Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 9 października 2006 r.
II UK 44/06
Tylko sporadyczna, wymuszona okolicznościami, aktywność zawodowa
może usprawiedliwiać zachowanie prawa do zasiłku chorobowego. W innych
przypadkach za okres niezdolności do pracy, w czasie której ubezpieczony wy-
konuje pracę zarobkową, nie należy się zasiłek lecz wynagrodzenie, przy czym
nie jest niezbędne, aby wykonywana praca była niezgodna z celem zwolnienia
lekarskiego.
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar (sprawozdawca), Sędziowie SN: Krystyna
Bednarczyk, Józef Iwulski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 9 paździer-
nika 2006 r. sprawy z odwołania Zbigniewa W. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń
Społecznych-Oddziałowi w T. z udziałem M. SA w T., przy udziale M.C. Sp. z o.o. w
T. o zasiłek chorobowy, na skutek skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku
Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Toruniu z dnia 13 paź-
dziernika 2005 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 13 października 2005 r. [...] Sąd Okręgowy- Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Toruniu oddalił apelację wnioskodawcy Zbigniewa W.
od wyroku Sądu Rejonowego w Toruniu z dnia 1 kwietnia 2005 r. wydanego w spra-
wie przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w T. przy udziale
„M.” SA w T. i „AM C.” Sp. z o.o. w T. o zasiłek chorobowy, wskazując że organ ren-
towy trafnie pozbawił wnioskodawcę prawa do zasiłku chorobowego za okres od 24
września do 25 października 2002 r. i od 22 marca 2003 r. do 31 maja 2003 r., naka-
zując zwrot kwoty 65.772,77 zł wypłaconej tytułem tego świadczenia w związku z
zatrudnieniem w „M." SA w T. Sąd Okręgowy podzielił ustalenia Sądu pierwszej in-
2
stancji poczynione na podstawie zebranego materiału dowodowego, według których
wnioskodawca, prowadząc sprawy spółki „AM C.” Sp. z o.o., wykorzystywał zwolnie-
nie od pracy niezgodnie z jego przeznaczeniem, wykonując pracę zarobkową, co
uzasadniało pozbawienie go prawa do świadczenia w oparciu o art. 17 ust. 1 ustawy
z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecz-
nego w razie choroby i macierzyństwa (jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 31, poz.
267).
Według ustaleń faktycznych, wnioskodawca w okresie od 24 września do 25
października 2002 r. i od 22 marca 2003 r. do 31 maja 2003 r. pobierał zasiłek cho-
robowy w związku z niezdolnością do pracy, przedkładając zwolnienie lekarskie za
okres ujęty w decyzji pracodawcy - „M." SA w T. Równolegle był on zatrudniony w
„AM C." Sp. z o.o., w której w tym samym okresie przebywał na urlopie wypoczynko-
wym, a także był - jak twierdził, zwolniony z obowiązku świadczenia pracy, pobiera-
jąc wynagrodzenie. W obu miejscach zatrudnienia pełnił funkcję Wiceprezesa Zarzą-
du. Spółka „AM C.” Sp. z o.o. była spółką zależną względem „M." SA - udziałowca
posiadającego 52% udziałów. Siedziba „AM C." Sp. z o.o. mieściła się w T., a jej
działalność operacyjna koncentrowała się w K. Do obowiązków wnioskodawcy nale-
żała kontrola spraw finansowych spółki polegająca na zapoznawaniu się i podpisy-
waniu dokumentów do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i Urzędu Skarbowego
oraz podpisywaniu przelewów bankowych. Przelewy bankowe dotyczyły bieżących
kosztów związanych z działalnością spółki oraz realizacją zawartych umów, a także
płatności na rzecz podwykonawców. W świetle poczynionych ustaleń, wnioskodawca
nie tylko podpisywał przelewy, ale i badał czy stan konta umożliwia zapłatę, a także
udzielał porad telefonicznych pracownikom zatrudnionym w K. Odbywały się również
raz w miesiącu spotkania w T., na których omawiano bieżące problemy. W okresie
objętym decyzją Zbigniew W., cierpiący na poważne schorzenie kardiologiczne,
przebywał od 1 - 24 kwietnia 2003 r. w Wojskowym Szpitalu Uzdrowiskowo Rehabi-
litacyjnym w C. W trakcie choroby, co prawda nie przebywał w pracy, lecz nadal
podpisywał dokumenty rozliczeniowe, tj. deklaracje podatku dochodowego od osób
prawnych CIT, deklaracje rozliczeniowe z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych oraz
przelewy bankowe. Deklaracje sporządzane były raz w miesiącu, a przelewy stosow-
nie do posiadanych środków i potrzeb. Dokumentacja była mu dostarczana w tym
celu bądź do domu, bądź do placówki leczącej. Zatem obowiązki Zbigniewa W. w
czasie choroby w zasadzie nie były ograniczone. Nadal sprawował kontrolę nad fi-
3
nansami spółki, podpisując potrzebne dokumenty, a także udzielał telefonicznych
porad pracownikom w K. Tym samym zakres jego czynności nie uległ zmianie z wy-
jątkiem zaniechania comiesięcznych spotkań w T.
W skardze kasacyjnej od tego wyroku pełnomocnik wnioskodawcy zarzucił na-
ruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25
czerwca 1999 r., poprzez ustalenie, że zakresem regulacji wymienionej normy objęte
jest podpisywanie przez skarżącego jako członka zarządu spółki kapitałowej doku-
mentów formalnych spółki, przelewów bankowych (niesporządzonych przez skarżą-
cego), przy czym, wykonując te czynności, pozostawał on bądź to na urlopie wypo-
czynkowym, bądź to był zwolniony od obowiązku świadczenia pracy z zachowaniem
prawa do wynagrodzenia, stanowiącego równowartość najniższego wynagrodzenia
za pracę, oraz naruszenie przepisów postępowania - art. 233 § 1 w związku z art.
328 § 2 k.p.c., poprzez dowolne i nie znajdujące oparcia w zebranym materiale do-
wodowym oraz nieuzasadnione ustalenie, że skarżący wykorzystywał zwolnienie od
pracy w sposób niezgodny z jego przeznaczeniem. W oparciu o przedstawione za-
rzuty, wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i zmianę zaskarżonego
orzeczenia poprzez uwzględnienie odwołania, ewentualnie uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, przy uwzględnieniu kosz-
tów postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna podlega oddaleniu jako nieuzasadniona. Ponieważ została
ona oparta na obydwu podstawach wymienionych w art. 3983
§ 1 k.p.c., przede
wszystkim należało odnieść się do zarzutów naruszenia przepisów postępowania i
zbadać czy - gdyby miało miejsce - mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy. Po-
dejmując ocenę zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. trzeba przypomnieć, że Sąd
Najwyższy, jako sąd kasacyjny, jest sądem prawa, a nie sądem faktu. W związku z
tym w judykaturze (w poprzednim stanie prawnym) przyjmowano, że ocenę dowodów
można skutecznie podważyć w kasacji wyjątkowo, tj. tylko wówczas, gdyby - świetle
dyrektyw płynących z art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 3931
pkt 2 k.p.c. - okazała
się rażąco wadliwa albo w sposób oczywisty błędna (por. np. motywy postanowienia
z dnia 29 października 1996 r., III CKN 8/96, OSNC 1997 nr 3, poz. 30; wyrok z dnia
18 lutego 1997 r., II UKN 77/96, OSNAPiUS 1997 nr 21, poz. 427; wyrok z dnia 14
4
lutego 1997 r., II UKN 89/96, OSNAPiUS 1997 nr 21, poz. 426). W aktualnym stanie
prawnym, stosownie do art. 398 3
§ 3 k.p.c., podstawą skargi kasacyjnej nie mogą
być zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów, stąd też zarzuty skargi
w tej części uchylają się spod kontroli przez Sąd Najwyższy. Dla porządku należy
jedynie wskazać, że Sąd Apelacyjny, podzielając ustalenia dokonane przez Sąd
pierwszej instancji, nie naruszył przepisów postępowania, a tym bardziej nie można
mówić o takim naruszeniu tych przepisów, które mogło mieć istotny wpływ na wynik
sprawy.
Skarga kasacyjna zawiera także zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. stano-
wiącego, że uzasadnienie wyroku powinno zawierać wskazanie podstawy faktycznej
rozstrzygnięcia, a mianowicie ustalenie faktów, które sąd uznał za udowodnione, do-
wodów, na których się oparł i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiary-
godności i mocy dowodowej, oraz wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przyto-
czeniem przepisów prawa. W ocenianej sprawie zarzuty skargi kasacyjnej, w tej czę-
ści, dotyczyły nie tyle „wskazania podstawy faktycznej rozstrzygnięcia”, ale właściwie
zakwestionowania ustalenia, że wnioskodawca „wykorzystał zwolnienie od pracy w
sposób niezgodny z jego przeznaczeniem”. Zarzuty te w istocie odnoszą się nie do
samego uzasadnienia wyroku, ale do przedstawionych w nim ustalonych faktów i
dokonanej oceny dowodów, te zaś - jak wyżej wskazano - nie mogą być podstawą
skargi kasacyjnej.
W świetle ustalonych i wiążących Sąd Najwyższy z mocy art. 398 13
§ 2 k.p.c.
faktów, wnioskodawca w okresie orzeczonej niezdolności do pracy nie powstrzymy-
wał się od aktywności pracowniczej, a zakres jego czynności właściwie nie uległ
zmianie z wyjątkiem zaniechania comiesięcznych spotkań w T. Nadal sprawował on
kontrolę nad finansami spółki, podpisując potrzebne dokumenty, a także udzielał te-
lefonicznych porad pracownikom, tak więc jego obowiązki w czasie choroby w zasa-
dzie nie były ograniczone. Do tak ustalonego stanu faktycznego Sąd zastosował
prawidłowo prawo materialne, dokonując wykładni art. 17 ustawy z dnia 17 czerwca
1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i
macierzyństwa. Zasiłek chorobowy jest świadczeniem z ubezpieczenia społecznego
rekompensującym utratę zarobków na skutek choroby. Ryzyko ubezpieczeniowe
objęte ubezpieczeniem z tytułu choroby odnosi się do niemożliwości uzyskiwania
dochodów w razie jego spełnienia. Zasiłek chorobowy przysługuje zatem tylko wów-
czas, gdy choroba uniemożliwia uzyskiwanie dochodu z pracy. Zasadą jest, że wy-
5
nagrodzenie przysługuje z pracę wykonaną (art. 80 k. p.). Stąd też zasiłek nie przy-
sługuje - najogólniej mówiąc - za okresy wykonywania pracy, za nie bowiem przysłu-
guje nie zasiłek lecz wynagrodzenie. Taka reguła wynika z art. 17 ustawy o świad-
czeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyń-
stwa, stanowiącego, że ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności
do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób nie-
zgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres
tego zwolnienia. Nie budzi wątpliwości, że prawo do tego świadczenia podlega utra-
cie w przypadku wystąpienia jednej z dwóch niezależnych przesłanek określonych w
cytowanym przepisie, a więc wykonywania pracy zarobkowej w okresie orzeczonej
niezdolności do pracy lub wykorzystywania zwolnienia od pracy w sposób niezgodny
z celem tego zwolnienia. Taka wykładnia jest wskazana między innymi w przywoła-
nych w skardze kasacyjnej wyrokach Sądu Najwyższego z dnia 5 kwietnia 2005 r., I
UK 370/04 (OSNP 2005 nr 21, poz. 342) i 20 stycznia 2005 r., I UK 154/04 (OSNP
2005 nr 19, poz. 307). W tezie wyroku z dnia 5 kwietnia 2005 r. wskazano, iż „pracą
zarobkową, której wykonywanie w okresie orzeczonej niezdolności do pracy powo-
duje utratę prawa do zasiłku chorobowego lub świadczenia rehabilitacyjnego na
podstawie art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pienięż-
nych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa jest każda ak-
tywność ludzka zmierzająca do osiągnięcia zarobku, w tym pozarolnicza działalność
gospodarcza, choćby nawet polegająca na czynnościach nieobciążających w istotny
sposób organizmu przedsiębiorcy i zarazem pracownika pozostającego na zwolnie-
niu lekarskim”. W drugim z przywołanych orzeczeń Sąd Najwyższy uznał iż „ubezpie-
czony traci prawo do zasiłku chorobowego (świadczenia rehabilitacyjnego) w przy-
padku wystąpienia jednej z dwóch niezależnych przesłanek określonych w art. 17
ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpiecze-
nia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, a więc wykonywania pracy zarob-
kowej w okresie orzeczonej niezdolności do pracy lub wykorzystywania zwolnienia
od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia”. Taka interpretacja omawia-
nej regulacji wypływa z konieczności ścisłego stosowania przepisów prawa ubezpie-
czeń społecznych, w którym przeważa - z uwagi na bezwzględnie obowiązujący cha-
rakter norm prawnych - formalistyczne ujęcie uprawnień ubezpieczonych.
Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę podziela pogląd,
że przesłanki powodujące utratę prawa do świadczenia mają charakter niezależny,
6
odrębny. Wystarczy więc, że w czasie orzeczonej niezdolności do pracy ubezpie-
czony wykonuje pracę zarobkową i nie jest niezbędne, aby była ona niezgodna z
celem zwolnienia lekarskiego. Wynika to z jednoznacznej treści przepisu, który wy-
raźnie wskazuje na te dwie przesłanki i nie łączy ich w żaden sposób. O zakwalifiko-
waniu wykonywania określonych czynności jako „pracy”, nie decyduje charakter sto-
sunku prawnego, na podstawie którego są one wykonywane, ale rodzaj tych czynno-
ści. Chodzi bowiem nie tylko o wykonywanie pracy na podstawie stosunku pracy lub
innego stosunku zatrudnienia, ale wykonywanie różnych czynności na podstawie
różnych stosunków prawnych o charakterze cywilnoprawnym, a także prowadzenie
własnej działalności gospodarczej, samozatrudnienie (por. wyroki Sądu Najwyższego
z dnia 14 kwietnia 2000 r., II UKN 513/99, OSNAPiUS 2001 nr 20, poz. 627; z dnia
19 lipca 2001 r., II UKN 494/00, OSNP 2003 nr 9, poz. 234, wyrok S.A. w Warszawie
z dnia 16 maja 1996 r., III AUr 388/96, Prawo Pracy 1997 nr 2, s. 43; wyrok S.A. w
Katowicach z dnia 20 stycznia 1999 r., III AUa 945/98, OSA 1999 nr 11-12, poz. 58).
W orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazuje się także, że w pewnych przypadkach
wykonywanie niektórych ubocznych czynności związanych z prowadzoną działalno-
ścią może nie być kwalifikowane jako wykonywanie pracy. Na przykład wykonywanie
„formalnoprawnych czynności do jakich jest zobowiązany ubezpieczony jako praco-
dawca” (wyrok z dnia 7 października 2003 r., II UK 76/03, OSNP 2004 nr 14, poz.
247), czy „podpisanie w trakcie zwolnienia lekarskiego dokumentów finansowych”
(wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 stycznia 2002 r., II UKN 710/00, OSNP 2003 nr
20, poz. 498). Jednakże należy zaznaczyć, że chodzi tu o zachowania o charakterze
incydentalnym. Tylko sporadyczna, wymuszona okolicznościami aktywność może
usprawiedliwiać zachowanie prawa do zasiłku. W innych przypadkach za sporny
okres nie należy się zasiłek lecz wynagrodzenie za pracę. W ustalonych okoliczno-
ściach sprawy należało w związku z tym uznać, że wnioskodawca wypełnił przesłanki
z art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z
ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, powodujące utratę
prawa do zasiłku chorobowego.
Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
§ 1 k.p.c.
orzekł jak w sentencji.
========================================