Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 lipca 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 17 lipca 2013 r. w Szczecinie

sprawy J. P., K. W. i A. R.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

o objęcie ubezpieczeniem społecznym

na skutek apelacji organu rentowego

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 10 grudnia 2012 r. sygn. akt VII U 21/11

1.  oddala apelację,

2.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S. na rzecz J. P. kwotę 120 zł (sto dwadzieścia złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

SSO del. Beata Górska SSA Zofia Rybicka - Szkibiel SSA Urszula Iwanowska

Sygn. akt III AUa 151/13

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 27 października 2010 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. stwierdził, że ubezpieczony A. R. jako pracownik u płatnika składek (...) sp. z o.o. w S. nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu, wypadkowemu w okresie od dnia 27 maja 2005 r. do 31 lipca 2008 r.

Decyzją z dnia 2 listopada 2010 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. stwierdził, że ubezpieczony J. P. jako pracownik u płatnika składek (...) sp. z o.o. w S. nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu, wypadkowemu w okresie od dnia 1 lipca 2005 r. do dnia 31 grudnia 2006 r.

Decyzją z dnia 2 listopada 2010 r., Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. stwierdził, że ubezpieczony K. W. jako pracownik u płatnika składek (...) sp. z o.o. w S. nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu, wypadkowemu w okresie od dnia 20 lutego 2006 r. do dnia 11 lutego 2007 r., od dnia 10 lipca 2007 r. do 28 lutego 2008 r.

W uzasadnieniu powyższych decyzji wskazano, że działalność płatnika na terenie Polski sprowadza się jedynie do wewnętrznej administracji, toteż nie spełnia on warunków przewidzianych dla przedsiębiorstwa delegującego, o którym mowa w przepisach wspólnotowych. Organ rentowy wskazał, że w 2007 r. płatnik nie występował o wydanie formularza E – 101 i w okresie objętym kontrolą wysyłał do pracy do Niemiec pracowników bez ważnych formularzy E - 101. A. R. i J. P. byli ujęci na liście osób, którym wydano formularze E – 101, ale pracowali po dacie jego ważności. W odniesieniu do K. W. organ rentowy stwierdził, że był ujęty na liście osób, dla których spółka nie występowała o wydanie formularza E - 101.

Odwołania od powyższych decyzji wywiedli ubezpieczeni, domagając się zmiany zaskarżonych decyzji. J. P. i A. R. stwierdzili, że w centrali ZUS w W. toczy się postępowanie w zakresie zawarcia z niemieckim organem rentowym umowy w zakresie stosowania przepisów unijnych (porozumienie w trybie przepisu art. 17 rozporządzenia Rady nr(...)) oraz że postępowanie to rzutuje na wynik niniejszych spraw. Dodali, że charakter ich pracy decydował o tym, że często zmieniali miejsce jej wykonywania. W tym stanie rzeczy, ani ubezpieczeni, ani ich pracodawca nie byli w stanie określić z całą pewnością miejsca i czasu wykonywania pracy. Z kolei ubezpieczony K. W. podniósł, że przez cały czas trwania delegowania opłacano za niego składki na ubezpieczenie społeczne, co potwierdza dokumentacja, którą dysponuje organ rentowy. Stwierdził, że był pewien, iż będzie podlegał ubezpieczeniu społecznemu w Polsce.

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołań, podtrzymując w całości argumentację, która legła u podstaw zaskarżonych decyzji.

Wyrokiem z dnia 10 grudnia 2012 r., Sąd Okręgowy w Szczecinie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję organu rentowego z 2 listopada 2010 r. w ten sposób, że stwierdził, że J. P., jako pracownik płatnika składek (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w S., podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu w okresie od 1 lipca 2005 r. do 17 kwietnia 2006 r., z wyłączeniem okresów urlopów bezpłatnych wykorzystywanych w tym czasie przez ubezpieczonego (punkt I.) oraz zmienił zaskarżoną decyzję organu rentowego z dnia 27 października 2010 r. w ten sposób, że stwierdził, że A. R., jako pracownik płatnika składek (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w S., podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu w okresach od 30 maja 2005 r. do 31 grudnia 2005 r. i od 2 stycznia 2006 r. do 29 maja 2006 r., z wyłączeniem okresów urlopów bezpłatnych wykorzystywanych w tym czasie przez ubezpieczonego (punkt II.) i w pozostałym zakresie oddalił odwołanie ubezpieczonego J. P. od decyzji z 2 listopada oraz odwołanie ubezpieczonego A. R. od decyzji z 27 października 2010 r. (punkt III.); w punkcie IV. wyroku Sąd Okręgowy oddalił odwołanie ubezpieczonego K. W.. Rozstrzygnięcie o kosztach procesu zawarte zostało w punktach VI i VII wyroku Sądu Okręgowego.

Rozstrzygnięcie powyższe Sąd Okręgowy oparł na ustaleniach faktycznych, z których wynika, że (...) sp. z o.o. w S. była przedsiębiorstwem ogólnobudowlanym wykonującym w czasie swego istnienia głównie prace izolatorskie na terenie Niemiec, ale też w Holandii i Anglii, a także w Polsce. Tego rodzaju prace zakład wykonywał już przed przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej. W firmie była duża rotacja pracowników, co wiązało się z takim systemem zatrudniania, że zakład kompletował załogę po zawarciu kolejnej umowy (po uzyskaniu kontraktu). Zezwolenia na zatrudnianie pracowników w innych krajach były wówczas (przed przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej) wydawane przez Ministerstwo Gospodarki. We wnioskach podawano dane o obrotach firmy z okresu kilku (2 - 5) lat. Po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej płatnik składek (...) sp. z o.o. w S. występował do Oddziału ZUS w S. z wnioskami o poświadczenie ustawodawstwa właściwego na formularzach E-101 dla pracowników delegowanych do pracy na terytorium Niemiec. W złożonych wnioskach spółka informowała każdorazowo, że działalność w ramach której są delegowani pracownicy jest równocześnie prowadzona na obszarze Polski, a osiągane obroty w Polsce wynoszą około 30% obrotów całkowitych. Podawanie takich danych - uwzględniających obroty firmy z kilku lat poprzedzających złożenie wniosku - wynikało z wcześniejszej praktyki występowania z wnioskami do Ministerstwa Gospodarki i z braku wiedzy, jakie dane należy podawać przy wnioskach składanych do organu rentowego w nowej sytuacji prawnej.

Przeprowadzona w firmie kontrola ZUS wykazała, że rzeczywiste dane o obrotach różnią się od podawanych przez spółkę. W szczególności obroty spółki (...) za 2005 r. w Polsce wyniosły 6%, w Niemczech 94%, natomiast obroty płatnika za 2006 r. w Polsce wyniosły 2% w Niemczech 98%. Następnie Sąd I instancji ustalił jak przedstawiało się zatrudnienie w spółce (...) w poszczególnych miesiącach okresu od lipca 2005 r. do grudnia 2006 r., ze wskazaniem ogólnej liczby pracowników zatrudnionych, pracowników wykonujących pracę w Polsce, przebywających na urlopach bezpłatnych, na zasiłku chorobowym, pracowników administracji i pracowników delegowanych i na tej podstawie stwierdził, że w okresie objętym kontrolą ZUS działalność spółki (...) na terenie Polski sprowadzała się do prowadzenia wewnętrznej administracji.

Dalej z ustaleń Sądu I instancji wynika, że J. P. zatrudniony był w (...) sp. z o.o. w S. w okresie od 6 września 2004 r. do 31 grudnia 2006 r. Ubezpieczony w czasie zatrudnienia pracował na budowach w Niemczech i Holandii. W Polsce ubezpieczony nie wykonywał czynności pracowniczych - okresy przebywania w kraju były okresami, w których korzystał z urlopów bezpłatnych. Szczegółowy przebieg zatrudnienia J. P. w (...) sp. z o.o. w S. przedstawiał się następująco : od 6 września 2004 r. do 24 grudnia 2004 r. - praca (110 dni), od 25 grudnia 2004 r. do 7 lipca 2005 r. - urlop bezpłatny (195 dni), od 8 lipca 2005 r. do 21 lipca 2005 r. - praca (14 dni), od 22 lipca 2005 r. do 24 lipca 2005 r. - urlop bezpłatny (3 dni) - od 25 lipca 2005 r. do 31 lipca 2005 r. - praca (7 dni), 1 sierpnia 2005 r. - urlop bezpłatny, od 2 sierpnia 2005 r. do 11 sierpnia 2005 r. - praca (10 dni), od 12 sierpnia 2005 r. do 31 stycznia 2006 r. - urlop bezpłatny (166 dni), od 1 lutego 2006 r. do 2 lutego 2006 r. - praca (2 dni), od 3 lutego 2006 r. do 5 lutego 2006 r. - urlop bezpłatny (3 dni), od 6 lutego 2006 r. do 17 lutego 2006 r. - praca (12 dni), od 18 lutego 2006 r. do 5 marca 2006 r. - urlop bezpłatny (15 dni), od 6 marca 2006 r. do 9 marca 2006 r. - praca (4 dni), od 10 marca 2006 r. do 12 marca 2006 r. - urlop bezpłatny (3 dni), od 13 marca 2006 r. do 16 marca 2006 r. - praca (4 dni), od 17 marca 2006 r. do 19 marca 2006 r. - urlop bezpłatny (3 dni), od 20 marca 2006 r. do 23 marca 2006 r. - praca (4 dni), od 24 marca 2006 r. do 31 marca 2006 r. - urlop bezpłatny (8 dni), od 1 kwietnia 2006 r. do 7 kwietnia 2006 r. - praca (7 dni), od 8 kwietnia 2006 r. do 18 kwietnia 2006 r. - urlop bezpłatny (11 dni), od 19 kwietnia 2006 r. do 28 kwietnia 2006 r. - praca (10 dni), od 29 kwietnia 2006 r. do 30 kwietnia 2006 r. urlop bezpłatny (2 dni), od 1 maja 2006 r. do 18 maja 2006 r. - praca (18 dni), od 19 maja 2006 r. do 22 maja 2006 r. - urlop bezpłatny (4 dni), od 23 maja 2006 r. do 24 maja 2006 r. - praca (2 dni), od 25 maja 2006 r. do 28 maja 2006 r. - urlop bezpłatny (4 dni), od 29 maja 2006 r. do 2 czerwca 2006 r. praca (5 dni), od 3 czerwca 2006 r. do 5 czerwca 2006 r. - urlop bezpłatny (3 dni), od 6 czerwca 2006 r. do 9 czerwca 2006 r. - praca (4 dni), od 10 czerwca 2006 r. do 11 czerwca 2006 r. - urlop bezpłatny (2 dni), od 12 czerwca 2006 r. do 16 czerwca 2006 r. - praca (5 dni), od 17 czerwca 2006 r. do 18 czerwca 2006 r. - urlop bezpłatny (2 dni), od 19 czerwca 2006 r. do 23 czerwca 2006 r. - praca (5 dni), od 24 czerwca 2006 r. do 2 lipca 2006 r. - urlop bezpłatny (9 dni), od 3 lipca 2006 r. do 20 lipca 2006 r. - praca (18 dni), od 21 lipca 2006 r. do 24 lipca 2006 r. - urlop bezpłatny (4 dni), od 25 lipca 2006 r. do 21 września 2006 r. - praca (59 dni), od 22 września 2006 r. do 27 września 2006 r. - urlop bezpłatny (6 dni), od 28 września 2006 r. do 30 września 2006 r. - praca (3 dni), od 1 października 2006 r. do 3 października 2006 r. - urlop bezpłatny (3 dni), od 4 października 2006 r. do 19 października 2006 r. - praca (16 dni), od 20 października 2006 r. do 23 października 2006 r. - urlop bezpłatny (4 dni), od 24 października 2006 r. do 30 listopada 2006 r. - praca (38 dni), od 1 grudnia 2006 r. do 15 grudnia 2006 r. - urlop bezpłatny (15 dni), od 16 grudnia 2006 r. do 31 grudnia 2006 r. - praca (15 dni).

K. W. był zatrudniony w (...) sp. z o.o. w S. w okresie od 20 lutego 2006 r. do 19 lutego 2007 r. (na podstawie umowy o pracę zawartej 20 lutego 2006 r.) i od 10 lipca 2007 r. do 9 lipca 2008 r. (na podstawie umowy o prace zawartej 10 lipca 2007 r.). Na podstawie pierwszej z wymienionych umów K. W. pracował jako monter izolacji termicznych, prace wykonywał w Niemczech na terenie Elektrowni (...) (to miejsce wykonywania pracy ustalono aneksem do umowy o pracę z dnia 24 lutego 2006 r., kolejnym aneksem z tej daty strony poddały stosunek pracy prawodawstwu niemieckiemu, w związku z wykonywaniem pracy na terenie Niemiec). Na podstawie drugiej umowy o pracę K. W. pracował w Niemczech, przy czym w aneksach do umowy z 10 lipca 2007 r. i z 2 stycznia 2008 r. miejsce świadczenia pracy określono „u klienta na terenie N. - W. w ramach podpisanego z niemieckim kontrahentem kontraktu.

A. R. w czasie zatrudnienia w (...) sp. z o.o. w S. w okresie od 27 maja 2005 r. do 31 lipca 2008 r. pracował jako monter izolacji termicznych, pracę wykonywał w Niemczech na terenie Elektrowni (...), oraz w Holandii (B. W. i port w R.). Ubezpieczony pracował tylko za granicą.

Spółka (...) wykazała w okresie objętym kontrolą ze strony organu rentowego w raportach imiennych oraz naliczyła składki na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za ubezpieczonych :

- J. P., wynagrodzenia z tytułu umowy o pracę za 07/2005 w kwocie 1 641,30 zł, za 08/2005 w kwocie 781,61 zł, za 02/2006 w kwocie 1226 zł, za 03/2006 w kwocie 949,16 zł, za 04/2006 w kwocie 1373,03 zł, za 05/2006 w kwocie 1797,71 zł, za 06/2006 w kwocie 1292,27zł, za 07/2006 w kwocie 1 954,03 zł, za 08/2006 w kwocie 2 423 zł, za 09/2006 w kwocie 1 938,40 zł, za 10/2006 w kwocie 1875,87zł, za 11/2006 w kwocie 2423 zł;

-

A. R., wynagrodzenia z tytułu umów o pracę za 07/2005 w kwocie 1797,71 zł, za 08/2005 w kwocie 1954,03 zł, za 09/2005 w kwocie 2099,93zł, za 10/2005 w kwocie 1719,55zł, za 11/2005 w kwocie 1 938.40 zł, za 12/2005 w kwocie 1563,23 zł, za 01/2006 w kwocie 1898,32 zł, za 02/2006 w kwocie 1839 zł, za 03/2006 w kwocie 1819,23 zł, za 04/2006 w kwocie 1373,03 zł, za 05/2006 w kwocie 1563,23 zł, za 06/2006 w kwocie 1776,87zł, za 07/2006 w kwocie 1954,03 zł, za 08/2006 w kwocie 1875,87 zł, za 09/2006 w kwocie 2019,17zł, za 10/2006 w kwocie 2032,19 zł, za 11/2006 w kwocie 2019,17 zł, za 12/2006 w kwocie 1954,03 zł, za 01/2007 w kwocie 2109,68 zł, za 02/2007 w kwocie 2242,29zł, za 03/2007 w kwocie 2278,45 zł, za 04/2007 w kwocie 2267,20 zł, za 05/2007 w kwocie 1 856,52 zł, za 06/2007 w kwocie 2432,90zł, za 07/2007 w kwocie 3 180,55 zł, za 08/2007 w kwocie 2109,68 zł, za 09/2007 w kwocie 2180 zł, za 10/2007 w kwocie 2655,22 zł, za 11/2007 w kwocie 2180 zł, za 12/2007 w kwocie 2402,53 zł, za 01/2008 w kwocie 2771,34 zł, za 02/2008 w kwocie 2805,59 zł, za 03/2008 w kwocie 2292,74 zł, za 04/2008 w kwocie 2463,93 zł, za 05/2008 w kwocie 2017,61 zł, za 06/2008 w kwocie 2463,93 zł, za 07/2008 w kwocie 2896,41 zł;

- K. W. wynagrodzenia z tytułu umów o pracę za 02/2006 w kwocie 437,86 zł, za 03/2006 w kwocie 1502,84 zł, za 04/2006 w kwocie 1 373,03 zł, za 05/2006 w kwocie 1 563,23 zł, za 06/2006 w kwocie 1 696,10 zł, za 07/2006 w kwocie 859,77, za 08/2006 w kwocie 1563,23 zł, za 09/2006 w kwocie 1453,80 zł, za 10/2006 w kwocie 1485,06 zł, za 11/2006 w kwocie 1534,57 zł, za 12/2006 w kwocie 859,77 zł, za 07/2007 w kwocie 1518,97 zł, za 08/2007 w kwocie 3210,70 zł, za 09/2007 w kwocie 2722,60 zł, za 10/2007 w kwocie 2109,68 zł, za 11/2007 w kwocie 174,10 zł, za 12/2007 w kwocie 2116,03 zł, za 01/2008 w kwocie 2017,61 zł, za 02/2008 w kwocie 2832,66 zł.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych poświadczył formularze E 101 w związku z oddelegowaniem do pracy na terenie Niemiec dla : J. P. na okres od 18 kwietnia 2005 r. do 17 kwietnia 2006 r., A. R. na okres od 30 maja 2005 r. do 31 grudnia 2005 r. i od 2 stycznia 2006 r. do 29 maja 2006 r. Pracodawca nie występował o poświadczenie formularzy E 101 dla K. W.. (...) sp. z o.o. w S. od 2007 r. zaprzestała występowania o poświadczenie formularzy E 101 dla pracowników kierowanych do pracy w innych krajach. Nastąpiło to po ustaleniu w toku kontroli prowadzonej przez organ rentowy, że płatnik występując o poświadczenie odnośnych formularzy podawał dane niezgodne z rzeczywistością. Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie wdrożył procedury unieważniającej wydane zaświadczenia E 101.

W tych okolicznościach faktycznych Sąd Okręgowy zważył, że odwołania J. P. i A. R. są częściowo uzasadnione, bezzasadnym okazało się natomiast odwołanie K. W.. Wobec niespornych ustaleń faktycznych co do treści umów o pracę łączących spółkę z odwołującymi się, okresów wykonywania na ich podstawie pracy za granicą oraz sposobu funkcjonowania w tym czasie spółki, spór w niniejszej sprawie sprowadzał się do kwestii prawnej, tj. jaki system zabezpieczenia społecznego - polski czy kraju obcego - powinien mieć zastosowanie do pracownika wykonującego pracę na zasadach wynikających z ustalonego stanu faktycznego; innymi słowy czy pracownik zatrudniony w Polsce, ale wykonujący pracę za granicą podlega ubezpieczeniu społecznemu obowiązującemu w Polsce. Podstawę prawną rozstrzygnięcia Sądu I instancji stanowiły przepisu art. 13 ust. 1 i 2, art. 14 ust. 1 lit.a Rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego w stosunku do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek oraz ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie. Powołując orzecznictwo ETS, Sądu Najwyższego oraz kierunek wykładni wskazanych przepisów unijnych przyjęty w decyzji nr 181 z dnia 13 grudnia 2000 r. Komisji Administracji do spraw Zabezpieczenia Społecznego, Sąd Okręgowy zważył, że jeżeli przedsiębiorca oddelegowujący, posiadający w określonym państwie członkowskim siedzibę, wykonuje wyłącznie czynności administracyjne (kadry, księgowość) to pracownik wysłany przez takie przedsiębiorstwo do innego państwa członkowskiego nie może być uznany za pracownika oddelegowanego. Warunek, według którego przedsiębiorca oddelegowujący zwykle (zasadniczo) prowadzi działalność na terytorium kraju oddelegowującego, nie oznacza jednak, że w kraju oddelegowującym działalność przedsiębiorstwa musi mieć charakter przeważający. Nie chodzi także o kryterium ilościowe, dotyczące osiąganego obrotu. Wymagane jest przede wszystkim faktyczne prowadzenie działalności w kraju oddelegowującym (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2010 r. II UK 379/09 LEX nr 611415). Jak ustalił Sąd I instancji w okresie objętym kontrolą działalność spółki (...) na terenie Polski sprowadzała się do prowadzenia wewnętrznej administracji. Oznacza to, że pracownicy spółki (...) wysłani przez nią do innego państwa członkowskiego nie mogą być uznani za pracowników oddelegowanych w rozumieniu przywołanych przepisów. Wbrew twierdzeniom pełnomocnika ubezpieczonego J. P. ani wymieniony ubezpieczony ani inny z odwołujących nie mogą być również uznani za osoby zatrudnione w dwóch krajach, bowiem nie świadczyli pracy w Polsce (przebywali na urlopach bezpłatnych).

Następnie odwołując się do treści art. 11 ust. 1 a) Rozporządzenia Rady (EWG) Nr 574/72 z dnia 21 marca 1972 r., w sprawie wykonywania rozporządzenia (EWG) nr 1408/71 w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie (Dz.U. UE. L. 72.74.1) Sąd Okręgowy dokonał oceny charakteru prawnego wydanych przez ZUS zaświadczeń ubezpieczenia w formularzach E 101 w związku z oddelegowaniem do pracy na terenie Niemiec dla J. P. na okres od 18 kwietnia 2005 r. do 17 kwietnia 2006 r. i dla A. R. na okres od 30 maja 2005 r. do 31 grudnia 2005 r. i od 2 stycznia 2006 r. do 29 maja 2006 r. i na tej podstawie uznał, że odwołania J. P. i A. R. są częściowo zasadne. Zgodnie bowiem z utrwaloną linią orzeczniczą Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości formularz E-101 jest wiążący dla instytucji ubezpieczenia społecznego i sądów pozostałych państw członkowskich, a decyzję o jego wycofaniu lub stwierdzeniu nieważności, może podjąć wyłącznie ta instytucja państwa członkowskiego, która go wydała. Konstytutywny charakter zaświadczenia E 101 potwierdził Europejski Trybunał Sprawiedliwości (ETS) w orzeczeniu z 10 lutego 2000 r. (sygn. akt. C-202/97 - Fitzwilliarn) oraz w wyroku z dnia 26 stycznia 2006 r. wydanym w sprawie C-2/05 (sprawie (...) przeciwko (...), Lex 226253). Wskazano, że ust. 7 lit. C Decyzji nr 181 z dnia 13 grudnia 2000 r. przewiduje możliwość cofnięcia lub unieważnienia formularza w razie kiedy wątpliwości co do stanu faktycznego, na podstawie którego oparto formularz, wyrazi strona przyjmująca. Według polskiego prawa, w szczególności na podstawie art. 83 a ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, decyzje ostateczne Zakładu, od których nie zostało wniesione odwołanie do właściwego sądu, mogą być z urzędu przez Zakład uchylone, zmienione lub unieważnione, na zasadach określonych w przepisach k.p.a. Przepis z art. 145 § 1 k.p.a. przewiduje natomiast katalog przyczyn wznowienia postępowania w sprawie zakończonej decyzją ostateczną. Sąd Okręgowy zaznaczył, że o tym, że formularz E-101, stanowiący poświadczenie dotyczące ustawodawstwa właściwego wydawanego na podstawie art. 11 rozporządzenia Rady Nr 574/72, stanowi władcze rozstrzygnięcie organu rentowego co do objęcia danych osób polskim systemem ubezpieczeń społecznych wypowiedział się też jednoznacznie Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 maja 2011 r. (sygn. akt I UK 403/10, LEX nr 863952). Ponadto Sąd meriti wskazał na utrwalony pogląd orzecznictwa, zgodnie z którym sądy są związane ostateczną decyzją administracyjną, o charakterze konstytutywnym oraz decyzją deklaratoryjną, wydaną w sprawie administracyjnej w znaczeniu materialnym, czyli sprawie wynikającej ze stosunków z zakresu prawa ubezpieczeń społecznych. W okolicznościach tej sprawy oznacza to, że dopóki w obrocie prawnym funkcjonuje - będące ostateczną decyzją ZUS – poświadczenie o stosowaniu polskich przepisów prawnych do ubezpieczonych J. P. i A. R., ZUS nie może ponownie analizować zasadności objęcia ich ubezpieczeniem społecznym za okresy wskazane w formularzach (bez uprzedniego wznowienia postępowania i uchylenia decyzji, ewentualnie unieważnienia formularza w trybie określonym w Decyzji nr 181). Zdaniem Sądu I instancji utrzymanie w mocy zaskarżonych decyzji (nawet po wyeliminowaniu z obrotu prawnego formularza E-101) godziłoby w słuszny interes pracownika, bowiem ubezpieczonym kwestionowany okres zatrudnienia nie zostałby zaliczony do okresu składkowego – z jednej strony z uwagi na wyłączenie ich z polskich ubezpieczeń społecznych, a z drugiej – wobec nieopłacenia składek do niemieckiej instytucji ubezpieczeniowej (czego nie można dokonać z mocą wsteczną). Zdaniem Sądu Okręgowego celem regulacji z art. 14 ust. 1 Rozporządzenia Rady nr 1408/07 była ochrona pracowników oddelegowanych przed negatywnymi skutkami, jakie mogą powstać na skutek realizacji zasady swobody świadczenia usług i przemieszczania się pracowników na terytorium państw Unii Europejskiej. W takiej sytuacji organ rentowy powinien rozważyć objęcie wymienionych ubezpieczeniem społecznym choćby na zasadach wynikających z art. 17 powoływanego Rozporządzenia (na zasadzie wyjątku).

Mając to wszystko na uwadze, w punktach I i II sentencji wyroku, w oparciu o przepis art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., Sąd Okręgowy zmienił zaskarżone decyzję, potwierdzając że w okresach objętych wystawionymi formularzami E - 101 ubezpieczeni J. P. i A. R. podlegali ubezpieczeniom społecznym oraz
na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. w pozostałym zakresie odwołania wymienionych ubezpieczonych oddalił z tych samych względów, co odwołanie ubezpieczonego K. W. (punkt III i IV wyroku).

O kosztach postępowania w odniesieniu do ubezpieczonych A. R. i K. W. Sąd I instancji orzekł w punkcie VII wyroku na podstawie akt. 98 k.p.c. w związku z § 11 ust. 2 i § 2 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, ustalającego stawkę minimalną w sprawach ubezpieczeniowych na kwotę 60 zł (Dz. U. 2002, nr 163, poz. 1349 ze zm). Wprawdzie ubezpieczony A. R. wygrał proces w części jednakże w zakresie tego sporu tylko organ rentowy wniósł o zwrot kosztów procesu. Uwzględniając wynik procesu (częściowe uwzględnienie odwołania) Sąd Okręgowy zniósł wzajemnie koszty procesu między organem rentowym a ubezpieczonym J. P. (pkt. VI wyroku). Ubezpieczony - tak jak organ rentowy - był bowiem reprezentowany w procesie przez zawodowego pełnomocnika.

Wyrok powyższy w części, to jest co do punktu I. i II. zaskarżył organ rentowy. W wywiedzionej apelacji skarżący zarzucił :

1.  naruszenie prawa materialnego, a mianowicie art. 13 ust. 1 oraz ust. 2a rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego w stosunku do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek oraz do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie — poprzez ich niezastosowanie;

2.  naruszenie przepisów postępowania, mające wpływ na treść rozstrzygnięcia, a w szczególności: art. 233 k.p.c. poprzez sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału przez przyjęcie, że płatnik - ubezpieczony wykazał okoliczności będące podstawą rozstrzygnięcia i art. 252 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie wobec ubezpieczonego, skutkujące przyjęciem, że nie jest on zobligowany do wykazania okoliczności którym gołosłownie zaprzecza.

Wskazując na powyższe podstawy apelacji, organ rentowy wniósł o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu oraz zwrot kosztów procesu według norm przepisanych.

Ubezpieczony J. P. wniósł o oddalenie apelacji oraz zasądzenie od organu rentowego zwrotu poniesionych kosztów procesu.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja organu rentowego nie zasługiwała na uwzględnienie. Sąd odwoławczy w pełni aprobuje ustalenia faktyczne Sądu I instancji oraz dokonane na ich podstawie rozważania prawne i argumentację, które w konsekwencji doprowadziły do negatywnego rozstrzygnięcia o żądaniu apelacji. W wyczerpującym i sporządzonym zgodnie z wymogami przepisu art. 328 § 2 k.p.c. uzasadnieniu wyroku Sąd Okręgowy określił dowody, na których się oparł i wyjaśnił podstawę prawną wyroku. Tezy uzasadnienia wyroku są prawidłowe i odpowiadają przepisom prawa materialnego, wskazując na stosowanie prawa procesowego zgodnie z k.p.c. Tym samym rozważania Sądu odwoławczego ograniczą się do zarzutów wyartykułowanych w apelacji, których zdaniem apelującego dopuścił się Sąd orzekający.

Pełnomocnik organu rentowego choć wskazał, że skarży wyrok Sądu I instancji w części, w jakiej Sąd Okręgowy zmienił objęte sporem decyzje organu rentowego w stosunku do J. P. oraz A. R. i sformułował zarzuty naruszenia art. 13 ust. 1 oraz ust. 2a rozporządzenia Rady nr 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego w stosunku do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek oraz członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie, jak również art. 233 k.p.c. i art. 252 k.p.c., to z treści sporządzonej przez niego apelacji nie wynika, aby podniesione uchybienia odniósł do okoliczności tej sprawy. Wywód uzasadnienia apelacji jest niezrozumiały w kontekście faktów, które były w toku postępowania przed Sądem I instancji niesporne, a nawet przyznane przez organ rentowy, jak również zastosowanych w sprawie podstaw prawnych rozstrzygnięcia. Co do zarzutów naruszenia prawa procesowego organ rentowy ograniczył się wyłącznie do ścisłego zacytowania przepisów wraz z orzecznictwem Sądu Najwyższego. Zarówno żądania apelacji, jak i jej uzasadnienie nie nawiązują jednak do konkretnych ustaleń faktycznych sprawy, ani zgromadzonych w niej dowodów, abstrahując od rzeczywistych motywów rozstrzygnięcia i jego uzasadnienia. Sam zaś zarzut naruszenia prawa materialnego nie koresponduje z głównym motywem skarżonego rozstrzygnięcia.

W sprawie nie ma sporu co do ustalenia, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych poświadczył formularze E 101 w związku z oddelegowaniem do pracy na terenie Niemiec dla J. P. na okres od 18 kwietnia 2005 r. do 17 kwietnia 2006 r. oraz A. R. na okres od 30 maja 2005 r. do 31 grudnia 2005 r. i od 2 stycznia 2006 r. do 29 maja 2006 r., jak też co do tego, że pracodawca nie występował o poświadczenie formularzy E 101 dla K. W.. Żadna ze stron nie kwestionowała, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie wdrożył żadnej procedury unieważniającej wydane zaświadczenia E 101. Z ustaleń Sądu Okręgowego wynika nadto bezspornie, że (...) sp. z o.o. w S. od 2007 r. zaprzestała występowania o poświadczenie formularzy E 101 dla pracowników kierowanych do pracy w innych krajach. Okoliczności te znajdują oparcie w pismach i dokumentach zgromadzonych w aktach składkowych poszczególnych ubezpieczonych i tych przedłożonych do akt sprawy sądowej, które nie budzą wątpliwości natury faktycznej, ani prawnej.

Uwzględniając powyższe niesporne ustalenia faktyczne – kluczowe w kontekście granic zaskarżenia – oczywiście chybione są zarzuty naruszenia prawa materialnego przez niezastosowanie art. 13 ust. 1 oraz ust. 2a rozporządzenia nr 1408/71. Sąd Okręgowy wspomniane przepisy wspólnotowe wyłożył w powiązaniu z oficjalną interpretacją dokonaną w przepisach wykonawczych i publikacjach wspólnotowych oraz zgodnie z wypracowaną na ich tle linią orzeczniczą.

Z dniem przestąpienia Polski do Unii Europejskiej zaczęły obowiązywać - w zakresie podlegania ubezpieczeniom społecznym cudzoziemców zatrudnionych w Polsce oraz Polaków zatrudnionych za granicą - przepisy prawa wspólnotowego, przede wszystkim - rozporządzenia Rady (EWG) Nr 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie, jak również rozporządzenia Rady (EWG) Nr 574/72 z dnia 21 marca 1972 r. w sprawie wykonywania ww. rozporządzenia. Przepisy powyższe zawierają reguły kolizyjne w zakresie zasad podlegania systemom ubezpieczeń społecznych i stały się integralną częścią polskiego porządku prawnego, bez konieczności ich implementacji. Aktualnie – we wskazanym powyżej zakresie – obowiązuje rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego oraz rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczące wykonywania ww. rozporządzenia nr 883/2004. Mając jednak na uwadze, że stosownie do art. 91 rozporządzenia nr 883/2004 weszło ono w życie dwudziestego dnia po jego opublikowaniu w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej, ale stosowane jest dopiero od dnia wejścia w życie rozporządzenia wykonawczego, tj. rozporządzenia nr 987/2009, co miało miejsce z dniem 1 maja 2010 r. należy uznać, że w stanie faktycznym niniejszej sprawy zastosowanie znajdą jeszcze przepisy rozporządzenia Nr 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 r. oraz rozporządzenia Nr 574/72 z dnia 21 marca 1972 r. Sporne okresy pracy A. R. oraz J. P. za granicą miały bowiem miejsce w latach 2005 - 2008.

Trafnie zatem argumentował Sąd I instancji, że zgodnie z zasadą ogólną wyrażoną w art. 13 ust. 1 rozporządzenia Nr 1408/71 osoby, do których stosuje się rozporządzenie, podlegają ustawodawstwu tylko jednego państwa członkowskiego, a zgodnie z przepisem z art. 13 ust. 2 lit. a czynnikiem decydującym jest miejsce wykonywania pracy (tzw. zasada lex loci laboris). Od zasady tej istnieją jednak wyjątki, które dotyczą między innymi pracowników delegowanych (art. 14 ust. 1 lit. a rozporządzenia 1408/71). Dokumentem potwierdzającym, że w stosunku do delegowanego pracownika w dalszym ciągu mają zastosowanie przepisy ubezpieczeniowe kraju wysyłającego, chociaż wykonuje on pracę w innym państwie jest formularz E 101 (zaświadczenie dotyczące ustawodawstwa właściwego) wystawiany przez właściwą wyznaczoną w przepisach instytucję, którą w Polsce jest Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

Sąd Apelacyjny, tak samo jak Sąd I instancji w pełni podzielił ocenę charakteru prawnego zaświadczenia dotyczącego ustawodawstwa właściwego wyrażoną w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 2010 r., z którego wynika, że wydanie, jak i odmowa wydania przez ZUS zaświadczenia dotyczącego ustawodawstwa właściwego – formularza E 101, następuje w drodze decyzji, gdyż jest to rozstrzygnięcie władcze organu co do objęcia, względnie odmowy objęcia pracownika delegowanego polskim ubezpieczeniem społecznym w danym okresie (II UZP 2/10, OSNP 2010/17-18/216). Również w wyroku z dnia 19 maja 2011 r., I UK 403/10 (LEX nr 863952) Sąd Najwyższy potwierdził, że wydanie, jak również odmowa wydania poświadczenia ustawodawstwa właściwego na podstawie art. 11 rozporządzenia Nr 574/72 (wykonującego rozporządzenia Nr 1408/71) stanowią rozstrzygnięcie - odpowiednio co do objęcia, względnie odmowy objęcia pracownika polskim systemem ubezpieczeń społecznych. Słusznie przy tym zauważył Sąd I instancji odwołując się do orzecznictwa Sądu Najwyższego, że poświadczenie ustawodawstwa właściwego (formularz E 101), uznawane za decyzję deklaratywną, posiada moc wiążącą również dla sądu rozstrzygającego kwestię, czy dany pracownik wykonywał pracę za granicą w ramach oddelegowania, czy też w ramach podróży służbowej (w kwestii związania sądu decyzjami deklaratoryjnymi por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 10 czerwca 2008 r., I UK 376/07, OSNP 2009 nr 21-22, poz. 295 oraz z dnia 29 stycznia 2008 r., I UK 173/07, OSNP 2009 nr 5-6, poz. 78). Inaczej rzecz ujmując, w takiej sytuacji ZUS wypowiada się władczo co do objęcia danych osób polskim systemem ubezpieczeń społecznych. Tego rodzaju zaświadczenie nie jest zatem „zwykłym” zaświadczeniem, a decyzją deklaratywną, do wydania której podstawę prawną stanowi art. 83 ust. 1 pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych z 1998 r., zgodnie z którym Zakład wydaje decyzje w zakresie indywidualnych spraw dotyczących w szczególności przebiegu ubezpieczeń społecznych. Dopóki zatem istnieje ważne poświadczenie o stosowaniu polskich przepisów prawnych do pracowników zatrudnionych za granicą, dopóty sąd rozpoznający sprawę jest związany tą decyzją ostateczną. Oznacza to, że sąd nie może kontrolować jej prawidłowości. Należy również zwrócić uwagę na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 września 2011 r., I UK 84/11 (LEX nr 1102996) wyraźnie artykułujący, że zaświadczenie wydane przez instytucję danego Państwa Członkowskiego musi być uwzględniane przez właściwą instytucję oraz sądy innego Państwa Członkowskiego dopóki nie zostanie wycofane lub nie zostanie stwierdzona jego nieważność.

Sąd Apelacyjny aprobuje przedstawiony powyżej pogląd zwłaszcza, że jak trafnie zauważył Sąd Okręgowy również Europejski Trybunał Sprawiedliwości w orzeczeniu z dnia 10 lutego 2000 r. w sprawie C-202/97 (...)przeciwko (...), ECR 2000, s. I-883; Monitor Prawniczy 2005 nr 3-dodatek) orzekł, że jeżeli zaświadczenie o ustawodawstwie właściwym nie zostało cofnięte albo uznane za nieważne, instytucja zarządzająca ubezpieczeniami społecznym w kraju, do którego dany pracownik został oddelegowany musi uwzględnić fakt, że ten pracownik przynależy już do systemu ubezpieczeń społecznych kraju, z którego został on czasowo oddelegowany. Oznacza to, że instytucje danego państwa członkowskiego są związane danymi zawartymi w formularzu E 101, dopóki formularz ten nie zostanie wyeliminowany z obrotu prawnego przez właściwy organ państwa wysyłającego. Decydującym argumentem dla Trybunału był przepis art. 10 Traktatu o utworzeniu Wspólnoty Europejskiej, mówiący o obowiązku przestrzegania i realizacji postanowień Traktatu i zabraniający jednocześnie podejmowania działalności sprzecznych z ideami Traktatu, mogących zaszkodzić realizacji jego postanowień, Trybunał na gruncie rozpoznawanej sprawy, z powyższego przepisu wywiódł – ciążący na instytucjach państwa wysyłającego pracowników i wystawiającego zaświadczenie – obowiązek dokładnego zbadania, czy istnieją przesłanki wystawienia takiego zaświadczenia, zagrożony sankcją z art. 226 lub 227 TWE. Zdaniem ETS, istnienie obowiązku kontroli, za nieprzestrzeganie którego przewidziane są konkretne konsekwencje sprawia, iż wystawiane zaświadczenia są wiarygodne, a zatem nie ma podstaw, aby je kwestionować bez porozumienia z instytucją, która je wystawiła. Stanowisko takie zostało powielone również w orzeczeniach Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej: z dnia 11 listopada 2004 r. w sprawie C-372/02 ((...) przeciwko (...)) oraz z dnia 26 stycznia 2006 r. w sprawie C-2/05 (...) przeciwko (...), wyrok Trybunału z dnia 26 stycznia
2006 r.).

Sąd Apelacyjny podkreśla, że – jak wynika ze szczegółowej analizy akt, w tym stanowiska organu rentowego – w stosunku do A. R. oraz J. P. ZUS wydał zaświadczenia dotyczące ustawodawstwa właściwego (ustawodawstwa polskiego) na podstawie przedłożonych przez pracodawcę – wnioskodawcę informacji w celu poświadczenia formularza E 101. Powyższa okoliczność – niezależnie od faktu, czy ZUS, zgodnie z ciążącym na nim obowiązkiem, dokonał kontroli deklarowanych przez pracodawcę danych, stanowiących podstawę poświadczenia formularza E 101, a odwołujący się rzeczywiście mieli wówczas status pracowników oddelegowanych, przesądza, że w niniejszym postępowaniu Sąd jest związany tą decyzją i nie może kontrolować jej prawidłowości. Niezależnie zatem od tego, czy kwalifikacja statusu ubezpieczonych jako pracowników oddelegowanych była błędna - bez uchylenia, zmiany bądź unieważnienia decyzji o podleganiu ustawodawstwu właściwemu, jest ona dla Sądu wiążąca.

Podkreślenia przy tym wymaga, że w okolicznościach tej sprawy nie ma podstaw do stwierdzenia, że objęte sporem decyzje zmieniały, uchylały lub unieważniły decyzje o wydaniu formularzy E 101. Żadna z zaskarżonych w sprawie decyzji ani w swym uzasadnieniu, ani w podstawie prawnej nie wskazywała przesłanek i trybu ponownego rozpatrywania sprawy, tak jakby rozstrzygała w przedmiocie podlegania przez J. P. i A. R. polskiemu systemowi ubezpieczeń społecznych po raz pierwszy. Poza tym, jak wynika z sentencji decyzji i ich uzasadnienia, obejmują one nie tylko okres tożsamy z okresem oznaczonym w formularzach E 101, ale także okres następujący po tej dacie. Mając na uwadze to wszystko, Sąd odwoławczy podzielił stanowisko Sądu I instancji, że brak odrębnej decyzji zmieniającej, unieważniającej lub uchylającej decyzję o wydaniu zaświadczenia na formularzu E 101 powoduje, że Sąd związany jest poświadczeniem okresu ubezpieczenia określonym w tym formularzu. Ponieważ organ rentowy nie wykazał nieważności takiego zaświadczenia (nie przedstawił aby w formie decyzji zaświadczenie to anulował), to obecnie Sąd mógł jedynie potwierdzić okoliczności z niego wynikające. W dacie wydania zaskarżonych decyzji, co do części objętych nimi okresów istniały już ostateczne i prawomocne decyzje (zaświadczenia E 101), natomiast co do pozostałej części okresów takich zaświadczeń nie było. Zakres przedmiotowy i podmiotowy zaskarżonych decyzji, wykluczał w tej sprawie weryfikacje zaświadczeń E 101. Organ rentowy oraz sądy rozpoznające odwołania nie mogą ponownie analizować zasadności objęcia ubezpieczeniem społecznych za okresy wskazane w formularzach, bez uprzedniego wznowienia postępowania i uchylenia decyzji, ewentualnie unieważnienia formularza w trybie określonym przepisami. Zgodnie z przytoczonymi podstawami prawnymi i ich wykładnią Sąd I instancji prawidłowo zatem zmienił zaskarżone decyzje, w zakresie w jakim związany był ustaleniami wynikającymi z zaświadczeń E 101 i w pozostałym zakresie odwołania oddalił.

Dochodząc do powyższych wniosków Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 385 k.p.c., apelację organu rentowego oddalił.

Rozstrzygnięcie o kosztach procesu apelacyjnego Sąd Odwoławczy oparł na podstawie art. 108 § 1 k.p.c., przy zastosowaniu zasady wyrażonej w art. 98 k.p.c. Zgodnie z powołaną zasadą odpowiedzialności za wynik - art. 98 § 1 k.p.c. - strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony, (koszty procesu). W ocenie Sądu Apelacyjnego niezbędny nakład pracy pełnomocnika J. P., jak również charakter sprawy, wkład jego pracy w przyczynienie się do wyjaśnienia i rozstrzygnięcia sprawy uzasadniały przyznanie wynagrodzenia jedynie w stawce minimalnej, tj. w kwocie 120 zł, zgodnie z treścią § 2 ust. 1 i 2 w zw. z § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu, (Dz. U z 2002 r., nr 163, poz. 1349 ze zm.).

SSO del. Beata Górska SSA Zofia Rybicka - Szkibiel SSA Urszula Iwanowska