Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Powód T. M. domagał się ustalenia nieważności czynności prawnej pozwanego J. R., polegającej na złożeniu oświadczenia o przyjęciu oferty sprzedaży udziałów w dniu 22 grudnia 2015 r., jak również złożeniu wniosku o wydanie przez Sąd Rejonowy w Bydgoszczy postanowienia o zgodzie na złożenie świadczenia pieniężnego do depozytu sądowego, a także dokonania przez pozwanego wpłaty do depozytu sądowego kwoty 12.000 zł z uwagi na sprzeczność tych czynności z zasadami współżycia społecznego oraz z tego powodu, że zmierzały one do obejścia ustawy, będąc ponadto – w świetle art. 37 § 1 pkt 3 k.r.o. – nieważnymi. Czynności tej (przyjęcia oferty) dokonano bowiem w konsekwencji uprzedniej, bezwzględnie nieważnej czynności prawnej (złożenia oferty) dokonanej przez powoda T. M. w dniu 31 stycznia 2006 r. bez wymaganej zgody współmałżonka na dokonanie czynności jednostronnie zobowiązującej. Ponadto, powód domagał się zasądzenia od pozwanego kosztów procesu według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu powód podał, że dokonał wobec pozwanego czynności prawnej jednostronnie zobowiązującej, składając mu ofertę sprzedaży udziałów w spółce (...) w C. (której był wspólnikiem), w ilości 120 udziałów po 100 zł każdy. Oferta była składana pod warunkiem zawieszającym, tj. miała ona stać się skuteczna z chwilą utworzenia ww. spółki, tj. z zawarciem aktu notarialnego umowy spółki i pokrycia przez oferenta przysługujących mu udziałów. Powód wyjaśnił, iż oferta z dnia 31 stycznia 2006 r. miała stanowić dla pozwanego formę zabezpieczenia spłaty zobowiązania pieniężnego, udzielonego przez pozwanego powodowi w kwocie 12.000 zł. Treść oferty została arbitralnie ustalona przez pozwanego i przekazana powodowi do podpisu. Powód nie mógł odwołać oferty, a pozwany miał prawo do złożenia oświadczenia o przyjęciu oferty w terminie 10 lat. Powód dokonał następnie spłaty zadłużenia wobec pozwanego, a ten zapewniał powoda, że związane z tym dokumenty zostały zagubione, a w związku ze spłatą pożyczki nie zostaną one wykorzystane. Powód wskazał również, następnie istotnej zmianie uległa sytuacja spółki (...). Początkowo kapitał zakładowy spółki wynosił 50.000 zł, a wartość jednego udziału opiewała na kwotę 100 zł, obecnie zaś jej wartość jest szacowana na kwotę 1.800.000 zł, a wartość pojedynczego udziału wynosi 3.600 zł (realna wartość udziałów objętych sporną ofertą wynosi 420.000 zł). Zdaniem powoda, właśnie ta nowa wartość spółki i jej udziałów skłoniła pozwanego do podjęcia kwestionowanych czynności prawnych. Nadto, pozwany prowadzi konkurencyjną działalność wobec powoda i chce w ten sposób dokonać przejęcia swojego konkurenta. Powód podkreślił, że z chwilą spłaty pożyczki odpadła podstawa prawna do skorzystania z zabezpieczenia. Wskazywał także, iż pozwany wykorzystał przymusowe położenie powoda, jego trudną sytuację majątkową, zmuszając go do złożenia takiej oferty, bez możliwości jej odwołania. Powód podniósł ponadto, że zgodnie z art. 37 § 1 pkt. 3 k.r.o. jednostronna czynność prawna bez zgody współmałżonka, obejmująca zbycie lub obciążenie gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa jest nieważna. Z chwilą złożenia ofert powód pozostawał w związku małżeńskim, a jego żona nie wyraziła zgody na złożenie oferty.

W odpowiedzi na pozew pozwany wnosił o oddalenie powództwa oraz o zasadzenie kosztów procesu według norm przepisanych.

Pozwany wskazał, iż strony pozostawały w stałych stosunkach gospodarczych. Pozwany przyjął na siebie cały trud utworzenia spółki (...), zajął się wszystkimi kwestiami formalno – prawnymi sporządził projekt umowy spółki, który w niezmienionej formie został przyjęty przez powoda. Ponadto, powód ustalał z pozwanym szczegóły związane z bieżącym funkcjonowaniem tej spółki. Wobec zaangażowania pozwanego, a także wobec przekazania przez niego pieniędzy na rozwój spółki, strony wspólnie ustaliły, iż w okresie 10 lat od zawiązania spółki, pozwanemu będzie przysługiwało prawo nabycia od powoda udziałów w spółce za cenę odpowiadającą wartości nominalnej udziałów. Na podstawie ww. oferty pozwany miał nabyć 120 udziałów o łącznej wartości 12.000 zł, co odpowiada 24% wartości kapitału zakładowego. Oferta nie stanowiła jednak zabezpieczenia pożyczki udzielonej przez pozwanego powodowi, nie została też arbitralnie ustalona przez pozwanego. Pozwany zaprzeczał także, aby czynności prawne związane ze złożeniem oferty, jej przyjęciem, złożeniem do depozytu kwoty 12.000 zł miały na celu obejście prawa w rozumieniu art. 58 k.c. Pozwany zarzucił także, że powód nie udowodnił, że wartość udziałów objętych ofertą jest wyższa niż 12.000 zł, wskazywał także, iż nawet gdyby doszło do wzrostu wartości udziałów, to oferta została złożona w ramach swobody umów. Pozwany wskazywał, iż wobec art. 37 § 1 pkt. 1-4 k.r.o. zgoda drugiego małżonka jest wymagana wyłącznie do zbycia przedsiębiorstwa, a nie do zbycia udziału w spółce. Pozwany zarzucał również, iż powód nie udowodnił, iż w dniu 31 stycznia 2006 r. pozostawał w związku małżeńskim, jak również, iż w małżeństwie panował ustrój wspólności ustawowej.

W piśmie z dnia 19 lipca 2017 r. powód dokonał modyfikacji powództwa w ten sposób, że wnosił o ustalenie nieważności umowy nabycia 120 udziałów spółki (...) o wartości 100 zł każdy, tj. łącznej wartości 12.000 zł zawartej w trybie ofertowym: zarówno w zakresie czynności powoda polegającej na złożeniu oferty sprzedaży udziałów w tej spółce z dnia 31 stycznia 2006 r. oraz czynności pozwanego polegających na złożeniu oświadczenia o przyjęciu oferty z dnia 22 grudnia 2015 r., jak również wpłaty do depozytu kwoty 12.000 zł tytułem ceny, złożenia wniosku o wydanie przez Sąd Rejonowy w Bydgoszczy postanowienia o zgodzie na złożenie świadczenie pieniężnego do depozytu sądowego – w oparciu o przepisy art. 58 k.c. oraz art. 37 k.r.o.

Wyrokiem z dnia 14 sierpnia 2018 r. Sąd Rejonowy ustalił nieważność umowy nabycia 120 udziałów spółki (...) w C. o nominalnej wartości 100 zł każdy, tj. łącznej wartości 12.000 zł zawartej w trybie ofertowym: zarówno w zakresie czynności T. M. polegającej na złożeniu oferty sprzedaży udziałów w spółce (...) w C. w dniu 31 stycznia 2006 r. oraz czynności pozwanego J. R. polegających na złożeniu oświadczenia o przyjęciu oferty sprzedaży udziałów w spółce (...) w C. z dnia 22 grudnia 2015 r.; w pozostałej części oddalił powództwo, a ponadto zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 4.800 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sąd Rejonowy ustalił, że pozwany Janusz Rak od dnia 3 kwietnia 1995 r. prowadzi działalność gospodarczą jako osoba fizyczna pod firmą (...). Powód T. M. od dnia 18 października 1999 r. prowadzi działalność gospodarczą jako osoba fizyczna pod firmą (...). Powód oraz pozwany poznali się w latach 90-tych, powód pracował wtedy w jednym z przedsiębiorstw pozwanego jako przedstawiciel handlowy. Powód prowadził wtedy także działalność gospodarczą jako osoba fizyczna pod nazwą (...). Posiadał on zadłużenie wobec pozwanego oraz podmiotów, w których pozwany posiadał udziały. D. R. znał powoda i pozwanego, pracował on w przedsiębiorstwach i spółkach należących do pozwanego, który na przełomie lat 2005/2006 był doświadczonym menadżerem. Pozwany posiadał wtedy liczne zagraniczne kontakty, współpracował z podmiotami z H., H. (1), N., W.. Pozwany był gościem na ślubie D. R.. W rozmowach z H. D. R. pomagał powodowi.

W dniu 13 kwietnia 2002 r. powód T. M. zawarł związek małżeński z A. W. (1), która przyjęła nazwisko męża: M.. Małżonkowie od początku małżeństwa przyjęli ustrój małżeńskiej wspólności majątkowej. W roku 2002 lub 2003 D. R. zaproponował pozwanemu aby zbudować w C. punk serwisowy. Powód pochwalił się pozwanemu, iż ma pomysł na współpracę z podmiotem zagranicznym, spółką prawa h. (...) Pozwany nie był zainteresowany, aby tworzyć nowy podmiot z H., ale postanowił pomóc powodowi. Pozwany przygotował biznes plan dla nowej spółki, prowadził rozmowy z powodem oraz z D. R.. Pozwany podjął także działania, aby oddłużyć powoda, ponieważ z doświadczenia wiedział, iż H. nie będą chcieli współpracować z osobą, która ma długi. Pozwany przygotował wówczas projekt umowy spółki (...), a w tym projekcie celowo zawarł zapisy, iż uchwały na zgromadzeniu wspólników podejmowane są większością ¾ głosów, a zgromadzenia wspólników odbywają się w siedzibie spółki, W., G., B., Ł., K. i we W. oraz, ze żeby zbyć udział, nie jest konieczna zgoda spółki.

W dniu 31 stycznia 2006 r. powód złożył wobec pozwanego ofertę sprzedaży udziałów w ilości 120 sztuk po cenie 100 zł za każdy udział, o całkowitej wartości 12.000 zł w spółce pod firmą (...) w C. o kapitale zakładowym 50.000 zł. Oferta została złożona pod warunkiem zawieszającym, tj. miała stać się skuteczna z chwilą utworzenia powołanej spółki, co miało nastąpić z chwilą zawarcia aktu notarialnego zawierającego umowę spółki oraz objęcia i pokrycia przez oferenta przysługujących mu udziałów. Oferta nie mogła zostać odwołana przez oferenta (§ 1 oferty). W ofercie ustalono, że cena sprzedaży wynosić będzie 100 zł za jeden udział, tj. łącznie 12.000 zł, przy czym cena miała zostać zapłacona najpóźniej z chwilą przyjęcia oferty przez oblata. Oświadczenie przyjęcia oferty przez oblata winno zostać złożone przez oblata w formie notarialnie poświadczonego podpisu w terminie 10 lat od dnia 31 stycznia 2006 r. Oferent nie mógł odwołać oferty (§ 2 oferty). W ofercie ustalono, że prawo poboru ewentualnej dywidendy w powołanej spółce przysługuje oblatowi za następny rok obrachunkowy licząc od daty oświadczenia o przyjęciu oferty (§ 3 oferty). Wskazana oferta została złożona przez powoda w jednym egzemplarzu z podpisem poświadczonym notarialnie przez notariusza A. B..

W dniu 2 lutego 2006 r. powód T. M. oraz A. W. (2) działający w imieniu i na rzecz (...) według prawa h. z siedzibą w B. zawarli w formie aktu notarialnego umowę spółki z ograniczoną odpowiedzialnością pod firma (...) z siedzibą w C.. Na pokrycie udziałów spółce powód wniósł kapitał pieniężny o wartości 24.500 zł, obejmując na tej podstawie 245 udziałów o wartości nominalnej 100 zł każdy, a (...) wniósł kapitał pieniężny o wartości 22.500 zł, obejmując na tej podstawie 255 udziałów o wartości nominalnej 100 zł każdy. Kapitał zakładowy spółki wynosił 50.000 zł i dzielił się na 500 udziałów o wartości nominalnej po 100 zł każdy udział. Wspólnikom przysługiwało prawo głosu w stosunku do posiadanych udziałów, na każdy udział przypadał jeden głos. Uchwały na zgromadzeniu wspólników podejmowane miały być większością ¾ głosów, a zgromadzenia wspólników odbywają się w siedzibie spółki, W., G., B., Ł., K. i we W.. Tego dnia został wybrany także zarząd spółki (...): powód został prezesem zarządu spółki, a A. W. (1) członkiem zarządu spółki.

W dniu 29 marca 2006 r. spółka (...) w C. została zarejestrowana w Krajowym Rejestrze Sądowym pod numerem (...).

Przez pierwsze lata działalności powód, jako prezes zarządu (...) w C., konsultował swoje decyzje z zakresu prowadzenia spraw spółki z pozwanym. Ponadto, pozwany wspierał ww. spółkę oferując współpracę z należącymi do niego podmiotami na preferencyjnych warunkach. Po powstaniu tej spółki powód spłacił wszystkie swoje zobowiązania wobec pozwanego.

Żona powoda, A. M. (2) nie interesowała się prowadzeniem spółki przez powoda, nie wiedziała nic o ofercie zbycia udziałów z dnia 31 stycznia 2006 r. A. M. (2) nie wyrażała zgodny na zbycie tych udziałów w spółce przez powoda, na rzecz pozwanego. Wiedziała o sprzedaży udziałów w spółce przez powoda na rzecz D. R. i na powyższe wyraziła zgodę. W dniu 13 czerwca 2013 r. powód sprzedał D. R. 50 udziałów w spółce (...) w C. o wartości nominalnej 100 zł każdy za kwotę 5.000 zł.

Zgodnie ze sprawozdaniem finansowym za okres od dnia 1 stycznia 2014 r. do dnia 31 grudnia 2014 r. spółka (...) w C. osiągnęła zysk w kwocie 327.706,95 zł. Suma bilansowa w 2014 r. wyniosła 5.002.621,77 zł i w porównaniu do 2013 r. wzrosła o 1.586.670,63 zł.

W piśmie z dnia 9 grudnia 2015 r. pozwany poinformował powoda o zamiarze przyjęcia oferty sprzedaży udziałów z dnia 31 stycznia 2006 r. spółki (...) w C. w ilości 120 sztuk owartości nominalnej 100 zł za każdy udział, za łączną kwotę 12.000 zł i wezwał powoda do stawiennictwa w dniu 21 grudnia 2015 r. o godz. 11.00 w Kancelarii Notarialnej Notariusza A. M. (3) przy ul. (...) w B. celem przyjęcia przez powoda oświadczenia pozwanego o przyjęciu oferty oraz ceny za sprzedane udziały. W dniu 21 grudnia 2015 r. powód nie stawił się w tej Kancelarii Notarialnej, a dniu 22 grudnia 2015 r. przed notariuszem A. M. (3) pozwany złożył oświadczenie o przyjęciu oferty sprzedaży udziałów z dnia 31 stycznia 2006 r. spółki (...) w C. w ilości 120 sztuk o wartości nominalnej 100 zł za każdy udział, za łączną kwotę 12.000 zł. Tego dnia pozwany wpłacił kwotę 12.000 zł do depozytu sądowego w Sądzie Rejonowym w Bydgoszczy oraz złożył we wskazanym Sądzie Rejonowym wniosek o zezwolenie na złożenie pieniędzy do depozytu sądowego. Pismem z dnia 30 grudnia 2015 r. pozwany powiadomił powoda o dokonanych czynnościach.

W dniu 22 grudnia 2016 r. pozwany złożył wniosek do Sądu Rejonowego w Bydgoszczy o zezwolenie na złożenie do depozytu sądowego kwoty 12.000 zł tytułem zapłaty ceny za nabyte przez pozwanego 120 udziałów w (...) w C.. Pozwany wpłacił kwotę 12.000 zł na rachunek depozytowy Sądu.

Pozwany przedłożył wyciąg z księgi udziałów (...) z podpisem pozwanego, z którego wynikało, iż spółka ma 4 wspólników: (...), D. R., powoda i pozwanego, który według tego dokumentu posiada 120 udziałów. Powód tłumaczył, iż czasem podpisywał kartki papieru in blanco, co w tym wypadku wykorzystał pozwany.

Zgodnie z ekspertyzą oszacowania wartości spółki (...) w C., sporządzoną przez Przedsiębiorstwo Usługowe (...)wartość spółki na dzień 31 grudnia 2015 r. wynosiła 8.686.000 zł.

Postanowieniem z dnia 12 lutego 2016 r. w sprawie o sygn. akt GD VIII Ns – Rej KRS (...) Sąd Rejonowy Gdańsk – Północ w Gdańsku wezwał spółkę (...) w C. do złożenia wniosku o wpis do Krajowego Rejestru Sądowego w zakresie zmiany wspólników tej spółki, celem ujawnienia tego faktu w Krajowym Rejestrze Sądowym.

W dniu 19 lipca 2017 r. powód wniósł przeciwko pozwanemu subsydiarny akt oskarżenia o czyn z art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 249 § 1 k.k. Postanowieniem z dnia 22 września 2017 r. w sprawie o sygn. akt III K 148/17 Sąd Okręgowy w Bydgoszczy na podstawie art. 17 § 1 pkt. 9 k.p.k. umorzył postępowanie karne w tej sprawie.

Powyższy stan faktyczny Sąd pierwszej instancji ustalił na podstawie dowodów z dokumentów przedstawionych przez strony, które nie budziły wątpliwości co do swej autentyczności i nie były kwestionowane przez strony, a na podstawie zeznań świadków: A. M. (2), D. R., na podstawie części zeznań powoda oraz części zeznań pozwanego. Na podstawie art. 217 § 3 k.p.c. Sąd Rejonowy oddalił wniosek pozwanego o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadka A. B., albowiem okoliczności na które świadek miałby zeznawać były objęte tajemnicą notarialną, a ponadto zebrany materiał dowodowy w pełni wystarczył do rozstrzygnięcia tego postępowania.

Sąd Rejonowy zważył, że w przedmiotowej sprawie rozstrzygnięciu podlegała w pierwszej kolejności kwestia istnienia interesu prawnego po stronie powoda w zakresie żądania rozpoznawanego roszczenia. W ocenie tego Sądu powodowi przysługiwało roszczenie określone w art. 189 k.p.c. Interes prawny w rozumieniu tego przepisu jest kategorią obiektywną, zatem pod jego pojęciem należy rozumieć potrzebę uzyskania wyroku odpowiedniej treści, wywołaną rzeczywistym naruszeniem albo zagrożeniem określonej sfery prawnej. Chodzi o obiektywną potrzebę w świetle obowiązujących przepisów, tj. rzeczywiście istniejącą i uzasadnioną, a nie tylko wynikająca z subiektywnego zapatrywania strony, które nie decyduje o prawnym charakterze interesu. Decydujące znaczenie ma przy tym okoliczność, czy obiektywny interes prawny istniał w chwili złożenia pozwu. Sąd pierwszej instancji zważył, iż nieważność umowy z przyczyn określonych w art. 58 k.c. jest nieważnością bezwzględną, istniejącą z mocy samego prawa, przy czym Sąd obowiązany jest brać pod uwagę nieważność umowy z urzędu bez względu na zarzuty stron.

W ocenie Sądu Rejonowego, bezzasadny był zarzut powoda, że czynność prawna obejmująca złożenie przez niego oferty zbycia udziałów w spółce (...) oraz przyjęcie tej oferty przez pozwanego, bez uprzedniej zgody małżonki powoda jest nieważne w świetle art. 37 § 1 pkt. 3 k.r.o. Zgodnie z tym przepisem zgoda drugiego małżonka jest potrzebna do dokonania czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia przedsiębiorstwa. Ważność umowy, która została zawarta przez jednego z małżonków bez wymaganej zgody drugiego, zależy od potwierdzenia umowy przez drugiego małżonka. Jednostronna czynność prawna dokonana bez wymaganej zgody drugiego małżonka jest nieważna (art. 37 § 2 i 4 k.r.o.).

Sąd Rejonowy wskazał, że w myśl art. 180 k.s.h. zbycie udziału w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością powinno być dokonane w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Kwestionowana przez powoda oferta oraz oświadczenie o przyjęciu oferty zostały złożone z podpisami notarialnie poświadczonymi. Oferta i oświadczenie o przyjęciu oferty nie dotyczyły nieruchomości, które wchodziły w skład majątku spółki, lecz udziałów należących do powoda. Sąd Rejonowy podkreślił, że odróżnić należy pojęcie udziału od pojęcia przedsiębiorstwa z art. 552 ¹ k.c., jako zorganizowanego zespołu składników przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej, a obejmującego także m.in. prawo własności nieruchomości. Z przedsiębiorstwem związane są wymogi dotyczące formy jego zbycia wyartykułowane w art. 75 ¹ k.c., tj. forma pisemna z podpisami notarialnie poświadczonymi dla m.in. zbycia (§ 1), przy czym zachować należy formę wymaganą dla zbycia nieruchomości (§ 4 w zw. z art. 158, czyli akt notarialny, jeżeli stanowi ona składnik przedsiębiorstwa.

W stanie faktycznym sprawy, umowa dotyczyła udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, nie zaś nieruchomości, ani też przedsiębiorstwa, czyli zespołu składników majątkowych i niemajątkowych. Forma dotycząca zbycia nieruchomości ma charakter szczególny, wyjątkowy, a jako taka nie może być interpretowana rozszerzająco ( exceptiones non sunt extendendae). Interpretacją contra legem, byłoby przyjmowanie, że każde zbycie udziałów w spółce, w skład przedsiębiorstwa którego wchodzi nieruchomość należałoby zastosować formę aktu notarialnego. Tymczasem art. 180 k.s.h., traktujący o formie właściwej dla zbycia udziałów, nie zawiera odpowiednika § 4 art. 75 ¹ k.c. zgodnie z którym przepis ten nie uchybia przepisom o formie czynności prawnych dotyczących nieruchomości.

Także pozostałe argumenty podnoszone przez powoda nie zasługiwały, w ocenie Sądu pierwszej instancji, na uwzględnienie. Przepis art. 58 § 1 i 2 k.c. stanowi, że czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Sąd Rejonowy zauważył, że główne zarzuty powoda dotyczyły tego, iż został „przymuszony” przez pozwanego do złożenia tej oferty, albowiem był zadłużony u pozwanego lub u spółek, w których pozwany miał udziały, jak również, że cen sprzedaży udziałów po ich wartości nominalnej była rażąco zaniżona wobec ich rzeczywistej wartości.

Sąd Rejonowy wyjaśnił także, że korzystanie z zasad współżycia społecznego jako podstawy uznania czynności prawnej za nieważną wymaga zachowania szczególnej ostrożności. Sąd przyjmując taką sprzeczność powinien w każdym przypadku wyjaśnić nie tylko na czym polegała ta sprzeczność, ale także przez kogo, w jaki sposób i z jakich przyczyn doszło do jej naruszenia, nie tracąc przy tym z pola widzenia okoliczności, iż odwołanie się ogólne do klauzul generalnych, czy wartości przez nie chronionych może prowadzić do niedopuszczalnej arbitralności w stosowaniu prawa i w rezultacie spowodować naruszenie zasady pewności obrotu.

Nie stanowiło także, w ocenie tego Sądu, naruszenia prawa lub zasad współżycia społecznego złożenie oferty bez możliwości jej odwołania, albowiem w stosunkach między przedsiębiorcami oferta może być odwołana przed zawarciem umowy, jeżeli oświadczenie o odwołaniu zostało złożone drugiej stronie przed wysłaniem przez nią oświadczenia o przyjęciu oferty. Jednakże oferty nie można odwołać, jeżeli wynika to z jej treści lub określono w niej termin przyjęcia (art. 66 ² k.c.). W przedmiotowej sprawie powód nie wykazał, w jakim okresie i w jakiej konkretnie wysokości był zadłużony wobec pozwanego, lub podmiotu, w którym pozwany posiadał udziały. Powód nawet nie podał nazwy tych podmiotów. Sam fakt zadłużenia powoda wobec pozwanego, nie oznacza zaś, zdaniem Sądu Rejonowego, że doszło do wyzysku w rozumieniu art. 388 k.c.

Sąd a quo podkreślił, że w dniu 13 czerwca 2013 r. powód sprzedał D. R. 50 udziałów w spółce (...) w C. o wartości nominalnej 100 zł każdy za kwotę 5.000 zł. Powód sprzedał te udziały po cenie nominalnej. Co istotne, powód sprzedał te udziały za cenę, którą sam kwestionował, w odniesieniu do pozwanego. W ocenie Sądu pierwszej instancji, taka niekonsekwencja powoda świadczyła o jego niewiarygodności w tym zakresie, tym bardziej, że wszelkie dokumenty przedłożone przez powoda, dotyczyły sytuacji spółki (...) po sprzedaży udziałów D. R.. Przy czym powód nie wykazał, iż wzrost wartości spółki (a w konsekwencji udziałów) nie następował stopniowo od momentu rozpoczęcia działalności przez spółkę, tylko dopiero od połowy 2013 r.

Odnośnie dokumentów przedłożonych przez powoda, w szczególności ekspertyz dotyczących wartości spółki, Sąd wskazał, że były to dokumenty prywatne w rozumieniu art. 245 k.p.c., które w przeciwieństwie do dokumentów urzędowych - nie korzystają z domniemania prawdziwości wskazanych w nich faktów, czyli zgodności z prawdą oświadczenia w nim zawartego. Kodeks postępowania cywilnego wiąże z dokumentem prywatnym tylko domniemanie autentyczności, a więc to "że osoba, która go podpisała złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie". Prywatne opinie (ekspertyzy) są wyjaśnieniami stanowiska samej strony z uwzględnieniem wiadomości specjalnych i stanowią jedynie potwierdzenie stanowiska strony i tylko wtedy mogą stanowić podstawę rozstrzygnięcia sądowego, o ile zostaną przyznane przez drugą stronę. W sprawie powód nie wnosił natomiast o powołanie dowodu z opinii biegłego na okoliczność ustalenia wartości spornych udziałów w spółce (...).

Niezależnie od powyższego, Sąd Rejonowy zważył, iż nieważność umowy z przyczyn określonych w art. 58 k.c. jest nieważnością bezwzględną, istniejącą z mocy samego prawa, przy czym Sąd obowiązany jest brać pod uwagę nieważność umowy z urzędu bez względu na zarzuty stron. Zatem nieważność umowy objętej ofertą powoda, jak i oświadczeniem pozwanego o przyjęciu tej oferty należało rozważyć także w oparciu o przepisy kodeksu spółek handlowych.

Zgodnie z art. 16 k.s.h. rozporządzenie udziałem albo akcją dokonane przed wpisem spółki kapitałowej do rejestru albo przed zarejestrowaniem podwyższenia kapitału zakładowego jest nieważne. Sąd Rejonowy wyjaśnił, że podstawą analizowanego rozwiązania ustawowego jest to, że udziały jako część kapitału zakładowego stają się nimi dopiero od momentu, gdy sam kapitał zakładowy jest faktem prawnym. Kapitał zakładowy spółki istnieje dopiero od momentu wpisu spółki do rejestru. Dlatego też, ze względu na konstytutywny charakter wpisu spółki, w tym danych dotyczących kapitału zakładowego, udziały jako przedmiot obrotu powstają dopiero z tą chwilą. Prawo do udziałów jest w tym przypadku powstającym prawem podmiotowym, które powstaje dopiero z chwilą wpisu do rejestru. Zakaz ustawowy w istocie dotyczy zatem dysponowania prawem przyszłym Zakaz ten dotyczy czynności „rozporządzenia” udziałem. Przyjmując szeroką wykładnię tego sformułowania, z art. 16 k.s.h., doktryna wywodzi zakaz dokonywania czynności prawnych, które mogły by prowadzić do przeniesienia, zmiany, obciążenia (ograniczonymi prawami rzeczowymi lub prawami względnymi), bądź zniesienia praw udziałowych w spółce kapitałowej w organizacji. Zakaz ten nie wyłącza jedynie dokonywania czynności stricte zobowiązujących, np. zawarcia umowy zobowiązującej do przeniesienia przyszłego udziału, z wyłączeniem skutków rozporządzających (art. 155 § 1 k.c.).

Sąd pierwszej instancji wyjaśnił również, że tryb ofertowy (art. 66 i nast. k.c.) jest jedną z form zawarcia umowy cywilnoprawnej, w tym umowy przeniesienia własności rzeczy lub prawa. W doktrynie prawa cywilnego zarówno ofertę, jak i jej przyjęcie uznaje się za odrębne oświadczenia woli. Po stronie oferenta jest to oświadczenie zawarcia umowy, które określa jej istotne postanowienia. Po stronie oblata jest to oświadczenie o przyjęciu oferty prowadzące do zawarcia umowy o treści wskazanej w ofercie. Odrębność oświadczeń woli nie skutkuje jednoczesnym, automatycznym traktowaniem ich jako odrębnych, jednostronnych czynności prawnych. Jak wskazuje się w doktrynie, oświadczenie woli tylko wtedy może przybrać postać czynności prawnej, gdy wywołuje skutki prawne wskazane w treści oświadczenia woli kreując stosunek prawny względem innej osoby. Właściwości tej nie ma oferta. Wyrażona w ofercie wola oferenta dopiero zmierza do zawarcia umowy. Ofertowy tryb zawierania umów, w toku którego wyróżniają się oświadczenia woli obu stron, stanowi więc klasyczny model dochodzenia do skutku umowy pojmowanej jako jedna czynność prawna.

Umowa sprzedaży udziałów, będących prawami majątkowymi, oznaczonymi co do tożsamości, przenosi ich własność na nabywcę. Jest więc umową o podwójnym skutku - zobowiązująco – rozporządzającym (art. 155 § 1 k.c.). Oferta sprzedaży, która wprawdzie sama nie skutkuje zbyciem rzeczy lub prawa, niewątpliwie jest czynnością do tego prowadzącą. Identyfikuje ona cechy danej umowy, a więc również jej podwójny skutek, w przypadku gdy chodzi o umowę sprzedaży. Dla swej skuteczności (ważności), z punktu widzenia regulacji art. 16 k.s.h., oferta musiała zostać zatem złożona po zarejestrowaniu spółki. W rezultacie, czynność prawna, która ukonstytuowała się wskutek przyjęcia oferty złożonej przed tą datą, jak sama oferta, jest dotknięta nieważnością (tak Sąd Apelacyjny w wyroku z dnia 20 grudnia 2012 r., I ACa 660/12).

Sąd Rejonowy podkreślił, że oferta 31 stycznia 2006 r. została złożona przed zarejestrowaniem spółki (...) w C. w Krajowym Rejestrze Sądowym, co nastąpiło w dniu 29 marca 2006 r. Zatem czynność prawna obejmująca rozporządzenie udziałami tej spółki – co nastąpiło wskutek oświadczenia pozwanego o przyjęciu tej oferty w dniu 22 grudnia 2015 r. – była nieważna, podobnie jak sama oferta, albowiem oferta obejmowała rozporządzenie udziałami spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji. Dla swej skuteczności (ważności), z punktu widzenia regulacji art. 16 k.s.h., oferta musiała zostać zatem złożona po zarejestrowaniu spółki.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Rejonowy na podstawie art. 16 k.s.h. w zw. art. 58 § 1 k.c. uwzględnił żądanie pozwu we wskazanym zakresie. Sąd oddalił natomiast roszczenie powoda w części odnoszącej do złożenia w dniu 22 grudnia 2015 r. wniosku o wydanie przez Sąd Rejonowy w Bydgoszczy postanowienia o zgodzie na złożenie świadczenia pieniężnego do depozytu sądowego, a także złożenia przez pozwanego w dniu 21 grudnia 2015 r. wpłaty do depozytu sądowego kwoty 12.000 zł albowiem powód nie wykazał w tym zakresie interesu prawnego (pkt II wyroku).

O kosztach postępowania Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. nakładając na pozwanego obowiązek zwrotu kosztów procesu poniesionych przez powoda w całości, który uległ wobec pozwanego tylko co do nieznacznej części swojego żądania. Zasądzone koszty procesu obejmowały wynagrodzenie pełnomocnika powoda będącego adwokatem w kwocie 4.800 zł.

Apelację od powyższego wyroku złożył pozwany zaskarżając go w całości. Zaskarżonemu rozstrzygnięciu zarzucił:

1.  naruszenie przepisów prawa procesowego, które miało istotny wpływ na wynik rozstrzygnięcia w sprawie, tj.

a)  art. 233 § 1 k.p.c. przez brak wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego i dokonanie jego oceny w sposób dowolny a także dokonanie ustaleń sprzecznych z zebranym w sprawie materiałem dowodowym poprzez uznanie, że ofertą sprzedaży udziałów w spółce (...) złożoną przez powoda na rzecz pozwanego doszło do rozporządzenia udziałami tej spółki i w konsekwencji ustalenie nieważności umowy nabycia 120 udziałów, zawartej w trybie ofertowym na podstawie oferty powoda z 31 stycznia 2006 r. oraz czynność pozwanego z dnia 22 grudnia 2015 r. polegających na złożeniu oświadczenia o przyjęciu oferty,

b)  art. 189 kpc przez bezpodstawne ustalenie nieważności oferty powoda z dnia 31 stycznia 2006 r., a także oświadczenia pozwanego z dnia 22 grudnia 2015 r. i w konsekwencji umowy sprzedaży udziałów w (...) zawartej pomiędzy stronami,

c)  art. 227 k.p.c. przez oddalenie wniosku dowodowego o dopuszczenie dowodu z odpisu z Repertorium A notariusza A. B., prowadzącego Kancelarię Notarialną w B., w zakresie wpisów dotyczących czynności wykonanych przez notariusza dnia 31 stycznia 2006 r. z udziałem powoda i wpisanych do Repertorium A, uzyskanych z Archiwum X Wydziału Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w Bydgoszczy,

d)  art. 227 k.p.c. poprzez oddalenie wniosku dowodowego pozwanego o dopuszczenie dowodu z zeznań świadka A. B. – notariusza dokonującego poświadczenia podpisu oferty powoda z dnia 31 stycznia 2006 r.

2.  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.

a)  art. 16 k.s.h., przez błędną wykładnię tego przepisu polegającą na uznaniu, że na podstawie oferty powoda z dnia 31 stycznia 2006 r. doszło do rozporządzenia na rzecz pozwanego udziałami spółki (...) a w konsekwencji ustalenie, że oferta powoda z dnia 31 stycznia 2006 r. oraz czynność pozwanego z 22 grudnia 2015 r. przyjęcia oferty są nieważne,

b)  art. 161 k.s.h. poprzez niezastosowanie wskazanego przepisu i w konsekwencji ustalenie, że przedmiotem oferty powoda z dnia 31 stycznia 2006 r. były udziały spółki w organizacji,

c)  art. 66 § 1 k.c. przez jego błędną wykładnię i w konsekwencji uznanie, że złożenie przez powoda oferty sprzedaży udziałów (...) na rzecz pozwanego, jest czynnością rozporządzającą,

d)  art. 58 § 1 k.c. przez jego niewłaściwe zastosowanie i w konsekwencji ustalenie, że umowa nabycia 120 udziałów spółki (...) zawarta na podstawie oferty powoda z dnia 31 stycznia 2006 r. oraz czynności polegających na złożeniu oświadczenia o przyjęciu oferty sprzedaży udziałów z dnia 22 grudnia 2015 r. jest nieważna.

Wskazując na powyższe zarzuty pozwany domagał się zmiany zaskarżonego wyroku i oddalenia powództwa w całości, a ponadto zasądzenia od powoda kosztów procesu za obie instancje.

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o jej oddalenie i zasądzenie od pozwanego kosztów postępowania odwoławczego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego skierowana przeciwko wyrokowi w punkcie II. była niedopuszczalna, co skutkowało koniecznością jej odrzucenia w tym zakresie, a co do pozostałej części podlegała oddaleniu - jako bezzasadna. Ponadto zaskarżony wyrok podlegał sprostowaniu gdy chodzi o oznaczenie przedmiotu sprawy (art. 350 § 3 w zw. z art. 325 k.p.c.).

Pozwany zaskarżył wyrok Sądu Rejonowego w całości, podczas gdy powództwo zostało w nim – także – częściowo oddalone, zatem w tej części (w punkcie II.) rozstrzygnięcie powyższe było dla skarżącego korzystne i zgodne z jego stanowiskiem w sprawie. Pozwany nie wykazał, aby był w tym zakresie pokrzywdzony orzeczeniem ( gravamen) nie posiada zatem interesu prawnego w kwestionowaniu w tej części zaskarżonego wyroku w celu uzyskania jego uchylenia albo zmiany (por. uzasadnienie uchwały składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 15 maja 2014 r., III CZP 88/13, OSNC 2014, Nr 11, poz. 108, a także postanowienia tego Sądu z dnia 28 stycznia 2015 r., I CZ 122/14, LEX nr 1663124).

Z tej przyczyny w części zaskarżającej wyrok co do oddalenia powództwa, apelacja podlegała odrzuceniu na podstawie art. 373 k.p.c.

W pozostałym zakresie kwestionowane orzeczenie jest prawidłowe. Ustalone okoliczności faktyczne – w zakresie w jakim były one istotne dla rozstrzygnięcia – i odnoszącą się do nich argumentację prawną przyjętą przez Sąd Rejonowy, Sąd odwoławczy w pełni akceptuje i przyjmuje za własne. Zbędne jest w tym stanie rzeczy ponowne ich przytaczanie w tej części niniejszego uzasadnienia (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 marca 1999 r., II CKN 217/98, LEX nr 1213477).

Bezzasadny okazały się zarzuty naruszenia art. 233 § 1 i art. 227 k.p.c. Zarzucana niesłusznie Sądowi pierwszej instancji błędna ocena dowodów, a także pominięcie części z nich dotyczy w istocie prawnej oceny – spornej pomiędzy stronami – niespornego stanu faktycznego niniejszej sprawy.

Z uwagi na kwalifikację prawną wniesionego powództwa, znajdującego oparcie w treści art. 189 k.p.c., rozstrzygnięcia wymagał w szczególności podniesiony w apelacji zarzut naruszenia tegoż przepisu. Przesądzenie kwestii istnienia po stronie powoda interesu prawnego w wytoczeniu powództwa o ustalenie, stanowiącego podstawową materialnoprawną przesłankę jego skuteczności, decyduje o dopuszczalności badania czy wskazana przez niego czynność prawna jest nieważna.

Przyjmuje się jednolicie, że interes prawny istnieje wówczas, gdy zachodzi niepewność stanu prawnego lub prawa, powodująca potrzebę ochrony prawnej. Interes prawny może być rozumiany jako potrzeba prawna wynikająca z określonej sytuacji prawnej w przypadku, gdy powstała sytuacja grożąca naruszeniem prawa przysługującego uprawnionemu, bądź też powstała wątpliwość co do jego istnienia i nie należy go ponadto utożsamiać z interesem jedynie ekonomicznym. Interes prawny jest kategorią obiektywną, zatem pod jego pojęciem należy w procesie rozumieć potrzebę uzyskania wyroku odpowiedniej treści, wywołaną rzeczywistym naruszeniem albo zagrożeniem określonej sfery prawnej. Musi to być jednak potrzeba obiektywna w świetle obowiązujących przepisów, tj. rzeczywiście istniejąca i uzasadniona potrzeba udzielenia ochrony prawnej w wyniku ustalenia istnienia (nieistnienia) prawa lub stosunku prawnego, a nie tylko wynikająca z subiektywnego zapatrywania strony, które nie decyduje o prawnym charakterze interesu. Interes prawny wyraża się wówczas w usunięciu stanu niepewności. Wskazuje się także na to, że potrzeba ochrony prawnej pozostaje zdeterminowana niekiedy również określoną sytuacją prawną, w jakiej znajduje się powód zmierzający do jej prawnego wyjaśnienia. Nie ma zaś interesu prawnego w wytoczeniu takiego powództwa z reguły ten, kto może poszukiwać ochrony prawnej na innej drodze, w tym w ramach stosownego postępowania nieprocesowego (tak np. Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 6 czerwca 1997 r., II CKN 201/97, Monitor Prawniczy 1998/2/3 oraz z dnia 22 listopada 2002 r., IV CKN 1519/00, LEX nr 78333 a także Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z dnia 13 kwietnia 2011 r., I ACa 261/11, LEX nr 898641).

W ocenie Sądu Okręgowego w niniejszej sprawie powód wykazał istnienie takiego interesu, sam bowiem skutek, jaki wywoła uprawomocnienie się wyroku ustalającego, zapewni tej stronie uzasadnioną ochronę jego prawnie chronionych interesów, usuwając istniejące w tym zakresie wątpliwości.

O istnieniu po stronie powodowej interesu prawnego w ustaleniu nieważności umowy nabycia przez pozwanego 120 udziałów w spółce (...) świadczy chociażby fakt, że – jak to wynika z załączonego do akt odpisu postanowienia z dnia 12 lutego 2016 r. wydanego w Sądzie Rejonowym Gdańsk – Północ w Gdańsku VIII Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego – względem ww. spółki toczyło się postępowanie przymuszające do złożenia wniosku o wpis w KRS dotyczący ujawnienia zmiany w składzie wspólników spółki, mającej wynikać z kwestionowanej czynności prawnej, na podstawie skierowanego do Sądu rejestrowego zawiadomienia pozwanego w niniejszej sprawie – J. R. (sygn. GD VIII Ns-Rej KRS (...)), na podstawie art. 24 ust. 1 ustawy o KRS ( zob. k. 71 akt).

Jakkolwiek Sądowi odwoławczemu nie są znane dalsze losy tego postępowania przymuszającego, wymaga jednak podkreślenia, że świadczy to dobitnie o niepewności stanu prawnego związanego z mającymi przysługiwać powodowi prawami udziałowymi we wskazanej spółce. Powód nie ma przy tym możliwości uzyskać takiej ochrony (usunięcia stanu niepewności) w inny sposób (np. w procesie o świadczenie), a strona przeciwna kwestionuje jej prawo lub stosunek prawny (o czym świadczą opisane wyżej działania podejmowane przez pozwanego).

Odnosząc się więc do zarzutów apelacji dotyczących naruszenia prawa materialnego wskazać trzeba, że spółki kapitałowe (spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, spółka akcyjna) powstają z chwilą wpisu do rejestru przedsiębiorców (art. 37 § 1 k.c.). Z tą chwilą kształtują się też ostatecznie prawa i obowiązki wspólników (i akcjonariuszy) spółki - istniejące w postaci akcji lub udziałów. Przed wpisem do rejestru mogą one podlegać ocenia jedynie jako tzw. ekspektatywa przyszłego prawa.

Stosownie do regulacji zawartej w art. 3 k.s.h. przez umowę spółki handlowej wspólnicy albo akcjonariusze zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu. Zatem dla zawarcia umowy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością konieczne jest złożenie najpierw przez wspólników zgodnych oświadczeń woli w celu jej zawiązania i z tą chwilą – a jeszcze przed wpisaniem jej do Rejestru – powstaje spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji (art. 161 § 1 k.s.h.). Zgodnie z art. 11 § 1 k.s.h. taka spółka posiada zdolność prawną, a działający w jej imieniu zarządu zgłasza zawiązanie spółki do sądu rejestrowego i reprezentuje ją w toku postępowania o wpis (art. 164 § 1 i 2 w zw. z art. 161 § 2 k.s.h.). Spółka kapitałowa w organizacji, ma zatem postać niepełnej (ułomnej) osoby prawnej, która może nabywać prawa i występować przed sądami we własnym imieniu (zob. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 listopada 2013 r., II CSK 126/13, LEX nr 1413039). Do powstania samej spółki z ograniczoną odpowiedzialności wymagane jest jednak dokonanie wpisu do rejestru (art. 163 pkt 5 k.p.c.).

W polskim systemie prawnym przyjęto ogólną zasadę, zgodnie z którą rozporządzić można jedynie prawem, które według ustawy jest zbywalne. Zasada ta znajduje odzwierciedlenie w art. 57 § 1 k.c. Udział w spółce z o.o. jest samodzielnym prawem podmiotowym o charakterze majątkowym, dlatego może być on przedmiotem rozporządzenia (art. 180 § 1 k.s.h.). W art. 16 k.s.h. ustawodawca wprowadził jednak zakaz dokonywania rozporządzania udziałem przed wpisem spółki do rejestru a także przed zarejestrowaniem podwyższenia kapitału zakładowego. Zakaz ten obejmuje zarówno dokonanie zbycia udziałów, jak i czynności rozporządzających takich jak ustanowienie zastawu lub użytkowania. Rozporządzenie udziałem wbrew temu zakazowi powoduje bezwzględną nieważność dokonanych czynności (art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 16 k.s.h.).

Jak wskazuje się w doktrynie przepis art. 16 k.s.h. uwzględnia swoistą przejściową sytuację prawną spółki kapitałowej w organizacji. Udziały – jako część kapitału zakładowego – stają się nimi dopiero od momentu, gdy sam kapitał zakładowy jest faktem prawnym. Kapitał zakładowy spółki istnieje dopiero od momentu wpisu spółki do rejestru. Dlatego też, ze względu na konstytutywny charakter wpisu spółki, w tym danych dotyczących kapitału zakładowego, udziały jako przedmiot obrotu powstają dopiero z tym momentem. Prawo do udziałów jest w tym przypadku prawem podmiotowym, które powstanie dopiero z chwilą wpisu do rejestru. Zakaz ustawowy w istocie dotyczy zatem dysponowania prawem przyszłym (por. A. Kidyba, Komentarz aktualizowany do art. 1-300 ustawy z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych Lex/el., 2019 teza do art. 16).

Podkreślenia wymaga, że zakaz dotyczy czynności „rozporządzenia” udziałem. Przyjmując szeroką wykładnię tego sformułowania, z art. 16 k.s.h., doktryna wywodzi zakaz dokonywania czynności prawnych o charakterze rozporządzającym, tj. takich, które mogłyby prowadzić do przeniesienia, zmiany, obciążenia (ograniczonymi prawami rzeczowymi lub prawami względnymi), bądź zniesienia praw udziałowych w spółce kapitałowej w organizacji. Twierdzi się natomiast, że zakaz ten nie wyłącza jedynie dokonywania czynności stricte zobowiązujących, np. zawarcia umowy zobowiązującej do przeniesienia przyszłego udziału, z wyłączeniem skutków rozporządzających (art. 155 § 1 k.c.; por. m.in. A. Szajkowski (w:) Kodeks spółek handlowych. Tom I. Komentarz do art. 1-150, Warszawa 2001, s. 187-189 oraz J.A. Strzępka (w:) Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Warszawa 2012, s. 70).

Na gruncie niniejszej sprawy, podobnie jak w stanie faktycznym w sprawie w której wydany został przez Sąd Apelacyjny w Białymstoku wyrok z dnia 20 grudnia 2012 r., I ACa 660/12 (LEX nr 1254294), powstało pytanie, czy w zakres niedopuszczalnych czynności rozporządzających, o których mowa powyżej, wchodzi samo złożenie oferty sprzedaży udziałów przed datą zarejestrowania spółki, w sytuacji gdy przyjęcie oferty przez oblata (tu pozwanego) następowałoby po tej dacie.

Jak podkreślił to Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu cytowanego wyżej orzeczeniu, tryb ofertowy (art. 66 i nast. k.c.) jest jedną z form zawarcia umowy cywilnoprawnej, w tym umowy przeniesienia własności rzeczy lub prawa. W doktrynie prawa cywilnego zarówno ofertę, jak i jej przyjęcie uznaje się za odrębne oświadczenia woli. Po stronie oferenta jest to oświadczenie zawarcia umowy, które określa jej istotne postanowienia. Po stronie oblata jest to oświadczenie o przyjęciu oferty prowadzące do zawarcia umowy o treści wskazanej w ofercie. Odrębność oświadczeń woli nie skutkuje jednoczesnym, automatycznym traktowaniem ich jako odrębnych, jednostronnych czynności prawnych. Jak wskazuje się w doktrynie, oświadczenie woli tylko wtedy może przybrać postać czynności prawnej, gdy wywołuje skutki prawne wskazane w treści oświadczenia woli kreując stosunek prawny względem innej osoby. Właściwości tej nie ma oferta.

Wyrażona w ofercie wola oferenta dopiero zmierza do zawarcia umowy. Ofertowy tryb zawierania umów, w toku którego wyróżniają się oświadczenia woli obu stron, stanowi więc klasyczny model dochodzenia do skutku umowy pojmowanej jako jedna czynność prawna. Oferta sprzedaży, która wprawdzie sama nie skutkuje zbyciem rzeczy lub prawa, niewątpliwie jest czynnością prowadzącą do skutku rozporządzającego (art. 155 § 1 k.c.). W konsekwencji należy zaaprobować przyjęty przez Sąd Rejonowy pogląd zaprezentowany przez Sąd Apelacyjny w Białymstoku w uzasadnieniu cytowanego wyżej wyroku z dnia 20 grudnia 2012 r., I ACa 660/12, że dla swej skuteczności (ważności), z punktu widzenia regulacji art. 16 k.s.h., oferta musiałaby zostać złożona dopiero po zarejestrowaniu spółki. W rezultacie, czynność prawna, która miałby ukonstytuować się wskutek przyjęcia oferty złożonej przed tą datą, jak sama oferta, jest dotknięta nieważnością (art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 2 k.s.h.).

W przedmiotowej sprawie oferta powoda została złożona pozwanemu w dniu 31 stycznia 2006 r., tj. nie tylko przed zarejestrowaniem spółki (...) (co miało miejsce w dniu 29 marca 2006 r.), lecz nawet jeszcze przed samym zawarciem umowy spółki (akt notarialny obejmujący taką umowę został sporządzony w dniu 2 lutego 2006 r.). W rezultacie należy przyjąć że skoro sama czynność złożenia oferta była nieważna – wraz z poczynionym tam zastrzeżeniem, że stanie się ona skuteczna „z chwilą utworzenia (…) spółki” co nastąpić miało „z chwilą zawarcia aktu notarialnego (…)” – to także i czynność prawna oświadczenia pozwanego o przyjęciu tej oferty w dniu 22 grudnia 2015 r. (mająca doprowadzić do rozporządzenia udziałami tej spółki) była nieważna.

Skarżący w apelacji argumentował, że nie ma podstaw do przyjęcia, że w chwili złożenia oferty przez powoda, tj. w dniu 31 stycznia 2006 r., doszło do czynności rozporządzających prawem udziałowym, które uprawniałoby do zastosowania normy art. 16 k.s.h. Pozwany podkreślił, że oferta została pozwanemu złożona pod warunkiem zawieszającym. Nawet jednak zakładając, że brzmienie art. 16 k.s.h. nie wyklucza rozporządzenia udziałem pod warunkiem, że dojdzie do powstania spółki (jej rejestracji), o tyle jednak już nie do przyjęcia jest, w ocenie Sądu drugiej instancji, taka konstrukcja oferty, z którą mamy do czynienia w niniejszej sprawie. W treści oferty z dnia 31 stycznia 2006 r. wyraźnie wskazano bowiem na skutek warunkowy, ale – z momentem „zawarcia aktu notarialnego zawierającego umowę spółki” ( k. 24 akt) a nie z momentem jej prawnego powstania (a także udziałów), tj. z chwilą rejestracji. Już zatem z tego tylko względu, niezależnie od panujących w literaturze prawa handlowego kontrowersji wokół dysponowania prawem przyszłym (ekspektatywą) przedmiotową ofertę, jako sprzeczną z ustawą, uznać należało, w ocenie Sądu Okręgowego, za nieważną, podobnie jak i mającą ją dopełnić (w celu rozporządzenia prawem) czynność pozwanego, polegającą na przyjęciu oferty.

Mając powyższe okoliczności na względzie, Sąd Okręgowy oddalił w pozostałym zakresie apelację pozwanego (art. 385 k.p.c.).

O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. i § 10 ust. 1 pkt 1 w zw. z § 2 pkt. 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. z 2015, poz. 1800).