Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 stycznia 2020 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie IX Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 8 stycznia 2020 r. w Olsztynie

na rozprawie

sprawy z powództwa H. G. (1)

przeciwko A. M.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda i pozwanej od wyroku Sądu Rejonowego w Olsztynie

z dnia 19 lipca 2019 r., sygn. akt X C 3902/17,

I. odrzuca apelację powoda od punktu I zaskarżonego wyroku,

II. zmienia zaskarżony wyrok w punkcie II w ten sposób, że ponad należność zasądzoną od pozwanej na rzecz powoda w punkcie I wyroku, zasądza dodatkowo kwotę 990,45 (dziewięćset dziewięćdziesiąt 45/100) zł, oddalając powództwo w pozostałej części,

III. oddala apelację powoda w pozostałym zakresie,

IV. oddala apelację pozwanej w całości,

V. nie obciąża pozwanej kosztami procesu na rzecz powoda za instancję odwoławczą,

VI. przyznaje radcy prawnemu J. W. od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Olsztynie wynagrodzenie w kwocie 1.200 (jeden tysiąc dwieście) zł, powiększone o należny podatek VAT, tytułem pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu w postępowaniu apelacyjnym,

VII. przyznaje adwokat A. P. od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Olsztynie wynagrodzenie w kwocie 1.200 (jeden tysiąc dwieście) zł, powiększone o należny podatek VAT, tytułem pomocy prawnej udzielonej pozwanej z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

Mirosław Wieczorkiewicz Jacek Barczewski Paweł Juszczyszyn

Sygn. akt IX Ca 1352/19

UZASADNIENIE

Powód H. G. (2) wniósł o zasądzenie od pozwanej A. M. kwoty 9.522,12 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 7 sierpnia 2017 r. do dnia zapłaty oraz o wydanie nieruchomości. W uzasadnieniu podał, że Sąd Rejonowy w Olsztynie przysądził na jego rzecz własność lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w O. oraz nakazał A. M. wydanie tego lokalu. Pozwana nadal zajmuje lokal, nie zapłaciła też żądanej przez powoda kwoty 8.000 zł z tytułu bezumownego korzystania z lokalu. Ponadto pozwana nie uiszcza kosztów na rzecz wspólnoty mieszkaniowej, które od stycznia 2017 r. do sierpnia 2017r. wyniosły 1.544,22 zł.

Pozwana wniosła o oddalenie powództwa podnosząc, iż jej sytuacja finansowa nie pozwala na zaspokojenie żądań powoda, który wiedział, że kupuje mieszkanie z lokatorem. Pozwana podała, że jest osobą samotną, starszą i cierpiącą na szereg schorzeń, ze znacznym stopniem niepełnosprawności. Podniosła nadto, że nie ma się gdzie wyprowadzić.

Pismem wniesionym w dniu 28 maja 2018 r. powód rozszerzył powództwo wnosząc o zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kwoty 19.209,64 zł z odsetkami za opóźnienie:

- od kwoty 9.522,12 zł od dnia 17 sierpnia 2017 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 9.687,52 zł od dnia rozszerzenia powództwa do dnia zapłaty.

Powód podał, że na kwotę dochodzoną pozwem składa się kwota 17.000 zł tytułem odszkodowania odpowiadającego wysokości czynszu, jaki powód mógłby otrzymać z tytułu najmu lokalu tj. czynszu w kwocie 1.000 zł miesięcznie za okres 17 miesięcy (od stycznia 2017 r. do maja 2018 r. włącznie). Na kwotę należności głównej składa się nadto kwota 2.209,64 zł z tytułu kosztów, jakie powód uiścił na rzecz wspólnoty mieszkaniowej za utrzymanie lokalu. Kwota ta wyniosła od stycznia 2017 r. do chwili wniesienia pisma 2.593,64 zł, ale pozwana wpłaciła na rzecz powoda kwotę 384 zł, zatem powód dochodzi odszkodowania uzupełniającego w kwocie 2.209,64 zł.

Pismem wniesionym w dniu 17 czerwca 2019 r. powód cofnął powództwo ze zrzeczeniem się roszczenia co do kwoty po 390 zł miesięcznie za okres od stycznia 2017 r. do maja 2018 r. tj. łącznie co do kwoty 6.630 zł. Ponadto rozszerzył powództwo ponad pozostałą żądaną kwotę i wniósł o zasądzenie kwoty 20.509,64 zł z ustawowymi odsetkami:

- od kwoty 7.089,64 zł od dnia 17 sierpnia 2017 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 5.490 zł od dnia 28 maja 2018 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 7.930 zł od dnia rozszerzenia powództwa dokonanego pismem wniesionym dnia 17 czerwca 2019 r. do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu pisma powód podał, że podtrzymuje roszczenie w zakresie kwoty 610 zł miesięcznie za okres 17 miesięcy tj. od stycznia 2017 r. do maja 2018 r., co daje łącznie kwotę 10.370 zł oraz w zakresie odszkodowania uzupełniającego w kwocie 2.209,64 zł i od tej kwoty powód wnosi o zasądzenie odsetek ustawowych:

- od kwoty 7.089,64 zł (8 miesięcy x 610 zł + 2.209,64 zł) od dnia 17 sierpnia 2017 r. (tj. wezwania do zapłaty) do dnia zapłaty,

- od kwoty 5.490 zł (9 miesięcy x 610 zł) od dnia 28 maja 2018 r. (tj. pierwszego rozszerzenia powództwa) do dnia zapłaty.

Ponadto podał, że wynosi o zasądzenie kwoty 7.930 zł tytułem odszkodowania odpowiadającego wysokości czynszu, jaki powód mógłby otrzymać z tytułu najmu lokalu w wysokości po 610 zł miesięcznie za okres 13 miesięcy tj. od czerwca 2018 r. do czerwca 2019 r. włącznie. Kwoty 7.930 zł od powód domaga się z odsetkami ustawowymi od dnia rozszerzenia powództwa dokonanego pismem wniesionym dnia 17 czerwca 2019 r. do dnia zapłaty.

Pełnomocnik powoda wniósł o przyznanie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych w wysokości 150 %, oświadczając, że nie zostały one pokryte w całości ani w części.

Wyrokiem z dnia 19 lipca 2019r. Sąd Rejonowy w Olsztynie w pkt: I zasądził od pozwanej A. M. na rzecz powoda H. G. (1) kwotę 14.423,55 zł z ustawowymi odsetkami: - od kwoty 393,55 zł za okres od dnia 17 sierpnia 2017 r. do dnia zapłaty, - od kwoty 314,83 zł za okres od dnia 17 sierpnia 2017 r. do dnia zapłaty, - od kwoty 295,17 zł za okres od dnia 20 września 2018 r. do dnia zapłaty, - od kwoty 5.490 zł za okres od dnia 20 września 2018 r. do dnia zapłaty, - od kwoty 7.930 zł za okres od dnia 4 lipca 2019 r. do dnia zapłaty; w pkt II w pozostałej części powództwo o zapłatę oddalił; w pkt III umorzył postępowanie w pozostałym zakresie; w pkt IV nie obciążył pozwanej kosztami procesu; w pkt V nie obciążył stron kosztami sądowymi; w pkt VI przyznał pełnomocnikowi z urzędu powoda w osobie r.pr. J. W. kwotę 3.600 zł powiększoną o należny podatek VAT, tytułem wynagrodzenia, którą nakazuje wypłacić ze Skarbu Państwa – Sąd Rejonowy w Olsztynie; w pkt VII przyznał pełnomocnikowi z urzędu pozwanej w osobie adw. A. P. kwotę 3.600 zł powiększoną o należny podatek VAT, tytułem wynagrodzenia, którą nakazuje wypłacić ze Skarbu Państwa – Sąd Rejonowy w Olsztynie.

Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia faktyczne:

Postanowieniem z dnia 30 grudnia 2016 r., wydanym w sprawie X Co 27/15 Sąd Rejonowy w Olsztynie przysądził na rzecz H. G. (2) prawo własności lokalu mieszkalnego położonego w O. przy ul. (...), objętego księgą wieczystą nr (...). Jednocześnie Sąd nakazał dłużniczce A. M. wydanie przedmiotowej nieruchomości (pkt II). Pozwana wniosła zażalenie na przedmiotowe postanowienie, które Sąd Okręgowy w Olsztynie oddalił postanowieniem wydanym na posiedzeniu niejawnym w dniu 22 czerwca 2017r., IX Cz 447/17, które zostało pozwanej doręczone w dniu 11 lipca 2017 r.

Pozwana pomimo tego nie opuściła przedmiotowej nieruchomości i zajmuje ją nadal. Powód uiścił na rzecz wspólnoty mieszkaniowej w okresie od stycznia 2017 r. do maja 2019 r. kwotę 2.593,64 zł z tytułu opłat związanych z nieruchomością wspólną, z czego pozwana zapłaciła na jego rzecz kwotę 384 zł. Pismem z dnia 7 sierpnia 2017 r., doręczonym w dniu 16 sierpnia 2017 r., powód wezwał pozwaną do zapłaty na jego rzecz kwoty 8.000 zł z tytułu korzystania z lokalu oraz zawarcie umowy najmu z czynszem po 1.000 zł miesięcznie, na co pozwana nie przystała.

Wyrokiem z dnia 24 września 2018 r. wydanym w sprawie X C 1845/18 Sąd Rejonowy w Olsztynie oddalił powództwo A. M. o ustalenie prawa do lokalu socjalnego.

Wysokość średniej stawki czynszu najmu, jaką można było uzyskać z tytułu wynajmu lokalu położonego w O. przy ul. (...) w okresie od 1 stycznia 2017 r. do końca stycznia 2019 r. wynosiła 610 zł miesięcznie.

Pozwana jest osobą w starszym wieku (74 lata), cierpiącą na wiele schorzeń. Wydano co do niej orzeczenie o znacznym stopniu niepełnoprawności na stałe. Pozwana w przedmiotowym lokalu zamieszkuje sama, nie ma bliższej rodziny. Pobiera emeryturę, która po potrąceniach z powodu egzekucji wynosi 1.217,98 zł.

W ocenie Sądu I instancji powództwo co do zasady zasługiwało na uwzględnienie, co do wysokości zaś w części.

W pierwszej kolejności Sąd stwierdził że przepis art. 18 ust. 1 i 2 ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego, na którym powód swoje opierał żądanie dotyczy jedynie osób, które kiedyś były lokatorami. Zgodnie z przepisem art. 2 ust. 1 pkt 1 powołanej ustawy przez lokatora należy rozumieć najemcę lokalu lub osobę używającą lokal na podstawie innego tytułu prawnego niż prawo własności. Pozwanej przysługiwało zaś uprzednio prawo odrębnej własności lokalu. Pozwana, jako była właścicielka nie jest zatem objęta hipotezą tego przepisu.

Poza sporem było jednak, że po przysądzeniu własności na rzecz powoda lokal ten zajmuje nie uiszczając z tego tytułu na rzecz powoda żadnego wynagrodzenia. Zgodnie z regulacją art. 225 k.c. w zw. z art.224 § 2 k.c., samoistny posiadacz w złej wierze jest obowiązany do uiszczenia właścicielowi wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z rzeczy.

W ocenie Sądu mając na względzie, że powódka zaskarżyła postanowienie o przysądzeniu własności na rzecz powoda, które zostało rozpoznane na posiedzeniu niejawnym za moment relewantny dla przyjęcia zmiany kwalifikacji posiadania na posiadanie w złej wierze należy przyjąć – doręczenie pozwanej odpisu postanowienia o oddaleniu jej zażalenia z pouczeniem, że orzeczenie jest prawomocne i nie podlega już dalszemu zaskarżeniu. Nastąpiło to w dniu 11 lipca 2017 r.

Mając powyższe na względzie Sąd uznał, że w zakresie objętym żądaniem pozwu roszczenie za bezumowne korzystanie z lokalu przysługuje powodowi za okres od 12 lipca 2017r. do czerwca 2019 r.

Wysokość należnego powodowi wynagrodzenia Sąd ustalił na podstawie opinii biegłego z zakresu szacowania nieruchomości P. S. na kwotę 610 zł miesięcznie.

Sąd wskazał, iż to na powodzie spoczywał ciężar dowodu, że oprócz czynszu ustalonego przez biegłego na 610 zł miesięcznie powód uzyskałby na podstawie stosunku najmu dodatkowo koszty, jakie jako właściciel obowiązany jest płacić na rzecz wspólnoty mieszkaniowej. Jednak zdaniem Sądu okoliczności tej powód nie wykazał. Ponadto powód nie przedstawił żadnej specyfikacji poniesionych kosztów w poszczególnych okresach poprzestając na wskazaniu ogólnej kwoty, jaką zapłacił za dany okres. Wobec powyższego Sąd w tym zakresie ( kwota 2.209,64 zł) powództwo oddalił.

Reasumując z tytułu wynagrodzenia za bezumowne korzystanie Sąd zasądził kwotę obejmującą okres od 12 lipca 2017 r. do sierpnia 2017 r. w kwocie 1.003,55 zł (393,55 zł + 610 zł), za okres od września 2017 r. do maja 2018 r. w kwocie 5.490 zł oraz za okres od czerwca 2018 r. do czerwca 2019 r. kwotę 7.930 zł co łącznie daje kwotę zasądzoną w punkcie I wyroku tj. 14.423,55 zł, zaś w pozostałym zakresie Sąd powództwo oddalił.

Sąd zasądził odsetki od poszczególnych kwot mając na uwadze daty doręczenia pozwanej wezwań o zapłatę.

Mając na uwadze, że powód cofnął powództwo o wydanie nieruchomości Sąd umorzył postępowanie w tej części na podstawie art. 355 k.p.c.

Sąd nie podzielił stanowiska pozwanej, iż dochodzenie przez powoda wynagrodzenia za bezumowne korzystanie jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Sąd zwrócił uwagę, że zgodnie z ugruntowanym stanowiskiem orzecznictwa, nie może skutecznie powoływać się na art. 5 k.c. ten, kto sam narusza zasady współżycia społecznego. Powódka posiada nieruchomość powoda w złej wierze, nie uiszczając z tego tytułu dobrowolnie na jego rzecz wynagrodzenia. Tym samym narusza zasady współżycia społecznego.

Sąd wskazał, że powódka jest osobą w starszym wieku, schorowaną i samotną. Okoliczności te jednak w tym przypadku nie mogą stanowić uzasadnienia dla uznania słuszności zarzutu pozwanej. Sąd zauważył, że emerytura powódki aktualnie już jest obciążona potraceniami z tytułu egzekucji sądowej do maksymalnej kwoty wolnej od zajęcia, zatem na skutek ewentualnej przymusowej egzekucji zasądzonych w przedmiotowej sprawie świadczeń jej sytuacja finansowa nie ulegnie zmianie. Ponadto również powód znajduje się w trudnej sytuacji finansowej, co stało się powodem zwolnienia go od kosztów w przedmiotowym postępowaniu. W świetle powyższego brak było podstaw do zastosowania przepisu art.5 k.c. w przedmiotowej sprawie.

O kosztach pomocy prawnej udzielonej z urzędu powodowi Sąd orzekł na podstawie § 4 ust. 1 i 2 w zw. z § 8 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu oraz rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu przyznając z tego tytułu pełnomocnikom kwoty po 3.600 zł powiększone o należny podatek VAT. Sąd miał na względzie nakład pracy pełnomocników stron wynikający z liczby rozpraw i sporządzonych pism procesowych, wartość przedmiotu sporu oraz stopień jej zawiłości.

Z uwagi na to, że nadal istnieją przesłanki, które stały się powodem zwolnienia stron od kosztów sądowych Sąd zwolnił ich od nich, zaś powódki na podstawie art. 102 k.p.c. nie obciążył kosztami procesu mając na względzie jej trudną sytuację życiową i finansową.

Powyższy wyrok zaskarżyły apelacją obie strony.

Pozwana zaskarżyła wyrok w części tj. co do pkt I zasądzającego od pozwanej na rzecz powoda kwotę 14.423,55 zł z ustawowymi odsetkami.

Zaskarżonemu orzeczeniu zarzuciła:

I.  naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na treść wyroku tj. art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., poprzez dowolną ocenę zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, a w konsekwencji sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału, polegającą na:

a)  uznaniu, że powód znajduje się w równie złej sytuacji finansowej co pozwana, podczas gdy powód posiadał środki na zakup lokalu mieszkalnego położonego w O. przy ul. (...), który był uprzednio własnością pozwanej, a który utraciła wskutek przeprowadzenia egzekucji z nieruchomości;

b)  uznaniu, że pozwana nie uiszczając dobrowolnie wynagrodzenia na rzecz powoda narusza zasady współżycia społecznego, podczas gdy nieuiszczanie wynagrodzenia nie zależy od woli pozwanej, nie sposób zatem mówić o dobrowolności działania gdy pozwana nie posiada żadnych środków, które mogłaby przeznaczyć na uiszczanie wynagrodzenia na rzecz powoda;

c)  błędnym uznaniu, że z powodu obciążenia emerytury pozwanej do maksymalnej kwoty wolnej od zajęcia jej sytuacja nie ulegnie zmianie na skutek przymusowej egzekucji zasądzonych w przedmiotowej sprawie świadczeń, podczas gdy wysokość kwoty otrzymywanej przez pozwaną po odliczeniu zajęcia komorniczego wynosi do wypłaty jedynie 1 217,98 zł, a biorąc pod uwagę konieczność comiesięcznego uiszczania czynszu za przedmiotowy lokal oraz konieczność ponoszenia dużych kosztów leczenia nowotworu, nadciśnienia tętniczego, astmy, choroby serca, uszkodzonej łąkotki oraz więzadeł w lewej nodze, a także narządu wzroku należy uznać, że pozwana posiadana znikome środki na swoje utrzymanie, a stan ten będzie utrzymywał się do końca jej życia jeżeli zostanie od niej na rzecz powoda zasądzona kwota tytułem wynagrodzenia za bezumowne zajmowanie przedmiotowego lokalu;

II.  naruszenie prawa materialnego tj. art. 5 k.c. poprzez jego niezastosowanie z powodu uznania, iż w przedmiotowej sprawie nie zachodzi wyjątkowy przypadek uzasadniający zastosowanie ww. artykułu, podczas gdy sytuacja w jakiej znalazła się pozwana jest sytuacją wyjątkową, jest ona bowiem osobą starszą, borykającą się z szeregiem chorób, m.in. z nowotworem, nadciśnieniem tętniczym, astmą, chorobą serca, chorobą narządu wzroku czy uszkodzeniem łąkotki i więzadeł w lewej nodze, co generuje znaczne koszty leczenia, jej emerytura wynosi jedynie 1.217,98 zł, a także pozbawiona je^st ona jakiejkolwiek pomocy i z tego względu sytuacja ta wymaga zastosowania środków mających na celu zapobieganie stosowania prawa w sposób schematyczny oraz ochronę konstytucyjnie zagwarantowanych wolności i praw człowieka takich jak godność człowieka oraz prawo do godnego życia.

W oparciu o powyższe zarzuty pozwana wniosła o:

1.  zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa o zapłatę;

2.  zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów postępowania apelacyjnego;

3.  zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz Kancelarii Adwokackiej adw. A. P. kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu w postępowaniu przed Sądem drugiej instancji. Koszty te nie zostały opłacone w całości ani w części.

Powód wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz pełnomocnika powoda kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu w postępowaniu przed Sądem II instancji , które nie zostały opłacone w całości ani w części.

Powód również zaskarżył wyrok w części tj.:

- co do punktu I tego wyroku, jednak wyłącznie w zakresie dat początkowych od których obliczone zostały należne powodowi odsetki;

- co do punku II tego wyroku, oddalającego powództwo co do kwoty 6.086,09 zł;

- co do punku IV tego wyroku, nie obciążającego pozwanej kosztami procesu.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:

1)  naruszenie prawa materialnego, tj. przepisu art. 18 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego, poprzez ich błędne niezastosowanie, polegające na przyjęciu, że w okolicznościach niniejszej sprawy przepisy te mają zastosowanie wyłącznie do lokatora, tj. najemcy lokalu lub osoby używającą lokal na podstawie innego tytułu prawnego niż prawo własności, podczas gdy w okolicznościach niniejszej sprawy pozwana jest osobą zajmującą lokal bez tytułu prawnego, do której zastosowanie mają przepisu art. 18 ust. 1 i 2 ww. ustawy.

2)  naruszenie przepisów postępowania, które miało istotne znaczenia dla rozstrzygnięcia, tj. przepisu art. art. 102 k.p.c. poprzez jego błędne zastosowanie i nieobciążenie pozwanej kosztami postępowania, tj. uiszczoną przez powoda opłatą od pozwu, podczas gdy w okolicznościach spawy pozwana winna zostać obciążona tymi kosztami.

W oparciu o podnoszone zarzuty pozwany domagał się:

1)  zmiany zaskarżonego wyroku poprzez:

a)  zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kwoty 6.086,09 zł;

b)  zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda odsetek od kwoty:

-

7.089,64 zł od dnia 17.08.2017 r. do dnia zapłaty;

-

5.490 zł od dnia 28.05.2018r. do dnia zapłaty;

-

7.930 zł od dnia 04.07.2019 r. do dnia zapłaty.

c)  zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kosztów postępowania przed Sądem I instancji, tj. kwoty uiszczonej przez powoda opłaty od pozwu;

2)  zasądzenia od Skarbu Państwa na rzecz pełnomocnika powoda kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu w postępowaniu przez Sądem drugiej instancji, które nie zostały opłacone w całości ani w części.

Pozwana wniosła o oddalenie apelacji powoda, zasądzenie na rzecz pozwanej kosztów postępowania apelacyjnego oraz zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz adw. A. P. kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu w postępowaniu przed Sądem II instancji gdyż koszty te nie zostały opłacone w całości ani w części.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja powoda okazała się częściowo zasadna, natomiast apelacja pozwanej nie zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy podziela ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd I instancji, jak również zasadniczo przyjętą podstawę prawną uwzględnienia powództwa, jednakże z zastrzeżeniem konieczności korekty wysokości należnej powodowi kwoty z tytułu bezumownego korzystania z lokalu.

Za bezpodstawny uznać należało zarzut naruszenia art. 18 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego.

Zgodnie z przepisem art. 18 ust. 1 powołanej powyżej ustawy, osoby zajmujące lokal bez tytułu prawnego są obowiązane do dnia opróżnienia lokalu co miesiąc uiszczać odszkodowanie.

Uwzględnienie wykładni systemowej skłania do konkluzji, że chodzi o osoby, które miały wcześniej tytuł do lokalu, a zatem były lokatorami w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 1 tejże ustawy (tak Zoll, Olczyk, Pecyna , Ustawa o ochronie praw lokatorów, s. 235; M. Olczyk , Sytuacja prawna, s. 288 i n.; Doliwa , Prawo mieszkaniowe, 2015, art. 18 OchrLokU, Nb 3; J. Misztal-Konecka , Odpowiedzialność, s. 1195–1196; zob. też uchw. SN z 15.11.2001 r., III CZP 66/01, OSNC 2002, Nr 9, poz. 109).

Przepis art. 18 jest umieszczony po normach regulujących opróżnienie lokalu, należy zatem do systemu reguł określających jeden z filarów ochrony lokatora i reguluje jedynie te wypadki, gdy osobom zajmującym lokal przysługiwał tytuł do lokalu, który następnie wygasł. Nie ma podstaw, aby w tym wypadku zakres stosowania tego przepisu był szerszy od ogólnego zakresu stosowania ustawy (K. Krzekotowska, M. Malinowska-Wójcicka, Komentarz do art. 18 ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i zmianie kodeksu cywilnego, stan prawny 2019.06.12).

Przepis art. 18 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (t.j. Dz.U. z 2005 r. Nr 31, poz. 266 ze zm.) ma charakter szczególny i tym samym wyłączający zastosowanie przepisów kodeksu cywilnego w tym zakresie, dotyczy on osób zajmujących lokal bez tytułu prawnego i to takich, które uprzednio miały taki tytuł, czyli były lokatorami w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie - I Wydział Cywilny z dnia 6 października 2015 r. I ACa 237/15 Legalis Numer 1360500).

Tym samym, w razie zakończenia najmu i dalszego korzystania z lokalu w kwestii odszkodowania zastosowanie ma art. 18 ust. 1 z dnia 21 czerwca 2001r. Natomiast gdy lokal zajmuje osoba, która nigdy nie miała pochodnego tytułu do korzystania z niego, wówczas żądanie właściciela o zapłatę za bezumowne korzystanie z rzeczy ma swoje podstawy w przepisach o roszczeniach uzupełaniających albo o bezpodstawnym wzbogaceniu( tak M. Olczyk, Sytuacja prawna byłych stron stosunku najmu w razie dalszego zajmowania lokalu mieszkalnego przez byłego najemcę, Lex.online.wolterskluwer.pl).

W okolicznościach faktycznych niniejszej sprawy pozwana posiadała nieruchomość stanowiącą własność powoda bez tytułu prawnego, a posiadanie to miało od pewnego momentu charakter posiadania samoistnego w złej wierze, co uzasadnia oparte o przepis art. 225 k.c. w zw. z art. 224 § 2 k.c. roszczenie powoda o zapłatę wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy.

Wysokość wynagrodzenia za korzystanie z lokalu bez umowy odpowiada kwocie, jaką posiadacz musiałby zapłacić właścicielowi, gdyby jego posiadanie opierało się na prawie Wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy obejmuje zatem to wszystko, co uzyskałby właściciel, gdyby ją wynajął, wydzierżawił lub oddał do odpłatnego korzystania na podstawie innego stosunku prawnego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 września 2005r., IV CK 105/05).

W przedmiotowej sprawie pozwana nie kwestionowała wysokości miesięcznej stawki jaka została ustalona w opinii biegłego w kwocie 610 zł miesięcznie.

Jednakże w niniejszej sprawie strona powodowa domagała się również od pozwanej zapłaty kwoty stanowiącej równowartość opłat należnych wspólnocie mieszkaniowej, które poniósł w spornym okresie powód.

W ocenie Sądu Okręgowego w ramach roszczenia o zapłatę wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy przewidziane w art. 224 k.c. - 225 k.c. mieści się także żądanie zwrotu wydatków poniesionych przez właściciela na rzecz stanowiącą przedmiot posiadania. Pozwana powinna zatem zwrócić powodowi opłaty eksploatacyjne w wysokości ustalonej w uchwałach wspólnoty, gdyż nie sposób przyjąć, by przy niemożności korzystania z jego własności, obowiązek ich uiszczania spoczywał wyłączenie na powodzie. Wynagrodzenie, o jakim mowa w art. 224 k.c. ma bowiem również na celu rekompensowanie kosztów utrzymania nieruchomości tj. strat będących następstwem konieczności ponoszenia przez samego właściciela opłat za korzystanie z lokalu.

Powód jako właściciel zobowiązany był do uiszczania tych kosztów, pomimo tego, że z lokalu korzystała pozwana. Tym samym właścicielowi nieruchomości w ramach wynagrodzenia za korzystanie rzeczy, przysługuje roszczenie o zwrot uiszczonych przez niego opłat związanych z jej utrzymaniem.

Wbrew stanowisku Sądu I instancji wysokość tych opłat została przez powoda wykazana przy pomocy zestawienia płatności na k. 268-271. Pozwana rozliczenia tego nie kwestionowała.

Jednakże powód początkową datą od jakiej powód może domagać się jest 11 lipca 2017 r. tj. data doręczenia pozwanej postanowienia oddalającego zażalenie na postanowienie o przysądzeniu na rzecz powoda prawa własności nieruchomości.

Tym samym powodowi należy się z tytułu opłat eksploatacyjnych należność za 20 dni lipca 2017r. w wysokości 122,60 zł oraz za miesiące od sierpnia 2017r. do stycznia 2018r., co daje łączną kwotę 1.374,45 zł. Od tej kwoty należało odjąć uiszczoną przez pozwaną kwotę 384 zł, zasądzając dodatkowo na rzecz powoda kwotę 990,45 zł.

W ramach wskazywanej przez powoda podstawy faktycznej powództwa Sąd nie mógł rozliczyć uiszczonych przez powoda na rzecz spółdzielni mieszkaniowej kwot przed datą 11 lipca 2017 r.

Sąd jest związany zarówno samym żądaniem pozwu, jak i jego podstawą faktyczną. Zgodnie z art. 321 § 1 k.p.c., Sąd nie może wyrokować co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem, ani zasądzać ponad żądanie. Powołany przepis wprowadza zasadę rządzącą rozstrzyganiem spraw w procesie cywilnym, polegającą na tym, że zakres wyrokowania określony jest żądaniem powoda. Żądanie powoda - zarówno samo żądanie, jak i uzasadniające je okoliczności faktyczne - wyrażone jest w procesie po raz pierwszy w pozwie (art. 187 § 1 k.p.c.)., stanowiąc jego treść.

Sąd nie może zatem zasądzać czego innego od tego, czego żądał powód, więcej niż żądał powód, ani na innej podstawie faktycznej niż wskazana przez powoda.

Powód wnosząc pozew wskazał na zespół określonych faktów, na podstawie których domagał się utraconych korzyści i zwrotu poniesionych kosztów w związku z bezumownym korzystaniem z pozwaną z jego mieszkania. Tymczasem pozwana do 11 lipca 2017 r. była, jak słusznie ustalił Sąd Rejonowy, posiadaczem w dobrej wierze, co uniemożliwiało rozliczenie kwot uiszczonych za nią przez powoda w świetle przedstawionej podstawy faktycznej i prawnej powództwa.

Nie zasługiwały na podzielenie także zarzuty dotyczące prawidłowości orzeczenia o kosztach postępowania.

W ocenie Sądu Okręgowego zasadnym było zastosowanie w przedmiotowej sprawie art. 102 k.p.c. i odstąpienie od obciążania powoda kosztami procesu na rzecz pozwanej.

W orzecznictwie wskazuje się, że przy ocenie wystąpienia przesłanek zastosowania tego przepisu należy przede wszystkim wziąć pod uwagę przyczynę nieuwzględnienia żądania, zawiłość lub precedensowy charakter sprawy albo subiektywne przekonanie co do zasadności zgłoszonego roszczenia oraz sytuację materialną strony (tak Sąd Apelacyjny w Katowicach w postanowieniu z dnia 25 czerwca 2015 roku, sygn. akt ACz 596/15, patrz również wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 19 marca 2015 roku, sygn. akt I ACa 1358/14).

Zastosowanie art. 102 k.p.c. i sposób skorzystania z tego przepisu jest suwerennym uprawnieniem sądu orzekającego i od jego oceny zależy przesądzenie, czy taki szczególny wypadek wystąpił ze względu na okoliczności rozpoznawanej sprawy i czy uzasadnia on odstąpienie w całości albo w części od zasady obciążenia strony przegrywającej kosztami procesu. Ingerencja w to uprawnienie Sądu w ramach rozpoznawania środka zaskarżenia na rozstrzygnięcie o kosztach procesu nie jest wprawdzie wyłączona, jednak ogranicza się tylko do sytuacji, gdy zastosowanie przez Sąd art. 102 k.p.c. (bądź nie) nie zostało w ogóle uzasadnione lub jeżeli nastąpiło z rażącym naruszeniem reguł przewidzianych w tym przepisie (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 lutego 2012 r. III CZ 2/12).

W ocenie Sądu Okręgowego, zaskarżonemu rozstrzygnięciu takiego zarzutu nie można postawić.

Obciążenie pozwanej kosztami postępowania pogłębiłoby i tak już trudną jej sytuacje majątkową. Uzasadnienie dla odstąpienie od obciążania jej kosztami postępowania znajduje również uzasadnienie w stanie zdrowia pozwanej ja tez toczącej się już wobec niej egzekucji.

W konsekwencji Sąd Okręgowy na podstawie art. 386§ 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok w wyżej wskazanym zakresie, oddalając apelację powoda w pozostałym zakresie jako bezzasadną (art. 385 k.p.c.).

Sąd Okręgowy na mocy art. 373 k.p.c. w zw. z art. 370 k.p.c. k.p.c. odrzucił apelację od punktu I zaskarżonego wyroku, albowiem w ocenie Sądu Okręgowego, po stronie powodowej nie został spełniony warunek dopuszczalności zaskarżenia orzeczenia w postaci istnienia interesu prawnego w jego zaskarżeniu, tzw. gravamen.

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego przesłanką zaskarżenia orzeczenia w postępowaniu cywilnym jest istnienie interesu prawnego w zaskarżeniu, określanego mianem gravamen, a ten oznacza pokrzywdzenie polegające na niekorzystnej dla strony różnicy między zgłoszonym przez nią żądaniem a sentencją orzeczenia, wynikającej z porównania zakresu żądania i treści rozstrzygnięcia (wyrok SN z dnia 8 grudnia 2009r. I UK 195/09, LEX nr 577812; uchwała SN z dnia 15 maja 2014 r. III CZP 88/13, OSNC 2014/11/108).

Jeśli rozstrzygnięcie jest dla strony skarżącej korzystne, to bez względu, z jakich przyczyn ono zapadło, nie podlega ono zaskarżeniu przez tę stronę.

Powód nie miał zatem interesu w zaskarżeniu punktu I wyroku, gdyż w tej części rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego było dla niego korzystne. Skutkowało to słusznym odrzuceniem przez Sąd Rejonowy apelacji w omawianym zakresie jako niedopuszczalnej.

O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi w postępowaniu odwoławczym z urzędu orzeczono w myśl § 4 i § 8 pkt 5 w zw. z § 16 ust.1 pkt. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu.

Apelacja pozwanej nie zasługiwała na uwzględnienie.

Pozwana zarzucając naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. nie zgadza się z oceną dowodów przeprowadzoną przez Sąd Okręgowy oraz dokonanymi na jej podstawie ustaleniami faktycznymi odnośnie sytuacji majątkowej stron, stanu zdrowia pozwanej i kwestii złej woli po stronie pozwanej.

Jednakże kwestie te nie miały wpływu na wynik postępowania.

Sama sytuacja materialna, zdrowotna i rodzinna pozwanej nie może sama w sobie stanowić podstawy oddalenia powództwa w niniejszej sprawie.

Wierzyciel ma prawo oczekiwać na spełnienie świadczenia od dłużnika, bez względu na wyżej wskazane okoliczności.

Zwrócić należy uwagę, iż większość postępowań sądowych dotyczy właśnie takich osób, które dobrowolnie nie spełniają swoich zobowiązań z uwagi na brak stosownych środków.

W realiach przedmiotowej sprawy brak jest również podstaw do zastosowania przepisu art. 5 k.c.

Przepis ten ustanawia zakaz korzystania z praw podmiotowych sprzecznie ze społeczno - gospodarczym przeznaczeniem prawa lub zasadami współżycia społecznego. Dyrektywa powszechnego respektowania zasad współżycia społecznego, nie budzi wątpliwości w doktrynie i judykaturze. Klauzula ta ma jednak szczególny charakter; przełamuje zasadę, że wszystkie prawa podmiotowe korzystają z ochrony prawnej, toteż jej zastosowanie musi być uzasadnione okolicznościami rażącymi i nieakceptowanymi (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 kwietnia 2011r., II CSK 438/12).

Pozwana zajmuje lokal będący własnością powoda bez podstawy prawnej. Z istoty swojej domaganie się należnego powodowi z tego tytułu świadczenia nie może być uważane za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Sama zaś zła sytuacja finansowa strony pozwanej nie może stanowić podstawy do oddalenia powództwa w oparciu o zasady współżycia społecznego.

Podkreślenia wymaga, że istotą prawa cywilnego jest strzeżenie praw podmiotowych, a zatem wszelkie rozstrzygnięcia prowadzące do redukcji bądź unicestwienia tych praw mają charakter wyjątkowy. Odmowa udzielenia ochrony prawnej na podstawie art. 5 k.c., z uwagi na taki właśnie jego szczególny charakter musi być uzasadniona istnieniem okoliczności rażących i nieakceptowanych w świetle powszechnie uznawanych w społeczeństwie wartości(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 kwietnia 2011r., II CSK 438/12).

Sąd Okręgowy nie dostrzega w niniejszej sprawie żadnych na tyle szczególnych okoliczności, aby pozbawić powoda należnego mu prawa.

Pozwana zdawała sobie sprawę, iż korzysta z cudzej nieruchomości bez podstawy prawnej, co może łączyć się z koniecznością uiszczenia stosownego wynagrodzenia dla właściciela. Nie można zatem uznać takiego roszczenia za sprzeczne z art. 5 k.c.

Zwrócić należy uwagę, iż jak wynika ze złożonego przez powoda oświadczenia, jego sytuacja materialna w znaczący sposób nie odbiega od sytuacji powódki. Powód utrzymuje się z emerytury w kwocie 1670 zł, z której to ponosi koszty swojego utrzymania, nie posiada żadnych oszczędności.

Wskutek zachowania pozwanej, powód został pozbawiony możliwości osiągania dochodów z nabytej nieruchomości. Powód nie jest zobowiązany do udostępniania pozwanej mieszkania pod tytułem darmym, gdyż nie ciąży na nim żadne obowiązek o charakterze prawnorodzinnym. Okoliczność, iż powoda stać było kilka lat temu na zakup mieszkania, nie oznacza, że pozwana może z niego bez jego zgody bezterminowo korzystać.

Słusznie ocenił również Sąd Rejonowy, że jeśli strona sama pozostaje w niezgodzie z zasadami współżycia społecznego, to nie może się powoływać na ich naruszenie przez przeciwnika (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 sierpnia 2011r., II CSK 640/10, LEX nr 964496).

Ze wszystkich wyżej przytoczonych względów Sąd Okręgowy w oparciu o art. 385 k.p.c. oddalił apelację pozwanej.

O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanej w postępowaniu odwoławczym z urzędu orzeczono § 4 i § 8 pkt 5 w zw. z § 16 ust.1 pkt. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu.

Mając na uwadze okoliczności niniejszej sprawy, w tym sytuacje osobistą i materialną pozwanej, Sąd na podstawie art. 102 k.p.c. odstąpił od obciążenia jej kosztami postępowania odwoławczego na rzecz powoda.

Mirosław Wieczorkiewicz Jacek Barczewski Paweł Juszczyszyn