Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 marca 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Barbara Orechwa-Zawadzka

Sędziowie: Marek Szymanowski

Sławomir Bagiński

Protokolant: Magda Małgorzata Gołaszewska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 26 lutego 2020 r. w B.

sprawy z odwołania D. K.

przeciwko Prezesowi Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

o ustalenie podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników po dniu 1 kwietnia 2005 roku

na skutek apelacji wnioskodawcy D. K.

od wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 23 maja 2019 r. sygn. akt IV U 419/19

I.  zmienia zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję i ustala, że D. K. podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników nadal po dniu 1 kwietnia 2005 roku;

II.  odstępuje od obciążania organu rentowego kosztami postępowania poniesionymi przez wnioskodawcę D. K. w obu instancjach.

M. B. O. S. B.

Sygn. akt III AUa 461/19

UZASADNIENIE

Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego decyzją z dnia 24 stycznia 2019 r. stwierdził, że D. K. od dnia 1 kwietnia 2005 r. nie podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników w zakresie ubezpieczenia wypadkowego, chorobowego i macierzyńskiego oraz emerytalno-rentowego wobec niespełnienia obowiązku wymienionego w treści art. 5a ust. 5 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, to jest niezłożenia zaświadczenia właściwego organu podatkowego o wysokości należnego podatku za mijający rok kalendarzowy w terminie do 14 lutego każdego roku po rozliczeniu roku podatkowego.

Odwołanie od tej decyzji złożył D. K.. Skarżący domagał się objęcia ubezpieczeniem rolniczym, gdyż w jego ocenie spełnia on wszystkie przesłanki do pozostawania ubezpieczonym w KRUS. Ponadto wniósł o przekazanie nadpłaty należności z tytułu składek na poczet należności składkowych począwszy od daty wyłączenia z ubezpieczenia rolniczego, to jest od 1 kwietnia 2005 r. Argumentował, że nie dopełnił obowiązku złożenia zaświadczenia z powodu nieznajomości prawa. Dodał również, że od 2007 r. leczy się psychiatrycznie, co powodowało, że nie był w stanie zajmować się należycie swoimi sprawami.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie.

Sąd Okręgowy w Olsztynie wyrokiem z 23 maja 2019 r. oddalił odwołanie.

Sąd ten ustalił, że D. K., urodzony dnia (...), posiadający w miejscowości W., gmina W., gospodarstwo rolne o powierzchni powyżej 1 ha przeliczeniowego, od dnia 14 lutego 1995 r. jako rolnik został z mocy prawa objęty ubezpieczeniem społecznym rolników. Gospodarstwo obejmowało 17 ha użytków zielonych, a odwołujący korzystał z przysługujących mu dopłat do posiadanych gruntów.

Z dalszych ustaleń Sądu wynikało, że w dniu 23 kwietnia 2003 r. wnioskodawca rozpoczął prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej pod firmą Zakład Usług (...) w zakresie prac i usług leśnych. Skarżący nie poinformował KRUS o prowadzeniu działalności gospodarczej, mimo takiego obowiązku wynikającego z przepisów ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Od dnia 30 września 2003 r. zawiesił jej prowadzenie, po czym od 20 lutego 2004 r. wznowił działalność. W związku z prowadzoną działalnością odwołujący w dniu 14 lipca 2008 r. dokonał zmian wpisu w Ewidencji Działalności Gospodarczej.

Sąd ustalił nadto, że wnioskodawca nie dostarczył do KRUS do dnia 14 lutego 2005r. zaświadczenia właściwego organu podatkowego o wysokości należnego podatku z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej za miniony rok podatkowy. Nie składał również takich zaświadczeń w następnych latach.

Na fakt prowadzenia przez wnioskodawcę działalności gospodarczej wskazywały przede wszystkim następujące dokumenty, które organ rentowy pozyskał w związku z podjętym postępowaniem wyjaśniającym, tj. informację Naczelnika Urzędu Skarbowego w G. z dnia 20 listopada 2018 r. ; informację Urzędu Miejskiego w W. z dnia 28 listopada 2018 r. ; informacja Naczelnika Urzędu Skarbowego w G. z dnia 4 grudnia 2018 r.

Według zaświadczenia Naczelnika Urzędu Skarbowego w G. z dnia 12 kwietnia 2019 r. wnioskodawca wykazał z działalności prowadzonej na własne nazwisko: zgodnie z PIT-28 za lata 2004-2015 - przychód w wysokości 0,00 zł; zgodnie z PIT -28 za 2016 r. – przychód w wysokości 0,00 zł; zgodnie z PIT-28 za 2017 r. - przychód w wysokości 14.700 zł; zgodnie z PIT-28 za 2018 r. - przychód w wysokości 21.186 zł.

Oceniając stan faktyczny sprawy, Sąd Okręgowy wskazał, że istotą sprawy było ustalenie, czy rolniczy organ rentowy zasadnie stwierdził, że D. K. od dnia 1 kwietnia 2005 r. nie podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników, w sytuacji, gdy nie wywiązał się z obowiązku dostarczenia zaświadczenia właściwego organu podatkowego o wysokości należnego podatku za mijający rok kalendarzowy w ustawowym terminie, to jest do 14 lutego 2005 r. W tym zakresie Sąd zważył, że ubezpieczenie społeczne rolników ma charakter subsydiarny. Istnieje zatem wtedy, gdy dana osoba nie podlega innemu ubezpieczeniu. Powyższemu ubezpieczeniu podlega rolnik, którego gospodarstwo rolne obejmuje obszar użytków rolnych powyżej 1 hektara przeliczeniowego lub dział specjalny produkcji rolnej w rozumieniu przepisów podatkowych oraz domownik takiego rolnika, jeżeli rolnik (domownik) nie podlega innemu ubezpieczeniu społecznemu ani nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty (art. 7 ust. 1 oraz art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników). Oznacza to, że rolnik wykonujący równocześnie inną pracę zarobkową i ubezpieczony z tego tytułu, jest wyłączony z obowiązku ubezpieczenia rolniczego. Zasada ta doznaje ograniczeń w sytuacji, w której zastosowanie znajdzie art. 5a cyt. ustawy. Stosownie do art. 5a ust. 5 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników w brzmieniu po nowelizacji z 2 kwietnia 2004 r. (zmienionego przez art. 1 pkt 3 ustawy z dnia 2 kwietnia o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz o zmianie niektórych innych ustaw, Dz.U.2004.91.873), rolnik prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą podlegający ubezpieczeniu, zobowiązany był złożyć w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego do dnia 14 lutego każdego roku po rozliczeniu roku podatkowego zaświadczenie właściwego organu podatkowego o wysokości należnego podatku za miniony rok. Zgodnie natomiast z treścią art. 5a ust. 7 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (w brzmieniu obowiązującym do 30 września 2009 r.), niezachowanie powyższego terminu do złożenia zaświadczenia, o ile nadal była prowadzona pozarolnicza działalność gospodarcza, było równoznaczne z zaistnieniem okoliczności powodujących ustanie ubezpieczenia z końcem kwartału, w którym rolnik zobowiązany był złożyć takie zaświadczenie.

W ocenie Sądu Okręgowego D. K. zasadnie został wyłączony z ubezpieczenia społecznego rolników od dnia 1 kwietnia 2005 r. W toku przeprowadzonego postępowania dowodowego Sąd ponad wszelką wątpliwość ustalił, że wnioskodawca jako rolnik od 23 kwietnia 2003 r. prowadził pozarolniczą działalność gospodarczą w zakresie prac i usług leśnych, a działalność ta (z przerwą na zawieszenie) jest przez niego kontynuowana. Ponadto D. K. w ogóle nie poinformował KRUS o podjęciu pozarolniczej działalności gospodarczej.

Sąd I instancji stwierdził, że skarżący wbrew obowiązującym przepisom ustawy rolniczej, nie wywiązał się z obowiązku dostarczenia zaświadczenia właściwego organu podatkowego o wysokości należnego podatku za mijający rok kalendarzowy w terminie do 14 lutego każdego roku po rozliczeniu roku podatkowego, co jest równoznaczne z ustaniem tego ubezpieczenia od 1 kwietnia 2005 r., to jest z końcem kwartału, w którym rolnik zobowiązany był złożyć zaświadczenie, w myśl art. 5 a ust. 7 cyt. ustawy (w brzmieniu obowiązującym do 30 września 2009 r.). Zdaniem Sądu zgromadzony w sprawie materiał dowodowy w sposób jednoznaczny potwierdził powyższe tezy, a wydanie zaskarżonej decyzji jest jedynie skutkiem niezłożenia przez odwołującego wymaganego przepisami zaświadczenia właściwego organu podatkowego o wysokości należnego podatku do dnia 14 lutego 2005 r. Sąd podkreślił, że powyższa konstatacja znajduje szerokie oparcie w orzecznictwie sądów powszechnych i Sądu Najwyższego wypracowanych na tle wykładni art. 5a ustawy rolniczej. I tak w orzecznictwie podkreśla się, że „Brak indywidualnego pouczenia ubezpieczonego przez organ rentowy o wynikającym obowiązku złożenia w terminie zaświadczenia właściwego organu podatkowego o wysokości należnego podatku dochodowego od przychodów z prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej - nie powoduje uchylenia skutku w postaci ustania ubezpieczenia społecznego rolników (uzasadnienie Uchwały Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego z dnia 17 września 2015 r., III UZP 1/15, OSNP 2016/4/46, Prok.i Pr.-wkł. (...), LEX nr 1793678). W konsekwencji Sąd Okręgowy ocenił, że brak było podstaw prawnych do uwzględnienia odwołania i zmiany zaskarżonej decyzji KRUS.

Na marginesie Sąd zauważył, że KRUS nie jest zobowiązana do pouczania rolników prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą o przepisach dotyczących tej działalności, gdyż osoby te muszą znać zasady rządzące działalnością gospodarczą. Ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników jednoznacznie wskazuje kiedy należy pouczyć rolnika, jak np. w przepisie art. 39 a ust. 1 tej ustawy. Skarżący przyznał, że zaniechał obowiązku dostarczenia zaświadczenia oraz nie poinformował KRUS o podjęciu pozarolniczej działalności gospodarczej, gdyż nie miał świadomości prawnej w tym zakresie. Zdaniem Sądu taka argumentacja nie może jednak usprawiedliwiać postawy odwołującego i w żadnej mierze nie może stanowić uzasadnionej podstawy do uwzględnienia odwołania. Przepisy prawa z zakresu ubezpieczeń społecznych są przepisami bezwzględnie obowiązującymi, a zatem przy ich stosowaniu ani organ rentowy ani sąd nie mogą mieć na uwadze zasad współżycia społecznego, przepisy te muszą być bezwzględnie przestrzegane w stosunku do wszystkich nawet, jeśli jawią się one osobie zainteresowanej jako subiektywnie niesprawiedliwe. Kierując się powyższym, Sąd na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie.

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego wniósł D. K.. Zaskarżając wyrok w całości, zarzucił mu:

I. naruszenie przepisów postępowania cywilnego tj. art. 233 k.p.c. w zw. z art. 328 § 2 k.p.c. poprzez dokonanie dowolnej a nie swobodnej oceny dowodów i pominięcie części zeznań wnioskodawcy oraz zeznań świadka D. R., z których jednoznacznie wynika, że powód stale prowadził i prowadzi gospodarstwo rolne, które stanowi jego główne źródło utrzymania, podczas gdy prowadzona działalność gospodarcza miała charakter incydentalny i uboczny, a ponadto Sąd nie przedstawił argumentacji w uzasadnieniu wyroku, dlaczego nie obdarzył przeprowadzonych dowodów wiarygodnością;

II.sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału wskutek naruszenia przepisów postępowania, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy a mianowicie art. 233 § 1 k.p.c. przez dokonanie oceny dowodów w sposób nasuwający zastrzeżenia z punktu widzenia zasad logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego w odniesieniu do dokumentów z zaświadczeń Naczelnika Urzędu Skarbowego w G. o wysokości przychodu z pozarolniczej działalności gospodarczej za lata 2004 - 2018, które świadczą o tym, że wnioskodawca nie uzyskiwał w latach 2004-2015 żadnych przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej, natomiast w roku 2017 uzyskał przychód w wysokości 14.700 zł a 2018 roku - przychód w wysokości 21.186 zł i mimo tych okoliczności Sąd nie podzielił stanowiska wnioskodawcy, iż prowadzona działalność miała uboczny charakter oraz że nawet gdyby odwołujący złożył sporne oświadczenia, spełniałaby warunki do kontynuowania ubezpieczenia społecznego rolników.

III.naruszenie prawa materialnego mającego istotny wpływ na wynik sprawy tj.:

1)  naruszenie art. 5a pkt 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników poprzez dokonanie niewłaściwej wykładni, ograniczającej się jedynie do reguł interpretacji językowej nieuwzględniającej kontekstu sytuacyjno-celowościowo- systemowego, który to sprzeciwia się wykluczeniu rolnika z podlegania ubezpieczenia, dla którego działalność rolnicza stanowi główne źródło utrzymania, a który uchybił bez własnej winy obowiązkowi dokonania wyboru rolniczego tytułu ubezpieczenia społecznego w przypadku podjęcia pozarolniczej działalności dla uzupełnienia środków utrzymania z rolnictwa,

2)  art. 61 § 1 zdanie 1 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie, polegające na nieprzyjęciu, że zachowanie wnioskodawcy w postaci faktu opłacania składek na ubezpieczenie rolnicze stanowiło oświadczenie woli wnioskodawcy o podleganiu ubezpieczeniu rolniczemu,

3)  naruszenie art. 31 ust. 3 Konstytucji, art. 62 ust. 1 pkt 4 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników poprzez wydanie wyroku bez dokonania oceny proporcjonalności naruszenia przez wnioskodawcę,

4)  naruszenie art. 2 Konstytucji, tj. szczególnej zasady zaufania obywateli do państwa poprzez brak indywidualnego pouczenia o konieczności złożenia oświadczenia o pozostawaniu w ubezpieczeniu w KRUS w przypadku podjęcia działalności pozarolniczej.

Wskazując na powyższe zarzuty wniósł o:

- zmianę zaskarżonego wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy poprzez uchylenie decyzji Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego z 24 stycznia 2019 r. stwierdzającej ustanie ubezpieczenia społecznego rolników D. K. w zakresie ubezpieczenia wypadkowego, chorobowego i macierzyńskiego oraz ubezpieczenia emerytalno-rentowego od 1 kwietnia 2005 r.;

- zasądzenie kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego od pozwanego na rzecz powoda za I i II instancję, ewentualnie na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. o uchylenie wyroku i przekazanie do ponownego rozpoznania i zasądzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego od pozwanego na rzecz powoda za I i II instancję.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawcy okazała się zasadna.

Przedmiotem sporu w niniejszej sprawie była ocena, czy zaskarżoną decyzją z 24.01.2019 r. Prezes KRUS zasadnie stwierdził ustanie ubezpieczenia społecznego rolników w zakresie ubezpieczenia wypadkowego, chorobowego i macierzyńskiego oraz emerytalno-rentowego D. K. od 1.04.2005 r. Sąd I instancji uznał, że odwołujący od 23.04.2003 r. rozpoczął prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej, a ponieważ nie złożył w terminie przewidzianym w art. 5a ust. 5 ustawy z 20.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników zaświadczenia właściwego organu podatkowego o wysokości należnego podatku za mijający rok, nie zostały spełnione przesłanki, pozwalające na podleganie ubezpieczeniu rolniczemu.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego zaskarżony wyrok Sądu I instancji jest nieprawidłowy. Zgodzić się należy ze skarżącym, iż Sąd Okręgowy dokonując oceny okoliczności sprawy pominął zasadę proporcjonalności, określoną w art. 31 ust. 3 Konstytucji RP. Zasada ta oznacza, że: 1) środki zastosowane przez prawodawcę muszą być w stanie doprowadzić do zamierzonych celów; 2) muszą one być niezbędne dla ochrony interesu, z którym są powiązane; 3) ich efekty muszą pozostawać w proporcji do ciężarów nakładanych na obywatela. Z orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika, iż ocena prawa podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników w zbiegu z pozarolniczą działalnością gospodarczą nie powinna pomijać zasady proporcjonalności, o której mowa w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, art. 1 Protokołu Nr (...), sporządzonej dnia 4 listopada 1950 r. w R. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 z późn. zm.). Rygor ustania z mocy prawa rolniczego tytułu ubezpieczeń społecznych, po wielu latach opłacania składek, na zasadach i wymogach określonych przez zmodyfikowane warunki art. 5a ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (t.j. Dz.U. 1998 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.), może prowadzić do zastosowania nieproporcjonalnie drastycznej sankcji w zestawieniu z niezawinionym uchybieniem terminów dokonania czynności przez ubezpieczonego (tak Sąd Najwyższy w wyroku z 25.10.2016 r. I UK 386/15, LEX nr 2169474). Podobnie w wyroku z dnia 29 maja 2013 r., I UK 641/12 Sąd Najwyższy wskazał, że stan sprawy wymaga rozważania okoliczności i weryfikacji stanowiska, aby możliwe uzyskanie danych wymaganych do kontynuowania ubezpieczenia rolniczego odbyło się bez zastosowania nieproporcjonalnie drastycznych sankcji w postaci wyłączenia z ubezpieczenia rolniczego osoby ubezpieczonej, która okresowo prowadziła bezdochodową lub niskodochodową działalność pozarolniczą. Rygor ustania z mocy prawa rolniczego tytułu ubezpieczeń społecznych nie może naruszać konstytucyjnej zasady proporcjonalności (art. 31 ust. 3 Konstytucji RP), w przeciwnym razie dochodzi do zastosowania nieproporcjonalnie drastycznej sankcji w zestawieniu z niezawinionym uchybieniem terminów dokonania czynności nieadekwatnie wygaszających rolniczy tytuł ubezpieczeń społecznych.

Z okoliczności faktycznych sprawy wynika, że D. K. jest właścicielem gospodarstwa rolnego o powierzchni powyżej 1 ha przeliczeniowego (17,310 ha), położonego w miejscowości W., gmina W.. Wnioskodawca od dnia 14 lutego 1995 r. został z mocy prawa objęty ubezpieczeniem społecznym rolników jako rolnik. W dniu 23 kwietnia 2003 r. rozpoczął prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej pod firmą Zakład Usług (...) w zakresie prac i usług leśnych. W okresie od 30 września 2003 r. do 20 lutego 2004 r. wnioskodawca zawiesił prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej. W związku z prowadzoną działalnością odwołujący w dniu 14 lipca 2008 r. dokonał zmian wpisu w Ewidencji Działalności Gospodarczej. Z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej wnioskodawca był opodatkowany zryczałtowanym podatkiem dochodowym. Z zaświadczeń Naczelnika Urzędu Skarbowego w G. (koperta, k. 5) wynikało, że w latach 2004-2016 – zryczałtowany podatek należny wyniósł 0,00 zł, w 2017 r. podatek ten wyniósł 951 zł, a w 2018 r. – 941 zł. D. K. nie dostarczył do KRUS do dnia 14 lutego 2005 r. zaświadczenia właściwego organu podatkowego o wysokości należnego podatku z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej za miniony rok podatkowy. Nie składał również takich zaświadczeń w następnych latach. Wnioskodawca nie został pouczony o takim obowiązku. Wnioskodawca wyrejestrował pozarolniczą działalność gospodarczą z dniem 20 kwietnia 2019 r. (k.21).

Z przedstawionych przez wnioskodawcę na etapie postępowania apelacyjnego dokumentów, tj. Informacji o dochodach oraz pobranych zaliczkach na podatek dochodowy PIT -11, zeznania podatkowego za 2015 r. PIT -37 oraz umów o dzieło nr (...) z 15.03.2015 r. i nr (...) (k. 68-77) wynikało, że w 2015 r. wnioskodawca osiągnął przychód w wysokości 2 400 zł z działalności wykonywanej osobiście, o której mowa w art. 13 pkt 2,4,5. (umowy o dzieło).

Sąd Apelacyjny uzupełnił postępowanie dowodowe również o zeznania D. K. przesłuchanego w charakterze strony (k.82v). Z zeznań tych wynika, że jego działalność gospodarcza polegała na świadczeniu pracy w lesie (zrywka drzewa). Miała ona charakter incydentalny. Z tytułu prowadzenia przedmiotowej działalności osiągał nieznaczne kwoty. Wnioskodawca zeznał, że nie miał wiedzy o tym, że miał obowiązek zgłoszenia w KRUS informacji o rozpoczęciu prowadzenia działalności gospodarczej. Był przekonany, że skoro podlega ubezpieczeniu rolniczemu, to jako rolnik może prowadzić działalność gospodarczą. Z zeznań wnioskodawcy wynikało, że nie reklamował swojej działalności gospodarczej, nie dawał w tym zakresie żadnych ogłoszeń w prasie. Około rok temu wyrejestrował swoją działalności gospodarczą. Wnioskodawca potwierdził, że ma problemy zdrowotne, choruję na schizofrenię.

Z ustalonego stanu faktycznego rozpoznawanej sprawy bezspornie wynika, że D. K. nie poinformował KRUS o fakcie rozpoczęcia działalności gospodarczej, ani też nie złożył do KRUS w terminie do 14 lutego 2005 r. zaświadczenia właściwego organu podatkowego wskazującego kwotę należnego podatku dochodowego za miniony rok.

Przypomnieć należy, że D. K. rozpoczął prowadzenie działalności z dniem 23 kwietnia 2003 r. Obowiązujący w tej dacie art. 5a ustawy z 20.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznemu rolników (w brzmieniu do 1 maja 2004 r.) nie wprowadzał obowiązku poinformowania KRUS o rozpoczęciu prowadzenia działalności gospodarczej, tak jak jest to w stanie prawnym istniejącym od dnia 2 maja 2004 r. Przepis art. 5a ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników w brzmieniu obowiązującym do dnia 1 maja 2004 r. stanowił, że rolnik lub domownik, który podlegając ubezpieczeniu w pełnym zakresie z mocy ustawy, nieprzerwanie co najmniej 1 rok, podejmuje pozarolniczą działalność gospodarczą nie będąc pracownikiem i nie pozostając w stosunku służbowym, podlega nadal temu ubezpieczeniu. Rolnik lub domownik może podlegać innemu ubezpieczeniu społecznemu wówczas, gdy złoży Zakładowi lub Kasie oświadczenie, że chce podlegać innemu ubezpieczeniu społecznemu z tytułu pozarolniczej działalności gospodarczej, o ile spełnia w tym zakresie warunki określone w odrębnych przepisach. Zatem wbrew ustaleniom Sądu I instancji, wnioskodawca w dacie rozpoczęcia prowadzenia działalności gospodarczej nie był zobowiązany do zgłaszania tego faktu KRUS i mógł nadal podlegać ubezpieczeniu społecznemu rolników bez składania jakichkolwiek oświadczeń woli.

Zmiana stanu prawnego w kwestii podlegania ubezpieczeniom społecznym rolniczym nastąpiła z dniem 2 maja 2004 r. po nowelizacji art. 5a ustawy przez art. 1 pkt 3 ustawy z dnia 2 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 91, poz. 873). Zgodnie ze znowelizowanym art. 5a ust. 5 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, do dnia 14 lutego każdego roku rolnik lub domownik prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą lub współpracujący przy prowadzeniu tej działalności, podlegający ubezpieczeniu, zobowiązany był po rozliczeniu roku podatkowego złożyć Kasie zaświadczenie właściwego organu podatkowego o wysokości należnego podatku za miniony rok. Stosownie do treści art. 5a ust. 7, niezachowanie terminu, o którym mowa w ust. 5, o ile nadal prowadzona jest pozarolnicza działalność gospodarcza, jest równoznaczne z zaistnieniem okoliczności powodujących ustanie ubezpieczenia z końcem kwartału, w którym rolnik lub domownik zobowiązany był złożyć zaświadczenie. Istotne jest, że celem wprowadzenia tych zmian była racjonalizacja zasad podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników. Ustawodawca dążył do uszczelnienia systemu przez ograniczenie dostępności do niego osób, dla których działalność rolnicza i praca w gospodarstwie rolnym nie stanowiły jedynego czy głównego źródła utrzymania.

W ocenie Sądu Apelacyjnego naruszenie przez odwołującego obowiązku złożenia zaświadczenia, o którym mowa w art. 5a ust. 5 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników w świetle okoliczności faktycznych sprawy nie mogło jednak powodować wyłączenia go z datą wsteczną z ubezpieczenia społecznego rolników. W sytuacji D. K. stwierdzenie ustania podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników od 1 kwietnia 2005 r. należy uznać za nieproporcjonalnie drastyczną sankcję w stosunku do naruszonego obowiązku. Istotnym znaczenie w sprawie ma fakt, że zaskarżoną decyzją, wydaną 24.01.2019 r., Prezes KRUS wyłączył odwołującego z społecznego ubezpieczenia rolniczego za okres kilkunastu lat, tj. za 14 lat. Sąd Okręgowy oceniając zasadność odwołania D. K. nie wziął po uwagę, że wykluczenie odwołującego z ubezpieczenia społecznego rolników za tak długi okres może stanowić niepowetowaną utratę okresu ubezpieczenia zapewniającego minimalny poziom zabezpieczenia społecznego. Okres wyłączenia z ubezpieczenia społecznego w KRUS spowoduje, iż nie będzie on uwzględniony do stażu ubezpieczeniowego w KRUS. Będzie też skutkować koniecznością uiszczenia przez wnioskodawcę składek na ubezpieczenie społeczne do ZUS z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej. Podkreślić należy, że odwołujący nadal pracuje w gospodarstwie rolnym i ono stanowi jego główne źródło utrzymania, a zatem istnieje uzasadniona obawa, że nie będzie w stanie zapłacić zaległych składek w ZUS z dochodów z działalności rolniczej. Tytuł rolniczego ubezpieczenia społecznego nie powinien być pochopnie wygaszany w razie oczywiście niezawinionego niezłożenia przez rolnika oświadczenia o kontynuowaniu ubezpieczenia rolniczego. Usunięcie rolnika z ubezpieczenia rolniczego nie powinno bowiem odbywać się przez użycie środków nieproporcjonalnych, które niekonstytucyjnie ingerują w rolniczy tytuł ubezpieczenia społecznego i prowadzą jedynie do "zaciśnięcia pętli zadłużeniowej" w postaci zaległości składkowych z innego (zbiegającego się) tytułu ubezpieczeń społecznych, która doprowadza rolnika do stanu upadłości finansowej, bez zastosowania nieproporcjonalnie drastycznych sankcji w postaci wyłączenia skarżącej z ubezpieczenia rolniczego i włączenia jej do ubezpieczenia społecznego z tytułu okresowo prowadzonej niskodochodowej działalności pozarolniczej (tak wyroki Sądu Najwyższego 30 marca 2013 r., I UK 556/12, z dnia 13 listopada 2014 r., I UK 117/14, OSNP 2016/5/62).

Sąd Okręgowy pominął też okoliczność, że pozarolnicza działalność gospodarcza D. K. miała charakter uboczny. Polegała na wykonywaniu dodatkowej pracy w lesie (zrywka drewna). Działalność ta nie była nigdzie reklamowana. W okresie od 2004 r. do 2016 r. odwołujący nie podejmował żadnych czynności w ramach prowadzonej działalności. Wnioskodawca wykazał z prowadzonej działalności gospodarczej: zgodnie z PIT-28 za lata 2004-2015 - przychód w wysokości 0,00 zł; zgodnie z PIT -28 za 2016 r. – przychód w wysokości 0,00 zł; zgodnie z PIT-28 za 2017 r. - przychód w wysokości 14.700 zł; zgodnie z PIT-28 za 2018 r. - przychód w wysokości 21.186 zł. w 2015 r. Za lata 2004-2016 – zryczałtowany podatek należny z tytułu tej działalności wyniósł 0,00 zł., w 2017 r. podatek ten wyniósł 951 zł, a w 2018 r. – 941 zł. W całym spornym okresie podatek nie przekraczał zatem kwoty 2.528 zł, o której mowa w art. 5a ust. 6 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Świadczy to jednoznacznie o małym rozmiarze prowadzonej działalności i jej ubocznym charakterze. Gdyby więc odwołujący złożył w terminach oświadczenia o wysokości podatku należnego za 2015 r. oraz za kolejne lata podatkowe, spełniałaby warunki do kontynuowania ubezpieczenia społecznego rolników.

Pozostając w nurcie tych rozważań warto zauważyć, iż z zeznań odwołującego oraz świadka D. R. (k.31v-32) jednoznacznie wynikało, że D. K. w spornym okresie stale i nieprzerwalnie prowadził gospodarstwo rolne i to ono stanowiło główne i stałe źródło dochodów wnioskodawcy i jego rodziny. Natomiast prowadzona przez odwołującego działalność gospodarcza miała charakter marginalny. Nie można też pominąć okoliczności, iż odwołujący przez cały okres sporny uiszczał składki na ubezpieczenie społeczne rolników, co potwierdza, że jego wolą było dalsze podleganie ubezpieczeniu społecznemu rolników. Zauważyć należy, że Sąd Najwyższy w cytowanym już wyżej wyroku z dnia 25.10.2016 r. (I UK 386/15, LEX nr 2169474) wskazał, że istnieją podstawy do przyjęcia pozajęzykowych reguł interpretacji prawa materialnego (art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. Punktem wyjścia jest stwierdzenie, że przystąpienie do określonego systemu ubezpieczenia społecznego (w tym wypadku rolniczego) i ochrona ryzyk ubezpieczeniowych w danym reżimie nie może być dowolnie usuwana przez organy rentowe po wielu latach ubezpieczenia, skoro działalność rolnicza osoby fizycznej, przez cały okres aktywności zawodowej, stanowiła jej główne źródło dochodów, a do przekroczenia zasad pozwalających na pozostanie w ubezpieczeniu społecznym rolników doszło bez winy tej osoby.

W ocenie Sądu Apelacyjnego przy ocenie, czy doszło do naruszenia zasady proporcjonalności między wagą naruszenia przez odwołującego obowiązku złożenia oświadczenia a skutkami tego naruszenia, istotne znaczenie mają także przyczyny uchybienia temu obowiązkowi przez wnioskodawcę. D. K. wskazywał, że nie posiadał wiedzy o obowiązku złożenia oświadczenia, o którym mowa w art. 5a ust. 5 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, a organ rentowy nie poinformował go o takim obowiązku. Analiza akt KRUS wskazuje, że istotnie, organ rentowy nie powiadomił go o tym obowiązku. Nie można zgodzić się ze stanowiskiem Sądu I instancji, iż KRUS nie miał obowiązku pouczenia odwołującego o obowiązku złożenia stosownych zaświadczeń i skutkach niezłożenia lub nieterminowego złożenia tych dokumentów. Należy podkreślić, iż w 2004 r. nastąpiła nowelizacja art. 5a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, w której to nałożono na rolników obowiązek składania do KRUS corocznych zaświadczeń właściwego urzędu skarbowego wykazujących wysokość należnego podatku. W dacie rozpoczęcia prowadzenia działalności gospodarczej przez odwołującego obowiązek ten nie istniał. Skoro wnioskodawca nie został poinformowany o zmianie obowiązującego prawa, które nałożyły na niego nowy obowiązek składania stosownych zaświadczeń, to należy uwzględnić fakt braku wiedzy prawniczej odwołującego co do nałożonych na niego obowiązków i skutkach ich niewykonania. Uzasadnia to przyjęcie wniosku o braku winy wnioskodawcy, a tym samym nie powinien on ponosić dotkliwych konsekwencji wynikających z obowiązującego w spornym okresie art. 5a ust. 7 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. W tym zakresie Sąd Apelacyjny podziela pogląd Sądu Najwyższego, że nie zawsze można obarczać rolników ryzykiem braku znajomości przepisów prawa w postaci ustania prawa do ubezpieczenia w KRUS. Osoby, które przy prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej nie przekraczają ustawowego kryterium podatkowego, zachowują prawo pozostania w systemie rolniczych ubezpieczeń społecznych. To graniczne kryterium podatkowe, a nie zachowanie ustawowo wyznaczonego terminu na jego udokumentowanie, powinno decydować ostatecznie o legalności wyłączenia z KRUS (wyrok SN z dnia 29 maja 2013 r. I UK 641/12 Legalis nr 701202). Podobne stanowisko zostało wyrażone w wyroku z dnia 22 stycznia 2008 r., w sprawie I UK 238/07, LEX nr 448177, w którym stwierdzono, że osiąganie przez ubezpieczonego rolnika dochodów z tytułu wznowionej pozarolniczej działalności gospodarczej, od których podatek dochodowy za poprzedni rok podatkowy nie przekraczał rocznej kwoty granicznej (2.528 złotych w 2005 r.), nie może prowadzić do pozbawienia go rolniczego tytułu ubezpieczenia społecznego, jeżeli nie został wyraźnie pouczony o skutkach prawnych nieterminowego złożenia zaświadczenia o wysokości należnego podatku od przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej. Podkreślić również należy, że odwołujący od 2007 r. choruję na schizofrenie, co również nie pozostało bez wpływu odnośnie posiadania wiedzy o obowiązkach wynikających z prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej.

Konkludując, w przedstawionych okolicznościach niniejszej sprawy doszło do niezachowania konstytucyjnej cechy proporcjonalności (art. 31 ust. 3 Konstytucji RP) między wagą naruszenia przez odwołującego obowiązku złożenia stosownego zaświadczenia a skutkami tego naruszenia oraz naruszenia zasady zaufania obywateli do państwa wyrażonej w art. 2 Konstytucji RP. Mając na uwadze niski przychód z działalności gospodarczej świadczy, a co za tym idzie uboczny charakter prowadzonej działalności, jak również czasookres wykluczenia D. K. z ubezpieczenia społecznego rolników (od 1 kwietnia 2005 r.), to wyłączenie go z tego ubezpieczenia należy uznać za niesprawiedliwe i wywołujące zbyt drastyczne skutki w stosunku do wagi dokonanego naruszenia. W ocenie Sądu Apelacyjnego również niepoinformowanie odwołującego o jego obowiązkach wynikających ze zmiany przepisów dotyczących podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników w 2004 r. potwierdza brak podstaw do wyłączenia go z ubezpieczenia rolniczego w spornym okresie, skoro poza tym, że nie złożył wymaganego zaświadczenia, spełniał wszystkie warunki do kontynuowania podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników.

Z tych względów Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję i ustalił, że odwołujący D. K. od 1 kwietnia 2005 r. podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników (pkt I).

Orzekając od kosztach procesu za obie instancje, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 102 k.p.c. odstąpił od obciążania organu rentowego kosztami zastępstwa procesowego (pkt II). Zgodnie z tym przepisem w wypadkach szczególnie uzasadnionych Sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko cześć kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Przy ocenie przesłanek wskazanych w tym przepisie, Sąd Apelacyjny wziął pod uwagę charakter sprawy (podleganie ubezpieczeniom społecznym rolników) oraz fakt subiektywnego przekonania organu rentowego o prawidłowości zaskarżonej decyzji wobec zastosowania językowej wykładni przepisów prawa materialnego.

M. B. O. S. B.