Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 25 lutego 2008 r.
I UK 249/07
Utrata prawa do zasiłku chorobowego dotyczy tylko okresu objętego za-
świadczeniem (zwolnieniem) lekarskim, w którym nastąpiło podjęcie pracy za-
robkowej, a nie całego okresu zasiłkowego (art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25
czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w
razie choroby i macierzyństwa, jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 31, poz. 267 ze
zm.).
Przewodniczący SSN Jerzy Kwaśniewski, Sędziowie SN: Józef Iwulski (spra-
wozdawca), Małgorzata Wrębiakowska-Marzec.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 25 lutego
2008 r. sprawy z odwołania Marzanny K. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Spo-
łecznych-Oddziałowi w Ł. o prawo do zasiłku chorobowego i świadczenia rehabilita-
cyjnego, przyznanie świadczenia rehabilitacyjnego, na skutek skargi kasacyjnej
ubezpieczonej od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych w Łodzi z dnia 26 marca 2007 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi do ponownego rozpoznania i orze-
czenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 30 października 2006 r. [...] Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śród-
mieścia - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi oddalił odwołania ubezpie-
czonej Marzanny K.: 1) od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w Ł.
pozbawiającej jej prawa do zasiłku chorobowego za okres od 9 lutego 2005 r. do 6
października 2005 r. oraz prawa do świadczenia rehabilitacyjnego za okres od 7 paź-
dziernika 2005 r. do 30 listopada 2005 r. i zobowiązującej ją do zwrotu powyższych
świadczeń, a także odmawiającej Marzannie K. prawa do wypłaty świadczenia reha-
2
bilitacyjnego za okres od 1 grudnia 2005 r. do 4 stycznia 2006 r.; 2) od decyzji Za-
kładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w Ł. odmawiającej Marzannie K. prawa do
wypłaty świadczenia rehabilitacyjnego za okres od 5 stycznia 2006 r. do 4 kwietnia
2006 r. Rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego zapadło na tle następującego stanu
faktycznego.
Marzanna K. podlegała dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu z tytułu
prowadzenia działalności pozarolniczej. W okresie od dnia 9 lutego 2005 r. do dnia 4
stycznia 2006 r. ubezpieczona była niezdolna do pracy i za okres od 9 lutego 2005 r.
do 6 października 2005 r. pobierała zasiłek chorobowy. Decyzją organu rentowego z
dnia 2 listopada 2005 r. zostało ubezpieczonej przyznane świadczenie rehabilitacyjne
za okres od 7 października 2005 r. do 4 stycznia 2006 r. Z dniem 1 grudnia 2005 r.
organ rentowy wstrzymał wypłatę świadczenia rehabilitacyjnego w związku z prowa-
dzonym postępowaniem wyjaśniającym. Ubezpieczona prowadzi działalność gospo-
darczą pod nazwą Przedsiębiorstwo Wielobranżowe „M.” w K., której przedmiotem
jest świadczenie usług fryzjerskich. W dniu 4 marca 2005 r. ubezpieczona - korzysta-
jąca wówczas z zasiłku chorobowego - zawarła z Okręgową Komisją Egzaminacyjną
w Ł. umowę, na podstawie której zobowiązała się za wynagrodzeniem do zapewnie-
nia w dniu 20 marca 2005 r. warunków do przeprowadzenia szkoleń kandydatów na
egzaminatorów egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie fryzjera. Z kolei,
na podstawie umowy z Okręgową Komisją Egzaminacyjną w Ł. z dnia 20 czerwca
2005 r. ubezpieczona zobowiązała się za wynagrodzeniem do zapewnienia w dniach
od 22 czerwca 2005 r. do 31 lipca 2005 r. warunków do przeprowadzenia etapu prak-
tycznego egzaminu zawodowego. W zakładzie ubezpieczonej przeprowadzono
egzaminy w dniach 22 i 23 czerwca 2005 r., a Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w
Ł. zgłosiła Marzannę K. do ubezpieczenia zdrowotnego z tytułu zawarcia powyż-
szych umów. Kolejną umowę, dotyczącą przeprowadzenia egzaminu w dniu 19
czerwca 2005 r., ubezpieczona zawarła z Okręgową Komisją Egzaminacyjną w dniu
12 czerwca 2005 r. i za jej wykonanie otrzymała wynagrodzenie. Na podstawie umów
zlecenia z 2 czerwca 2005 r. i z 20 czerwca 2005 r. ubezpieczona zobowiązała się
pełnić funkcję członka zespołu egzaminacyjnego podczas egzaminu praktycznej na-
uki zawodu. W czerwcu 2005 r. ubezpieczona faktycznie pełniła taką funkcję podczas
egzaminu przeprowadzonego w K. i otrzymała z tego tytułu wynagrodzenie. Wszelkie
czynności Przedsiębiorstwa Wielobranżowego „M.” związane z przygotowaniem
egzaminu zawodowego wykonywały zatrudnione w Przedsiębiorstwie fryzjerki. Pod-
3
czas egzaminów ubezpieczona nie była obecna w zakładzie i nie uczestniczyła rów-
nież w szkoleniach kandydatów na egzaminatorów.
Sąd Rejonowy powołał się na art. 17 ust. 1 i art. 22 ustawy z dnia 25 czerwca
1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i
macierzyństwa (jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 31, poz. 267 ze zm.) i wyszedł z
założenia, że przedmiotem sporu jest ocena, czy podpisanie przez ubezpieczoną
przedmiotowych umów mieści się w zakresie pojęcia „pracy zarobkowej” lub „wyko-
rzystywania zwolnienia lekarskiego w sposób niezgodny z jego celem”. Sąd Rejo-
nowy uznał, że pracą zarobkową w rozumieniu art. 17 ust. 1 powołanej ustawy jest
każda aktywność ludzka zmierzająca do osiągnięcia zarobku, w tym pozarolnicza
działalność gospodarcza, choćby nawet polegała na czynnościach nieobciążających
w istotny sposób organizmu przedsiębiorcy pozostającego na zwolnieniu lekarskim.
W ocenie Sądu pierwszej instancji, doglądanie spraw własnej firmy w trakcie zwolnie-
nia lekarskiego grozi utratą prawa do zasiłku chorobowego. W tym znaczeniu, podpi-
sanie przez ubezpieczoną osobiście spornych umów, pobranie za ich wykonanie wy-
nagrodzenia i uczestniczenie w egzaminie przeprowadzonym w K. było wykonywa-
niem pracy zarobkowej. Sąd pierwszej instancji zwrócił uwagę na kompensacyjny
charakter zasiłku chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego, przemawiający za
szerokim rozumieniem pojęcia pracy zarobkowej jako wszelkiej aktywności ludzkiej
zmierzającej do uzyskania zarobku. Zdaniem Sądu Rejonowego, zwłaszcza pełnie-
nie przez ubezpieczoną za wynagrodzeniem na podstawie umowy zlecenia w
czerwcu 2005 r. obowiązków członka zespołu egzaminacyjnego w K., należy uznać
za wykonywanie pracy zarobkowej. W konsekwencji Sąd uznał, że ubezpieczona
straciła prawo do zasiłku chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego za cały okres
niezdolności do pracy, a więc za okres od dnia 9 lutego 2005 r. do 4 stycznia 2006 r.
Co do prawa ubezpieczonej do świadczenia rehabilitacyjnego za okres od dnia 5
stycznia 2006 r. do 4 kwietnia 2006 r., Sąd Rejonowy podniósł, że ubezpieczona nie
wyczerpała zasiłku chorobowego wobec pozbawienia jej prawa do niego, a zatem nie
spełniła przesłanki wymaganej przez art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z
dnia 26 marca 2007 r. [...] oddalił apelację ubezpieczonej od wyroku Sądu pierwszej
instancji. Sąd Okręgowy stwierdził, że podjęte przez ubezpieczoną czynności od-
płatne w okresie zwolnienia lekarskiego, w ramach prowadzonej przez nią jednooso-
bowej działalności gospodarczej, zmierzały do uzyskania zarobku. W ocenie Sądu
4
odwoławczego, wykonywanie innej pracy zarobkowej w okresie zwolnienia lekar-
skiego jest wystarczającą przyczyną utraty prawa do zasiłku chorobowego za cały
okres niezdolności do pracy, bez względu na to, czy jej wykonywanie było z przyczyn
zdrowotnych przeciwwskazane i czy mogło przedłużyć okres niezdolności do pracy. Z
tego względu nie miały znaczenia ustalenia, z jakich przyczyn ubezpieczona korzy-
stała ze zwolnienia lekarskiego i jakie były zalecenia lekarskie oraz czy rodzaj wyko-
nywanych czynności mógł pogorszyć jej stan zdrowia. W obecnym stanie prawnym
dwie przesłanki zawarte w art. 17 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. są bowiem od
siebie niezależne i każda z nich stanowi samodzielną podstawę pozbawienia prawa
do zasiłku. Czynność polegająca na podpisaniu umów i ich wysłaniu pocztą nie była
tylko czynnością formalną, techniczną, do której ubezpieczona była zobowiązana
jako pracodawca, bowiem ubezpieczona - podejmując się przygotowania warunków
do przeprowadzenia egzaminu i uczestniczenia w nich - „wyznaczyła kierunek dzia-
łalności zarobkowej, którą prowadziła”. W ocenie Sądu odwoławczego, nie zasługi-
wał na uwzględnienie zarzut, że błędnie pozbawiono ubezpieczoną prawa do zasiłku
chorobowego (a następnie świadczenia rehabilitacyjnego) za cały okres jego pobie-
rania, a nie tylko za okres jednostkowego zwolnienia lekarskiego, w czasie którego
ubezpieczona podejmowała czynności zarobkowe. Zdaniem Sądu drugiej instancji,
należy zwrócić uwagę na treść art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r., w któ-
rym jest mowa o utracie prawa do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnie-
nia, a więc „można dodać - zwolnienia uprawniającego do otrzymania zasiłku choro-
bowego”. Według Sądu Okręgowego, okres nieprzerwanego zwolnienia z tej samej
przyczyny jest „jednym zwolnieniem lekarskim, a nie kilkoma zwolnieniami”. Sąd od-
woławczy podtrzymał także stanowisko Sądu Rejonowego co do odmowy przyznania
ubezpieczonej prawa do świadczenia rehabilitacyjnego, wywodząc, że skoro okres
pobierania świadczenia rehabilitacyjnego był w rzeczywistości okresem pobierania
zasiłku chorobowego, to okres zasiłkowy nie został wyczerpany. Utrata prawa do za-
siłku chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego powoduje natomiast, że ubezpie-
czonej nie może być przyznane świadczenie za dalszy okres niezdolności do pracy.
Wyrok Sądu Okręgowego ubezpieczona zaskarżyła w całości skargą kasa-
cyjną, zarzucając błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 17 ust. 1 ustawy
z dnia 25 czerwca 1999 r. „polegającą w szczególności na: 1) przyjęciu tezy, iż podpi-
sanie dokumentu przesłanego pocztą na adres domowy (..) nie mieści się w pojęciu
czynności o charakterze formalnoprawnym, i stanowi świadczenie pracy, dając tym
5
samym podstawę do pozbawienia ubezpieczonego prawa do zasiłku chorobowego i
świadczenia rehabilitacyjnego (..), mimo iż jednostka chorobowa, w związku, z którą
ubezpieczona przebywała na zwolnieniu lekarskim, nie wykluczała możliwości doko-
nania takiej czynności, i to bez ujemnego wpływu na stan zdrowia ubezpieczonej; 2)
uznaniu, iż uczestnictwo w komisji egzaminacyjnej (pełnienie funkcji egzaminatora)
można uznać za wykonywanie pracy, uzasadniające pozbawienie powódki prawa do
zasiłku chorobowego i rehabilitacyjnego (..); 3) przyjęciu tezy, iż zwrot użyty w przepi-
sie art. 17 ust. 1 in fine, iż ubezpieczony (...) traci prawo do zasiłku chorobowego za
cały okres tego zwolnienia pozbawia ubezpieczonego prawa do zasiłku chorobowego
nie za okres objęty konkretnym zwolnieniem lekarskim (tj. 10.06.2005 - 07.07.2005),
ale za okres całej absencji chorobowej ubezpieczonego w pracy, obejmującej kilka
zwolnień lekarskich (tj. 09.02.2005 - 06.10.2005), a więc zastosowanie niedopusz-
czalnej w odniesieniu do powołanego przepisu prawa materialnego - art. 17 ust. 1,
rozszerzającej interpretacji poprzez przyjęcie, iż w przedmiotowej sprawie zachodzą
przesłanki do pozbawienia uprawnień do zasiłku rehabilitacyjnego, choć zdarzenia
prawne miały miejsce w innym okresie niż okres zasiłku rehabilitacyjnego”.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej ubezpieczona wskazała w szczególności,
że jej aktywność ograniczała się do złożenia podpisu na umowach przesłanych za
pośrednictwem poczty na jej adres zamieszkania, bez wykonywania czynności zmie-
rzających do przygotowania zakładu do egzaminu w okresie niezdolności do pracy.
Czynności te wykonywała „jedynie w (..) dwóch datach, objętych różnymi zwolnie-
niami lekarskimi, które jednocześnie nie obejmowały całego okresu niezdolności do
pracy” (4 marca 2005 r. i 20 czerwca 2005 r.), gdyż w czasie od 9 lutego 2005 r. do 4
stycznia 2006 r. „w sumie miała osiem zwolnień lekarskich”. Według skarżącej, wnio-
sek Sądów obu instancji, że pozbawienie zasiłku chorobowego i świadczenia rehabi-
litacyjnego powinno obejmować cały okres niezdolności do pracy, nie ma oparcia w
art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r., a „wręcz stoi w opozycji z poglądami
komentatorów i doktryny, a także ze stanowiskiem Sądu Najwyższego”. Skarżąca,
powołując wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 lipca 2000 r., II UKN 634/99, wywiodła,
że utrata prawa do zasiłku obejmuje cały okres zwolnienia lekarskiego, ale dotyczy to
każdego zwolnienia z osobna. Skutków zachowania ubezpieczonego w danym okre-
sie nie można rozciągać więc na zwolnienie w innym okresie chorobowym. W prze-
ciwnym razie dochodzi do rozszerzającej interpretacji przepisu i przypisania mu cha-
rakteru specyficznej sankcji karnej. W ocenie skarżącej, z tego względu nastąpiła
6
oczywiście wadliwa wykładnia wskazanego przepisu i w konsekwencji wadliwe - bo
zaostrzone - określenie jego skutków prawnych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Z wiążących Sąd Najwyższy ustaleń faktycznych (art. 39813
§ 2 k.p.c.) wynika,
że skarżąca została pozbawiona prawa do zasiłku chorobowego za okres od 9 lutego
2005 r. do 6 października 2005 r. oraz prawa do świadczenia rehabilitacyjnego za
okres od 7 października 2005 r. do 30 listopada 2005 r., a także odmówiono jej wy-
płaty świadczenia rehabilitacyjnego za okres od 1 grudnia 2005 r. do 4 stycznia 2006
r., a następnie za okres od 5 stycznia 2006 r. do 4 kwietnia 2006 r. Ubezpieczona
była niezdolna do pracy w okresie od 9 lutego 2005 r. do 4 stycznia 2006 r. (według
twierdzeń skargi na podstawie 8 zwolnień lekarskich), a w dniach 4 marca 2005 r. i
22 czerwca 2005 r. zawarła umowy w sprawie zapewnienia za wynagrodzeniem wa-
runków szkoleń. Z kolei, w dniu 2 czerwca 2005 r. oraz 20 czerwca 2005 r. skarżąca
zawarła umowy zlecenia o pełnienie za wynagrodzeniem funkcji członka komisji eg-
zaminacyjnej i funkcję tę wykonywała w czerwcu 2005 r.
W ramach zarzutu obrazy art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. skar-
żąca podniosła trzy kwestie. Po pierwsze, uważa, że „podpisanie dokumentu przesła-
nego pocztą na adres domowy” mieści się w pojęciu czynności o charakterze formal-
noprawnym i nie stanowi świadczenia pracy, a przez to nie daje podstawy do pozba-
wienia prawa do zasiłku chorobowego (świadczenia rehabilitacyjnego) w sytuacji, gdy
choroba nie wyklucza dokonania takiej czynności (nie ma ujemnego wpływu na stan
zdrowia). Po drugie, przyjmuje, że uczestnictwa w pracach komisji egzaminacyjnej w
roli egzaminatora nie można uznać za wykonywanie pracy, uzasadniającej pozbawie-
nie prawa do zasiłku chorobowego. Po trzecie, wywodzi, że utrata prawa do zasiłku
chorobowego „za cały okres tego zwolnienia” w rozumieniu art. 17 ust. 1 in fine
ustawy nie oznacza pozbawienia prawa do zasiłku chorobowego za okres całej ab-
sencji chorobowej (obejmującej kilka zwolnień lekarskich), lecz jedynie za okres ob-
jęty konkretnym zwolnieniem lekarskim.
W myśl art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r., zasiłek chorobowy przy-
sługuje ubezpieczonemu, który stał się niezdolny do pracy z powodu choroby w cza-
sie trwania ubezpieczenia chorobowego. Zasiłek ten przysługuje przez okres trwania
niezdolności do pracy z powodu choroby, nie dłużej niż przez 182 dni, a jeżeli nie-
7
zdolność do pracy spowodowana została gruźlicą - nie dłużej niż przez 270 dni (art. 8
tej ustawy). Zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r., okres trwania
niezdolności do pracy z powodu choroby jest okresem zasiłkowym, do którego wlicza
się wszystkie okresy nieprzerwanej niezdolności do pracy, jak również okresy nie-
możności wykonywania pracy z innych przyczyn wymienionych w art. 6 ust. 2 ustawy.
Nadto, do okresu zasiłkowego wlicza się okresy poprzedniej niezdolności do pracy,
spowodowanej tą samą chorobą, jeżeli przerwa pomiędzy ustaniem poprzedniej, a
powstaniem ponownej niezdolności do pracy nie przekraczała 60 dni (art. 9 ust. 2).
Świadczenie rehabilitacyjne, z kolei, przysługuje ubezpieczonemu, który po wyczer-
paniu zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub reha-
bilitacja lecznicza rokują odzyskanie zdolności do pracy (art. 18 ust. 1).
Kluczowe znaczenie dla oceny prawidłowości zaskarżonego wyroku, a po-
średnio decyzji organu rentowego, ma wykładnia art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25
czerwca 1999 r., zgodnie z którym ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej
niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w
sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do zasiłku chorobowego za
cały okres tego zwolnienia. Tę regułę stosuje się również do świadczenia rehabilita-
cyjnego z mocy odesłania zawartego w art. 22 ustawy. Wykładnia językowa tego
przepisu prowadzi do wniosku, że określa on alternatywnie dwa przypadki, w których
ubezpieczony traci prawo do zasiłku (świadczenia rehabilitacyjnego). Pierwszy doty-
czy wykonywania pracy zarobkowej w okresie orzeczonej niezdolności do pracy, a
drugi wykorzystania zwolnienia od pracy w sposób niezgodny z celem zwolnienia.
W dotychczasowym orzecznictwie Sądu Najwyższego prezentowane jest sta-
nowisko, że pracą zarobkową, której wykonywanie w okresie orzeczonej niezdolności
do pracy, powoduje utratę prawa do zasiłku chorobowego lub świadczenia rehabilita-
cyjnego jest każda aktywność ludzka zmierzająca do osiągnięcia zarobku, w tym po-
zarolnicza działalność gospodarcza, choćby nawet polegała na czynnościach nieob-
ciążających w istotny sposób organizmu ubezpieczonego (por. wyrok z dnia 5 kwiet-
nia 2005 r., I UK 370/04, OSNP 2005 nr 21, poz. 342; OSP 2006 nr 12, poz. 134 z
glosą J. Jankowiaka). Wykonywanie pracy zarobkowej w rozumieniu art. 17 ust. 1
ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. polega na podjęciu działań stanowiących realizację
obowiązków pracowniczych lub wynikających z innego stosunku prawnego obejmują-
cego świadczenie pracy, zwłaszcza gdy aktywność ubezpieczonego nie ogranicza
się do czynności incydentalnych (wyłącznie do podpisania dokumentów), lecz obej-
8
muje ponadto udział w rozmowach z kontrahentami (wyrok z dnia 5 października
2005 r., I UK 44/05, OSNP 2006 nr 17-18, poz. 279). Odpłatne wykonywanie przez
radcę prawnego w czasie zwolnienia lekarskiego czynności zawodowych (podpisy-
wanie dokumentów, reprezentacja przed sądem, sporządzanie pism procesowych,
udzielanie porad prawnych, przeprowadzenie szkolenia) oznacza wykonywanie
pracy zarobkowej w rozumieniu art. 17 ust. 1 ustawy i jest wystarczającą przyczyną
utraty prawa do zasiłku chorobowego, zwłaszcza gdy wykonywane czynności wyma-
gają pewnego wysiłku intelektualnego (np. przygotowanie wykładu w ramach szkole-
nia zawodowego, zapoznanie się z dokumentami, sprawdzenie przepisów prawnych)
i wysiłku fizycznego (dojście do sądu i udział w rozprawach, dojazd do innej miejsco-
wości i przeprowadzenie tam szkolenia; por. wyrok z dnia 14 grudnia 2005 r., III UK
120/05, OSNP 2006 nr 21-22, poz. 338). W wyroku z 20 stycznia 2005 r., I UK
154/04 (OSNP 2005 nr 19, poz. 307; OSP 2006 nr 4, poz. 43 z glosą U. Jackowiak),
Sąd Najwyższy uznał, że członek rady nadzorczej spółki akcyjnej, który pobiera wy-
nagrodzenie z tego tytułu oraz wynagrodzenie z tytułu oddelegowania do stałego in-
dywidualnego wykonywania czynności nadzorczych, świadczy pracę zarobkową w
rozumieniu art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r.
W orzecznictwie jest też prezentowana interpretacja, według której wykonywa-
nie pewnych czynności nie jest kwalifikowane jako praca zarobkowa w rozumieniu
art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. Na przykład, uzyskiwanie przez pra-
cownika pobierającego zasiłek chorobowy innego dochodu, niepołączonego z osobi-
stym wykonywaniem innej pracy zarobkowej, nie stanowi przesłanki pozbawienia
pracownika prawa do zasiłku chorobowego, zwłaszcza gdy ubezpieczony nie wyko-
nywał żadnej pracy fizycznej, a jego udział w realizacji zlecenia ograniczał się do
podpisania umowy i odbioru pieniędzy (wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 23
maja 1997 r., III AUa 155/97, Prawo Pracy 1997 nr 7, s. 45). Udział wspólnika spółki
cywilnej, którego wkład nie polega na świadczeniu usług w zysku wypracowanym
przez innych wspólników, nie jest wykonywaniem pracy zarobkowej w okresie orze-
czonej niezdolności do pracy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 maja 2005 r., I UK
275/04, OSNP 2006 nr 3-4, poz. 59; Prawo Spółek 2006 nr 11, s. 54 z glosą P. Biel-
skiego). Podpisanie w trakcie zwolnienia lekarskiego dokumentów finansowych spo-
rządzonych przez inną osobę nie może być traktowane jako prowadzenie działalno-
ści gospodarczej powodujące utratę prawa do zasiłku chorobowego w sytuacji, gdy
ubezpieczona nie zajmowała się konkretnymi działaniami wprost wynikającymi z ro-
9
dzaju prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej (wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 17 stycznia 2002 r., II UKN 710/00, OSNP 2003 nr 20, poz. 498). W orzecze-
niach tych podkreśla się, że pozbawienie prawa do zasiłku powinno nastąpić wów-
czas, gdy w trakcie zwolnienia lekarskiego są wykonywane przez przedsiębiorcę w
jego zakładzie konkretne czynności związane wprost z działalnością gospodarczą, w
tym nadzór nad zatrudnionymi pracownikami, obsługa klientów, przyjmowanie i
wydawanie materiałów itp. W wyroku z dnia 7 października 2003 r., II UK 76/03,
(OSNP 2004 nr 14, poz. 247), Sąd Najwyższy wywiódł, że przy stosowaniu art. 17
ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. należy odróżnić „pracę zarobkową” wykony-
waną jednoosobowo w ramach działalności gospodarczej, od formalnoprawnych
czynności, do jakich jest zobowiązany ubezpieczony będący jednocześnie praco-
dawcą. Zdaniem Sądu Najwyższego, w przypadku osób prowadzących działalność
gospodarczą wykonywaniem pracy zarobkowej jest nie tylko wykonywanie konkretnej
pracy, ale również wszelkie czynności związane z prowadzeniem tej działalności, w
czym mieści się nadzór nad nią, podpisywanie faktur, czy rachunków, sporządzenie
deklaracji dotyczącej zatrudnianych pracowników i działania firmy. Z tego względu
przepisem art. 17 ust. 1 ustawy nie są objęte „formalnoprawne czynności” ubezpie-
czonego przedsiębiorcy. Wynika z tego, że ocena, czy prowadzący działalność go-
spodarczą podjął pracę zarobkową w czasie korzystania z zasiłku chorobowego, za-
leży od okoliczności konkretnej sprawy, w tym zwłaszcza od rodzaju i zakresu prowa-
dzonej działalności oraz rodzaju czynności, które wykonywał.
W ustalonym stanie faktycznym sprawy, nie można zgodzić się ze skarżącą,
że podpisanie umów z komisją egzaminacyjną i uczestnictwo w przeprowadzeniu
egzaminu zawodowego nie było wykonywaniem pracy zarobkowej w ramach prowa-
dzonej przez nią działalności gospodarczej. Pojęcie działalności gospodarczej obej-
muje bardzo zróżnicowane postacie aktywności zarobkowej, od fizycznego wykony-
wania konkretnej pracy fizycznej do prowadzenia przedsiębiorstwa rozumianego jako
zarządzanie nim (podejmowanie decyzji gospodarczych). Tylko sporadyczna, wymu-
szona okolicznościami i niewykraczająca poza zakres normalnej działalności, aktyw-
ność zawodowa może usprawiedliwiać zachowanie prawa do zasiłku chorobowego
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 października 2006 r., II UK 44/06, OSNP
2007 nr 19 -20, poz. 295). Prowadzący działalność gospodarczą nie ma obowiązku
spowodowania zaprzestania funkcjonowania zakładu (przedsiębiorstwa). W okresie
niezdolności do pracy przedsiębiorstwo osoby prowadzącej działalność gospodarczą
10
z reguły nadal funkcjonuje (choć niekoniecznie w pełnym zakresie). A zatem przed-
siębiorca, w razie ziszczenia się ryzyka socjalnego w postaci zaistnienia jego niezdol-
ności do pracy, zachowuje możliwość uzyskiwania przychodów (choćby w niepełnej
wysokości) w ramach działalności gospodarczej, a ponadto uzyskuje dodatkowy
przychód ze środków Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - zasiłek chorobowy
(świadczenie rehabilitacyjne). W tym znaczeniu jest w sytuacji korzystniejszej wzglę-
dem pracownika, który zasiłek chorobowy otrzymuje w miejsce wynagrodzenia za
pracę. Zasiłek chorobowy dla pracownika stanowi więc wyłączną rekompensatę utra-
conego wynagrodzenia. Dlatego należy przyjąć, że w przypadku przedsiębiorców
uprawnionych do otrzymania zasiłku chorobowego w okresie niezdolności do pracy
(mimo że mogą w dalszym ciągu uzyskiwać przychody z prowadzonej działalności
gospodarczej), ich aktywność zawodowa powinna zostać ograniczona do minimum, a
więc do spraw niezbędnych, służących jedynie utrzymaniu bieżącej działalności
przedsiębiorstwa i niewykraczających poza jej normalny zakres.
Czynności skarżącej podjęte w okresie orzeczonej niezdolności do pracy i po-
bierania z tego tytułu zasiłku chorobowego, polegające na zawarciu w marcu i
czerwcu 2005 r. umów w sprawie zapewnienia warunków do przeprowadzenia szko-
leń egzaminatorów, wykraczały poza wykonywanie bieżącego nadzoru nad działalno-
ścią prowadzonego przez nią przedsiębiorstwa. Nie ma przy tym znaczenia, że jej
rola sprowadzała się tylko do podpisania umów w domu i odesłania ich pocztą kon-
trahentowi, a wszelkie czynności związane z wykonaniem umów należały do pracow-
ników zakładu. Istotne jest, że zawarcie tych umów i ich realizacja doprowadziło (w
każdym razie zmierzało) do wygenerowania dodatkowego przychodu. Tym bardziej
nie można uznać racji skarżącej, że jej udział w pracach komisji egzaminacyjnej nie
powinien powodować utraty prawa do zasiłku chorobowego (świadczenia rehabilita-
cyjnego). Ubezpieczona brała osobisty udział w pracach komisji egzaminacyjnej i
otrzymała z tego tytułu wynagrodzenie, a więc uzyskała dodatkowy przychód, oprócz
świadczenia ubezpieczeniowego. Bez znaczenia jest przy tym, że wykonywanie
funkcji egzaminatora nie kolidowało ze wskazaniami zawartymi w zwolnieniu lekar-
skim. Dla zastosowania art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. wystarcza-
jące jest bowiem stwierdzenie podjęcia pracy zarobkowej i uzyskania z tego tytułu
przychodu, a wówczas niekonieczne jest wykonywanie tych czynności wbrew zalece-
niom lekarza. W tej części zarzuty skargi kasacyjnej są nietrafne.
11
Skarga jest natomiast zasadna w części dotyczącej okresu, za jaki skarżąca
powinna być pozbawiona prawa do świadczenia z ubezpieczenia chorobowego.
Przepis art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. ma charakter wyjątkowy
(sankcyjny) i użytego w nim zwrotu „za cały czas zwolnienia”, nie można interpreto-
wać rozszerzająco z uwagi na represyjną funkcję tej regulacji (wyrok Sądu Najwyż-
szego z dnia 4 lipca 2000 r., II UKN 634/99, OSNAPiUS 2002 nr 2, poz. 48). Analiza
treści art. 8, art. 9 ust. 1 i art. 17 ust. 1 ustawy wskazuje, że ustawodawca odróżnia
pojęcie „okres trwania niezdolności do pracy z powodu choroby” (okres zasiłkowy) od
pojęcia „orzeczonej niezdolności do pracy” (zwolnienia od pracy). Z art. 8 i 9 ust. 1
ustawy wynika, że okres (trwania) niezdolności do pracy z powodu choroby (okres
zasiłkowy) to wszystkie okresy nieprzerwanej niezdolności do pracy. Natomiast we-
dług art. 17 ust. 1 ustawy, utrata prawa do zasiłku dotyczy „całego okresu tego zwol-
nienia”, a nie całego okresu zasiłkowego. „Cały okres tego zwolnienia” to „okres
zwolnienia od pracy” lub „okres orzeczonej niezdolności do pracy”, gdyż tymi poję-
ciami posłużono się w art. 17 ust. 1. Oznacza to, że utrata prawa do zasiłku nie doty-
czy całego okresu zasiłkowego (wszystkich okresów nieprzerwanej niezdolności do
pracy), lecz całego okresu zwolnienia od pracy (orzeczonej niezdolności do pracy).
Dalsza analiza wskazuje, że okres zwolnienia od pracy (orzeczonej niezdolności do
pracy) to okres, na który ubezpieczony uzyskał zwolnienie (zaświadczenie) lekarskie.
Wynika to z art. 17 ust. 2 ustawy, który wyraźnie stanowi o „zaświadczeniu lekar-
skim”, a nadto z zasad orzekania o niezdolności do pracy. Zgodnie z art. 53 ust. 1
ustawy, przy ustalaniu prawa do zasiłków i ich wysokości dowodami stwierdzającymi
czasową niezdolność do pracy z powodu choroby są zaświadczenia lekarskie, wysta-
wiane przez upoważnionego lekarza na odpowiednim druku (tzw. ZUS ZLA), w któ-
rych zamieszcza się informacje na temat okresu orzeczonej czasowej niezdolności
do pracy (art. 55 ust. 1 i 2). A więc, „orzeczona niezdolność do pracy” to czasowa
niezdolność do pracy, stwierdzona zaświadczeniem lekarskim. Na podstawie art. 55
ust. 7 ustawy Minister Zdrowia wydał rozporządzenie z dnia 22 lipca 2005 r. w spra-
wie orzekania o czasowej niezdolności do pracy (Dz.U. Nr 145, poz. 1219), które
określa „szczegółowe zasady orzekania o czasowej niezdolności do pracy przez le-
karza” (§ 1 ust. 1), w tym co obejmuje „okres orzeczonej niezdolności do pracy” (§ 6
ust. 1). Nadto, w § 1 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia
27 lipca 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu kontroli prawidłowości wyko-
rzystywania zwolnień lekarskich od pracy oraz formalnej kontroli zaświadczeń lekar-
12
skich (Dz.U. Nr 65, poz. 743) stwierdzono, że kontrolę prawidłowości wykorzystywa-
nia zwolnień lekarskich od pracy z powodu choroby dokonują płatnicy składek na
ubezpieczenie chorobowe, zgłaszający do ubezpieczenia chorobowego powyżej 20
ubezpieczonych, a do obowiązków płatnika składek należy także kontrola formalna
zaświadczeń lekarskich stanowiących podstawę zwolnienia od pracy (§ 1 ust. 2).
Kontrola prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy z powodu
choroby polega przy tym na ustaleniu, czy ubezpieczony w okresie orzeczonej
niezdolności do pracy nie wykonuje pracy zarobkowej lub czy nie wykorzystuje zwol-
nienia lekarskiego od pracy w sposób niezgodny z jego celem ( § 5 ust. 1). Prowadzi
to do wniosku, że zwrot „cały okres zwolnienia” (od pracy) użyty w art. 17 ust. 1 in
fine ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. należy rozumieć jako okres czasowej niezdol-
ności do pracy z powodu choroby wynikający z zaświadczenia lekarskiego (zwolnie-
nia lekarskiego).
Powyższe prowadzi do konkluzji, że w sytuacji, gdy ubezpieczony przebywa
na zwolnieniach lekarskich (legitymuje się czasową niezdolnością do pracy zarobko-
wej) na podstawie wydanych przez uprawnionego lekarza kilku zaświadczeń lekar-
skich, dotyczących kolejno następujących po sobie okresów, to każdy z nich (wska-
zany w poszczególnych zaświadczeniach lekarskich) podlega odrębnej ocenie z
punktu widzenia utraty prawa do zasiłku chorobowego na podstawie art. 17 ust. 1
ustawy. Utrata prawa do zasiłku chorobowego dotyczy natomiast tylko tego z okre-
sów objętych zaświadczeniem (zwolnieniem) lekarskim, w którym nastąpiło podjęcie
pracy zarobkowej, a nie całego okresu zasiłkowego.
Z tych względów, Sąd Najwyższy na podstawie 39815
§ 1 i art. 108 § 2 k.p.c.
orzekł jak w sentencji.
========================================