Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 października 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 8 października 2013 r. w Szczecinie

sprawy E. N.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o przywrócenie renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy

na skutek apelacji organu rentowego

od wyroku Sądu Okręgowego w Gorzowie Wlkp. VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 14 grudnia 2011 r. sygn. akt VI U 240/11

oddala apelację.

SSA Urszula Iwanowska SSA Jolanta Hawryszko SSA Romana Mrotek

III A Ua 95/12

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 11 stycznia 2011 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. przyznał E. N. prawo do dalszej renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy.

W odwołaniu od powyższej decyzji E. N. wniosła o jej zmianę i przywrócenie renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy podnosząc, że od 1990 roku choruje na cukrzycę i od tego czasu była uznawana za całkowicie niezdolną do pracy. Ubezpieczona wskazała, że cukrzyca jest chorobą przewlekłą i nieuleczalną, wymagającą stosowania właściwego trybu życia oraz odpowiedniej diety, a także odpowiednich środków farmakologicznych. Opiniowanie zaś stanu jej zdrowia przez lekarza konsultanta ZUS o specjalności reumatolog, w sytuacji kiedy cierpi na cukrzycę, jest dziwne. Zdaniem odwołującej się opinia lekarza konsultanta wystawiona przez okulistę jest sprzeczna, a nadto odmienna od postawionego w Szpitalu w K. rozpoznania, mającego miejsce kilka dni po wydaniu opinii przez lekarza ZUS. W ocenie skarżącej orzeczenia lekarza orzecznika ZUS, komisji lekarskiej ZUS w Z. oraz decyzja organu rentowego nie znajdują uzasadnienia.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie powołując się na orzeczenie komisji lekarskiej w Z. z dnia 8 grudnia 2010 r. ustalające, że ubezpieczona jest okresowo, częściowo niezdolna do pracy od 1 października 2010 r. do 31 grudnia 2012 r. oraz nie jest całkowicie niezdolna do pracy.

Wyrokiem z dnia 14 grudnia 2011 r. Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję i przywrócił E. N. prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy od 1 października 2010 r. do 1 maja 2014 r. (punkt II) oraz wniosek ubezpieczonej o zapłatę odsetek przekazał Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w G. do rozpoznania (punkt I).

Powyższe orzeczenie Sąd Okręgowy oparł o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

E. N., urodzona dnia (...), posiada wykształcenie zasadnicze zawodowe - kasjer sprzedawca. Od dnia 1 lipca 1992 r. otrzymywała rentę inwalidzką 3 grupy, a od 1 grudnia 1992 r. - 2 grupy. Decyzją z dnia 20 sierpnia 2009 r. organ rentowy ustalił okresowe prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy do dnia 31 września 2010 r.

W dniu 17 września 2010 r. ubezpieczona złożyła wniosek o ustalenie dalszego prawa do renty. W dniu 4 listopada 2010 r. lekarz orzecznik ZUS ustalił istnienie okresowej, częściowej niezdolności do pracy od 1 października 2010 r. do 31 grudnia 2012 r. oraz brak całkowitej niezdolności do pracy. Dnia 8 grudnia 2010 r. komisja lekarska ZUS podzieliła orzeczenie lekarza orzecznika.

U ubezpieczonej rozpoznano cukrzycę typu 1 niewyrównaną, retinopatię cukrzycową prostą zaawansowaną, stan po laseroterapii siatkówki obu oczu, podejrzenie polineuropatii cukrzycowej.

Powyższe schorzenia diabetologiczne czynią ubezpieczoną całkowicie niezdolną do pracy od 1 października 2010 r. do 1 maja 2014 r.

W ocenie diabetologicznej stwierdzono nadal znacznie niewyrównaną cukrzycę typu I przy jednoczesnym bardzo chwiejnym przebiegu glikemii. Stwierdzono progresję powikłań cukrzycy, w tym pojawienie zmian przedproliferacyjnych na dnie oka oraz obrzęku plamkowatego siatkówki z niepoddającym się korekcie szkłami, obniżeniem ostrości wzroku. Ubezpieczona może wykonywać lekkie prace fizyczne na stanowiskach specjalnie przystosowanych, zapewniających możliwość częstych przerw w pracy na wykonywanie pomiarów poziomów glikemii, iniekcji insuliny i spożywanie posiłków.

W ocenie ortopedycznej nie stwierdza się ograniczenia funkcji narządu ruchu. W ocenie neurologicznej nie stwierdza się patologii w zakresie centralnego i obwodowego układu nerwowego, z wyjątkiem braku odruchów skokowych. Odnośnie podejrzenia polineuropatii cukrzycowej stwierdzono, że nawet w przypadku jej obecności nie daje ona istotnego ograniczenia funkcji ustroju pod kątem neurologicznym. W ocenie okulistycznej stwierdzono zmiany w narządzie wzroku, ale niepowodujące takiego upośledzenia, że nie może pracować w wyuczonym zawodzie.

Na podstawie ustalonego stanu faktycznego oraz art. 102 ust. 1, art. 107 w związku z art. 12 i 13 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (j. t. Dz. U. z 2009 r., nr 153, poz. 1227; powoływana dalej jako: ustawa) Sąd Okręgowy uznał, że odwołanie ubezpieczonej zasługiwało na uwzględnienie.

Sąd pierwszej instancji zaznaczył, że w sprawie istotnym było ustalenie, czy u ubezpieczonej po dniu 31 września 2010 r. istnieje nadal całkowita niezdolność do pracy. Na wskazaną okoliczność sąd ten dopuścił dowód z opinii biegłych sądowych diabetologa, neurologa, ortopedy i okulisty, a więc biegłych o specjalizacjach odpowiadających schorzeniom ubezpieczonej. Biegli zgodnie stwierdzili, że jedynie schorzenia ze spektrum diabetologii dawały podstawę do uznania ubezpieczonej za całkowicie niezdolną do pracy od 1 października 2010 r. do 1 maja 2014 r.

Sąd Okręgowy miał na uwadze, że w ocenie biegłego R. R. u ubezpieczonej istnieje nadal znacznie niewyrównana cukrzyca typu I, przy jednoczesnym bardzo chwiejnym przebiegu glikemii. Ponadto nastąpiła progresja powikłań cukrzycy, w tym pojawienie się zmian przedproliferacyjnych na dnie oka oraz obrzęku plamkowatego siatkówki z niepoddającym się korekcie szkłami, obniżeniem ostrości wzroku. Biegły wskazał, że stan zdrowia ubezpieczonej nie poprawił się od czasu ostatniej oceny dokonanej przez orzeczników ZUS. Zdaniem biegłego powyższe schorzenia czynią ubezpieczoną całkowicie niezdolną do pracy do 1 maja 2014 r.

Sąd meriti dał wiarę opinii biegłego diabetologa uznając, że biegły w sposób jasny przedstawił powody swoich twierdzeń. Wskazał bowiem rozpoznane schorzenia występujące u ubezpieczonej oraz ocenił ich wpływ na zdolność do pracy i możliwość wykonywania pracy zgodnej z posiadanymi kwalifikacjami. Opinia została sporządzona przez wyspecjalizowaną osobę w zakresie jej uprawnień. Biegły oparł się na dokumentacji medycznej zawartej w aktach organu rentowego oraz w aktach sprawy, a także na wywiadzie uzyskanym od ubezpieczonej i bezpośrednim jej badaniu. Opinię sporządzono zgodnie ze zleceniem Sądu, który uznał ją za logiczną, spójną, wyczerpującą i nie budzącą tym samym jakichkolwiek zastrzeżeń. Ubezpieczona może wykonywać lekkie prace fizyczne na stanowiskach specjalnie przystosowanych, zapewniających możliwość częstych przerw w pracy na wykonanie pomiarów poziomów glikemii, iniekcji insuliny i spożywanie posiłków. Jednocześnie sąd meriti zaznaczył, że w świetle art. 13 ust. 4 ustawy zachowanie zdolności do pracy w warunkach określonych w przepisach o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych nie stanowi przeszkody do orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy.

Następnie Sąd Okręgowy wskazał, że podobnie ocenił pozostałe opinie wydane w sprawie, a zatem opinię neurologiczno-ortopedyczną oraz opinię okulistyczną, które zawierały w swej treści rozpoznane schorzenia oraz dokonały oceny ich wpływu na zdolność do pracy ubezpieczonej. W ocenie biegłych neurologa i ortopedy nie występują ograniczenia funkcji narządu ruchu ani też patologie w zakresie centralnego i obwodowego układu nerwowego, z wyjątkiem braku odruchów skokowych. Odnośnie podejrzenia polineuropatii cukrzycowej biegły neurolog stwierdził, że nawet w przypadku jej obecności nie daje ona istotnego ograniczenia funkcji ustroju pod kątem neurologicznym. Natomiast w ocenie biegłego okulisty rozpoznane z zakresu jego uprawnień schorzenia nie wpływają negatywnie na wykonywanie przez ubezpieczoną pracy zgodnej z wykonywanym przez nią dotychczas zawodem. Sąd dał wiarę przedmiotowym opiniom uznając także je za spójne, logiczne i wyczerpujące, a nadto sporządzone przez kompetentne osoby.

Następnie sąd pierwszej instancji podkreślił, że decydującą w sprawie okazała się opinia biegłego diabetologa, która zadecydowała o stopniu niezdolności do pracy ubezpieczonej oraz o jej okresie. Tym samym sąd nie miał powodów by uwzględnić wniosek organu rentowego o przeprowadzenie dowodu z opinii innego zespołu biegłych, albowiem sporządzone w sprawie przez biegłych opinie są w ocenie twego sądu wyczerpujące. Ponadto w ocenie sądu meriti wniesione przez Przewodniczącego Komisji Lekarskich ZUS zastrzeżenia są nieuzasadnione. Nie istnieje bowiem powoływana przez Przewodniczącego kategoria „wniesienia schorzenia do zatrudnienia”, albowiem nie ustanawia go żadna ustawa. W art. 57 ust. 1 pkt. 3 ustawy ustawodawca stanowi o niezdolności powstałej w okresie ubezpieczenia, a nie „o wniesieniu schorzeń”. Schorzenie zaś ubezpieczonej datuje się na koniec jej zatrudnienia, a więc kiedy to ubezpieczona mogła wykonywać swoją pracę, pomimo jego istnienia. Pogorszenie zaś w okresie późniejszym stanu zdrowia ubezpieczonej spowodowało, że nie mogła w dalszym ciągu świadczyć pracy, o czym świadczą niewątpliwie orzeczenia organu rentowego, które w sposób chronologiczny przedstawił biegły diabetolog w ostatniej ze swoich opinii uzupełniających, jak i wyroki sądowe. Ponadto nie podlegają ocenie sądu, ani Przewodniczącego Komisji Lekarskich ZUS, prawomocne wyroki sądowe.

Dalej Sąd Okręgowy podniósł, że w postępowaniu - w świetle art. 102 ustawy - badał, czy w stanie zdrowia ubezpieczonej nastąpiła poprawa uzasadniająca uznanie ustania całkowitej niezdolności do pracy, organ rentowy okoliczności tej nie wykazał. Jego zastrzeżenia do oceny diabetologicznej nie zasługują na uwzględnienie. Sąd ustalając stan faktyczny w sprawie oparł się na opinii wskazanych biegłych oraz na dokumentach zgromadzonych w aktach organu rentowego i aktach sprawy, których wiarygodności strony nie kwestionowały. Wiarygodność dokumentów nie budzi wątpliwości Sądu, wobec czego zostały uznane za wiarygodne w całości.

W związku z powyższym Sąd Okręgowy, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję i przywrócił E. N. prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy od 1 października 2010 r. do 1 maja 2014 r. Do postanowienia o oddaleniu wniosków dowodowych organ rentowy nie wniósł zastrzeżeń (art.162 k.p.c.). Natomiast wniosek ubezpieczonej o zasądzenie odsetek od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych od dnia 1 października 2010 r. jako nowe żądanie, dotychczas nie rozpoznane przez organ rentowy, Sąd na podstawie art. 477 ¹⁰ § 2 k.p.c. przekazał organowi rentowemu do rozpoznania.

Z powyższym wyrokiem Sądu Okręgowego w Gorzowie Wielkopolskim nie zgodził się Zakład Ubezpieczeń Społecznych, który w wywiedzionej apelacji zarzucił mu:

1)  sprzeczność istotnych ustaleń sądu z zebranym materiałem dowodowym przez przyjęcie, że ubezpieczona jest osobą całkowicie niezdolną do pracy,

2)  naruszenie przepisów prawa procesowego zwłaszcza art. 233 k.p.c. w związku z art. 227 k.p.c. przez oddalenie wniosku organu rentowego o powołanie zespołu biegłych na okoliczność ustalenia stanu zdrowia ubezpieczonej.

Wskazując na powyższe apelujący wniósł o:

- zmianę zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie odwołania,

ewentualnie

- uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpatrzenia.

W uzasadnieniu skarżący między innymi podniósł, że w toku postępowania nie doszło do zweryfikowania wszystkich wątpliwości dotyczących opinii biegłego diabetologa powstałych z uwagi na treść opinii biegłego neurologa i biegłego okulisty. Apelujący wskazał, że biegły neurolog zakwestionował rozpoznanie polineuropatii cukrzycowej, dokonane przez biegłego diabetologa. A biegła lekarz okulista stwierdziła, że ubezpieczona ma zmiany cukrzycowe narządu wzroku, które nie dają takiego upośledzenia, które wyklucza pracę zarobkową. Zdaniem organu rentowego, w przypadku ubezpieczonej to nie poziom glikemii decydował o stopniu niezdolności do pracy lecz istnienie lub nie przewlekłych powikłań w przebiegu cukrzycy i ich stopień nasilenia. Powyższe zaś nie zostało jednoznacznie ustalone.

W odpowiedzi na apelację E. N. wniosła o jej oddalenie jako nieuzasadnionej.

Sąd Apelacyjny rozważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego okazała się nieuzasadniona.

W kontekście przedmiotu sporu, którym pozostawało zagadnienie spełnienia przez E. N. przesłanek do przyznania dalszego prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, zasadniczej ocenie Sądu Okręgowego, a obecnie także Sądu Apelacyjnego, poddana została okoliczność czy stan zdrowia ubezpieczonej po dniu 30 września 2010 r. uległ poprawie w stopniu eliminującym dotychczasową całkowitą niezdolność do pracy, a powodujący po tej dacie jedynie częściową niezdolność do pracy.

Chociaż Sąd Apelacyjny podziela i przyjmuje za własne ustalenia faktyczne oraz ocenę prawną poczynione przez Sąd Okręgowy skłaniające ten Sąd do zmiany zaskarżonej decyzji, to jednak na podstawie art. 382 k.p.c. wskutek wywiedzionej apelacji i podniesionego zarzutu oddalenia wniosku o powołanie zespołu biegłych celem wyjaśnienia wszystkich okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, uznał za konieczne uzupełnienie stanu faktycznego sprawy. Przy czym, powyższe czyni zbytecznym ponowne przytaczanie ustaleń oraz rozważań zawartych w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1998 r., I PKN 339/98, OSNAP 1999/24/776 oraz z dnia 22 lutego 2010 r., I UK 233/09, LEX nr 585720 i z dnia 24 września 2009 r., II PK 58/09, LEX nr 558303).

W sprawie podkreślić należy, że ocena istnienia niezdolności do pracy i jej stopnia należy do kategorii okoliczności, których stwierdzenie wymaga wiadomości specjalnych, tak więc czyni koniecznym przeprowadzenie dowodu z opinii biegłych (art. 278 k.p.c.), co też sąd pierwszej instancji uczynił powołując zespół biegłych lekarzy specjalistów: diabetologa, ortopedy i neurologa, a następnie biegłego specjalistę chorób oczu. W tym miejscu trzeba zaznaczyć, że opinia biegłych jako dowód oparta jest na wiadomościach specjalnych, jednak podlega ona ocenie sądu w oparciu o cały zebrany w sprawie materiał, a zatem, na tle tego materiału, koniecznym jest stwierdzenie, czy ustosunkowała się ona do wynikających z innych dowodów faktów mogących stanowić podstawę ocen w opinii zawartych oraz czy opierając się na tym materiale w sposób logiczny i jasny przedstawia tok rozumowania prowadzący do sformułowanych w niej wniosków (por. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 24 maja 2005 r., V CK 659/04, LEX nr 180821).

W sprawie zaznaczyć trzeba, że zarówno zespół biegłych, jak i biegła specjalista chorób oczu otrzymując zlecenie Sądu Okręgowego do sporządzenia opinii mieli za zadanie wskazanie czy stan zdrowia wnioskodawczyni czynił ją nadal całkowicie niezdolną do pracy, czy niezdolność ta jest trwała czy okresowa, a nadto czy w stanie zdrowia ubezpieczonej nastąpiła poprawa i na czym ona polega (postanowienie z dnia 10 marca 2011 r. k. 24). W sprawie mimo zgłoszenia umotywowanych zarzutów do opinii zespołu biegłych przez organ rentowy, Sąd Okręgowy nie doprowadził do sporządzenia opinii uzupełniającej zmierzającej do wyjaśnienia czy schorzenia będące powodem niezdolności do pracy ubezpieczona wniosła do zatrudnienia, na czym polega pogorszenie w przebiegu cukrzycy w trakcie zatrudnienia oraz czy faktycznie po dniu 30 września 2010 r. doszło do poprawy stanu zdrowia czy też jego pogorszenia.

Mając na uwadze treść opinii zespołu biegłych sądowych, a w szczególności stanowisko diabetologa i specjalisty chorób oczu, w kontekście schorzeń i dolegliwości podnoszonych przez ubezpieczoną oraz podniesiony zarzut organu rentowego zarówno w postępowaniu przez Sądem Okręgowym, jak i w złożonej apelacji Sąd Apelacyjny dostrzegł potrzebę uzupełnienia postępowania dowodowego przed dopuszczenie dowodu z opinii innego niż dotychczas biegłego diabetologa, specjalisty chorób oczu oraz specjalisty medycyny pracy na okoliczność czy ubezpieczona po dniu 30 września 2010 r. była całkowicie niezdolna do pracy, na jaki okres, kiedy niezdolność ta powstała, z powodu jakich schorzeń oraz czy doszło do pogorszenia stanu zdrowia po dniu 30 września 2010 r. czy jego poprawy, na czym polegała zmiana, a nadto czy nastąpiło pogorszenie stanu zdrowia ubezpieczonej w trakcie zatrudnienia. Przy czym, ponieważ postanowienie Sąd Apelacyjny wydał w dniu 5 września 2012 r. pozostawiono biegłym decyzję czy do oceny stanu zdrowia ubezpieczonej na dzień 30 września 2010 r. potrzebne jest aktualne badanie E. N., czy też opinię można wydać na podstawie dokumentacji zgromadzonej w aktach sprawy.

Na podstawie opinii biegłego diabetologa, który jednocześnie jest także biegłym z zakresu endokrynologii i chorób wewnętrznych – dr n. med. H. F. z dnia 31 grudnia 2012 r., opinii biegłej specjalisty chorób oczu – dr n. med. D. P. z dnia 2 lutego 2013 r., opinii biegłej specjalisty medycyny pracy – dr n. med. A. J. z dnia 7 marca 2013 r. oraz opinii uzupełniającej biegłych diabetologa i specjalisty medycyny pracy z dnia 12 lipca 2013 r., sporządzonych w oparciu o dokumentację zgromadzoną w aktach sprawy bez badania ubezpieczonej, Sąd Apelacyjny dodatkowo ustalił:

Ubezpieczona po dniu 30 września 2010 r. była osobą nadal całkowicie niezdolną do pracy do maja 2014 r. Niezdolność do pracy E. N. istnieje od 1991 r., a całkowita - od marca 1993 r. Od czasu wystąpienia cukrzycy typu 1 u ubezpieczonej stale następowała progresja choroby: duże wahania glikemii były stwierdzone przez cały czas trwania cukrzycy, natomiast stopniowo ujawniały się przewlekłe powikłania choroby i następowała progresja zmian w siatkówce począwszy od angiopatii po retinopatię nieproliferacyjną z makulopatią (zwyrodnieniem plamki żółtej) obu oczu. Wnioskodawczyni poddawana była wielokrotnie laseroterapii siatkówki. Pojawiły się też cechy polineuropatii cukrzycowej, zanikły objawy prodromalne stanów hipoglikemicznych co znacznie utrudniało leczenie insuliną i zwiększało ryzyko ciężkich niedocukrzeń. W trakcie zatrudnienia doszło u ubezpieczonej do znacznego pogorszenia stanu siatkówek od dna oczu bez zmian (w badaniach do 1996 r.), przez angiopatię cukrzycową do retinopatii cukrzycowej z makulopatią.

Wnioskodawczyni nie wniosła niezdolności do pracy do zatrudnienia, wniosła jedynie chorobę, czyli cukrzycę typu 1 w stadium nie upośledzającym jeszcze zdolności do pracy. W czasie pracy doszło do powstania niezdolności do pracy całkowitej.

Stan zdrowia ubezpieczonej po dniu 30 września 2010 r. nie uległ poprawie, a w dokładniejszych badaniach dodatkowych, w tym angiografii fluoresceinowej stwierdzono oprócz rozpoznawanej uprzednio retinopatii nieproliferacyjnej także cechy zwyrodnienia plamek żółtych (makulopatii) obu oczu. Na podstawie dokumentacji medycznej (k. 40 dokumentacja z Poradni (...) - gdzie HbA1C wynosi 11,6%, glikemia na czczo 200, 322 mg%, a nawet 700 mg% - k. 330 akt ZUS oraz dołączonych do akt pomiarów dobowych glikemii z czerwca 2011 r. - k. 45-48) należy uznać, że powikłania powoli postępują.

Po dniu 30 września 2010 r. doszło do pogorszenia stanu okulistycznego ubezpieczonej, bowiem rozpoznano obustronną makulopatię, a w badaniach szczegółowych – wielotorbielowaty obrzęk obu plamek, tj. stan mogący doprowadzić do nieodwracalnego znacznego pogorszenia widzenia.

Ostatnie orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy było poprzedzone badaniem ubezpieczonej przeprowadzonym w dniu 30 kwietnia 2007 r. i w porównaniu z badaniem lekarza orzecznika ZUS z dnia 4 listopada 2010 r. oraz komisji lekarskiej ZUS z dnia 8 grudnia 2010 r., brak informacji potwierdzających poprawę stanu zdrowia w stosunku do badania z dnia 30 kwietnia 2007 r.

U wnioskodawczyni brak wyrównania cukrzycy jest w pełni udokumentowany poprzez pobyt szpitalny w dniach 25 września – 9 października 2010 r. na Oddziale (...) z rozpoznaniem: zrekompensowana cukrzyca typu I, stan po laparoskopii diagnostycznej – podejrzenie zapalenia pęcherzyka żółciowego (k. 354 dok. ZUS), gdzie stwierdzono poziom HbA1c 12,7%. Dokument ten potwierdza cukrzycę o chwiejnym przebiegu i jest faktem zaprzeczającym poprawie stanu zdrowia w stosunku do 2007 r.

Stwierdzone u ubezpieczonej „bóle skóry przy dotyku” oraz „brak odruchów skokowych” oraz rozpoznanie - podejrzenie polineuropatii cukrzycowej według lekarza diabetologa prowadzi do oczywistego wniosku, że skojarzenie powyższych odchyleń od normy stwierdzonych w badaniu neurologicznym z zanikiem objawów prodromalnych hipoglikemii u osoby z wieloletnią, źle wyrównaną cukrzycą typu I nie budzi wątpliwości co do wielokrotnie już w poprzednich latach stawianego rozpoznania polineuropatii.

Jednocześnie E. N. dotychczas nigdy nie była niezdolna (czy całkowicie, czy też częściowo) do pracy z powodu stanu układu wzrokowego. Jednak dobry stan czynnościowy układu wzrokowego u osoby z cukrzycą typu I i powikłaniami narządowymi w żaden sposób nie przesądza o powadze zmian w innych układach organizmu i w żaden sposób nie wyklucza niezdolności do pracy, całkowitej czy częściowej, z powodów pozaokulistycznych. Stan siatkówek jest istotnym wyznacznikiem przebiegu choroby podstawowej, skuteczności jej leczenia i stanu wyrównania cukrzycy. U ubezpieczonej, mimo zachowania sprawności wzrokowej, stale pogarszający się stan siatkówek przemawia za ciężkim przebiegiem choroby podstawowej, o czym zaświadczają również liczne dokumenty leczenia szpitalnego i ambulatoryjnego oraz opinie specjalistów diabetologa i neurologa. Nie ulega wątpliwości, że stan układu wzrokowego ubezpieczonej ulega stałemu pogorszeniu, wymaga coraz częstszych fotokoagulacji laserowych i nie można wykluczyć, że w konsekwencji narastania zamian o charakterze retinopatii cukrzycowej dojedzie w przyszłości do niezdolności do pracy także z przyczyn okulistycznych.

Zatem u ubezpieczonej rozpoznano cukrzycę typu 1 przewlekłą źle wyrównaną, powikłaną retinopatią nieproliferacyjną z makulopatią obu oczu oraz polineuropatią. U wnioskodawczyni występuje także niewielkie obniżenie ostrości widzenia do dali w korekcji okularowej i prawidłowe widzenie z bliska, z niewielkim obwodowym zwężeniem pól widzenia obojga oczu, nie wpływającym na sprawność wzrokową.

dowód: opinia z dnia 31 grudnia 2012 r. k. 186,

opinia z dnia 2 lutego 2013 r. k. 195-197,

opinia z dnia 7 marca 2013 r. k. 207-209,

opinia uzupełniająca z dnia 12 lipca 2013 r. k. 261.

Wnioskodawczyni mogłaby podjąć wyłącznie pracę w warunkach chałupniczych, wyłącznie w zmniejszonym wymiarze godzin dziennie. Warunki takie umożliwiałyby jej stosowanie dyscypliny posiłków, kilkukrotnego w ciągu dnia przyjmowania insuliny, wykonywania pomiarów glikemii oraz przerw w pracy celem odpoczynku wzroku (co jest konieczne mimo orzeczonego braku upośledzenia wzroku w stopniu skutkującym niezdolność do pracy). Praca taka wykonywana byłaby w warunkach bezpieczeństwa osobistego, co jest szczególnie ważne u osoby z wieloletnią cukrzycą, gdzie nie występują już objawy prodromalne stanów hipoglikemii. W takim stanie zaawansowania schorzenia niemożliwe jest wykonywanie pracy w wyuczonym zawodzie sprzedawcy, niemożliwe jest wykonywanie jakichkolwiek prac fizycznych, w tym także wykonywanie lekkich prac np. portiera i szatniarza, gdzie nie ma możliwości kilkukrotnego w ciągu dnia przerwania pracy, spożycia posiłku i przyjęcia insuliny. E. N. nie jest zdolna do podjęcia pracy w pełnym wymiarze czasu pracy, nawet w warunkach chałupniczych.

Zgodnie ze stanowiskiem Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, osoby chore na cukrzycę powinny otrzymać możliwie najwyższe wykształcenie. U wnioskodawczyni było to niemożliwe z powodu rozpoznanej w 16 roku życia cukrzycy przebiegającej burzliwie (śpiączka, zatrzymanie krążenia), co skutkowało realnymi trudnościami w kontynuacji dalszej nauki.

Chorujący na cukrzycę bez powikłań może pracować równie sprawnie, jak osoba bez cukrzycy i nie stwarzać żadnego zagrożenia ani dla siebie ani dla innych osób, jednak wnioskodawczyni nie można zaliczyć do tej grupy osób, co zostało potwierdzone przez ZUS już w roku 1993 poprzez uznanie jej za osobę całkowicie niezdolną do pracy. Taka opinia podtrzymywana była do 2010 r.

dowód: opinia z dnia 7 marca 2013 r. k. 207-209.

W ocenie Sądu Apelacyjnego powyższe ustalenia dokonane na podstawie opinii przeprowadzonych w toku postępowania apelacyjnego w pełni potwierdzają wiarygodność opinii przeprowadzonych przez sąd pierwszej instancji oraz wniosek, że E. N. po dniu 30 września 2010 r. była nadal osobą całkowicie niezdolną do pracy z uwagi na cukrzycę występującą ze stale postępującymi powikłaniami.

Mając na uwadze treść – ustalenia, wnioski i ich uzasadnienie, w ocenie sądu odwoławczego, wszystkie opinii sporządzone w niniejszej sprawie zasługują w pełni na wiarygodność, ponieważ zostały sporządzone przez specjalistów ze wskazanych dziedzin medycyny na podstawie całej dokumentacji zawartej w aktach sprawy, a w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji także po przeprowadzeniu badania ubezpieczonej. Sformułowane wnioski przez biegłych we opiniach sporządzonych w sprawie, po uzupełnieniu postępowania przed Sądem Apelacyjnym, jawią się jako logiczne następstwo przeprowadzonych badań oraz dokonanego rozpoznania diabetologicznego. W uzasadnieniu opinii przeprowadzonych przez sąd odwoławczy zarówno biegły diabetolog – specjalista chorób wewnętrznych, jak i biegła specjalista chorób oczu i biegła specjalista medycyny pracy w sposób czytelny, logiczny i przekonywujący przedstawili przebieg schorzeń z powołaniem się na dokumentację lekarską to obrazującą i ich wpływ na zdolność ubezpieczonej do pracy, a nadto wszyscy biegli szczegółowo wskazują na czym polega nie tylko brak istotnej poprawy stanu zdrowia E. N. po dniu 30 września 2010 r., ale jego dalsze pogorszenie. Opinie powyższe, jako całość, są spójne i w sposób czytelny przedstawiają sporne zagadnienie oraz odpowiadają na zarzuty organu rentowego wykazując ich bezpodstawność.

W ocenie Sądu Apelacyjnego opinie (przeprowadzone przez sąd pierwszej i drugiej instancji) są wiarygodnym dowodem, korespondującym z dokumentacją medyczną zgromadzoną w sprawie i uwzględniającą posiadane kwalifikacje przez ubezpieczoną. Zatem opinie te stały się podstawą rozstrzygnięcia niniejszej sprawy także przez Sąd Apelacyjny.

W tym miejscu sąd odwoławczy wyjaśnia, że pozostawił specjalistą poszczególnych dziedzin medycyny decyzję o potrzebie przeprowadzenia badania ubezpieczonej, bowiem w sprawie ustalany jest stan zdrowia E. N. po dniu 30 września 2010 r., a biegli w postępowaniu apelacyjnym wydawali opinie od 31 grudnia 2012 r. do 12 lipca 2013 r., czyli ponad 2 lata od badania przez lekarza orzecznika i komisję lekarską ZUS przed wydaniem zaskarżonej decyzji. Nadto w sprawie nie budzi wątpliwości fakt, że ubezpieczona została uznana przez organ rentowy za całkowicie niezdolną do pracy od 1 stycznia 2013 r. do 31 marca 2016 r. na mocy decyzji z dnia 29 marca 2013 r.

Po uzupełnieniu materiału dowodowego i stanu faktycznego sprawy Sąd Apelacyjny uznał, że wniosek sądu pierwszej instancji, iż ubezpieczona po dniu 30 września 2010 r. była nadal całkowicie niezdolna do pracy był uzasadniony. Przebieg schorzenia diabetologicznego ubezpieczonej łącznie z jego postępującymi powikłaniami przedstawiony przez biegłych, na podstawie dokumentacji lekarskiej oraz poszczególne jego fazy uzasadniają wnioski biegłych i Sądu Okręgowego, że ubezpieczona po dniu 30 września 2010 r. była osobą, u której nie nastąpiła poprawa stanu zdrowia skutkująca uznaniem, iż E. N. była osobą częściowo niezdolną do pracy. W szczególności należy mieć na uwadze fakt, że nieuprawnione było stwierdzenie (nie poparte dokumentacją medyczną), że ubezpieczona na dzień wydania orzeczenia przez komisję lekarską ZUS (8 grudnia 2010 r.) była osobą o wyrównanej cukrzycy.

W tym miejscu przypomnieć trzeba, że definicję niezdolność do pracy na potrzeby orzekania o prawie do renty z tytułu niezdolności do pracy zawiera przepis art. 12 ustawy emerytalno-rentowej, który stanowi, że niezdolną do pracy w rozumieniu ustawy jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu (ust. 1), przy czym częściowo niezdolną do pracy jest osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji (ust. 3). Natomiast art. 13 ust. 1 ustawy wskazuje, iż przy ocenie stopnia i trwałości niezdolności do pracy oraz rokowania co do odzyskania zdolności do pracy uwzględnia się:

1)  stopień naruszenia sprawności organizmu oraz możliwości przywrócenia niezbędnej sprawności w drodze leczenia i rehabilitacji,

2)  możliwość wykonywania dotychczasowej pracy lub podjęcia innej pracy oraz celowość przekwalifikowania zawodowego, biorąc pod uwagę rodzaj i charakter dotychczas wykonywanej pracy, poziom wykształcenia, wiek i predyspozycje psychofizyczne.

Jak więc wynika z powyższego, oceny stanu zdrowia dla celów rentowych dokonuje się według stanu faktycznego na dzień wydania zaskarżonej decyzji, czyniąc to na dwóch płaszczyznach:

a) medycznej, gdzie brany jest pod uwagę charakter i przebieg procesów chorobowych oraz ich wpływ na stan czynnościowy organizmu (element biologiczny, tj. stopień naruszenia sprawności organizmu) oraz

b) socjalnej, przy której uwzględnia się posiadane kwalifikacje, wiek, zawód, wykonywane czynności i warunki pracy oraz możliwość dalszego wykonywania pracy zarobkowej, a także możliwość przywrócenia zdolności do pracy przez leczenie i rehabilitację lub przekwalifikowanie zawodowe (element ekonomiczny).

Ustalony stan zdrowia ubezpieczonej po dniu 30 września 2010 r. nie pozwalał jej na podjęcie i wykonywanie jakiejkolwiek pracy, nie tylko pracy zgodnej z wykształceniem. Szczegółowe uzasadnienie tego wniosku przedstawiła biegła specjalista medycyny pracy.

Jednocześnie biegły diabetolog – specjalista chorób wewnętrznych w opinii z dnia 31 grudnia 2012 r. wskazał, że nie zgadza się z orzeczeniami lekarza orzecznika ZUS i komisji lekarskiej ZUS, a podziela stanowisko biegłych sądowych, którzy uznali ubezpieczoną za osobę nadal po 30 września 2010 r. całkowicie niezdolną do pracy – do maja 2014 r. W ocenie tego biegłego niezrozumiałe było określenie przez komisję lekarską i dwukrotnie cytowane przez PKL „wyrównana książeczka cukrzycowa”. Biegły zwrócił uwagę, że jest ono niepoprawne językowo i merytorycznie, ale przede wszystkim, iż nie wiadomo, jakie zapisy z książeczki samokontroli glikemii brali pod uwagę członkowie komisji lekarskiej i dlaczego „wyrównaną książeczkę cukrzycową” traktują jako dowód braku chwiejności cukrzycy u ubezpieczonej, jeśli z całej, wieloletniej dokumentacji samokontroli glikemii, w tym komputerowych zapisów oznaczeń poziomu glukozy na gleukometrze (k. 45-48) oraz z wielokrotnie powtarzanych badań hemoglobiny glikowanej we krwi wynika, że cukrzyca jest źle wyrównana metabolicznie i ma chwiejny charakter. Biegły nie zgodził się także z poglądem organu rentowego, że biegły Sądu w Gorzowie w zakresie neurologii „zakwestionował rozpoznanie polineuropatii”, bowiem w badaniu neurologicznym z dnia 6 maja 2011 r. stwierdzono „bóle skóry przy dotyku” oraz „brak odruchów skokowych”, a w rozpoznaniu w punkcie 3 zapisano: podejrzenie polineuropatii cukrzycowej (k. 29). Dla biegłego diabetologa jest oczywiste, że skojarzenie powyższych odchyleń od normy stwierdzonych w badaniu neurologicznym z zanikiem objawów prodromalnych hipoglikemii u osoby z wieloletnią, źle wyrównaną cukrzycą typu I nie budzi wątpliwości co do wielokrotnie już w poprzednich latach stawianego rozpoznania polineuropatii. Stanowisko to podzieliła także biegła specjalista medycyny pracy.

Mając na uwadze powyższe sąd odwoławczy uznał, że wniosek organu rentowego o przeprowadzenie dowodu także z kolejnego biegłego neurologa nie zasługiwał na uwzględnienie, bowiem całkowita niezdolność do pracy ubezpieczonej spowodowana cukrzycą i jej powikłaniami została już ustalona w sprawie w sposób nie budzący wątpliwości przez biegłych diabetologa – specjalistę chorób wewnętrznych i specjalistę medycyny pracy, przy uwzględnieniu stanowiska specjalisty chorób oczu, który także wskazała na pogorszenie stanu narządu wzroku.

Fakty ustalone w niniejszej sprawie przed Sądem Okręgowym i Sądem Apelacyjnym wskazują, że ubezpieczona po dniu 30 września 2010 r. była nadal osobą całkowicie niezdolną do pracy okresowo do dnia 1 maja 2014 r., a aktualnie nawet do 31 marca 2016 r. (na mocy decyzji organu rentowego z dnia 29 marca 2013 r.).

Dlatego Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 385 k.p.c., apelację organu rentowego oddalił w całości.

SSA Urszula Iwanowska SSA Jolanta Hawryszko SSA Romana Mrotek