Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 marca 2020 r.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Maria Pietkun spr.

Sędziowie: Robert Kuczyński

Elżbieta Kunecka

Protokolant: Magdalena Krucka

po rozpoznaniu w dniu 4 marca 2020 r. we Wrocławiu

na rozprawie

sprawy T. G.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w W.

o wysokość emerytury

na skutek apelacji T. G.

od wyroku Sądu Okręgowego w Świdnicy Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 22 października 2019 r. sygn. akt VII U 469/19

I.  zmienia zaskarżony wyrok w pkt. I i poprzedzającą go decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w W. z 18 kwietnia 2019 r. w ten sposób, że ustala prawo T. G. do przeliczenia emerytury przyznanej decyzją z 25 marca 2013 r. bez pomniejszenia jej wysokości o kwotę stanowiącą sumę pobranych emerytur przyznanych przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego począwszy od 1 kwietnia 2019 r.,

II.  oddala dalej idącą apelację.

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Świdnicy VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 22 października 2019 r. oddalił odwołanie wnioskodawczyni T. G. od decyzji strony pozwanej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w W. o wysokość emerytury i nie obciążył wnioskodawczyni kosztami procesu.

Sąd Okręgowy ustalił, że wnioskodawczyni T. G. (ur. (...)) była uprawniona do emerytury w wieku obniżonym. W dniu 22.01.2013 r. wnioskodawczyni złożyła wniosek o emeryturę w związku z ukończeniem powszechnego wieku emerytalnego.

Decyzją z dnia 25.03.2013 r. przyznano wnioskodawczyni emeryturę od dnia 24.02.2013 r. Wnioskodawczyni od powyższej decyzji nie wniosła odwołania do sądu.

Pismem z dnia 10.04. 2019 r. wnioskodawczyni wniosła skargę o wznowienie postępowania i uchylenie decyzji o przyznaniu emerytury i jej obliczeniu z uwzględnieniem art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej. Wnioskodawczyni wniosła o wydanie nowej decyzji, w której emerytura zostanie obliczona bez zastosowana ww. przepisu.

Postanowieniem z dnia 18.04.2019 r. organ rentowy wznowił postępowanie w sprawie emerytury przyznanej decyzją z dnia 25. 03.2013 r., a następnie zaskarżoną decyzją z tej samej daty odmówił uchylenia decyzji z dnia 25.03.2013 r. i stwierdził jej wydanie z naruszeniem prawa. W uzasadnieniu postanowienia powołano się na treść przepisów kodeksu postępowania administracyjnego, które wskazują na niemożność uchylenia decyzji z powodu orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, na podstawie którego została wydana decyzja, jeżeli od doręczenia tej decyzji upłynęło pięć lat. W przypadku wnioskodawczyni okres 5 lat został przekroczony.

Przy tak poczynionych ustaleniach Sąd Okręgowy uznał, że odwołanie nie podlegało uwzględnieniu.

Sąd pierwszej instancji wskazał, że podstawą wznowienia postępowania, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą, na podstawie którego została wydana decyzja jest art. 145a § 1 k.p.a.

Stosownie do art. 146 § 1 k.p.a. uchylenie decyzji z przyczyny określonej w art. 145a k.p.a., a zatem z powodu orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego w zakresie niekonstytucyjności przepisu, nie może nastąpić, jeżeli od dnia doręczenia lub ogłoszenia decyzji upłynęło pięć lat.

Sąd Okręgowy wskazał, że zarówno od wydania, jak i od doręczenia decyzji upłynęło 5 lat, zatem – mając na względzie treść przepisów kodeksu postępowania administracyjnego – mimo wydania decyzji z naruszeniem prawa nie jest możliwe jej uchylenie i wydanie nowej decyzji.

Nie zasługuje na uwzględnienie zarzut, że mimo powszechnej wiedzy od 2012 r., iż art. 25 ust.1b ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wprowadzony ustawą z dnia 11 maja 2012 r., nie zawiera żadnych przepisów przejściowych, został dodany bez poszanowania zasady pewności prawa, ochrony praw nabytych i interesów w toku, ZUS nadal świadomie stosował ww. artykuł przy obliczaniu emerytury. Tak więc organ rentowy był świadomy konsekwencji w przypadku nieuchronnego orzeczenia o niekonstytucyjności ww. artykułu w zakresie, w jakim dotyczy urodzonych w 1953 r. kobiet, które przed 1 stycznia 2013 r. nabyły prawo do emerytury na podstawie art. 46 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Wskazać należy, iż strona pozwana nie ma wpływu na proces legislacyjny jest natomiast zobowiązana do stosowania obowiązujących przepisów.

Sąd pierwszej instancji nie znalazł też podstaw do przeliczenia wysokości świadczenia przy zastosowaniu przepisu art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej, bowiem w sprawie nie ma miejsca żadna z przesłanek wymienionych w tym przepisie. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego nie jest nowym dowodem w sprawie, a nadto podstawą wznowienia postępowania w tym trybie jest aby owe nowe okoliczności lub dowody istniały przed wydaniem prawomocnej decyzji przyznającej emeryturę.

W ocenie sądu nie ma też podstaw do uznania również błędu w rozumieniu art. 114 ust. 1 pkt 6 ustawy emerytalnej. W dacie wydania ww. decyzji i przez następnych niemal 6 lat przepis art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej ten obowiązywał. Organ rentowy wydał zatem decyzję z dnia 25.03.2013 r. w granicach obowiązujących wówczas przepisów, co nie może zostać uznane za błąd organu. Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 06.03.2019 r. orzekł o niekonstytucyjności art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej w zakresie kobiet urodzonych w 1953 r., niemniej jednak błędem organu nie było stosowanie tego przepisu w czasie, w którym przepis ten w stosunku do tego kręgu ubezpieczonych obowiązywał.

Mając powyższe na uwadze Sąd na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie, o kosztach postępowania orzekając w oparciu o przepis art. 102 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku złożyła wnioskodawczyni.

Skarżąca naprowadza, że organ rentowy przyznał, iż decyzja została wydana z naruszeniem prawa, z tego względu świadczenie winno być, zdaniem wnioskodawczyni przeliczone na podstawie art. 114 ustawy emerytalnej. Wnosiła o uchylenie zaskarżonego wyroku.

W odpowiedzi na apelację strona pozwana wniosła o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego według norm.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja zasługiwała częściowo na uwzględnienie.

W sprawie wnioskodawczyni w dniu 10.04.2019 r., podstawie art. 145a k.p.a., złożyła wniosek o wznowienie postępowania zakończonego prawomocną decyzją z 25.03.2013 r. Jednocześnie zdanie drugie wniosku złożonego przez stronę zawiera wniosek o przeliczenie świadczenia ponowne, według stanu prawnego wynikającego z wyroku Trybunału Konstytucyjnego. W ocenie Sądu Apelacyjnego, sprowadza się to do wniosku o ponowne obliczenie świadczenia emerytalnego bez dokonania potrąceń sumy kwot pobranych emerytur czyli obliczenia świadczenia bez zastosowania uznanego za niekonstytucyjny (wobec części ubezpieczonych kobiet) przepisu art. 25 ust. 1b ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Organ rentowy wznowił postępowanie zakończone prawomocną decyzją z 25.03.2013 r., wobec zastosowania w niej niekonstytucyjnego art. 25 ust. 1b ww. ustawy. Zaskarżoną decyzją z 18.04.2019 r. stwierdził wydanie decyzji z 25.03.2013r. z naruszeniem przepisów prawa, lecz z odwołaniem się do art. 146 k.p.a. odmówił jej uchylenia z uwagi na upływ pięciu lat od jej doręczenia. Sąd I, w pełni zasadnie stwierdził, iż nie ma podstaw do wznowienia postępowania wobec upływu owego 5-letniego terminu z art. 146 § 1 kpa.

W sprawie podstawą wznowienia postępowania zakończonego prawomocną decyzją organu rentowego z dnia 25.03.2013 r. był wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 6 marca 2019 r., sygn. akt P 20/16, zgodnie z którym art. 25 ust. 1b ustawy o emeryturach i rentach z FUS w brzmieniu obowiązującym do 30 września 2017 r., w zakresie, w jakim dotyczy urodzonych w 1953 r. kobiet, które przed 1 stycznia 2013 r. nabyły prawo do emerytury na podstawie art. 46 tej ustawy jest niezgodny z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Tym samym wznowienie postępowania nastąpiło w oparciu o przepis art. 145a § 1 k.p.a., zgodnie z którym można żądać wznowienia postępowania również w przypadku, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą, na podstawie którego została wydana decyzja. Jest to zatem odrębna podstawa wznowienia, która oznacza prawo do skorzystania ze środków proceduralnych zmierzających do wydania w zakończonej sprawie nowego rozstrzygnięcia.

W zakresie wznowienia postępowania, w świetle powyższego w niniejszej sprawie winien mieć zastosowanie art. 146 k.p.a., zgodnie z którym uchylenie decyzji z przyczyn określonych w art. 145a nie może nastąpić, jeżeli od dnia doręczenia lub ogłoszenia decyzji upłynęło pięć lat. W tym zakresie zaskarżona decyzja jest prawidłowa. Sąd pierwszej instancji podzielił stanowisko skarżącego, iż upłynął okres 5 lat od doręczenia decyzji z dnia 25.03.2013 r., z tego względu nie ma podstaw do uchylenia na tej podstawie decyzji przyznającej emeryturę. W tych okolicznościach podniesiony zarzut dotyczący przeliczenia emerytury jest niezasadny.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, niezależnie od powyższego należy mieć na uwadze, że wniosek ubezpieczonej obejmował w istocie dwie kwestie: wznowienie postępowania zakończonego prawomocną decyzją z 25.03.2013 r. oraz - przeliczenie świadczenia bez zastosowania uznanego za niekonstytucyjny przepisu art. 25 ust. 1b ustawy o emeryturach i rentach, przy czym złożenie wniosku o ponowne obliczenie świadczenia emerytalnego (zdanie drugie wniosku). Postępowanie zostało wznowione, zaś zaskarżoną decyzją odmówiono uchylenia decyzji z 25.03.2013 r.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, nie kwestionując braku możności uchylenia prawomocnej decyzji z 25.03.2013 r. należy wziąć pod uwagę, iż wniosek o przeliczenie emerytury ubezpieczona złożyła w dacie, w której cytowany przepis prawa materialnego został już uznany za niekonstytucyjny. Zatem należało go rozpoznać według stanu prawnego z daty jego złożenia.

W tym zakresie, zgodnie z art. 190 ust. 3 zdanie 1 Konstytucji RP, orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, jeśli Trybunał Konstytucyjny nie określił innego terminu utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego. Skoro wydając wyrok z 6 marca 2019 r. Trybunał Konstytucyjny nie określił innego terminu, zatem do utraty mocy obowiązującej art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej doszło z dniem ogłoszenia tego wyroku w Dzienniku Ustaw z dnia 21 marca 2019 r. (Dz. U. z 2019 r., poz. 539). Tego dnia ustało domniemanie konstytucyjności tej regulacji prawnej, co oznacza konieczność przywrócenia przez organ administracyjny, a w razie jego negatywnego stanowiska w tym zakresie - przez sąd orzekający - stanu zgodnego z Konstytucją. Przy rozpoznaniu sprawy należy przy tym stosować zgodną z Konstytucją wykładnię przepisu art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej, co w tym wypadku oznacza zaprzeczenie dopuszczalności pomniejszania podstawy obliczenia świadczenia ubezpieczonej o sumę kwot pobranych emerytur w obniżonym wieku.

Wobec powyższego odmowę uchylenia prawomocnej decyzji z 25.03.2013 r. należy uznać za zasadną. Niemniej skoro wniosek ubezpieczonej obejmował również żądanie bieżącego obliczenia świadczenia, za datę początkową przeliczenia emerytury z wieku powszechnego bez potrąceń sumy kwot pobranych emerytur należy uznać pierwszy dzień miesiąca, w którym złożono wniosek, tj. 1.04.2019 r., zgodnie z art. 133 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS .

Sąd Apelacyjny podzielił pogląd Sądu Okręgowego co do braku możliwości ponownego rozpoznania prawa do świadczenia w oparciu o przepis art. 114 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Przepis art. 83a ustawy systemowej, który reguluje kwestię zmiany prawomocnych decyzji organu rentowego, w ust. 4 wyraźnie stanowi, że nie znajduje on zastosowania w postępowaniu o ustalenie uprawnień do emerytur i rent i ich wysokości. Przepis ten reguluje możliwość zmiany prawomocnej decyzji organu rentowego. Jednakże - w ocenie Sądu Apelacyjnego orzekającego w niniejszej sprawie - nie znajduje on zastosowania. Wynika to bowiem z innego zakresu przedmiotowego tego przepisu, który nie obejmuje uznania przepisu stanowiącego podstawę prawną wydanej decyzji za niezgodny z Konstytucją. W przypadku tego przepisu potencjalnie pod rozwagę można jedynie brać przesłankę z ust. 1 pkt 1 polegająca na ujawnieniu nowych okoliczności, istniejących przed wydaniem decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość oraz przesłankę z ust. 1 pkt 6 polegającą na nieprawidłowym obliczeniu wysokości świadczenia na skutek błędu organu rentowego.

Odnosząc się do przesłanki "nowych okoliczności" (art. 114 ust. 1 pkt 1) ustawy emerytalnej) wskazać należy, że termin ten obejmuje swoim zakresem zarówno okoliczności faktyczne, jak i okoliczności sprawy. Okoliczności faktyczne są to fakty ustalone na podstawie dowodów, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość, zaś okoliczności sprawy dotyczą uchybień organu rentowego na etapie stosowania prawa materialnego lub w trakcie podejmowania czynności procesowych. Ujawnienie nowych okoliczności polega więc na ujawnieniu faktów, która mają wpływ na powstanie prawa do świadczenia lub na jego wysokość oraz na ujawnieniu uchybień w stosowaniu prawa materialnego lub procesowego (por. wyrok SN z dnia 17 sierpnia 2016 r. I UK 333/15 Lex nr 2120891; wyrok SN z dnia 26 lipca 2013 r. III UK 145/12 Lex nr 1408199, także Kamil Antonów: Komentarz do ustawy o emerytalnej). Derogowanie normy prawnej mocą wyroku Trybunału Konstytucyjnego nie stanowi więc, w świetle powyższej wykładni utrwalonej w orzecznictwie Sądu Najwyższego, nowej okoliczności (por. także wyrok SN z dnia 18 stycznia 2004 r. I UK 228/03 OSNP 2004/19/341; z dnia 25 lutego 2008 r. I UK 249/07 OSNP 2009/11-12/152;). Uchylenie mocy obowiązującej określonego przepisu nie jest - co oczywiste - okolicznością faktyczną podlegającą dowodzeniu ani nie stanowi okoliczności sprawy. W ocenie sądu Apelacyjnego, nie ma podstaw do uznania błędu organu rentowego w rozumieniu art. 114 ust. 1 pkt 6 powołanej ustawy o emeryturach…

Organ rentowy stosując bowiem - obecnie uchylony przepis art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej - w chwili wydawania decyzji, której dotyczy skarga o wznowienie postępowania - zastosował go prawidłowo. Przepis ten wówczas obowiązywał, a organ rentowy nie dopuścił się w tym zakresie uchybień przepisom prawa materialnego i procesowego. Nie było żadnych podstaw do uznania w dacie stosowania tego przepisu, iż w przyszłości zostanie wydane w tym zakresie orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego.

Pojęcie błędu organu rentowego, w znaczeniu powołanego przepisu art. 114 ust. 1 pkt 6 ustawy o emeryturach…, zdaniem Sądu Apelacyjnego, obejmuje takie sytuacje, w których organ rentowy miał podstawy do przyznania świadczenia, lecz z przyczyn leżących po jego stronie tego nie uczynił. Może to wynikać z zaniedbania tego organu, ale także może to być każda obiektywna wadliwość decyzji (teoria tzw. obiektywnej błędności decyzji), niezależnie od tego, czy jest ona skutkiem zaniedbania, pomyłki, celowego działania organu rentowego, czy też rezultatem niewłaściwych działań pracodawców albo wadliwej techniki legislacyjnej i w konsekwencji niejednoznaczności stanowionych przepisów (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 4 października 2018 r. III UK 153/17 Lex nr 2563524). Pojęcie to obejmuje również niedopełnienie przez organ rentowy obowiązku działania z urzędu na korzyść osób uprawnionych do świadczeń emerytalno-rentowych (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 17 marca 2011 r., I UK 332/10, LEX nr 811827; z dnia 4 grudnia 2012 r., II UK 130/12, OSNP 2013 nr 21-22, poz. 258; z dnia 9 grudnia 2015 r., I UK 533/14; LEX nr 1958500 i powołane w nich wcześniejsze orzecznictwo). W świetle tak rozumianego pojęcia błędu organu rentowego należy stwierdzić, że przepis art. 114 ust. 1 pkt 6 ustawy emerytalnej nie znajduje zastosowania. Organ rentowy prawidłowo - w momencie wydania decyzji - zinterpretował przepis art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej, w sposób zgodny z jego prawidłową wykładnią. Organ rentowy nie mógł wówczas odmówić jego stosowania, bowiem do jego kompetencji nie należy ocena zgodności z Konstytucją obowiązujących przepisów prawa. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją przepisu stanowiącego podstawę wydania decyzji nie oznacza więc błędu organu rentowego. Nie jest to bowiem sytuacja wadliwej jego interpretacji i stosowania.

W świetle powyższego, w ocenie Sądu Apelacyjnego nie ma podstaw do przeliczenia świadczenia z datą wsteczną, a jedynie z uwagi na wniosek o ponowne przeliczenie tylko od 1.04.2019 r.

Wobec czego uwzględniając częściowo apelację wnioskodawczyni w punkcie I wyroku na podstawie art. 386 § 1 Sąd zmienił zaskarżony wyrok uznając, że prawo do określonego sposobu przeliczenia wysokości emerytury przysługuje od 1 kwietnia 2019 r ., a dalej idąca apelacja podlega oddaleniu na podstawie art. 385 kpc.

Robert Kuczyński Maria Pietkun Elżbieta Kunecka

R.S.