Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 grudnia 2019 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XXV Wydział Cywilny, w składzie:

po rozpoznaniu na rozprawie 18 listopada 2019 r. w Warszawie

sprawy z powództwa Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych przeciwko (...) Diecezji P.

o zapłatę

1.  zasądza od (...) Diecezji P. na rzecz Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych 328 893,68 zł (trzysta dwadzieścia osiem tysięcy osiemset dziewięćdziesiąt trzy złote sześćdziesiąt osiem groszy) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 17 lipca 2009 r. do dnia zapłaty.

2.  oddala powództwo w pozostałym zakresie.

3.  zasądza od Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych na rzecz (...) Diecezji P. 5 400 zł (pięć tysięcy czterysta złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym,

4.  wzajemnie znosi koszty procesu w pozostałym zakresie,

5.  nakazuje pobrać na rzecz Skarbu Państwa- Sądu Okręgowego w Warszawie od (...) Diecezji P. 69 002,63zł (sześćdziesiąt dziewięć tysięcy dwa złote sześćdziesiąt trzy grosze), a od Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych 100 000zł ( sto tysięcy złotych) tytułem uzupełnienia nieuiszczonych kosztów sądowych.

Sygn. akt XXV C 727/10

UZASADNIENIE

Pozwem z 31 maja 2010 roku Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (dalej PEFRON) wniósł o zasądzenie nakazem zapłaty wydanym w postępowaniu nakazowym, na podstawie weksli, od pozwanego – (...) Diecezji P. z siedzibą w P. (dalej (...) (...)) 16 224 636,92 zł wraz z ustawowymi odsetkami od 27 marca 2010 roku do dnia zapłaty oraz kosztami postępowania w tym kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych (k. 2-7).

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych ( k. 400-416).

W uzasadnieniu pozwany podniósł, iż umowy na które powołuje się powód są, zgodnie z art. 63 § 1 k.c., czynnościami prawnymi niezupełnymi i należy do nich w drodze analogii stosować art. 130 § 1 i 2 k.c., wobec powyższego ważność tych umów zależy od ich potwierdzenia przez ordynariusza (...) (dwóch umów) oraz (...) (dwóch pozostałych umów). Umowy te zostały podpisane z naruszeniem kan. 638 § 3 kodeksu prawa kanonicznego, co powoduje ich bezskuteczność zawieszoną. Wobec powyższego niedopuszczalnym było odstąpienie od tych umów jak również uzupełnienie weksli. Pozwany podniósł, iż przekroczenie umocowania dyrektora (...) (...) odnosi się również do wystawieni weksli in blanco, bowiem osoba podpisana na wekslach przekroczyła swoje uprawnienia i ponosi odpowiedzialność osobistą z weksla. Weksle te nie zostały pozwanemu przedstawione do zapłaty, nie są więc wymagalne, a powództwo jest przedwczesne. Uznanie odstąpienia od umowy za skuteczne prowadzi do stwierdzenia, że uzupełnienie weksli było wadliwe, zgodnie z art. 395 § 2 k.c. niedopuszczalnym jest uzupełnienie weksla mającego zabezpieczać umowę, którą uznaje się za niezawartą. Z ostrożności procesowej pozwany podniósł, iż powód nie był uprawniony do odstąpienia od przedmiotowych umów.

W piśmie procesowym z 4 kwietnia 2011 roku (k. 447-458) powód zmodyfikował żądnie pozwu i wniósł o zasądzenie na podstawie § 10 każdej z przedmiotowych umów, od pozwanego na rzecz powoda kwoty 13 673 159,93 zł wraz odsetkami w wysokości jak dla zalęgłości podatkowy, liczonych w następujący sposób:

- co do odsetek dot. umowy nr (...):



Od kwoty 145 454,14 od dnia 13 lutego 2006 roku do dnia zapłaty,



Od kwoty 545 453,04 zł od dnia 20 lipca 2007 roku do dnia zapłaty,



Od kwoty 452 992,50 zł od dnia 5 listopada 2007 roku do dnia zapłaty,



Od kwoty 211 970,08 zł od dnia 15 lutego 2008 roku do dnia zapłaty,

- co do odsetek dotyczących umowy nr (...):



Od kwoty 120 272,00 zł od dnia 20 czerwca 2006 roku do dnia zapłaty,



Od kwoty 497 880,00 zł od dnia 11 grudnia 2006 roku do dnia zapłaty,



Od kwoty 165 960,00 zł od dnia 16 sierpnia 2007 roku do dnia zapłaty,



Od kwoty 165 960,00 zł od dnia 15 listopada 2007 roku do dnia zapłaty,



Od kwoty 321 068,77 zł od dnia 11 czerwca 2008 roku do dnia zapłaty,

- co odsetek dotyczących umowy nr (...):



Od kwoty 529 194,00 zł od dnia 20 lutego 2006 roku do dnia zapłaty,



Od kwoty 1 498 238,00 zł od dnia 20 czerwca 2007 roku do dnia zapłaty,



Od kwoty 2 457 024,38 zł od dnia 24 grudnia 2007 roku do dnia zapłaty,

- co do odsetek dotyczących umowy nr (...):



Od kwoty 709 000,00 zł od dnia 26 czerwca 2006 roku do dnia zapłaty,



Od kwoty 1 419 883,65 zł od dnia 8 grudnia 2006 roku do dnia zapłaty,



Od kwoty 1 419 883,65 zł od dnia 13 lipca 2007 roku do dnia zapłaty,



Od kwoty 1 419 883,65 zł od dnia 19 października 2007 roku do dnia zapłaty,



Od kwoty 1 593 042,07 zł od dnia 11 czerwca 2008 roku do dnia zapłaty.

Jednocześnie powód cofnął powództwo ponad kwotę 13 673 159,93 zł, tj. w zakresie kwoty 2 551 476,99 zł.

Ewentualnie w razie stwierdzenia nieważności przedmiotowych umów powód wniósł o zasądzenie od pozwanego kwoty 13 673 159,93 zł wraz z odsetkami liczonymi w ww. sposób, na podstawie art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c.

Powód wyjaśnił, iż kwota 13 673 159,93 zł stanowi sumę należności z poszczególnych umów wymienianych w pozwie a mianowicie sumę kwot:

- 1 355 869,76 zł dla umowy nr (...) z dnia 19 stycznia 2006 roku,

- 1 271 140,77 zł dla umowy nr (...) z dnia 31 stycznia 2006 roku,

- 4 484 456,30 zł dla umowy nr (...) z dnia 31 stycznia 2006 roku,

- 6 561 693,02 zł dla umowy nr (...) z dnia 26 kwietnia 2006 roku.

Pozwany wnosił o oddalenie powództwa sprecyzowanego z nowej podstawy prawnej. Pozwany wskazywał nadto, że nie jest już wzbogacony co do przekazanych mu kwot, bowiem zostały one wydane zgodnie z celem projektów [k. 517 t. III]

Wyrokiem częściowym z 26 marca 2012 r. Sąd umorzył postępowanie ponad kwotę 13 673 159,93 zł; zasądził do pozwanego na rzecz powoda kwotę 11 046 149,40 zł z ustawowymi odsetkami od 31 maja 2010 r. do dnia zapłaty. Wyrok częściowy obejmował Umowy o dofinansowanie projektu „(...)” oraz o dofinansowanie projektu „(...)” (dalej także odpowiednio jako umowa nr (...) oraz umowa nr (...)). Sąd przyjął, że wobec braku wymaganej zgodny podmiotu przełożonego ((...)) na zawarcie kontraktów przekraczających progi zakreślone przez wewnętrzne uregulowania Kościoła (...), umowy nr (...) są nieważne i z tego tytułu zasądził od pozwanego na rzecz powoda zwrot całości środków przekazanych przez PFRON na rzecz (...) (...) w ramach ich wykonania (wyrok częściowy wraz z pisemnym uzasadnieniem – k. 686, 693-714).

Sąd Apelacyjny w Warszawie zmienił powyższy wyrok w ten sposób, że powództwo o zapłatę wraz z ustawowymi odsetkami oddalił. W uzasadnieniu Sąd II instancji wskazał, iż przedmiotowe umowy nr (...), stanowią czynności prawne bezskuteczne do momentu ich potwierdzenia bądź braku potwierdzenia przez (...). Z tego względu powództwo o zapłatę podlega oddaleniu (wyrok SA w Warszawie wraz z pisemnym uzasadnieniem – k. 814, 821-831).

W piśmie procesowym z 5 kwietnia 2013 r. powód wobec odmowy zatwierdzenia umów nr (...) przez Biskupa (...) P. L., wystąpił o zapłatę od pozwanego kwoty 2 627 010,53 zł wraz z odsetkami ustawowymi od 17 lipca 2009 r. do dnia zapłaty, wskazując na nieważność tychże mów i wynikający z art. 405 k.c. obowiązek zwrotu całości udzielonego dofinansowania.

Pozwany wnosił o oddalenie powództwa w całości, powołując się dodatkowo na niedopuszczalność żądania zwrotu świadczenia powoda z uwagi na fakt, że czyni ono zadość zasadom współżycia społecznego – art. 411 pkt 2 k.c. bowiem cele projektów zostały zrealizowane (pismo procesowe powoda z 5 kwietnia 2013 r. – k. 838-841; pismo procesowe pozwanego z 6 listopada 2014 r. – k. 901-907; pismo procesowe powoda z 19 listopada 2014 r. – k. 917-920). Pozwany podniósł zarzut przedawnienie i potrącenia swojej wierzytelności z tytułu prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia ( pismo procesowe złożone na rozprawie 15 lipca 2019r)

Sąd ustalił, co następuje:

PFRON to organ administracji państwowej wspierający rehabilitację oraz zatrudnienie osób niepełnosprawnych. PFRON tworzy też własne programy pomocowe.

(...) (...) to kościelna osoba prawna, zajmująca się działalnością charytatywną oraz działaniami na rzecz osób niepełnosprawnych, promocji zatrudnienia i aktywizacji zawodowej osób pozostających bez pracy, organizowanie pomocy stałej i doraźnej dla osób bezdomnych i bezrobotnych. Organami tej osoby prawnej są: Biskup (...), Zarząd Diecezjalny, Dyrektor i Komisja Rewizyjna. Do kompetencji Dyrektora należy podejmowanie samodzielnych decyzji w sprawach bieżących oraz reprezentowanie (...) (...) na zewnątrz (dowód: zaświadczenie Ministra Administracji i Cyfryzacji – k. 20; Statut (...) (...) – k. 419).

Konferencja (...), obradująca 16-18 czerwca 1995 r. na podstawie Kan. 1292 § 1 Kodeksu prawa kanonicznego (ogłoszonego w dniu 25 stycznia 1983 roku dekretem Sacrae disciplinae leges, promulgowanego w Acta Apostolicae Sedis, vol. LXXV, Pars II, Pallotinum 1984, dalej jako k.p.k.) ustaliła równowartość 500 000 dolarów USA jako najwyższą sumę, powyżej której w celu zaciągania zobowiązań w imieniu kościoła konieczne jest uprzednie uzyskanie zgody (...). ( dowód: pismo z 26 września 1995 r. – k. 424-425).

Kongregacja ds. biskupów zatwierdziła sumę 100 000 dolarów USA jako najniższą sumę wartości dóbr przeznaczonych do alienacji ( dowód: pisma - k. 427, 429).

19 stycznia 2006 roku strony podpisały umowę nr (...) o dofinansowanie projektu „(...)” (dalej także jako Umowa nr (...)). PFRON reprezentowany był przez Prezesa Zarządu w osobie R. S., zaś (...) (...) reprezentowany był przez Dyrektora (...) (...) w osobie ks. J. Z. (1) ( dowód: Umowa nr (...) – k. 21-30; kopie Załączników nr 1-2 – k. 31-32; kopia Aneksu nr (...) wraz z tekstem jednolitym Umowy nr (...) – k. 33-44; kopia Aneksu nr (...) – k. 46; kopia Aneksu nr (...) – k. 47).

Na warunkach określonych w Umowie nr (...), Beneficjent Końcowy (instytucja wdrażająca) przyznała Ostatecznemu Odbiorcy (beneficjentowi) środki finansowe w łącznej kwocie nie przekraczającej 1 355 869,76 zł, na realizację projektu „(...)” określonego we wniosku o dofinansowanie realizacji Projektu w ramach (...)2006-2006 nr (...). Ostateczny Odbiorca (Beneficjent) zobowiązał się do realizacji Projektu w oparciu o wniosek. W przypadku dokonania zmian w Projekcie na podstawie §19, Ostateczny Odbiorca (beneficjent) zobowiązał się do realizacji Projektu zgodnie z aktualnym wnioskiem.

Całkowite wydatki Projektu nie mogły przekraczać 1 355 869,76 zł w tym: 1) przyznana kwota dofinansowania nieprzekraczająca 1 355 869,76 zł i stanowiąca nie więcej niż 97% całkowitych wydatków kwalifikowanych Projektu; 2) wkład własny nieprzekraczający 41 934,11 zł (d: §2 Umowy nr (...)).

Okres realizacji Projektu był zgodny z okresem wdrażania wskazanym we wniosku (d: §3 ust. 1 Umowy nr (...); Wniosek pkt 1.6.3 – k.). Projekt był realizowany w oparciu o harmonogram realizacji Projektu zamieszczony we wniosku (d: §3 ust. 2 Umowy nr (...)).

Celem projektu „ (...)” było podniesienie umiejętności pracowników merytorycznych Warsztatów Terapii Zajęciowej świadczących usługi osobom niepełnosprawnym w zakresie przygotowania uczestników WTZ do funkcjonowania na rynku pracy. Projekt był skierowany do psychologów, instruktorów zawodu i pracowników socjalnych zatrudnionych w WTZ (beneficjenci ostateczni). Dzięki projektowi beneficjenci ostateczni powinni nabyć nowe umiejętności i zdobyć wiedzę w zakresie ukierunkowania swojej codziennej pracy z osobami niepełnosprawnymi. Projekt zakładał osiągnięcie zarówno twardych jak i miękkich rezultatów.

Twardymi rezultatami projektu powinno być: 1/ uczestnictwo w szkoleniach 623 pracowników merytorycznych WTZ; 2/ nabycie umiejętności i podniesienie kwalifikacji zawodowych przez 623 pracowników; 3/ zrealizowanie 9904 osobogodzin szkoleniowych; 4/ zrealizowanie 21 siedmiodniowych szkoleń; 5/ opracowanie materiałów dydaktycznych dla 623 uczestników szkoleń; 6/ wydanie 2 publikacji książkowych „(...)” oraz „(...)”; 7/ uzyskanie certyfikatu uczestnictwa w zajęciach przez 623 uczestników szkoleń.

Rezultatami miękkimi projektu powinno być: 1/ poprawa zdolności komunikacyjnych i interpersonalnych między pracownikami WTZ a niepełnosprawnymi; 2/ przełamywanie barier i negatywnych postaw społecznych wobec osób niepełnosprawnych i uświadomienie, że można pomóc osobom z umiarkowanym i znacznym stopniem niepełnosprawności w znalezieniu pracy; 3/ aktualna, systematyczna i rzetelna pomoc w określeniu predyspozycji zawodowych osób niepełnosprawnych; 4/ uzyskanie informacji przez pracowników merytorycznych WTZ w zakresie nabywania umiejętności i poruszania się ich podopiecznych na rynku pracy (dowód: pisemna opinia podstawowa biegłej sądowej z zakresu finansów i rachunkowości – k. 1115).

31 stycznia 2006 roku strony podpisały umowę nr (...) o dofinansowanie projektu „(...)” (dalej także jako Umowa nr (...)). PFRON reprezentowany był przez Zastępcę Prezesa Zarządu w osobie T. B., zaś (...) (...) reprezentowany był przez Dyrektora (...) (...) w osobie ks. J. Z. (1) ( dowód: kopia Umowy nr (...) – k. 48-57; kopie Załączników nr (...) – k. 58-62; kopia Aneksu nr (...) wraz z tekstem jednolitym Umowy nr (...) – k. 64-73; kopia Aneksu nr (...) – k. 77).

Na warunkach określonych w Umowie nr (...), Beneficjent Końcowy (instytucja wdrażająca) przyznała Ostatecznemu Odbiorcy (beneficjentowi) środki finansowe w łącznej kwocie nie przekraczającej 1 271 140,77 zł, na realizację projektu „(...)” określonego we wniosku o dofinansowanie realizacji Projektu w ramach (...)2006-2006 nr (...). Ostateczny Odbiorca (Beneficjent) zobowiązał się do realizacji Projektu w oparciu o wniosek. W przypadku dokonania zmian w Projekcie na podstawie §19, Ostateczny Odbiorca (beneficjent) zobowiązał się do realizacji Projektu zgodnie z aktualnym wnioskiem.

Całkowite wydatki Projektu nie mogły przekraczać 1 310 454,39 zł w tym: 1) przyznana kwota dofinansowania nieprzekraczająca 1 271 140,77 zł i stanowiąca nie więcej niż 97% całkowitych wydatków kwalifikowanych Projektu; 2) wkład własny nieprzekraczający 39 313,62 zł (d: §2 Umowy nr (...)).

Okres realizacji Projektu był zgodny z okresem wdrażania wskazanym we wniosku (d: §3 ust. 1 Umowy nr (...)). Projekt był realizowany w oparciu o harmonogram realizacji Projektu zamieszczony we wniosku (d: §3 ust. 2 Umowy nr (...)).

Głównym celem projektu „(...)” było zapewnienie na wszystkich poziomach właściwego szkolenia dla otoczenia współpracującego z osobami niepełnosprawnymi, zaangażowanie w planowanie i prowadzenie usług dla tych osób, z naciskiem na propagowanie i rozwijanie określonych wartości i kompetencji oraz umiejętności, które następnie będą przekazane osobom niepełnosprawnym, ich rodzinom oraz członkom ich społeczności. We wniosku o dofinansowanie wskazano, iż beneficjentem ostatecznym projektu będzie kościelna osoba prawna (...), natomiast uczestnikami projektu będą pracownicy (...) na terenie całego kraju, tj. osoby świadczące usługi na rzecz osób niepełnosprawnych. Projekt zakładał osiągnięcie zarówno rezultatów twardych jak i miękkich.

Twardymi rezultatami projektu powinny być: 1/ ukończenie szkolenia przez 210 pracowników (...), potwierdzone certyfikatem; 2/ materiały dydaktyczne dla 210 uczestników szkolenia.

Rezultatami miękkimi projektu powinno być: 1/ nabycie i podniesienie kwalifikacji zawodowych przez 210 pracowników merytorycznych; 2/ poprawa zdolności komunikacyjnych i interpersonalnych między pracownikami (...) a osobami niepełnosprawnymi i ich rodzinami; 3/ przełamywanie barier i negatywnych postaw społecznych wobec osób niepełnosprawnych i uświadomienie, że można pomóc osobom z umiarkowanym i znacznym stopniem niepełnosprawności w znalezieniu pracy; 4/ aktualna, systematyczna i rzetelna pomoc w określeniu predyspozycji zawodowych osób niepełnosprawnych; 5/ uzyskanie informacji przez pracowników (...) w zakresie nabywania umiejętności i poruszania się ich podopiecznych na rynku pracy (dowód: pisemna opinia podstawowa biegłej sądowej z zakresu finansów i rachunkowości – k. 1116).

O zawarciu Umów nr (...) nie został poinformowany ówczesny Biskup (...), którym w latach 1999 – 2006 był S. W.. W kwietniu 2006 roku arcybiskup powołał komisję rewizyjną do zbadania działalności (...) (...), jednakże nie sprawdzał wyników jej pracy, o kłopotach (...) (...) z realizacją przedmiotowych Umów dowiedział się dopiero po kilku latach. Abp S. W. chcąc unikną kłopotów finansowych diecezji (...) wydał zakaz zawierania przez proboszczów umów zobowiązujących ponad kwotę 30 000 zł. W latach, w których abp W. był biskupem (...) kościół rozpoczął korzystanie z funduszy europejskich, czym kierował ks. Prałat M. K. (1) – ówczesny ekonom diecezji (dowód: zeznania S. W. - k. 542-544).

W ramach realizacji Umowy nr (...), Ostateczny Odbiorca zobowiązał się do prowadzenia działań informacyjnych i promocyjnych kierowanych do opinii publicznej, informujących o finansowaniu realizacji projektu przez Unię Europejską zgodnie z wymogami o których mowa w rozporządzeniu Komisji WE nr 1159/200 w sprawie prowadzenia przez państwa członkowskie działań informacyjnych dotyczących pomocy z funduszy strukturalnych. Ostateczny Odbiorca zobowiązał się do oznaczania dokumentów dotyczących Projektu za pomocą logo Europejskiego Funduszu Społecznego a także na materiałach promocyjnych, informacyjnych, szkoleniowych, edukacyjnych, budynków i pomieszczeń (d: §18 Umowy nr (...)).

Zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 5 ustawy Prawo zamówień publicznych (dalej p.z.p.), w brzmieniu obowiązującym w momencie zawierania Umów nr (...), do przestrzegania przepisów p.z.p. , zobowiązane były w szczególności te podmioty, które ponad 50% wartości udzielonego przez nie zamówienia finansowały ze środków publicznych. Od 25 maja 2006 r., w związku z wejściem w życie nowelizacji ustawy Prawo zamówień publicznych, art. 3 ust. 1 p.z.p., przewidywał podleganie przepisom ustawy gdy dodatkowo zachodzą takie okoliczności jak: wartość zamówienia jest równa lub przekracza kwoty określone w przepisach wydanych na podstawie art. 11 ust. 8 p.z.p., przedmiotem zamówienia są roboty budowlane. Sporne Umowy, nie podlegały przytoczonej regulacji ustawowej.

W myśl §5 Umowy nr (...) – pierwsza transza środków przekazanych na finansowanie Projektu w wysokości do 20% kwoty dofinansowania Projektu przewidzianej na pierwsze 12 miesięcy wdrażania Projektu przekazana miała zostać na rachunek bankowy Ostatecznego Odbiorcy (beneficjenta), w terminie 30 dni kalendarzowych od daty złożenia zabezpieczenia umowy oraz poprawnego wniosku o pierwszą transzę środków na finansowanie Projektu. Wypłata środków na finansowanie miała być dokonywana transzami w oparciu o harmonogram płatności ustalony przez strony. Wypłata kolejnej transzy środków na finansowanie Projektu na podstawie wniosku o płatność była uzależniona od rozliczenia co najmniej 60% dotychczas otrzymanych transz, które nie zostały rozliczone oraz od stopnia zaawansowania realizacji Projektu. W przypadku projektów współfinansowanych środkami własnymi, rozliczenia dotyczą także środków własnych. Ostateczny Odbiorca (beneficjent) zobowiązał się do przesłania rozliczenia 100% otrzymanych transz środków na finansowanie Projektu w części dotychczas nierozliczonej w terminie określonym w rozporządzeniu Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 22 września 2004 r. w sprawie trybu, terminów i zakresu sprawozdawczości dotyczącej Narodowego Planu Rozwoju (d: §5 ust. 1, 2, 3, 4 Umowy nr (...)).

Umowy nr (...) określały w §6 warunki przekazania transzy środków na finansowanie Projektów do których należało: 1) złożenie przez Ostatecznego Odbiorcę (beneficjenta) wniosku o płatność według wzoru o którym mowa w ww. rozporządzeniu oraz dodatkowo wymaganych informacji, według wzorów określonych w załącznikach nr 1 i 2. W przypadku wniosku o kolejną transzę środków na finansowanie Projektu, Ostateczny Odbiorca (beneficjent) miał załączyć do wniosku o płatność potwierdzone za zgodność z oryginałem kopie faktur lub innych dokumentów księgowych o równoważnej wartości dowodowej wraz z dowodami zapłaty lub kopie innych dokumentów poświadczających wkład własny Ostatecznego Odbiorcy (beneficjenta), chyba że na podstawie ww. rozporządzenia jest z tego obowiązku zwolniony; 2) dostępności środków na finansowanie Działania na rachunku Beneficjenta Końcowego; 3) dokonanie przez Beneficjenta Końcowego akceptacji ww. dokumentów zgodnie z §7 ust. 5 tj. Beneficjent Końcowy (instytucja wdrażająca), po przeprowadzeniu weryfikacji wniosku o płatność, dokonuje akceptacji całości lub części dokumentów i informuje pisemnie Ostatecznego Odbiorcę (beneficjenta) o: 1/ wydatkach, które zostały uznane za kwalifikowane wraz z uzasadnieniem; 2/ zatwierdzonej kwocie rozliczenia środków na finansowanie Projektu wynikającej z pomniejszenia kwoty wydatków rozliczonych we wniosku o wydatki niekwalifikowane, przychód oraz korekty finansowe (d: §6 ust. 1, §7 ust. 5 Umowy nr (...)).

W myśl §7 Umowy nr (...) Beneficjent Końcowy dokonuje weryfikacji formalno-rachunkowej i merytorycznej dokumentów wymienionych w §6 ust. 1 pkt 1, zgodnie z ww. rozporządzeniem, w terminie 21 dni kalendarzowych od daty ich złożenia. W przypadku stwierdzenia przez Beneficjenta Końcowego błędów lub braków formalno-rachunkowych w złożonym wniosku o płatność lub dokumentach, które mają wpływ na ocenę kwalifikowalności poniesionych wydatków, Beneficjent Końcowy w terminie 21 dni informuje pisemnie Ostatecznego Odbiorcę o tych błędach lub brakach, wskazując sposób i termin ich usunięcia. Ostateczny Odbiorca zobowiązał się do usunięcia błędów lub braków formalno-rachunkowych lub złożenia pisemnych wyjaśnień w wyznaczonym przez Beneficjenta Końcowego terminie pod rygorem wstrzymania wypłaty kolejnej transzy środków na finansowanie Projektu (d: §7 ust. 1,2,4 Umowy nr (...)).

Beneficjent Końcowy przekazywał kolejną transzę środków na finansowanie Projektu na rachunek bankowy Ostatecznego Odbiorcy, w terminie 30 dni kalendarzowych od dnia zaakceptowania przez niego dokumentów (d: §8 Umowy nr (...)).

Beneficjent Końcowy mógł zawiesić wypłacenie transzy środków na finansowanie Projektu w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości w realizacji Projektu, w szczególności w przypadku opóźnienia w realizacji Projektu, utrudniania kontroli realizacji Projektu, dokumentowania realizacji niezgodnie z postanowieniami umowy oraz na wniosek instytucji kontrolnych (d: §9 ust. 1 Umowy nr (...)).

Według §10 Umowy nr (...) – jeżeli na podstawie sprawozdań lub czynności kontrolnych uprawnionych organów zostanie stwierdzone, że Ostateczny Odbiorca wykorzystał środki na finasowanie Projektu niezgodnie z przeznaczeniem, pobrał je nienależnie lub w nadmiernej wysokości, lub w przypadku gdy w okresie pięciu lat od dnia podpisania umowy projektu ulegnie znaczącej modyfikacji: 1) wpływającej na jego charakter lub warunki wykonania lub przyznającej Ostatecznemu Odbiorcy nienależne korzyści; 2) wynikającej albo ze zmiany charakteru własności danej pozycji infrastruktury albo zaprzestania lub zmiany lokalizacji działalności produkcyjnej – Ostateczny Odbiorca zobowiązał się do zwrotu odpowiedniej części lub całości tych środków wraz z odsetkami w wysokości określonej jak dla zaległości podatkowych naliczonymi odpowiednio od dnia nienależnego pobrania środków na finansowanie Projektu. Ostateczny Odbiorca dokonywał zwrotu odpowiedniej części lub całości transz środków na finansowanie Projektu wraz z odsetkami na pisemne wezwanie Beneficjenta Końcowego lub uprawnionego organu kontrolnego, w terminie i na rachunek bankowy (d: §10 ust. 1-2 Umowy nr (...)).

Ostateczny Odbiorca zobowiązał się do opracowania okresowych i rocznych sprawozdań oraz końcowego sprawozdania z realizacji Projektu i przekazywania ich według wzoru określonego w rozporządzeniu Ministra Rozwoju Regionalnego z dnia 09 czerwca 2016 r. w sprawie wzorów sprawozdań sporządzonych w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwoju Zasobów Ludzkich 2004-2006 i w terminach określonych w rozporządzeniu o którym mowa w §5 ust. 1, do Beneficjenta Końcowego. W przypadku stwierdzenia istotnych braków lub błędów formalno-rachunkowych lub merytorycznych w przekazywanych do beneficjenta Końcowego sprawozdaniach, Ostateczny Odbiorca zobowiązał się do przesłania poprawionych wersji w terminie wskazanym przez Beneficjenta Końcowego (d: §12 Umowy nr (...)).

Ostateczny Odbiorca zobowiązał się do prowadzenia odrębnych ewidencji księgowych dotyczących realizacji Projektów zgodnie z zasadą przejrzystości wynikającą z ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, tak aby możliwa była identyfikacja poszczególnych operacji księgowych (d: §13 ust. 1 Umowy nr (...)).

(...) (...) faktycznie, nie prowadziła ewidencji rozrachunków publicznoprawnych, w tym z tytułu składek ZUS i zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych. Plan kont nie był w pełni dostoswany do wymogów sprawozdawczych związanych z realizacją projektów. Prowadzona ewidencja nie zapewniała m.in. wyodrębnienia wydatków stanowiących wkład własny Beneficjenta, wydatków nieuznanych przez powoda za kwalifikowane oraz przychodów stanowiących przychody przyszłych okresów. (...) (...) przez cały okres realizacji Projektów nie posiadał dokumentacji zasad (polityki) rachunkowości. Dokumentacja księgowa prowadzona przez pozwanego, naruszała podstawowe zasady rachunkowości, w tym zasady ciągłości bilansowej i obowiązku zapewnienia zgodności obrotów zestawienia obrotów i sald kont księgi głównej z obrotami dziennika. Nie wszystkie dowody księgowe będące podstawą zapisów księgowych zawierały potwierdzenie dokonania kontroli formalno-rachunkowej i merytorycznej, zatwierdzenie do wypłaty oraz informację o finansowaniu wydatku ze środków EFS (dowód: opinia podstawowa biegłej sądowej z zakresu finansów i księgowości str. 40-41 – k. 1139-1140).

Na mocy Umowy nr (...) Ostateczny Odbiorca zobowiązał się do poddania kontroli i audytowi dokonywanym przez Beneficjenta Końcowego oraz inne uprawnione podmioty w zakresie prawidłowości realizacji Projektu, a także do przeprowadzenia wewnętrznego audytu nie wcześniej niż po wykorzystaniu co najmniej połowy środków, przez jednostki zatrudniające osoby o odpowiednich uprawnieniach w zakresie przeprowadzania audytu i wiedzy z zakresu funkcjonowania funduszy strukturalnych (d: §14 ust. 1 oraz §15 Umowy nr (...)).

Według słownika terminologicznego, stanowiącego załącznik do Rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z 11 sierpnia 2004 r. w sprawie przyjęcia Uzupełnienia Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich 2004-2006 przez „Kwalifikowalność Wydatków” należy rozumieć „Spełnienie przez wydatki poniesione w ramach działań lub operacji określonych warunków, do których należą: (1) zgodność z wymogami Funduszu, z którego miałaby pochodzić pomoc; (2) spójność planowanych działań lub operacji z zatwierdzonym programem operacyjnym.

Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z 01 lipca 2004 r. w sprawie przyjęcia Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich 2004-2006, za „Wydatki Kwalifikowane” uznawało trzy główne kategorie wydatków: I. wydatki związane z personelem projektu, II. wydatki dotyczące ostatecznych beneficjentów (uczestników projektu); III. inne wydatki. Przykładowe zestawienie wydatków które mogły być finansowane ze środków EFS, przedstawiał załącznik nr 23 do tegoż rozporządzenia zaś przykładowy katalog „Wydatków Niekwalifikowanych” załącznik nr 4.

Stosownie do art. 49e ust. 1 ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (dalej także jako u.r.o.n.) w obecnie obowiązującym brzmieniu, środki Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych podlegają zwrotowi w kwocie wykorzystanej niezgodnie z przeznaczeniem, pobranej w nadmiernej wysokości lub ustalonej w wyniku kontroli w zakresie stwierdzonych nieprawidłowości. Kwotę tę Fundusz określa w drodze decyzji nakazującej zwrot wypłaconych środków wraz z odsetkami, naliczonymi od tej kwoty od dnia jej otrzymania, w wysokości określonej jak dla zaległości podatkowych. W momencie zawierania i wykonywania spornych Umów, powołana ustawa nie zawierała odpowiednika przywołanego przepisu.

PFRON przeprowadził dwie kontrole każdego z Projektów wynikających z Umów nr (...). W ramach kontroli Projektów „ (...)” oraz „(...)” zespół kontrolujący miał zastrzeżenia co do ujmowania we wniosku o płatność niektórych pozycji wydatków (zaakceptowanych przez PFRON), a także zastrzeżenia co do sposobu dokumentowania wydatków związanych z realizacją przedmiotowych Projektów. Tylko nieliczne z wniosków sformułowanych przez zespół kontrolujących PFRON odnosiły się wprost do sposobu finansowania realizacji Projektów oraz kierunku wydatkowania środków. Z ustaleń pokontrolnych zwartych w informacji nr 1/EFS/2007 z 08 stycznia 2007 r. nie można wyprowadzić wniosku, iż otrzymane przez (...) (...) dofinansowanie, zostało wykorzystane niezgodnie z celami określonymi w Umowach o dofinansowanie (dowód: informacja pokontrolna – k. 200-221, 222-236; opinia podstawowa biegłej sądowej z zakresu finansów i rachunkowości str. 44-48 – k. 1143-1147).

W związku ze stwierdzonymi nieprawidłowościami o charakterze formalnym, zespół kontrolujący rekomendował rozwiązanie na podstawie §21 ust. 2 pkt 1,4,6 przedmiotowych Umów. W odpowiedzi na informację pokontrolną Wydział Wdrażania Programów Unii Europejskiej PFRON nie dokonał rozwiązania Umów, lecz zaproponował opracowanie programu naprawczego.

Z końcem lutego 2007 r. PFRON przedstawił pozwanemu koncepcję programu naprawczego Projektów. Program naprawczy został zaakceptowany przez ówczesnego Administratora Diecezji P. - biskupa R. M., który podjął równolegle działania zmierzające do zmian personalnych w kadrze zarządzającej Projektami. Administrator Diecezji P., nie zapoznawał się z treścią Umów nr (...). (...) (...) złożył w dniu 16 marca 2007 r. programy naprawcze dla Projektów, które zostały zaakceptowane przez PFRON w dniu 26 kwietnia 2007 r. R. M. jako Administrator Diecezji P. w okresie sprawowania swojej funkcji tj. do początku maja 2007 r. otrzymywał regularne informacje o sposobie wdrażania programu naprawczego. Sporne projekty w okresie sprawowania przez R. M. funkcji Administratora Diecezji, miały pełne poparcie. Powód nie zwracał się do Administratora Diecezji P. o zatwierdzenie spornych Umów (dowód: zeznania R. M. – k. 544-546; kopia zwolnienia J. Z. (2) z 01 marca 2007 r. – k. 168; wydruk informacji prasowej z TK (...) – k. 463, 464; pismo Administratora DP z 20 lutego 2007 r. – k. 469; pismo Administratora DP z 01 marca 2007 r. – k. 470-471; opinia podstawowa biegłej sądowej z zakresu finansów i rachunkowości str. 48-49 – k. 1147-1148).

Według kanonu 427, „Administrator diecezji ma te same obowiązki i władzę co biskup diecezjalny, z wyjątkiem tych spraw, które z natury rzeczy lub na mocy samego prawa są wyjęte”. W myśl kanonu 428 § 2 „Temu, kto tymczasowo kieruje diecezją zabrania się podejmowania czynności, które by mogły przynieść jakiś uszczerbek diecezji lub prawom biskupa. W szczególności zabrania mu się, tak samo jak i komukolwiek innemu, osobiście lub przez kogoś, jakichkolwiek dokumentów z kurii zabierać, niszczyć lub cokolwiek w nich zmieniać”.

W myśl kanonu 638 §3 „Do ważności alienacji i jakiegokolwiek działania, przez które stan majątkowy osoby prawnej może doznać uszczerbku, potrzebne jest pisemne zezwolenie kompetentnego przełożonego, wydane za zgodą jego rady. Jeśli natomiast chodzi o transakcje, w których suma przekracza wysokość określoną dla danego regionu przez (...), albo przedmiotem są dobra ofiarowane Kościołowi na mocy ślubu albo rzeczy drogocenne z racji artystycznych lub historycznych, potrzebna jest ponadto zgoda (...).

Stosownie do kanonu 1279 § 1 „Zarząd dóbr kościelnych należy do tego, kto bezpośrednio kieruje osobą, do której dobra należą, chyba że co innego postanawiają prawo partykularne, statuty lub prawny zwyczaj, przy zachowaniu prawa ordynariusza do interweniowania w wypadku zaniedbań zarządcy”.

Zgodnie z kanonem 1281 § 1 „Przy zachowaniu przepisów statutów, zarządcy nieważnie wykonują czynności, które przekraczają granice i sposób zwyczajnego zarządzania, jeśli nie uzyskali wcześniej pisemnego upoważnienia od ordynariusza”. „W statutach winny być określone czynności przekraczające granice i sposób zwyczajnego zarządzania. Jeśli zaś statuty milczą w tej sprawie, biskup diecezjalny, wysłuchawszy zdania Rady do spraw ekonomicznych, powinien określić tego rodzaju czynności w odniesieniu do podległych mu osób” (kan. 1281 § 2).

Od 31 maja 2007 r. biskupem (...) jest P. L., który przed wskazaną powyżej datą nie miał żadnego wpływu na działalność (...) (...). Wiedzę co do zawarcia umów bez wymaganej zgody władz kościelnych biskup L. powziął na przełomie 2008 – 2009 roku, po zapoznaniu się z wynikami audytu, który sam zlecił. Wyniki tego audytu zostały przekazane do prokuratury. Biskup L. wskazał, że przed wydaniem zgody na zawarcie umowy przez (...) (...) o wysokości wskazanej w Komunikacie Konferencji Episkopatu Polskie musiałby skonsultować się z Diecezjalną Radą Ekonomiczną i Kolegium Konsulatorów (dowód: zeznania P. L. - k. 556-558; wydruk z publikacji prasowej – k. 466).

Biskup P. P. L. odmówił definitywnie zatwierdzania Umowy nr (...), pismem z 4 marca 2013 r., wskazując jednocześnie, że przeciwko zatwierdzeniu Umów, opowiedziało się także Kolegium Konsultatorów oraz Rada Ekonomiczna Diecezji P. (dowód: odpis pisma z 04 marca 2013 r. – k. 849; odpis pisma z 23 stycznia 2013 r. – k. 843-845; odpis pisma z 13 lutego 2013 r. – k. 846-847; odpis pisma z 22 lutego 2013 r. – k. 848 [w] tom V).

W wyniku kolejnej kontroli prawidłowości realizacji Projektów, przeprowadzonej w lutym 2009 r., stwierdzono utrzymujące się, liczne nieprawidłowości w realizacji Umów nr (...). W żadnej z informacji pokontrolnych nie stwierdzono jednak, aby (...) (...) otrzymane środki wykorzystał niezgodnie z przeznaczeniem tj. aby wydatkowano je na cele inne niż określone w Umowach o dofinansowanie (dowód: kopia informacji pokontrolnej – k. 237-269, 291-313; opinia podstawowa biegłej sądowej z zakresu finansów i rachunkowości str. 49-51 – k. 1148-1150, str. 50 – k. 1154).

(...) (...) w związku z treścią §15 Umów o dofinansowanie, przeprowadził także audyt wewnętrzny, który zlecono profesjonalnemu podmiotowi trzeciemu, który potwierdził wnioski raportów PFRON. Przedmiotem wewnętrznych czynności audytorskich nie było niezależne badanie kwalifikowalności wydatków ujętych we wnioskach o płatność, ale badanie prawidłowości sposobu udokumentowania i ewidencji poniesionych wydatków (dowód: audyt wewnętrzny – k. 569-589, 645-670; opinia podstawowa biegłej sądowej z zakresu finansów i rachunkowości str. 55-57 – k. 1154-1156).

Według Umów nr (...), Ostateczny Odbiorca mógł dokonywać zmian w Projekcie jedynie pod warunkiem zgłoszenia w formie pisemnej Beneficjentowi Końcowemu nie później niż na 1 miesiąc przed planowanym zakończeniem realizacji Projektu oraz przekazania aktualnego wniosku wraz ze sprawozdaniem okresowym. W razie stwierdzenia nieosiągnięcia na danym etapie Projektu założonych rezultatów, Beneficjent Końcowy miał prawo renegocjować umowę z Ostatecznym Odbiorcą, o ile w wyniku analizy sprawozdań i przeprowadzonych kontroli zachodziło podejrzenie nieosiągnięcia rezultatów Projektu (d: §19 ust. 1 i 5 Umowy nr (...)).

Stosownie do §20 Umowy nr (...) – Beneficjent Końcowy mógł rozwiązać umowę w trybie natychmiastowym, w przypadku gdy: 1) Ostateczny Odbiorca wykorzysta w całości bądź w części przekazane środki na cel inny niż określony w Projekcie lub niezgodnie z umową; 2) Ostateczny Odbiorca złoży podrobione, przerobione lub stwierdzające nieprawdę dokumenty w celu uzyskania wsparcia finansowego w ramach umowy.

Beneficjent Końcowy mógł rozwiązać umowę z zachowaniem jednomiesięcznego okresu wypowiedzenia, w przypadku gdy Ostateczny Odbiorca: 1) nie osiągnie zamierzonego w Projekcie celu z przyczyn przez siebie zawinionych; 2) odmówi poddania się kontroli lub audytowi; 3) w ustalonym przez Beneficjenta Końcowego terminie nie doprowadzi do usunięcia stwierdzonych nieprawidłowości; 4) nie przedłoży w ustalonym terminie i na ustalonych zasadach sprawozdań, 6) nie przestrzega przepisów ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych w zakresie, w jakim ta ustawa stosuje się do Ostatecznego Odbiorcy (d: § 20 Umowy nr (...)).

W przypadku rozwiązania Umowy, Ostateczny Odbiorca miał prawo do wydatkowania wyłącznie tej części otrzymanych transz środków na finansowanie Projektu, które odpowiadają prawidłowo zrealizowanej części Projektu tj. gdy wydatki w ramach zrealizowanej części Projektu poniesione zostały w proporcjonalnej wysokości na obsługę Projektu oraz jego część merytoryczną. Ostateczny Odbiorca zobowiązał się przedstawić rozliczenia otrzymanych środków na finansowanie Projektu oraz sprawozdanie końcowe z realizacji Projektu. Niewykorzystana część otrzymanych transz środków na finansowanie Projektu podlega zwrotowi na rachunek wskazany przez Beneficjenta Końcowego (d: §21 Umowy nr (...)).

W pismach z 24 czerwca 2009 r. PFRON złożył (...) (...) oświadczenia woli o rozwiązaniu Umów nr (...) o dofinansowanie ze skutkiem natychmiastowym na podstawie §20 ust. 1 pkt 1, 2 i 4 oraz §10 (dowód: pisma z 24 czerwca 2009 r. – k. 353-360). (...) (...) ustosunkowując się do powyższych oświadczeń, wskazywał na ich bezpodstawność (dowód: odpis pisma z 02 lipca 2009 r. – k. 133-135 akt XXV C 1459/13).

PFRON w ramach wykonania Umowy o dofinansowanie projektu „(...)”, zrealizował na rzecz (...) (...) wypłatę transz w łącznej wysokości 1 198 428,99 zł. Jako „Wydatki Kwalifikowane” PFRON uznał wydatki w kwocie 1 022 522,64 zł zaś jako „Wydatki Niekwalifikowane” wydatki w kwocie 175 906,35 zł. (...) (...) wniosek o płatność końcową wniósł w terminie zakreślonym przez PFRON (dowód: opinia podstawowa biegłej sądowej z zakresu finansów i księgowości str. 37-38 – k. 1136-1137).

PFRON w ramach wykonania Umowy o dofinansowanie projektu „(...)” zrealizował na rzecz (...) (...) wypłatę transz w łącznej wysokości 1 139 814,71 zł. Z kwoty tej jako „Wydatki Kwalifikowane” PFRON uznał wydatki na kwotę 896 157,58 zł zaś jako „Wydatki Niekwalifikowane” kwotę 243 657,13 zł. (...) (...) wniosek o płatność końcową wniósł w terminie zakreślonym przez PFRON (dowód: opinia podstawowa biegłej sądowej z zakresu finansów i księgowości str. 37,38 – k. 1136-1137).

(...) (...) nie zrealizował spornych Umów o dofinansowanie w pełnym zakresie, wynikającym z przedstawionych we wnioskach o dofinansowanie założeń twardych .

Faktycznie wydatki rozliczające otrzymane dofinansowanie (Kwalifikowane, znajdujące pokrycie w rachunkach – przeznaczone na cele projektu) w przypadku Projektu „(...)” wynosiły 1 205 804,29 zł; wydatki nieznajdujące pokrycia w (...) opiewały na kwotę 150 065,47 zł.

W przypadku Projektu „(...)” wydatki rozliczające otrzymane dofinansowanie (Kwalifikowane, znajdujące pokrycie w rachunkach – przeznaczone na cele projektu) wynosiły 1 080 200,56 zł; kwoty nieznajdujące pokrycia w (...) opiewały na 190 940,21 zł (dowód: opinia podstawowa biegłej sądowej z zakresu finansów i rachunkowości str. 73 – k. 1172).

Wydatki faktycznie poniesione przez pozwanego, zgodnie z celami Projektu, a uznane przez PFRON za „Niekwalifikowane” ze względu na nieprzestrzeganie ustawy Prawo zamówień publicznych, w przypadku Projektu „(...)” wynosiły 12 112,00 zł zaś w przypadku Projektu „(...)” wynosiły 57 909,21 zł (dowód: opinia uzupełniająca biegłej sądowej z zakresu finansów i rachunkowości str. 7 – k. 1895).

Powyższy stan faktyczny sąd ustalił na podstawie dokumentów prywatnych powołanych w treści uzasadnienia, a także rachunków, rozliczeń, dokumentów księgowych znajdujących się w aktach postępowania karnego prowadzonego w związku z nieprawidłowościami stwierdzonymi w związku z realizacją spornych projektów, których ocena pod kątem rzetelności dla celów rachunkowych, kwalifikowalności została przeprowadzona przez biegłą sądową z zakresu finansów i rachunkowości. Strony zasadniczo nie podważały wartości dowodowej materiału dowodowego w oparciu o który dążono do ustalenia faktycznego sposobu spożytkowania przez pozwanego udzielonych dotacji celowych. Powód podważał wartość dowodową oraz formalny sposób prowadzenia dokumentacji księgowej przez pozwanego. Ten element stanu faktycznego sprawy, dla rozstrzygnięcia wymagał wiedzy specjalnej, której Sąd nie posiada. W pozostałym zakresie istotnym dla rozstrzygnięcia, w tym treści łączących strony stosunków prawnych, sposobu reprezentacji pozwanego przy zawieraniu Umów o dofinansowanie, strony nie pozostawały w sporze, w związku z czym Sąd nie miał w tym zakresie żadnych zastrzeżeń. Nadmienić należy, iż audyty sporządzone przez powoda, a także na zlecenie pozwanego, zgodnie z treścią Umów o dofinansowanie zostały przywołane wyłącznie w celu zobrazowania przebiegu sporu powstałego między stronami. Ich treść nie mogła natomiast wpływać na merytoryczne rozstrzygnięcie Sądu. Dowodem mającym definitywnie przesądzić o tym czy dofinansowanie udzielone pozwanemu, zostało spożytkowane zgodnie z celami i założeniami projektu, udokumentowane wydatki poniesione przez pozwanego można zakwalifikować jako „Wydatki Kwalifikowane”, miała przesądzić opinia specjalistyczna sporządzona na zlecenie Sądu.

Pochylając się nad wspomnianą opinią biegłej sądowej, w ocenie Sądu stanowi ona wartościowy dowód w sprawie, pozwalający na definitywne rozstrzygniecie prowadzonego między stronami od kilku lat sportu. Rzeczona opinia zawiera czytelne uzasadnienie, wyjaśnienie krok po kroku toku rozumowania biegłej, wskazuje okoliczności i elementy na które biegła zwracała uwagę przy formułowaniu opinii, wraz ze szczegółowym wyjaśnieniem postawionych wniosków końcowych. Zdaniem Sądu czyni ona zadość wszelkim wymaganiom stawianym tego rodzaju dowodom. Zastrzeżenia stron w stosunku do podstawowej opinii pisemnej, zostały wyjaśnione w sposób kompletny w pisemnej opinii uzupełniającej. Ostatecznie strony w stosunku do Umów nr (...) nie podważały treści omawianego opracowania specjalistycznego, nie składając nowych dowodów ani też wniosków dowodowych. Nadmienić należy jedynie, iż wnioski zawarte w przedmiotowej opinii sądowej odbiegają od wniosków opinii biegłych w prowadzonym postępowaniu karnym, jednakże nie dyskwalifikuje to żadnej z rzeczonych opinii. Biegli sądowi w sprawie karnej skupili się bowiem na nieprawidłowościach związanych z prowadzeniem ksiąg rachunkowych w ramach spornych Projektów, nieprawidłowości związanych z wystawianymi fakturami, które to uchybienia potwierdziła także biegła sądowa w niniejszym postępowaniu. Biegli karni nie analizowali natomiast w ogóle kwalifikowalności wydatków (...) (...), podobnie zresztą jak kontrolerzy PFRON oraz audytor prowadzący kontrolę na zlecenie pozwanego. Biegła sądowa w niniejszym postępowaniu za podstawę wszystkich zawartych w opinii ustaleń odnoszących się do sposobu korzystania przez pozwanego ze środków otrzymanych od powoda, wzięła analizę dokumentów (wniosków o dofinansowanie, dowodów źródłowych dokumentujących poniesienie kosztów i uregulowanie płatności sprawozdania z realizacji projektów), nie opierała się natomiast na analizie niekompletnych i niewiarygodnych zapisów w księgach rachunkowych pozwanego (zob. str. 19 opinii uzupełniającej – k. 1907).

Sąd pominął w całości opinię sądową sporządzoną przez biegłego sądowego S. J. (pisemna opinia podstawowa – k. 944-994; sprostowanie opinii – k. 1024-1029; ustna opinia uzupełniająca – k. 1031-1033, 1046-1057). Przedmiotowa opinia nie odpowiada jednoznacznie na zakreśloną tezę dowodową, a ponadto jest nieczytelna i niepełna wobec bazowania przez biegłego wyłącznie na części dokumentacji, bądź też ustaleniach biegłych sądowych opracowujących opinię na potrzeby postępowania karnego. Powód kwestionował rzeczoną opinię, zaś Sąd przychyla się do podnoszonych zarzutów (pismo powoda z 10 czerwca 2015 r. – k. 1012-1017; pismo powoda z 7 sierpnia 2015 r. – k. 1061-1063).

Czyniąc ustalenia faktyczne istotne dla rozstrzygnięcia, Sąd posiłkował się również zeznaniami świadków: S. W. (k. 542-544); R. M. (k. 544-546); P. L. (k. 556-558) w zakresie wiedzy i zgody władz zwierzchnich pozwanego, co do zawarcia przez Dyrektora (...) (...), Umów nr (...). Zeznania przedmiotowych świadków w powyższym zakresie należy uznać za wiarygodne. Korespondują one bowiem ze sobą, są spójne oraz logiczne.

Sąd pominął zeznania następujących świadków: J. C. (k. 526-529), M. K. (2) (k. 529-531), J. K. (531-532), E. S. (k. 532-534), B. S. (k. 534-536) albowiem zeznania przez nich złożone nie miały znaczenia w procesie ustalania stanu faktycznego niniejszej sprawy. Kwestia oceny prawidłowości działań podejmowanych przez pozwanego, oceny „Kwalifikowalności Wydatków”, jako wymagająca wiedzy specjalnej, nie mogła podlegać ustaleniu w oparciu o zeznania świadków.

Sąd zważył, co następuje:

Istotą zagadnienia prawnego stanowiącego przedmiot niniejszego postępowania było rozstrzygnięcie kwestii wpływu norm wewnętrznie obowiązujących w strukturze Kościoła (...) na ważność czynności prawnych, jakie organ kościelnej osoby prawnej zawiera z osobami trzecimi, tj. z uczestnikami obrotu cywilnego w Polsce znajdującymi się poza strukturami Kościoła (...), pociągających za sobą obawę alienacji dóbr kościelnych w kwocie, co do której normy Kościoła (...) wymagają zgody odpowiedniej władzy – Biskupa Diecezjalnego. W szczególności, rozpoznając niniejsza sprawę Sąd musiał odpowiedzieć na pytanie dotyczące ważności umów zawartych przez kościelną osobę prawną – (...) (...), w imieniu, którego działał jego ówczesny dyrektor ks. J. Z. (2), a które zawarte zostały bez zgody i wiedzy właściwej władzy kościelnej albowiem w odniesieniu do Umów nr (...), przez wzgląd na wysokość zaciągniętego zobowiązania, zgoda na zawarcie tych umów winna zostać wyrażona przez Biskupa Diecezjalnego, o czym mówią przepisy kodeks prawa kanonicznego (daje określany jako k.p.k.).

Nie ulega wątpliwości, że pozwany (...) (...) posiada osobowość prawną na gruncie prawa cywilnego i jest jednocześnie kościelną osobą prawną (posiada osobowość prawną na gruncie prawa kanonicznego).

(...) (...) kościelną osobą prawną uzyskał na podstawie art. 10 w zw. z art. 34 ust. 3 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 29, poz. 159 ze zm., dalej jako u.s.p.k.k.) (uchwała SN z 19 grudnia 2008 roku, III CZP 122/08, OSNC 2009/7-8/115, OSP 2010/2/18, Biul.SN 2008/12/7, LEX nr 469163), ponadto pozwany ma status stowarzyszenia publicznego w rozumieniu kan. 312 i 313. Stowarzyszenie publiczne jest inną instytucją kościelną w rozumieniu art. 4 ust. 3 konkordatu zawartego między Stolicą Apostolską i Rzeczypospolitą Polską (Dz. U. z 1998 r. Nr 51, poz. 318). W myśl kan. 1255, stowarzyszenie publiczne, jak każda kanoniczna osoba prawna, jest podmiotem zdolnym do nabywania, posiadania, zarządzania oraz alienowania dóbr doczesnych, zgodnie z prawem. O powyższym stanowi regulacja kan. 1256, według którego prawo własności dóbr, pod najwyższą władzą Biskupa Rzymskiego, należy do tej osoby prawnej, która nabyła je zgodnie z prawem. Nie ulega wątpliwości, że dobra (...) (...) są dobrami kościelnymi, gdyż kan. 1257 § 1 stanowi, iż wszystkie dobra doczesne, należące do Kościoła powszechnego, do Stolicy Apostolskiej lub do innych publicznych osób prawnych w Kościele, są dobrami kościelnymi i rządzą się kanonami, „które następują” oraz własnymi statutami. Do zarządzania dobrami stowarzyszenia publicznego i do zawierania zobowiązań, których przedmiotem są te dobra stosuje się kanony Księgi V o dobrach doczesnych Kościoła, zarządzie, umowach i alienacji.

W art. 19 konkordatu, Rzeczpospolita Polska uznała prawo wiernych do zrzeszania się zgodnie z prawem kanonicznym, a co za tym idzie uregulowanie ustroju kościelnego stowarzyszenia publicznego i sposobu jego działania przez swoje organy ustawodawca – tak jak w przypadku innych kościelnych osób prawnych – pozostawił prawu kanonicznemu. Dodać należy, iż jeżeli jednak zrzeszenia te przez swą działalność wkraczają w sferę uregulowaną w prawie polskim, podlegają także temu prawu. Oznacza to, że stowarzyszenie publiczne, które zawiera umowy cywilnoprawne z innymi uczestnikami polskiego porządku prawnego, podlega temu prawu także w ocenie przesłanek ważności umowy (uchwała SN z 19 grudnia 2008 roku, III CZP 122/08, OSNC 2009/7-8/115, OSP 2010/2/18, Biul.SN 2008/12/7, LEX nr 469163).

Właściwymi przepisami, o których mowa w art. 35 i 38 k.c., są tu przepisy art. 10 u.s.p.k.k. oraz postanowienia art. 4 i 19 konkordatu, które odnośnie regulacji ustroju i sposobu działania organów stowarzyszenia publicznego odsyłają do przepisów prawa kanonicznego, a w kwestii organizacji i sposobu działania osoby prawnej także do wydanych na podstawie prawa kanonicznego statutów, w tym także do statutu (...) (...). Chodzi tu bowiem o odesłanie zarówno do statutów sensu stricto m.in. do statutu pozwanego jak i do prawa kanonicznego w ogólności, albowiem niektóre kościelne osoby prawne nie mają statutów w rozumieniu art. 35 k.c. W wyniku tego odesłania przepisy prawa kanonicznego regulujące powstanie, ustrój oraz ustanie kościelnych osób prawnych stają się funkcjonalnymi odpowiednikami przepisów prawa polskiego regulujących ustrój innych osób prawnych.

Jak przesądzono w wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 17 stycznia 2013 r. (VI ACa 959/12) władzami (...) (...) jako kościelnej osoby prawnej lub publicznej osoby prawnej według prawa kanonicznego są: Biskup P., Zarząd Diecezjalny, Dyrektor, Komisja Rewizyjna. Najwyższą władzą jest Biskup P., którego kompetencje określa art. 12 Statutu i sprowadzają się one do powołania lub rozwiązania (...), mianowania dyrektora i pozostałych członków oraz nadania statutu i zatwierdzania jego zmian. Zarząd Diecezjalny kieruje pracą (...) i odpowiada za swoją działalność przed Biskupem P., któremu składa sprawozdanie. W skład Zarządu wchodzi Dyrektor, zastępca sekretarz i członkowie. Zakres działania Zarządu określa art. 15 Statutu. Do kompetencji Dyrektora, w myśl art. 16 statutu wchodzi m.in. reprezentowanie (...), podejmowanie samodzielnych decyzji w sprawach bieżących w imieniu Zarządu. Komisja Rewizyjna wyznaczana jest corocznie przez Biskupa P., dokonuje raz w roku kontroli majątku, ksiąg i gospodarki finansowej (...) oraz składa sprawozdanie. Organem uprawnionym do reprezentacji zarówno według prawa kanonicznego jak i powszechnego (kanon 94, 118, art. 7 ust. 3 pkt 8 ustawy o stosunku Państwa do Kościoła) jest Dyrektor (...) (...).

W myśl kanonu 1279 §1 zarząd dóbr kościelnych należy do tego, kto bezpośrednio kieruje osobą, do której dobra należą, chyba że co innego postanawiają prawo partykularne, statuty lub prawny zwyczaj, przy zachowaniu prawa ordynariusza do interweniowania w wypadku zaniedbań zarządcy. Sposób sprawowania zarządu określają przepisy kanonu 1281 stwierdzając, że w statutach winny być określone czynności przekraczające granice i sposób zwyczajnego zarządzania. Jeśli zaś statuty milczą w tej sprawie, biskup diecezjalny, wysłuchawszy zdania Rady do spraw ekonomicznych, powinien określić tego rodzaju czynności w odniesieniu do podległych mu osób, zaś przy zachowaniu przepisów statutów, zarządcy nieważnie wykonują czynności, które przekraczają granice i sposób zwyczajnego zarządzania, jeśli nie uzyskali wcześniej pisemnego upoważnienia od ordynariusza. Statut (...) (...) nie określa granic zwyczajnego zarządzania.

Zgodnie z kanonem 1290, otwierającym tytuł II księgi V k.p.k. to, co prawo państwowe obowiązujące na danym terytorium postanawia odnośnie do umów, zarówno w ogólności, jak i w szczególności, oraz do zobowiązań, ma być zachowywane również mocą prawa kanonicznego w odniesieniu do rzeczy podlegających władzy rządzenia Kościoła, z tymi samymi skutkami, chyba że są przeciwne prawu Bożemu lub co innego zastrzega prawo kanoniczne, i przy zachowaniu przepisu kan. 1547. Norma ta stanowiąca przejaw kanonizacji ustaw cywilnych, oznacza, że wynikające z prawa państwowego przesłanki ważności umów dotyczących dóbr kościelnych obowiązują również mocą prawa kanonicznego. Niezależnie od tych przesłanek, kan. 1291 przewiduje, że dla dokonania ważnej alienacji dóbr stanowiących stały prawnie nabyty majątek publicznej osoby prawnej, których wartość przekracza określoną w prawie sumę, wymagane jest zezwolenie kompetentnej władzy.

W myśl kan. 1292, jeżeli wartość dóbr, których alienacja jest zamierzona, mieści się w ramach między najniższą i największą sumą określoną dla własnego kraju przez Konferencję Episkopatu, kompetentną władzą, jeśli chodzi o osoby prawne podlegające biskupowi diecezjalnemu, jest biskup diecezjalny, za zgodą Rady do spraw ekonomicznych i kolegium konsulatorów, jak również zainteresowanych osób.

Kongregacja ds. biskupów zatwierdziła sumę 100 000 dolarów USA jako najniższą sumę wartości dóbr przeznaczonych do alienacji. Górną granicą zaś była kwota 500 000 dolarów USA, powyżej której w celu zaciągania zobowiązań w imieniu kościoła konieczne jest uprzednie uzyskanie zgody Stolicy Apostolskiej. Umowy objęte niniejszym postępowaniem nie przekraczały powyższej górnej granicy. (...) (...) reprezentowany przez Dyrektora, w związku z wartością spornych Umów, musiał uzyskać jednak zgodę organu nadrzędnego. Nie oznacza to jednak a limine, że badane czynności prawne nie były dokonane przez uprawnione organy.

Stosownie do art. 28 ust. 2 ustawy z 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, statutem kościelnej osoby prawnej jest wewnętrzne prawo kościoła. Według orzecznictwa, wynikający z prawa kanonicznego obowiązek uzyskania zgody właściwej władzy zwierzchniej Kościoła stanowi skuteczne ograniczenie zakresu umocowania organu kościelnej osoby prawnej w sprawach cywilnych (zob. uchwałę [3] SN z 19 grudnia 2008 r., III CZP 122/08, LEX nr 469163).

Powyższe rozważania dają asumpt do przyjęcia, za wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie, iż sporne Umowy nr (...) zostały zawarte przez Dyrektora (...) (...) z przekroczeniem umocowania, co z kolei obliguje Sąd do sięgnięcia w drodze analogii do art. 103 k.c. Skoro w świetle prawa cywilnego, skuteczne jest w ramach prawa kanonicznego ograniczenie podejmowania czynności prawnych przez kościelną osobę prawną, polegające na konieczności uzyskania zgody Biskupa Ordynariusza na alienację dóbr kościelnych, to brak tej zgody powoduje, że czynność prawna zdziałana przez kościelną osobę prawną dotknięta jest bezskutecznością zawieszoną. Sankcja bezskuteczności zawieszonej polega na tym, że od chwili dokonania czynności prawnej do czasu jej ewentualnego potwierdzenia przez osobę trzecią ma ona charakter czynności niezupełnej. Wyrażenie zgodny na dokonanie czynności powoduje, że czynność ta wywołuje skutki w niej zamierzone. Odmowa wyrażenia zgody lub nieważność oświadczenia woli o wyrażeniu zgody, pociąga za sobą nieważność czynności prawnej.

Stosownie do art. 63 § 1 k.c. jeżeli do dokonania czynności prawnej potrzebna jest zgoda osoby trzeciej, osoba ta może wyrazić zgodę także przed złożeniem oświadczenia przez osoby dokonywające czynności albo po jego złożeniu. Zgoda wyrażona po złożeniu oświadczenia ma moc wsteczną od jego daty. Treść tego oświadczenia sprowadza się do prostej akceptacji dokonywanej lub już dokonanej czynności prawnej. Oświadczenie o wyrażeniu zgody na dokonanie czynności prawnej nie ma jednak charakteru samodzielnej czynności prawnej, lecz jest oświadczeniem woli (art. 60 k.c.) ściśle związanym z czynnością prawną, do której się odnosi i w oderwaniu od której nie ma żadnego znaczenia prawnego.

Jak wynika z poczynionych ustaleń, powód wystąpił ze stosownym wnioskiem do Biskupa P., który po zasięgnięciu opinii Rady Ekonomicznej oraz Kolegium Konsultatorów, definitywnie odmówił potwierdzenia Umów nr (...). Brak przedmiotowego potwierdzenia musiał prowadzić do konstatacji, iż Umowy nr (...) są nieważne. Wprawdzie art. 39 k.c. oraz art. 63 k.c. nie odnoszą się bezpośrednio do problemu ważności czynności prawnej dokonanej z przekroczeniem umocowania, braku zgody osoby trzeciej na dokonanie czynności prawnej, to jednak przyjąć należy, iż tak dokonana czynność prawna jest nieważna na podstawie art. 58 k.c. Czynność taka jest niewątpliwie sprzeczna z ustawą, o czym mowa jest w art. 58 § 1 k.c.

Wobec stwierdzenia, iż przedmiotowe Umowy są umowami bezwzględnie nieważnymi, a co za tym idzie nieistniejącymi w obrocie, stwierdzić należy, iż dotacje otrzymane od powoda przez (...) (...) zakwalifikować należy, jako świadczenie nienależne. Zwrot nienależnego świadczenia następuje na podstawie art. 410 k.c. i następnych przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.

Aby zastosować przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu, musi mieć miejsce sytuacja w której jeden uczestnik obrotu, po pierwsze otrzymuje korzyść. Po drugie, korzyść, której dotyczy art. 405 k.c., musi być uzyskana bez podstawy prawnej jakiegokolwiek rodzaju. Jest tak wówczas, gdy u jej podstaw nie leży ani czynność prawna, ani przepis ustawy, ani orzeczenie sądu lub decyzja administracyjna (wyrok SN z 17 listopada 1998 roku, III CKN 18/98 LEX nr 479355).

Dla zaistnienia bezpodstawnego wzbogacenia istotnym jest jedynie, by nastąpiło przesunięcie korzyści z majątku zubożonego do majątku wzbogaconego (wyrok SN z 23 listopada 1998 roku, II CKN 58/98, LEX nr 55389). Powyższe z całą pewnością nastąpiło w niniejszej sprawie. W wykonaniu zawartych Umów powód przelał na rachunek pozwanego dotacje, co w gruncie rzeczy nastąpiło bez podstawy prawnej.

PFRON w ramach wykonania Umowy o dofinansowanie projektu „(...)”, zrealizował na rzecz (...) (...) wypłatę transz w łącznej wysokości 1 198 428,99 zł zaś w ramach wykonania Umowy o dofinansowanie projektu „(...)” zrealizował na rzecz (...) (...) wypłatę transz w łącznej wysokości 1 139 814,71 zł.

Pozwany na wypadek uznania Umów o dofinansowanie za nieważne, podnosił, iż roszczenie powoda jest bezzasadne z uwagi na rozporządzenie otrzymanymi korzyściami majątkowymi na rzecz osób trzecich bezpłatnie (art. 407 k.c.), pozwany powoływał się nadto na zużycie otrzymanych korzyści majątkowych (art. 409 k.c.), a także wskazywał dodatkowo, że spełnienie świadczenia przez powoda, czyni zadość zasadom współżycia społecznego (art. 411 pkt 2 k.c.).

Pochylając się nad przedmiotowymi zarzutami, Sąd przyjął, iż zarzuty oparte na art. 407 k.c. oraz 409 k.c. nie zasługują na uwzględnienie.

Pierwszy z powołanych przepisów nie ma zastosowania w niniejszym postępowaniu, gdyż pozwany nie rozporządził spornymi kwotami bezpłatnie na rzecz osób trzecich. Przez nieodpłatne świadczenie należy rozumieć uzyskanie przez osobę trzecią wymiernej korzyści majątkowej niezwiązanej z poniesieniem wydatków, z powstaniem kosztów, z obowiązkiem uiszczenia wynagrodzenia lub z inną formą ekwiwalentu (brakiem wzajemności w jakimkolwiek sensie). Środki pieniężne otrzymane od powoda, pozwany tymczasem wydatkował na kupno wyposażenia biurowego, urządzeń i sprzętu elektronicznego, wypłatę wynagrodzeń pracowników prowadzących projekt, wykładowców prowadzących szkolenia, zwrot kosztów podróży przeszkalanych pracowników, najem pomieszczeń w których odbywały się szkolenia itp. Nie sposób więc przyjąć w tej sytuacji, aby pozwany rozporządził otrzymanymi środkami nieodpłatnie na rzecz osób trzecich. Zwrócić należy uwagę, że cele przedmiotowego dofinansowania, zmierzały nie tylko do realizacji założeń określonych w treści wniosków o dofinansowanie, ale także celów statutowych (...) (...), zgodnie z treścią Aneksu nr (...) do Statutu (...) (...). O ile pomoc świadczona przez (...) (...) ma w przeważającej mierze postać charytatywną, nieodpłatną, o tyle samo prowadzenie działalności charytatywnej wiąże się z konkretnymi wydatkami i nakładami finansowymi. Oczywiście finalnymi odbiorcami Projektów miały być w założeniu osoby niepełnosprawne. W powyższym układzie stosunków, przedstawionym procesie redystrybucji dofinansowania, należy jednak przyjąć, że świadczenie przez pozwanego na rzecz osób niepełnosprawnych, stanowi w istocie dalsze rozporządzenie korzyścią majątkową, co nie jest wszakże objęte dyspozycją art. 407 k.c.

W powołanym świetle Sąd nie podziela również zapatrywań pozwanego, jakoby (...) (...) nie był już wzbogacony z uwagi na zużycie uzyskanej korzyści majątkowej. Norma prawna zawarta w art. 409 k.c. obejmuje bowiem wyłącznie takie sytuacje, kiedy zużycie wzbogacenia nastąpiło bezproduktywnie, a więc bez uzyskania jakiegokolwiek ekwiwalentu czy też innej korzyści dla majątku wzbogaconego lub też utrata korzyści była przypadkowa, np. kradzież, przypadkowe zniszczenie (zob. m.in. wyrok SA w Poznaniu z 17 maja 2006 r., I ACa 1354/05, LEX nr 215619). Jeśli więc zobowiązany do zwrotu wyzbył się korzyści, oszczędzając sobie wydatków z własnego majątku, np. płacąc własny dług, to nadal jest wzbogacony, gdyż zmniejszyły się jego pasywa. Przedmiotowe stanowisko znajduje potwierdzenie w orzecznictwie, w którym dominuje stanowisko, iż ten, kto otrzymał pieniądze od innej osoby, które zakwalifikowane zostały jako nienależne świadczenie, i zużył je na spłacenie swego długu, wprawdzie pieniędzy tych już nie ma, ale mimo to jego wzbogacenie trwa nadal, przez zapłatę długu zmniejszyły się bowiem jego pasywa, tym samym więc nastąpił wzrost majątku (zob. m.in. wyrok SN z 10 grudnia 1998 r., I CKN 918/97, LEX nr 55395; wyrok SA w Poznaniu z maja 2006 r., I ACa 1354/05, LEX nr 215619). Skoro pozwany zużył uzyskaną korzyść majątkową na sfinansowanie założeń Projektów, spłatę zobowiązań zaciągniętych w związku z realizacją Projektów, nie sposób przyjąć, aby nie był już wzbogacony. Wszakże sporne Umowy, miały w założeniu stanowić dofinansowanie wydatków ponoszonych w związku z działaniami zmierzającymi do aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych przez (...) (...), w ramach działalności statutowej pozwanego, której prowadzenie, jak wspomniano, wiąże się z konkretnymi nakładami finansowymi. Otrzymując sporne dofinansowanie z PFRON, pozwany zaoszczędził ponad 90% wydatków, obciążających budżet (...) (...) z tytułu prowadzonej działalności statutowej.

Z uwagi na charytatywny profil działalności, ustalenia poczynione w oparciu o wnioski biegłej sądowej z zakresu finansów i rachunkowości, w zakresie kosztów poniesionych przez pozwanego, mogących stanowić „Wydatki Kwalifikowane” głębszej analizy wymagał zarzut pozwanego, wskazujący na wyłączenie żądania zwrotu świadczenia z uwagi na czynienie zadość zasadom współżycia społecznego (art. 411 pkt 2 k.c.).

W kontekście rozważań, co do ważności spornych Umów, należy w pierwszym rzędzie wyjaśnić, że w realiach niniejszej sprawy nie może wchodzić w rachubę zastosowanie art. 411 pkt 1 in fine k.c. Przepis ten nie może być brany pod uwagę w sprawach, w których roszczenie wynika z odpadnięcia podstawy prawnej świadczenia, odnosi się on bowiem wyłącznie do condictio indebiti. W wypadku condictio causa finita w chwili spełnienia świadczenia istniała podstawa prawna przesunięcia majątkowego. Jak przesądził Sąd Apelacyjny w wyroku zmieniającym orzeczenie Sądu I instancji, czynność prawna dokonana z przekroczeniem umocowania nie jest czynnością prawną od początku bezwzględnie nieważną, lecz czynnością prawną kulejącą, której ważność uzależniona była od jej potwierdzenia, choćby następczego przez właściwy podmiot. Dopiero definitywny brak potwierdzenia czynności prawnej przez (...), skutkował nieważnością Umów. Nie można tym samym rozważać także, czy świadczący powód był świadomy braku zobowiązania, skoro świadczenie zostało spełnione z istniejącej i ważnej ówcześnie podstawy prawnej.

W związku z powyższym należy jedynie napomnieć, iż mając na uwadze fakt, że przepisy prawa kanonicznego nie stanowią źródeł prawa powszechnie obowiązującego, organem reprezentującym (...) (...) na zewnątrz jest w myśl Statutu - Dyrektor, Umowy były wykonywane stopniowo przez kilka lat, Sąd stoi na stanowisku, iż powód w momencie spełniania świadczeń na rzecz pozwanego takowej wiedzy nie posiadał. W judykaturze wyrażono słuszne zapatrywanie, iż spełniający świadczenie nie wie, że jest do świadczenia zobowiązany, gdy działa pod wpływem błędu, to znaczy pozostaje w przekonaniu, iż spełnia należne świadczenie, podczas gdy przekonanie to nie ma oparcia w okolicznościach lub jest wynikiem mylnego o nich wyobrażenia. Nie ma przy tym znaczenia przez kogo błąd został wywołany i że spełniający świadczenie, przy dołożeniu należytej staranności mógł się dowiedzieć, iż do świadczenia nie jest zobowiązany, a nawet, że błąd został zawiniony przez spełniającego świadczenie (zob. wyrok SN z 06 grudnia 2002 r., IV CKN 1575/2000, LEX nr 577854). Przy wykładni pojęcia "wiedzy" w rozumieniu przedmiotowego przepisu, chodzi o całkowitą świadomość tego, iż świadczenie się nie należy i że spełniający je może bez ujemnych dla siebie konsekwencji prawnych go nie wykonać, a mimo to je spełnia. Świadomość spełniającego świadczenie zachodzi wtedy, gdy zarówno znany jest mu stan faktyczny, jak i stan prawny uzasadniający brak obowiązku świadczenia (zob. orzeczenie SN z 18 lipca 1952 r. C 809/52, LEX nr 117510).

Przepis art. 411 pkt 2 k.c. nie zawiera chociażby przykładowego katalogu zdarzeń faktycznych mieszczących się w dyspozycji przedmiotowej normy prawnej. Ustawodawca odwołuje się w treści tego przepisu do bardzo pojemnej klauzuli generalnej, za jaką należy uznać zasady współżycia społecznego. Na tle wykładni prawa stosowanej przez judykaturę w odniesieniu do omawianej normy prawnej, wykształciło się ogólne zapatrywanie, wedle którego stosowanie art. 411 pkt 2 k.c., zastrzeżone jest do przypadków szczególnie uzasadnionych, akceptowanymi przez społeczeństwo wartościami, przyjętymi zwyczajami, normami postępowania, czy też szerzej ogólnemu poczuciu sprawiedliwości społecznej (zob. wyrok SN z 21 września 2004 r., II PK 18/04, LEX nr 144450; wyrok SN z 17 lutego 2000 r., I PKN 537/99, LEX nr 40801; wyrok SN z 17 lutego 2000 r., I PKN 537/99, LEX nr 40801).

Sąd w składzie rozpoznającym roszczenie powoda, zważywszy na wynik postępowania dowodowego, statutowe cele (...) (...), założenia Projektów, zaawansowany zakres ich wykonania, a także poziom udokumentowanych wydatków, które zostały poniesione zgodnie z założeniami Umów - mieszczących się w katalogu „Wydatków Kwalifikowanych” uznał, iż żądanie powoda pozostaje uzasadnione: w przypadku Umowy na dofinansowanie Projektu „(...)” do kwoty 137 953,47 zł (150 065,47 zł - 12 112,00 zł [kwota wynikająca z niezasadnego stosowania przepisów Prawa zamówień publicznych]) zaś w zakresie Umowy o dofinansowanie Projektu „(...)” do kwoty 190 940,21 zł. Przedmiotowe świadczenia pieniężne odpowiadają części udzielonego przez powoda dofinansowania, które nie może być uznane za „Wydatki Kwalifikowane” i/lub nie znajduje żadnego odzwierciedlenia w rachunkach (...) (...) z realizacji obu powyższych Projektów.

Pochylając się nad argumentacją powoda, jakoby w ramach niniejszego postępowania należało wziąć pod uwagę nie tylko kryterium merytoryczne jakim jest „Kwalifikowalność Wydatku” zgodnie z celem i zakresem Projektów, ale także formalne, wynikające z Umów obowiązki w zakresie sposobu ewidencjonowania wydatków, prowadzenia ksiąg rachunkowych itp., w ocenie Sądu są one chybione. Po pierwsze zwrócić należy uwagę, iż obie Umowy zostały uznane za nieważne. Aspekt formalny rozliczenia się z Umów zatem odpada, skoro stron nie wiąże żaden ważny stosunek prawny. Po wtóre zdaniem Sądu reguły formalne zawarte w Umowach służyły temu aby można było bez problemu rozliczyć sporne Projekty, nie stanowiły natomiast celu samego w sobie. W powołanym świetle zwrócić należy na marginesie uwagę, że Sąd nie znajduje w treści Umów, postanowień, które uzależniałyby „kwalifikowalność” wydatku od spełnienia wymogów formalnych w zakresie ich ewidencjonowania. Założeniem programów pomocowych jest przeznaczenie dotacji na ściśle oznaczone cele. Jeżeli pozwany spożytkował przeważającą część dofinansowania zgodnie z założeniami Projektów, biegła sądowa potwierdziła ich faktycznie poniesienie, to same nieprawidłowości formalne w prowadzonej przez pozwanego ewidencji rachunkowej nie mogą stanowić o zasadności wywiedzionego powództwa, w całości jak i zaaprobowania argumentacji powoda podważającej słuszne spostrzeżenia biegłej sądowej w omawianym zakresie.

O trafności powyższej konstatacji świadczy w ocenie Sądu treść §7-10 Umów, który przewidywał dwutorową weryfikację wniosków o płatność kolejnych transz: (I) formalno-rachunkową oraz (II) merytoryczną - pod kątem ich „kwalifikowalności” (zob. §7 Umów). Porównanie treści §8,9 i 10 Umów, prowadzi z kolei do wniosku, iż Umowy przewidywały zupełnie inne skutki stwierdzenia nieprawidłowości o charakterze formalnym (I) oraz nieprawidłowości o charakterze merytorycznym, co do „kwalifikowalności” wydatków (II). Stwierdzenie nieprawidłowości w realizacji Projektu w zakresie m.in. dokumentowania realizacji Projektu niezgodnie z postanowieniami Umów (I) mogło skutkować tylko i wyłącznie zawieszeniem wypłaty kolejnych transz (por. §9 oraz § 8 Umów). Zwrot środków następował natomiast, gdy zostały one wykorzystane niezgodnie z przeznaczeniem, zostały pobrane nienależnie lub w nadmiernej wysokości (zob. §10 Umów).

Z uwagi na powyższe zastrzeżenia umowne, zwrócić należy także uwagę, iż ani Umowy, ani regulacje ustawowe, czy też wspólnotowe ze swej istoty, nie przewidywały, iż Umowy zostaną uznane za wykonane, beneficjent nie będzie obowiązany do zwrotu dofinansowania, wyłącznie w przypadku realizacji przez pozwanego 100% założonych celów. Co więcej, nawet w przypadku wypowiedzenia Umów pozwany miał prawo do wydatkowania tej części otrzymanych transz środków na finansowanie Projektów, które odpowiadają prawidłowo zrealizowanej części Projektów tj. gdy wydatki w ramach zrealizowanej części Projektów poniesione zostały w proporcjonalnej wysokości na obsługę Projektu oraz jego część merytoryczną (zob. § 21 Umów).

W kontekście zarzutów procesowych powoda, znamiennym pozostaje, że mimo stwierdzonych nieprawidłowości w sposobie prowadzenia ksiąg rachunkowych, ewidencjonowania kosztów, powód kontynuował wypłaty kolejnych transz. Tymczasem w niniejszym procesie, odwołując się do bliżej niesprecyzowanych: postanowień umownych oraz wiążących przepisów i procedur - powołuje się na konieczność zasądzenia od pozwanego całości spornych świadczeń pieniężnych, wskazując na uchybienia w procedurze ewidencjonowania wydatków, prowadzenia ksiąg rachunkowych - odrzucając możliwość rozliczenia Projektów według faktycznie poniesionych wydatków, uznanych za „Wydatki Kwalifikowane”.

Według Sądu w składzie rozpoznającym sporne roszczenia, przedmiotowe zarzuty powoda nie zasługuje na uwzględnienie nie tylko ze względu na brak odzwierciedlenia w postanowieniach umownych i uregulowaniach prawnych, ale także z uwagi na niedopełnienie obowiązków umownych oraz ustawowych przez sam PFRON, na etapie realizacji Umów, w zakresie wypłaty transz dofinansowania. Działania polegające na tym, iż powód najpierw toleruje pewne nieprawidłowości formalne, wypłaca kolejne transze dofinansowania, po czym w procesie sądowym jako główny argument podnosi naruszenie procedur formalnych, odmawiając rozliczenia się stron według kryterium „Kwalifikowalności Wydatków” nie zasługuje na ochronę prawną.

Mając na względzie całokształt przytoczonych okoliczności, Sąd kierując się zasadami współżycia społecznego, uznał, że kryterium w oparciu o które należy rozstrzygnąć spór między stronami, jest kryterium merytoryczne (II) w postaci „Kwalifikowalności Wydatków”. O tym które z wydatków poniesionych i prawidłowo udokumentowanych przez pozwanego, przesadziła opinia biegłej sądowej z zakresu finansów i rachunkowości o specjalizacji z rozliczania środków strukturalnych Unii Europejskiej (dopuszczona zgodnie z wnioskami stron). Pozwany po złożeniu opinii uzupełniającej przez biegłą, nie kwestionował poszczególnych pozycji uznanych przez biegłą za „Wydatki Kwalifikowane” oraz „Wydatki Niekwalifikowane”. Także powód mimo ogólnie negatywnego wydźwięku zarzutów do opinii podstawowej oraz opinii uzupełniającej, nie podważał poszczególnych elementów ww. pozycji, nie przedstawił konkretnych zarzutów merytorycznych co do poszczególnych wydatków, lecz w istocie ferował własne stanowisko procesowe, wedle którego stwierdzenie nieprawidłowości pod względem formalnym, rodziło automatyczny obowiązek zwrotu przez (...) (...), całości udzielonego dofinansowania bez względu na to czy merytorycznie wydatki uznano za „Wydatki Kwalifikowane”. Sąd z wyłożonych już względów, nie podziela jednak koncepcji powoda.

O odsetkach ustawowych od zasądzonych świadczeń pieniężnych sąd orzekł na podstawie art. 455 k.c. w zw. z art. 481 § 1 k.c. Powód wezwał pozwanego do zwrotu spornych kwot pismem z 16 czerwca 2009 r., zakreślając pozwanemu termin 14 dni na spełnienie świadczenia. Powód nie przedłożył potwierdzenia odbioru wezwania, w związku z czym sąd za początek biegu terminu do zapłaty, przyjął 2 lipca 2009 r., w którym pozwany odpowiedział na wystosowane wezwanie do zapłaty. Z tych też względów Sąd uznał żądanie odsetkowe powoda za zasadne począwszy od dnia 17 lipca 2009 r.

Zdaniem sądu podniesiony

Podniesiony zarzut przedawnienia jest nieskuteczny. Roszczenia z bezpodstawnego wzbogacenia podlegają 10 letniemu okresowi ( w sytuacji niniejszej sprawy) przedawnienia od daty wypłaty każdej z transz. Pierwsze transze zostały wypłacone w 2006r a pozew w niniejszej sprawie został złożony przed upływem 10 lat od tej daty (2010r).

Zdaniem sądu wierzytelności przedstawione przez (...) (...) do potrącenia (oświadczenie k.2005-2006) z wierzytelnościami PEFRON zostały wytworzone na potrzeby niniejszego postępowania. Instytucja prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia odnosi się do działań podejmowanych z własnej inicjatywy ale na rzecz osoby trzeciej. W sytuacji niniejszej sprawy nie sposób uznać by pozwany działał na rzecz powoda, działał we własnym imieniu i na swoją rzecz. (...) (...) realizowała własne zadania, w swoim mniemaniu zgodnie z zawartymi umowami. PEFRON miał świadomość jakie działania będzie podejmował pozwany i je finansował ale to samo w sobie nie rodzi konstrukcji prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia.

O kosztach postępowania sąd orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. Art. 100 k.p.c. nie wymaga arytmetycznego dokładnego rozdzielenia kosztów wg stosunku wygranej części do przegranej, zaś dzięki zasadzie słuszności pozwala oceniać zakres wygranej również w sytuacji wielości i różnorodności roszczeń. Sąd w całości obciążył pozwanego kosztami opinii biegłej.

W zakresie kosztów postępowania apelacyjnego powód uległ pozwanemu w postępowaniu apelacyjnym w całości. Na koszty poniesione przez pozwanego w postępowaniu przed Sądem II instancji złożyło się wynagrodzenie pełnomocnika procesowego pozwanego w kwocie 5 400 zł (7 200,00 zł x 75%) ustalone na podstawie §13 ust. 2 zd. 1 w zw. z §6 pkt 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu. Pozwany został zwolniony od kosztów w zakresie opłaty sądowej od apelacji i niepuszczoną opłatę w wysokości 100 000zł sąd nakazał pobrać od powoda na podstawie art.113 ust 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Z powołanych względów rozstrzygnięto jak w sentencji wyroku.