ta trwała do nieprzerwanie do 5 marca 2014r.

niesporne, nadto zaświadczenia (...) k. 25 – 30 akt zasiłkowych, zaświadczenie płatnika składek – k. 21 – 23 akt zasiłkowych

Organ rentowy w oparciu o kolejne zaświadczenie płatnika składek, tym razem podpisane wyłącznie przez K. O., potwierdzające zatrudnienie K. P. i wypłacenie jej wynagrodzenia za czas choroby, dokonał wypłaty ubezpieczonej zasiłku chorobowego za okres 6 października 2014r. – 3 lutego 2015r.

Niesporne, nadto karta zasiłkowa – k. 31 akt zasiłkowych

Łącznie kwota wypłaconych K. P. zasiłków chorobowego i macierzyńskiego z tytułu zatrudnienia w spółce (...) wyniosła 149 565,66 zł brutto.

Niesporne (oświadczenie ubezpieczonej – k. 273), nadto karta zasiłkowa – k. 31 akt zasiłkowych

W okresie pobierania świadczeń K. P. nie miała innego tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym.

Dowód: przesłuchanie ubezpieczonej (zapis skrócony - k. 273-274)

Jeszcze w 2013r. organ rentowy prowadził postępowanie wyjaśniające w przedmiocie podlegania K. P. ubezpieczeniom społecznym z tytułu zatrudnienia w spółce (...). Obejmowało ono zwrócenie się do ubezpieczonej i płatnika składek z szeregiem pytań dotyczących zatrudnienia K. P. i nie zakończyło wydaniem żadnej decyzji.

Postępowanie wyjaśniające ponownie podjęto jesienią 2014r.

Niesporne, nadto dokumentacja w aktach organu obejmujących postępowanie w przedmiocie ustalenia podlegania ubezpieczeniom społecznym

Efektem tego postępowania było wydanie przez organ rentowy w dniu 10 lutego 2015r. decyzji nr (...) stwierdzającej, iż K. P. nie podlega jako pracownik u płatnika składek Instytut (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w S. obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu, wypadkowemu od 4 lutego 2013r.

Niesporne, nadto decyzja (...) Oddziału w S. nr 67/13 – karty bez numeru, 1 – 4 z kolei w aktach organu obejmujących postępowanie w przedmiocie ustalenia podlegania ubezpieczeniom społecznym

Od decyzji tej zarówno ubezpieczona jak i płatnik składek wnieśli odwołania do Sądu Okręgowego w Szczecinie.

Niesporne, nadto odwołanie – k. 2 – 6 akt VI U 291/15 Sądu Okręgowego w Szczecinie

Wyrokiem z dnia 6 czerwca 2016r. sygn. akt VI U 291/15 Sąd Okręgowy w Szczecinie oddalił odwołania i zasądził od odwołujących się na rzecz organu po 60 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Okręgowy uznał, iż umowa o pracę pomiędzy K. P. a spółką (...) nie była ważna, albowiem nie wystąpiły wszystkie niezbędne elementy właściwe dla stosunku pracy. Zwrócił uwagę na większościowy charakter udziałów K. P. i na okoliczność, iż pełniła już obowiązki prezesa zarządu spółki na podstawie powołania, a zakres jej ówczesnych czynności był tożsamy z czynnościami przydzielonymi jej w ramach umowy o pracę. Powyższe, a nadto faktyczny brak realizacji przez K. P. umowy o pracę, zatrudnienie innych osób, w tym członków zarządu, w spółce na podstawie umów cywilnoprawnych, brak finansowych możliwości po stronie spółki wypłacenia wynagrodzenia z racji odnotowanej straty, wskazują na pozorność stosunku pracy.

Niesporne, nadto wyrok Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 6 czerwca 2016r. wraz z uzasadnieniem k. 371, 374-380 akt VI U 291/15 tego sądu

Wyrokiem z dnia 25 maja 2017 r. sygn. akt III AUa 819/16 Sąd Apelacyjny w Szczecinie oddalił apelacje ubezpieczonej od powyższego wyroku podzielając stanowisko Sądu Okręgowego.

Podkreślił przy tym, że K. P. i spółka (...) podpisały umowę o pracę tylko w celu uzyskania przez tę pierwszą świadczeń z ubezpieczenia społecznego, w szczególności związanych z urodzeniem dziecka i pozorowały przesłanki ubezpieczenia społecznego, stwarzając wrażenie wykonywania pracy.

Niesporne, a nadto apelacje – k. 385-396 398-408 akt VI U 291/15 Sądu Okręgowego w Szczecinie, wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z uzasadnieniem – k. 447, 450-469 tych akt

Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia do rozpoznania skargi kasacyjnej K. P. wywiedzionej od tego wyroku.

Niesporne, nadto postanowienie Sądu Najwyższego - k. 515-517 akt VIU 291/15 Sądu Okręgowego w Szczecinie

Odwołanie ubezpieczonej w niniejszej sprawie zostało wniesione w dniu 7 kwietnia 2015r.

Niesporne, odwołanie wraz z kopertą k. 2-26

Sąd zważył, co następuje.

Odwołania nie podlegały uwzględnieniu.

Kwestię świadczeń z ubezpieczenia chorobowego, do których należą zasiłek chorobowy i zasiłek macierzyński regulują przepisy ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (obecnie t.j. Dz.U.2019.645), zwanej dalej ustawą zasiłkową.

Zgodnie z art. 6 ust. 1 ustawy zasiłkowej zasiłek chorobowy przysługuje ubezpieczonemu (czyli zgodnie z art. 1 ustawy osobie objętej ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa określonym w ustawie z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych), który stał się niezdolny do pracy z powodu choroby w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego. W myśl natomiast art. 29 ust. 1 pkt 1 tej ustawy macierzyński z tytułu urodzenia dziecka przysługuje ubezpieczonej, gdy zdarzenie to nastąpiło w okresie ubezpieczenia chorobowego lub urlopu wychowawczego.

Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym, w tym ubezpieczeniu chorobowemu unormowane są w ustawie z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz. U. 2019.300 z późn.zm) , zwanej dalej ustawą systemową. Zgodnie z art. 11 ust. 1 i 2 ustawy systemowej (w brzmieniu obowiązującym w okresie objętym zaskarżoną decyzją) ubezpieczeniu chorobowemu podlegają obowiązkowo ubezpieczeni wymienieni w art. 6 ust. 1 pkt 1, 3 i 12 tej ustawy tj. pracownicy z wyłączeniem prokuratorów, członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych, osoby odbywające służbę zastępczą, a dobrowolnie ubezpieczeni wymienieni w art. 6 ust. 1 pkt 2, 4, 5, 8 i 10 czyli wykonujący pracę nakładczą, wykonujący pracę na podstawie umowy agencyjnej, zlecenia, umowy o świadczenie usług, prowadzący działalność pozarolniczą i osoby z nimi współpracujące, wykonujący pracę na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania oraz duchowni.

Bezspornym pozostawało (świadczy o tym także jednoznacznie dokumentacja w aktach zasiłkowych), iż ubezpieczona wystąpiła za pośrednictwem płatnika składek, o zasiłki chorobowy i macierzyński i takowe były jej wypłacane z tytułu ubezpieczenia w postaci stosunku pracy, jaki miał ją łączyć z Instytutem (...) spółką z o.o. w S..

Podleganie przez K. P. pracowniczemu ubezpieczeniu społecznemu u płatnika składek Instytutu (...) spółki z o.o. w S. stanowiło przedmiot postępowania toczącego się przed Sądem Okręgowym w Szczecinie VI Wydziałem Ubezpieczeń Społecznych pod sygn. akt VI U 291/15 zainicjowanego odwołaniami ubezpieczonej i spółki (...) od decyzji organu z dnia 10 lutego 2015r. ustalającej, że zgłoszona jako pracownik do ubezpieczeń społecznych w istocie im nie podlega od 4 lutego 2013r. Wyrokiem Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 6 czerwca 2016r. oddalono odwołania. Wyrok ten jest prawomocny wobec oddalenia w dniu 25 maja 2017 sygn. akt III AUa 819/16 przez Sąd Apelacyjny w Szczecinie wywiedzionej od niego apelacji. Kasacja nie doprowadziła do zmiany rozstrzygnięcia sądu II instancji, nie została bowiem przyjęta do rozpoznania. Prawomocny wyrok sądu korzysta z powagi rzeczy osądzonej, co oznacza niemożność poczynienia w innym toczącym się postępowaniu ustaleń pozostających z nim w sprzeczności. Zgodnie bowiem z art. 365 § 1 k.p.c. orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy i organy państwowe. Rozpoznając niniejszą sprawę Sąd Rejonowy związany przytoczonym wyrokiem nie mógł dokonywać samodzielnie ustaleń w zakresie podlegania K. P. ubezpieczeniu chorobowemu z tytułu zatrudnienia (stosunku pracy) w spółce (...), co czyniło zbytecznym prowadzenie postępowania dowodowego w tym zakresie. Wyrok, o jakim mowa, prowadzić musiał do uznania, iż ubezpieczona nie posiadała wskazanego tytułu ubezpieczenia.

Odmówienie w zaskarżonej w niniejszej sprawie decyzji K. P. prawa do zasiłków: chorobowego i macierzyńskiego stanowiło następstwo ustalenia niepodlegania wymienionej ubezpieczeniom społecznym z tytułu zatrudnienia w spółce (...). Decyzja z dnia 5 marca 2015r. była pierwszym formalnym rozstrzygnięciem w sprawie świadczeń. Wcześniej bowiem żadne decyzje zasiłkowe nie zostały wydane. Niemniej jednak należy rozpatrywać ją w kategorii ponownego ustalenia prawa do zasiłków. Skoro bowiem organ wypłacał zasiłki z ubezpieczenia chorobowego za okres 15 kwietnia 2013r. – 23 sierpnia 2014r. (zresztą po podjęciu wprawdzie ograniczonych, ale jednak czynności wyjaśniających), a potem znów od 6 października 2014r., to musiał stwierdzić wystąpienie po stronie K. P. przesłanek warunkujących prawo do tych zasiłków.

Zgodnie z art. 83a ust. 1 ustawy systemowej prawo lub zobowiązanie stwierdzone ostateczną decyzją Zakładu ulega ponownemu ustaleniu na wniosek osoby zainteresowanej albo z urzędu, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przed jej wydaniem, które mają wpływ na to prawo lub zobowiązanie.

Wydanie w dniu 10 lutego 2015 r. decyzji o niepodleganiu K. P. ubezpieczeniom społecznym z tytułu zatrudnienia pracowniczego w odwołującej się spółce stanowi ujawnienie okoliczności mających wpływ na prawo do zasiłków chorobowego i macierzyńskiego dotychczas pobranych przez odwołującą się.

Deklaratoryjny charakter tej decyzji nie przeczy takiemu przyjęciu. Decyzja stwierdza bowiem brak tytułu ubezpieczenia uznawanego wcześniej za istniejący i stanowiącego podstawę wypłaty świadczeń. Potencjalna możliwość wydania decyzji deklaratoryjnej w tym kształcie jeszcze przed wypłatą zasiłków nie ma tu znaczenia. Organ w istocie nie przeprowadził wówczas właściwego postępowania, które pozwoliłoby mu na ustalenie nieistnienia tytułu ubezpieczenia pracowniczego. Zauważyć należy, iż podjęcie (wznowienie po przerwie) postępowania kontrolnego miało miejsce w związku z nowym wnioskiem o świadczenia za późniejszy okres, przypadający bardzo krótko po poprzednim. Nieomal nieprzerwane wielomiesięczne korzystanie ze świadczeń z ubezpieczenia chorobowego po bardzo krótkim okresie ubezpieczenia wskazywało na działania ukierunkowanie na kształtowanie stosunku prawnego ze spółką li tylko na potrzeby uzyskiwania wysokich przychodów z ubezpieczeń społecznych. Zaistniały zatem nowe okoliczności stawiające w wątpliwość istnienie tytułu ubezpieczeń także we wcześniejszym okresie. W tych warunkach postępowanie kontrolne organu nie było dowolne ani zainicjowane pomimo braku nowych danych, a ustalenie w dniu 10 lutego 2015r. niepodlegania ubezpieczeniom stanowiło nową okoliczność pozwalającą na rozstrzyganie o prawie do zasiłków z ubezpieczenia chorobowego.

Skoro warunkiem prawa do zasiłków chorobowego i macierzyńskiego jest podleganie ubezpieczeniu chorobowemu, niepodleganie temu ubezpieczeniu skutkować musi ustaleniem braku po stronie K. P. prawa do świadczeń. W tym zakresie zatem decyzja organu była prawidłowa.

Organ rentowy ustalając brak prawa K. P. do świadczeń z ubezpieczenia chorobowego nie badał podlegania takiemu ubezpieczeniu z innych niż zatrudnienie pracownicze tytułów, jako że świadczenia wypłacane były właśnie ze stosunku pracy. Ubezpieczona nie wystąpiła do organu z wnioskiem o ustalenie prawa do tych świadczeń z innego tytułu, trudno zatem uznać, by decyzja się odnosiła i do innych tytułów. Skoro odwołująca się innego tytułu ubezpieczenia przed organem nie wskazywała, a świadczenia wypłacone były z zatrudnienia pracowniczego, to i w postępowaniu sądowym istnienie innego tytułu ubezpieczeń nie powinno podlegać badaniu. Brak więc podstaw do ustalania, czy podpisanej przez strony umowy nie oceniać jako umowy cywilno - prawnej o czynności zarządcze, zwłaszcza że płatnik składek (którego ubezpieczona jest dominującym udziałowcem i w którego zarządzenie zasiada, co jednoznacznie świadczy o decyzyjności co do składanych dokumentów zgłoszeniowych) nie skorygował po wyroku Sądu Apelacyjnego w sprawie III AUa 819/16 dokumentacji dotyczącej zgłoszenia K. P. do ubezpieczeń społecznych poprzez zmianę kodu tytułu ubezpieczenia. W świetle ustaleń sądów w postępowaniu o podleganie K. P. pracowniczemu ubezpieczeniu społecznemu nie wydaje się zresztą, by wolą stron K. P. i spółki (...) było faktyczne wykonywanie przez tę pierwszą na rzecz jakiejkolwiek umowy o zarządzanie (niezależnie od charakteru tejże).

Powołanie danej osoby do zarządu skutkuje nawiązaniem stosunku korporacyjnego między nią a spółką, na mocy którego osoba taka jest uprawniona do działania w imieniu spółki w zakresie przewidzianym wewnętrznymi regulacjami co do reprezentacji. Nie ma ustawowych regulacji co do tego, czy powołana do zarządu osoba musi zawrzeć ze spółką dodatkową umowę o wykonywanie czynności zarządczych. W praktyce zazwyczaj ma to miejsce, ale nie jest konieczne do skutecznego wykonywania przez powołanego jego funkcji (działania za spółkę). K. P. wchodziła w skład zarządu płatnika składek od daty jego powstania, a obowiązki swoje wykonywała aż do lutego 2013r. bez dodatkowej umowy. Nie zostało w tym procesie wykazane, by zachodziła potrzeba zmiany tego stanu rzeczy, tym bardziej w sytuacji, gdy występowała jeśli nie pewność, to duże prawdopodobieństwo niemożności realnego wykonywania funkcji prezesa zarządu w związku z ciążą. Jak już wskazano, wystarczające jest jedynie zaznaczenie tej kwestii z pominięciem obszernych rozważań z uwagi na powołane wcześniej okoliczności nieprzystąpienie dotychczas do ubezpieczeń społecznych z tytułu umowy cywilnoprawnej zawartej z płatnikiem składek.

Brak prawa K. P. do świadczeń z ubezpieczenia chorobowego nie przesądzał jeszcze samodzielnie o konieczności zwrotu przez nią pobranych już z tego tytułu kwot. Należało rozważyć, czy zachodzą przesłanki takiego zwrotu określone w ustawie systemowej.

Zgodnie z art. 84 ust. 1 ustawy systemowej osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego. Za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania oraz świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia (art. 84 ust. 2 pkt 1 i 2 ustawy systemowej).

W sprawie zachodziły podstawy do uznania wypłaconych zasiłków: chorobowego i macierzyńskiego za świadczenie nienależnie pobrane.

Wypłata świadczeń nastąpiła w oparciu o dokumenty złożone przez płatnika składek, a obejmujące wskazania dotyczące nawiązania i trwania stosunku pracy i ustalonej w ramach tego stosunku podstawy wymiaru składek (wynagrodzenia). Podpisanie przez K. P. tej umowy, stanowiące punkt wyjścia do uzyskanie zasiłków z ubezpieczenia chorobowego z tytułu zatrudnienia pracowniczego uznać należy za świadome wprowadzenie w błąd, o jakim mowa w art. 84 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej. Wprawdzie dokumentacja pozwalająca na wypłatę świadczeń złożona została przez płatnika składek, ubezpieczona była jednak posiadającym większość udziałów wspólnikiem płatnika, nadto zaś prezesem zarządu spółki. Miała zatem głos decydujący w kwestii podpisania umowy. Nie sposób działania ubezpieczonej uznać za inne niż świadome. Znając stosunki właścicielskie w spółce ubezpieczona musiała wiedzieć, że w istocie nie podlega żadnej realnej kontroli ze strony płatnika, co przeczy zatrudnieniu pracowniczemu. Warto też zauważyć, iż z ustaleń sądów w sprawie o podleganie K. P. ubezpieczeniom społecznym wynika, że umowa nie została podpisana w celu jej wykonywania, a dla upozorowania istnienia przesłanek ubezpieczenia społecznego. Ustalenie to wiąże sąd w niniejszej sprawie. Związanie sądu prawomocnym wyrokiem w sprawie niepodlegania ubezpieczeniom społecznym, dotyczy nie tylko rozstrzygnięcia sądu, ale i ustaleń, którego legły u jego podstaw. Z prawomocnością orzeczenia sądowego związana jest powaga rzeczy osądzonej (art. 366 k.p.c.). Wyrok prawomocny ma powagę rzeczy osądzonej tylko co do tego, co w związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia, a ponadto tylko między tymi samymi stronami. Chociaż powagą rzeczy osądzonej objęta jest w zasadzie jedynie sentencja wyroku, a nie jego uzasadnienie, to w orzecznictwie trafnie zwraca się uwagę, że powaga ta rozciąga się również na motywy wyroku w takich granicach, w jakich stanowią one konieczne uzupełnienie rozstrzygnięcia, niezbędne dla wyjaśnienia jego zakresu. W szczególności, powagą rzeczy osądzonej mogą być objęte ustalenia faktyczne w takim zakresie, w jakim indywidualizują one sentencję jako rozstrzygnięcie o przedmiocie sporu i w jakim określają one istotę danego stosunku prawnego. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 czerwca 2011r. II PK 4/11, OSNP 2012/15 -16/192 i powołane tam orzeczenia). W kolejnym postępowaniu, takie okoliczności faktyczne nie mogą być już ponownie badane. Związanie orzeczeniem oznacza bowiem zakaz dokonywania ustaleń sprzecznych z uprzednio osądzoną kwestią. Skoro ubezpieczona nie zamierzała w istocie wykonywać zatrudnienia pracowniczego na rzecz spółki to podpisując umowę stanowiącą podstawę do wystąpienia później o świadczenia, a wcześniej skutkującą złożeniem przez spółkę, której była właścicielem (dominującym wspólnikiem) dokumentacji zgłoszeniowej i rozliczeniowej, świadomie działała w celu wprowadzenia organu w błąd.

Powyższe, przy uwzględnieniu nadto, iż kwota, której zwrotu domaga się organ, odpowiada kwocie brutto wypłaconej ubezpieczonej nakazywało uznanie zaskarżonej decyzji za prawidłową także w części dotyczącej obowiązku zwrotu świadczeń.

W zaskarżonej decyzji zobowiązano ubezpieczoną nie tylko do zwrotu zasiłków: chorobowego i macierzyńskiego, ale i odsetek od tych świadczeń. W decyzji nie wskazano, za jaki okres organ domaga się odsetek, a ograniczono się jedynie do podania ich kwoty. Zważywszy jednak na wyliczenie kwotowe odsetek i informację, iż mają być one dalej naliczane, uznać należało, że są to odsetki należne za okres do wydania decyzji.

Zgodnie z art. 84 ust. 1, do którego odsyła art. 84 ust. 6 ustawy systemowej osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu, wraz z odsetkami w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego. Art. 84 ust. 1 ustawy systemowej odsyła w zakresie wysokości i zasad naliczania odsetek do przepisów prawa cywilnego, a zatem do regulacji zawartych w kodeksie cywilnym. Odesłanie to nie może być jednak rozumiane zbyt szeroko. Nie dotyczy ono, zdaniem sądu, terminu wymagalności świadczeń podlegających zwrotowi a w konsekwencji terminu, od którego organ rentowy może żądać odsetek. Opóźnienie dłużnika w prawie cywilnym uregulowane jest bowiem w różny sposób w zależności od rodzaju świadczenia, jakiego dotyczy. Określenie terminu wymagalności świadczenia z ubezpieczeń społecznych podlegającego zwrotowi musi być ustalone nie na gruncie przepisów prawa cywilnego, a na gruncie przepisów prawa ubezpieczeń społecznych. Zasady prawa cywilnego, o jakich mowa w art. 84 ust. 1 ustawy systemowej to zasady wskazane w art. 481 § 1 i 2 k.c. W myśl wymienionych przepisów jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi, przy czym jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była z góry oznaczona, należą się odsetki ustawowe. Określenie terminu powstania opóźnienia osoby zobligowanej do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych musi być oceniane jednak na gruncie przepisów ubezpieczeniowych. Ustalenie, że wypłacone świadczenie z ubezpieczeń społecznych jest nienależne, zostaje dokonane dopiero w drodze decyzji administracyjnej wydanej przez organ rentowy. Dopiero od dnia następnego po dniu otrzymania decyzji w tym zakresie jej adresat, jeśli zostaje zobowiązany do zwrotu świadczenia, pozostaje w opóźnieniu skutkującym możliwością żądania odsetek. Z datą otrzymania decyzji uzyskuje on bowiem wiedzę o tym, że świadczenie jest nienależne (otrzymuje wezwanie do jego zwrotu). Taki pogląd sądu znajduje poparcie w uzasadnieniach wyroków Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2010r. I UK 201/09 LEX nr 585713 i z dnia 16 grudnia 2008 r. I UK 154/08, OSNP 2010/11- 12/ 148.

W aktach organu brak jest dowodu doręczenia ubezpieczonej decyzji z dnia 5 marca 2015r. Organ w toku procesu też nie złożył dowodu takiego doręczenia, choć stanowisko tutejszego sądu w zakresie liczenia odsetek jest mu znane z innych postępowań. Żądanie z urzędu dowodu doręczenia decyzji byłoby działaniem w interesie jednej tylko strony procesu, stąd sąd nie uznał go za celowe. W tej sytuacji nie było podstaw do uznania żądania odsetek za uzasadnione za okres do 7 kwietnia 2015r. W tej dacie dopiero wniesione zostało odwołanie, zatem K. P. bez wątpienia miała już wiedzę o uznaniu świadczenia za nienależne.

Mając na uwadze wszystko powyższe sąd w oparciu o art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c zmienił zaskarżoną decyzję w części dotyczącej obowiązku zwrotu odsetek przez K. P., w pozostałym zaś zakresie na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c oddalił odwołania od tej decyzji jako nieuzasadnione.

Godzi się jeszcze zauważyć, iż przeciwko obowiązkowi zwrotu świadczeń nie mogą przemawiać art. 2 Konstytucji RP czy zapisy Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, w tym art. 1 Protokołu 1 do tej Konwencji dotyczącego prawa do poszanowania mienia. Cofnięcie prawa do świadczeń z zabezpieczenia społecznego wcześniej przyznanych i wypłacanych może stanowić naruszenie tego ostatniego przepisu. Nie sposób jednak uznać, by obejmowało to każdą taką sytuację. Sądowi znany jest wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 2 października 2012r. sygn. akt 25360/04 czy też wyrok z dnia 15 września 2009r. sygn. 10373/05. Stany faktyczne, w których te orzeczenia zostały wydane istotnie jednak odbiegają od okoliczności sprawy niniejszej. Nie chodzi przy tym sądowi o rodzaj świadczeń, a fakt, iż we wskazanych sprawach odebrane później świadczenia nie zostały przyznane na skutek świadomego wprowadzania organu w błąd przez ich beneficjentów. Tymczasem tak właśnie było w sprawie niniejszej. Wypłata świadczeń z ubezpieczenia chorobowego nie jest ograniczona wysokością uiszczonych składek i następuje ze środków zgromadzonych przez wszystkich ubezpieczonych. Nie sposób oceniać sytuacji ubezpieczonej przez pryzmat wyłącznie jej interesów z pominięciem wskazanej wyżej kwestii.

Orzeczenie o kosztach wydane zostało w oparciu o art. 98 § 1 i 3 k.p.c., zgodnie z którym strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu), do których zalicza się wynagrodzenie zawodowego pełnomocnika nie wyższe niż stawki opłat określone w odrębnych przepisach. Z uwagi na niewielką jedynie zmianę decyzji zasadnym było uznanie organu za wygrywającego sprawę, a w konsekwencji obciążenie ubezpieczonej i płatnika składek kosztami procesu w całości. Koszty te odpowiadają w przypadku płatnika stawce minimalnej przewidzianej w § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz.U. 2018.265), a w przypadku ubezpieczonej sumie tej stawki i stawki wskazanej w § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia dotyczącej działania pełnomocnika przed sądem II instancji.

Stan faktyczny w sprawie ustalono w oparciu o zgromadzone dokumenty, które nie były kwestionowane przez strony i nie nasuwały wątpliwości oraz przesłuchanie ubezpieczonej. Zbytecznym pozostawało zwrócenie się do ZUS o wskazanie, na jakiej podstawie wypłacono świadczenia w sytuacji, gdy do akt dołączona została dokumentacja zasiłkowa i kontrolna. Z tej ostatniej, co już wskazano, wynikało, iż nie były prowadzone czynności kontrolne od jesieni 2013r. do jesieni 2014r., to zaś z kolei przemawia za uznaniem, iż wstępna analiza odpowiedzi ubezpieczonej i płatnika składek nie doprowadziła organu do ustalenia fikcyjności stosunku pracy. Sąd nie znalazł też podstaw do słuchania osób podpisujących zaświadczenia płatnika składek dla celów zasiłkowych. Wprowadzenie w błąd organu przez ubezpieczoną polegało bowiem nie na przekazaniu wskazanych zaświadczeń, a podpisaniu pomimo braku ku temu podstaw umowy stanowiącej punkt wyjścia do wystawienia potem tych dokumentów.