Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 3 lipca 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku – III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 3 lipca 2018 r. w Gdańsku

sprawy J. Ś.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku VII Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 10 października 2017 r., sygn. akt VII U 2762/17

I.  zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie;

II.  zasądza od J. Ś. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. kwotę 240,00 (dwieście czterdzieści 00/100) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

SSA Lucyna Ramlo SSA Alicja Podlewska SSO del. Beata Golba – Kilian

Sygn. akt III AUa 1916/17

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 15 lutego 2017 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. odmówił ubezpieczonemu J. Ś. prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnym warunkach z uwagi na niespełnienie warunków nabycia tego prawa, przewidzianych przepisami ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2016 r. poz. 887 ze zm.), dalej: ustawa, w postaci braku 15 lat pracy w warunkach szczególnych. Pozwany organ rentowy wskazał, iż do stażu pracy w warunkach szczególnych nie zaliczył ubezpieczonemu okresu zatrudnienia od dnia 31 maja 1997 r. w Zakładach (...) sp. z o.o. w M., wskazując, iż ze świadectwa wykonywania pracy w warunkach szczególnych z dnia 1 października 1997 r. nie wynika data końcowa, do której wykonywał pracę w warunkach szczególnych.

Odwołanie od powyższej decyzji pozwanego organu rentowego wniósł ubezpieczony J. Ś., wnosząc o jej zmianę oraz przyznanie wnioskowanego świadczenia, jak również dopuszczenie dowodu z zeznań świadków na okoliczność charakteru i rodzaju wykonywanej pracy.

W odpowiedzi na odwołanie pozwany organ rentowy wniósł o jego oddalenie, podtrzymując argumentację zaprezentowaną w uzasadnieniu spornej decyzji.

Wyrokiem z dnia 10 października 2017 r. Sąd Okręgowy w Gdańsku VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał wnioskodawcy J. Ś. prawo do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach z dniem ukończenia 60 roku życia i nie stwierdził odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy oparł na następujących ustaleniach i rozważaniach:

Ubezpieczony J. Ś., urodzony dnia (...), w dniu 27 stycznia 2017 r. złożył w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. wniosek o emeryturę w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnym warunkach. Ubezpieczony jest członkiem Otwartego Funduszu Emerytalnego i złożył wniosek o przekazanie zgromadzonych tam środków na dochody budżetu państwa. Wymagany wiek 60 lat ubezpieczony ukończył w dniu (...) r.

W toku postępowania przed organem rentowym ubezpieczony udowodnił według stanu na dzień 1 stycznia 1999 r. staż sumaryczny 25 lat – w tym 26 lat i 14 dni okresów składkowych oraz 3 miesiące i 11 dni okresów nieskładkowych – jednakże nie udowodnił wymaganych 15 lat pracy w warunkach szczególnych, a jedynie 12 lat, 6 miesięcy i 20 dni.

Na skutek przeprowadzonego przez Sąd postępowania dowodowego uznać należało jednak, iż ubezpieczony łącznie udowodnił przeszło 15 lat pracy w warunkach szczególnych.

Zaskarżoną w sprawie decyzją z dnia 15 lutego 2017 r. pozwany organ rentowy odmówił ubezpieczonemu J. Ś. prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnym warunkach z uwagi na niespełnienie warunków nabycia tego prawa, tj. wobec nie udowodnienia 15–letniego okresu pracy w szczególnych warunkach.

W spornym okresie od dnia 9 lipca 1979 r. do dnia 30 września 1997 r. ubezpieczony J. Ś. był zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy w Zakładach (...) sp. z o.o. w M. na stanowiskach tokarza i ślusarza.

W powyższym okresie ubezpieczony stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał w warunkach szczególnych prace przy bieżącej konserwacji agregatów i urządzeń oraz prace budowlano-montażowe i budowlano-remontowe na oddziałach będących w ruchu, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie w zakładzie przemysłu lniarskiego.

W ramach pracy w powyższym zakładzie w okresie od dnia 9 lipca 1979 r. do dnia 15 października 1984 r. wnioskodawca był zatrudniony w warsztacie mechanicznym jako ślusarz tokarz. Następnie w okresie od dnia 16 października 1984 r. do dnia 30 września 1997 r. był zatrudniony na tożsamym stanowisku tokarza ślusarza w przędzalni czesankowej.

W obydwu przypadkach wnioskodawca zajmował się pracami tokarskimi, naprawami i bieżącą konserwacją urządzeń w ruchu ciągłym – w pierwszym okresie na hali warsztatowej na tokarce, w drugim okresie na przędzalni.

W zakładzie pracy znajdował się (niewielki) warsztat mechaniczny, jak również hale produkcyjne: zgrzewna, czesankowa oraz roszarnia.

Do obowiązków ubezpieczonego w początkowym okresie pracy w warsztacie należało przygotowywanie materiałów i części do maszyn produkcyjnych – były to wszelkiego rodzaju kompleksowe prace tokarskie, wykonując elementy potrzebne do zamontowania w maszynach. W warsztacie pracowali także inni tokarze, ślusarze i spawacze – łącznie ok. 40 pracowników, podzielonych na 4-6-osobowe brygady, które wykonywały remonty poszczególnych maszyn zakładu pracy. Pracownicy warsztatu otrzymywali dodatek za pracę w warunkach szczególnych. W warsztacie panował hałas w związku z pracami spawaczy oraz duże zapylenie i kurz, wynikające toczeniem przez tokarzy żeliwa.

W 1984 r., w związku ze śmiertelnym wypadkiem przy pracy innego tokarza, ubezpieczony przeszedł do pracy w przędzalni czesankowej. Również wówczas zajmował się toczeniem różnego rodzaju bębnów, wałów, wałków i innych części potrzebnych przy naprawie i konserwacji maszyn przedsiębiorstwa.

Równolegle z ubezpieczonym we wspomnianym zakładzie pracy pracowali ślusarze Z. H. (1) (zatrudniony w latach 1972-1998) oraz C. M. (zatrudniony w latach 1973-1999).

W ramach całego okresu zatrudnienia w w/w przedsiębiorstwie pozwany organ nie kwestionował wykonywania przez ubezpieczonego pracy w warunkach szczególnych w okresach od dnia 16 października 1984 r. do dnia 16 listopada 1994 r., od dnia 19 listopada 1994 r. do dnia 26 stycznia 1995 r., od dnia 12 lutego 1995 r. do dnia 29 września 1996 r., od dnia 03 października 1996 r. do dnia 25 maja 1997 r. – zaliczając je do stażu pracy w warunkach szczególnych sporną decyzją z dnia 15 lutego 2017 r. w wymiarze 12 lat, 6 miesięcy i 20 dni.

Powyższy stan faktyczny Sąd I instancji ustalił na podstawie dokumentacji zgromadzonej w aktach niniejszej sprawy, jak również w aktach rentowych pozwanego organu, których prawdziwość i rzetelność nie była przez żadną ze stron kwestionowana. Sąd również nie znalazł podstaw do podważenia jej wiarygodności z urzędu.

Podstawę ustaleń stanu faktycznego stanowiły także zeznania świadków Z. H. (1) i C. M., bowiem jako osoby obce, nie zainteresowane wynikiem postępowania, a jednocześnie zatrudnione w spornych okresach w tym samym zakładzie pracy, w ocenie Sądu zasługują na walor wiarygodności, tym bardziej, że ich zeznania, złożone niewątpliwie spontanicznie i w sposób niczym nieskrępowany, razem z pozostałym zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowym – w tym zeznaniami wnioskodawcy – tworzą zwartą i logiczną całość.

Sąd Okręgowy wskazał, iż przedmiotem niniejszego postępowania była kwestia ustalenia prawa ubezpieczonego do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnych warunkach. Wyniki przeprowadzonego przez Sąd postępowania dowodowego wykazały, że wnioskodawca legitymuje się wymaganym 15–letnim stażem pracy w szczególnych warunkach, co sprawia, iż stanowisko organu emerytalnego odmawiające wnioskodawcy prawa do wcześniejszej emerytury, nie jest słuszne.

Ogólne zasady nabywania prawa do emerytury dla ubezpieczonych urodzonych po 1948 r. zostały uregulowane w treści art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2017 r. poz. 1383 j.t. ze zm.), dalej: ustawa, zgodnie z którym ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, tj. spełniają łącznie następujące warunki:

1. legitymują się okresem zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż: 65 lat dla mężczyzn, 60 lat dla kobiet,

2. mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej: 25 lat dla mężczyzn, 20 dla kobiet,

3. nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyli wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa.

Aktem wykonawczym, do którego odsyła ustawa, jest rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r. nr 8 poz. 43), dalej: rozporządzenie. Stosownie do treści § 4 tego rozporządzenia pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:

1. osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn,

2. ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

W wykazie A – prac w szczególnych warunkach, których wykonywanie uprawnia do niższego wieku emerytalnego – stanowiącym załącznik do rozporządzenia w dziale XIV (Prace różne) pod pozycją 25 wskazano bieżącą konserwację agregatów i urządzeń oraz prace budowlano-montażowe i budowlano-remontowe na oddziałach będących w ruchu, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie.

Sąd I instancji wyjaśnił, iż regulacja powyższa znajduje doprecyzowanie w ramach zarządzenia nr 7 Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego z dnia 7 lipca 1987 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu przemysłu chemicznego i lekkiego. (Dz. Urz. MG z 1987 r. nr 4 poz. 7), dalej: zarządzenie resortowe, w wykazie A dział XIV pozycja 25.

Zgodnie z przepisem § 2 ust. 1 i 2 powołanego wyżej rozporządzenia okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

Okresy pracy natomiast, o których mowa w ust. 1, stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia, lub w świadectwie pracy (§ 2 ust. 2).

Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że zgodnie z utartą praktyką i orzecznictwem w postępowaniu przed sądem okresy zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przewidziane rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze mogą być ustalane także innymi środkami dowodowymi niż dowód z zaświadczenia z zakładu pracy (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 10 marca 1984 r., III UZP 6/84 oraz uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 września 1984 r. III UZP 48/84), a więc wszelkimi dopuszczalnymi przez prawo środkami dowodowymi.

Obniżenie wieku emerytalnego niektórym grupom zawodowym uzasadnia się narażeniem tych osób na szybsze niż przeciętne zrealizowanie się emerytalnego ryzyka z powodu wystąpienia w ich zawodach czynników negatywnych (najczęściej szkodliwych dla zdrowia lub obniżających sprawności psychofizyczne), które doprowadzają do wcześniejszej niż powszechnie utraty sił do wykonywania dotychczasowej pracy. Stąd też prawo do emerytury w wieku niższym nie jest tu przywilejem, lecz co do zasady wynika ze szczególnych właściwości wykonywanej pracy (wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 22 marca 2016 r., III AUa 1877/15).

Sąd I instancji podkreślił, iż w spornych przypadkach uwzględnienie okresów wykonywania pracy szkodliwej lub uciążliwej, wymaganej do przyznania emerytury w niższym wieku emerytalnym, następuje po ustaleniu rzeczywistego zakresu obowiązków ubezpieczonego oraz wykonywania przez niego szkodliwego zatrudnienia bezpośrednio, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Ocena wykonywania pracy szkodliwej "stale i w pełnym wymiarze czasu pracy" powinna być racjonalna i odnosić się do konkretnego rodzaju pracy i cech charakteryzujących sposób jej faktycznego świadczenia u danego pracodawcy. Ustalenia, które stanowią podstawę do oceny spełnienia wymagania stałości wykonywania pracy w szczególnych warunkach, muszą uwzględniać specyfikę zatrudnienia. Powinny być konkretne co do rzeczywistego zakresu obowiązków pracownika (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 listopada 2015 r., I UK 509/14).

Sąd Okręgowy wskazał, iż bezspornym jest, iż ubezpieczony w dniu (...). osiągnął 60 rok życia. Wnioskodawca na dzień złożenia wniosku udokumentował okres składkowy i nieskładkowy w wymiarze 25 lat, jest także członkiem otwartego funduszu emerytalnego i złożył wniosek o przekazanie zgromadzonych tam środków na dochody budżetu państwa. Przedmiotem sporu pozostawało ustalenie, czy za prace w warunkach szczególnych (prace przy bieżącej konserwacji agregatów i urządzeń oraz prace budowlano-montażowe i budowlano-remontowe na oddziałach będących w ruchu, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie w zakładzie przemysłu lniarskiego) uznać można było opisany powyżej sporny okres zatrudnienia ubezpieczonego od dnia 9 lipca 1979 r. do dnia 30 września 1997 r. J. Ś. w (...) S.A. w G. w Zakładach (...) sp. z o.o. w M. na stanowiskach tokarza i ślusarza.

W ocenie Sądu Okręgowego, fakt wykonywania przez ubezpieczonego pracy w szczególnych warunkach w tymże okresie znajduje potwierdzenie w zebranym w sprawie materiale dowodowym (świadectwo pracy, świadectwo wykonywania pracy w warunkach szczególnych). Niewątpliwie faktyczny rodzaj pracy ubezpieczonego został potwierdzony zeznaniami świadków Z. H. (1) i C. M. – którzy zgodnie wskazali, iż wnioskodawca stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w spornym okresie wykonywał w warunkach szczególnych właśnie oraz tylko i wyłącznie w/w prace. Świadkowie ci stanowili wiarygodne osobowe źródło dowodowe dla Sądu, ponieważ pracowali w w/w zakładzie pracy w okresach pokrywających się z zatrudnieniem tam ubezpieczonego: Z. H. (1) (zatrudniony w latach 1972-1998) oraz C. M. (zatrudniony w latach 1973-1999), nadto pracowali jako ślusarze w badanym okresie bezpośredniej styczności z ubezpieczonym.

Zdaniem Sądu I instancji, świadkowie ci w sposób zbieżny i dla Sądu wiarygodny opisywali rodzaj i dokładne zadania, jakie wnioskodawca wykonywał w spornym okresie – nadto w ocenie Sądu mieli oni obiektywną możliwość posiadania wiedzy na temat rodzaju i charakteru pracy ubezpieczonego, mając z nim częstą styczność. W sposób całkowicie analogiczny świadkowie opisywali stanowiska pracy ubezpieczonego oraz wykonywane przez niego prace – której to pracy znali specyfikę, zakresy obowiązków i charakter wykonywanego zatrudnienia.

Jak zatem ustalił Sąd Okręgowy, w ramach pracy w powyższym zakładzie w okresie od dnia 9 lipca 1979 r. do dnia 15 października 1984 r. wnioskodawca był zatrudniony w warsztacie mechanicznym jako ślusarz tokarz. Następnie w okresie od dnia 16 października 1984 r. do dnia 30 września 1997 r. był zatrudniony na tożsamym stanowisku tokarza ślusarza w przędzalni czesankowej. W zakładzie pracy znajdował się (niewielki) warsztat mechaniczny, jak również hale produkcyjne: zgrzewna, czesankowa oraz roszarnia.

Na podstawie zeznań wnioskodawcy, świadków oraz zgromadzonej dokumentacji ustalono, iż w obydwu przypadkach (lata 1979-1984 oraz 1984-1997) wnioskodawca zajmował się pracami tokarskimi, naprawami i bieżącą konserwacją urządzeń w ruchu ciągłym – w pierwszym okresie na hali warsztatowej na tokarce, w drugim okresie na przędzalni.

W ocenie Sądu I instancji, z przeprowadzonego postępowania dowodowego wynika, że do obowiązków ubezpieczonego w początkowym okresie pracy w warsztacie należało przygotowywanie materiałów i części do maszyn produkcyjnych – były to wszelkiego rodzaju kompleksowe prace tokarskie, wykonując elementy potrzebne do zamontowania w maszynach. W warsztacie pracowali także inni tokarze, ślusarze i spawacze – łącznie ok. 40 pracowników, podzielonych na 4-6-osobowe brygady, które wykonywały remonty poszczególnych maszyn zakładu pracy. W 1984 r., w związku ze śmiertelnym wypadkiem przy pracy innego tokarza, ubezpieczony przeszedł do pracy w przędzalni czesankowej. Również wówczas zajmował się toczeniem różnego rodzaju bębnów, wałów, wałków i innych części potrzebnych przy naprawie i konserwacji maszyn przedsiębiorstwa.

Co jest niewątpliwie istotne, pracownicy warsztatu otrzymywali dodatek za pracę w warunkach szczególnych. W warsztacie panował hałas w związku z pracami spawaczy oraz duże zapylenie i kurz, wynikające toczeniem przez tokarzy żeliwa.

Ponadto Sąd Okręgowy miał także na uwadze, iż na fakt wykonywania przez wnioskodawcę pracy w warunkach szczególnych wskazuje treść świadectwa wykonywania pracy w warunkach szczególnych z dnia 1 października 1997 r., wskazującego na wykaz A dział XIV pozycję 25 zarządzenia resortowego, a więc na bieżącą konserwację agregatów i urządzeń oraz prace budowlano-montażowe i budowlano-remontowe na oddziałach będących w ruchu, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie – i co odpowiada rodzajowi pracy faktycznie wykonywanej przez ubezpieczonego w spornym okresie.

Sąd Okręgowy miał na uwadze, iż de facto jedyny zarzut pozwanego w ramach uzasadnienia spornej decyzji dotyczył tego, iż ze wspomnianego świadectwa wykonywania pracy w warunkach szczególnych z dnia 1 października 1997 r. nie wynika data końcowa, do której wykonywał pracę w warunkach szczególnych – tj. zapis brzmi „od 31.05.1997 r.”. W ocenie Sądu Okręgowego należy stwierdzić, iż w świetle poczynionych w oparciu o zeznania świadków oraz ubezpieczonego wiążące i pewne ustalenia niewątpliwie prace tokarskie przy bieżącej konserwacji agregatów i urządzeń oraz prace budowlano-montażowe i budowlano-remontowe na oddziałach będących w ruchu wnioskodawca wykonywał do końca zatrudnienia, zatem do dnia 30 września 1997 r.

Ponadto Sąd I instancji podkreślił, że w ramach całego okresu zatrudnienia w w/w przedsiębiorstwie (1979-1997) pozwany organ nie kwestionował wykonywania przez ubezpieczonego pracy w warunkach szczególnych w okresach od dnia 16 października 1984 r. do dnia 16 listopada 1994 r., od dnia 19 listopada 1994 r. do dnia 26 stycznia 1995 r., od dnia 12 lutego 1995 r. do dnia 29 września 1996 r., od dnia 03 października 1996 r. do dnia 25 maja 1997 r. – zaliczając je do stażu pracy w warunkach szczególnych sporną decyzją z dnia 15 lutego 2017 r. w wymiarze 12 lat, 6 miesięcy i 20 dni, co wynika wprost z uzasadnienia spornej decyzji. Niezasadne zatem w ocenie Sądu było różnicowanie sytuacji prawnej ubezpieczonego, który – jak ustalono – wykonywał dokładnie te same czynności pracownicze w dwóch różnych działach zakładu pracy przez cały okres zatrudnienie, które w przypadku części okresów (wskazanych w treści świadectwa wykonywania pracy w warunkach szczególnych) nie były kwestionowane przez pozwanego, w pozostałym zakresie zostały zaś uwzględnione do stażu pracy w warunkach szczególnych.

W ocenie Sądu Okręgowego, wobec udowodnienia wykonywania stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w warunkach szczególnych ubezpieczony J. Ś. spełnił wszystkie przesłanki dla nabycia emerytury w obniżonym wieku, ponieważ osiągnął 60 rok życia, na dzień złożenia wniosku udokumentował okres składkowy i nieskładkowy w wymiarze 25 lat, przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego i złożył wniosek o przekazanie zgromadzonych tam środków na dochody budżetu państwa, a także spełnił przesłankę udokumentowania stażu co najmniej 15 lat pracy wykonywanej w szczególnych warunkach.

Sąd I instancji zwrócił także uwagę na to, iż zgodnie z brzmieniem art. 118 ust. 1a ustawy, w razie ustalenia prawa do świadczenia lub jego wysokości orzeczeniem organu odwoławczego za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji uważa się również dzień wpływu prawomocnego orzeczenia organu odwoławczego, jeżeli organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nie ustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Organ odwoławczy, wydając orzeczenie, stwierdza odpowiedzialność organu rentowego.

Zdaniem Sądu Okręgowego, w niniejszej sprawie okoliczności, na podstawie których Sąd uznał odwołanie ubezpieczonego za zasadne zostały ostatecznie wyjaśnione w drodze uzupełnienia materiału dowodowego o przede wszystkim zeznania świadka i ubezpieczonego, wyjaśniające zakres obowiązków i charakter pracy ubezpieczonego, co uzasadnia zastosowanie dyspozycji art. 118 ust. 1a ustawy poprzez wnioskowanie a contrario.

W konkluzji Sąd Okręgowy na mocy art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. w związku z cytowanymi wyżej przepisami, zmienił zaskarżoną decyzję organu rentowego z dnia 15 lutego 2017 r. i przyznał ubezpieczonemu J. Ś. prawo do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach od dnia (...) r. (tj. od daty ukończenia wieku 60 lat jako daty spełnienia ostatniej przesłanki). Sąd Okręgowy wziął pod uwagę fakt, iż wniosek o emeryturę ubezpieczony złożył w dniu 27 stycznia 2017 r., oraz dyspozycję art. 129 ust. 1 cyt. ustawy, zgodnie z którym świadczenia wypłaca się poczynając od dnia powstawania prawa do tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca w którym zgłoszono wniosek.

Działając zaś na podstawie art. 118 ust. 1a ustawy, Sąd wnioskując a contrario, równocześnie stwierdził brak odpowiedzialności pozwanego organu rentowego za nie ustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji, mając na uwadze fakt, iż dopiero wyniki niniejszego postępowania dowodowego – a więc przede wszystkim treść zeznań przesłuchanych osób – pozwoliły na poczynienie wiążących ustaleń co do charakteru zatrudnienia ubezpieczonego, mającego wpływ na jego prawo do wnioskowanego świadczenia.

Apelację od wyroku wywiódł pozwany organ rentowy, zaskarżając go w części: w zakresie przyznania prawa do emerytury i zarzucając mu naruszenie:

- art.184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z art.32 ustawy emerytalnej oraz przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, które wymieniają w wykazie A dział XIV pod póz. 25 bieżącą konserwację agregatów i urządzeń oraz prace budowlano -montażowe i budowlano remontowe na oddziałach będących w ruchu, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie (oraz pomocniczo przepisy resortu chemicznego i lekkiego) poprzez zaliczenie do okresów pracy w warunkach szczególnych okresu pracy od 9 lipca 1979 r. do 15 października 1984 r. z tytułu zatrudnienia w Zakładach (...) sp. z o. o w M., pomimo iż w w/w okresie wnioskodawca wykonywał prace w warsztacie mechanicznym (a nie na oddziałach będących w ruchu) i pomimo tego iż pracodawca nie wymienił w/w okresu pracy w wystawionym świadectwie pracy w warunkach szczególnych - co doprowadziło do mylnego przyjęcia, iż wnioskodawca spełnia wymóg posiadania 15 lat pracy w warunkach szczególnych i spełnia warunki do przyznania prawa do emerytury.

- naruszenie prawa procesowego tj. art. 233 k.p.c. polegającego na braku wszechstronnego wyjaśnienia okoliczności sprawy .

Wskazując na powyższe pozwany wniósł o uwzględnienie apelacji i zmianę zaskarżonego wyroku w części dotyczącej przyznania wnioskodawcy prawa do emerytury i oddalenie odwołania wnioskodawcy w tym zakresie, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd l instancji.

W uzasadnieniu skarżący podniósł, że zeznania świadków w zakresie charakteru wykonywanej pracy w warunkach szczególnych (przez cały okres pracy w (...)) wnioskodawcy nie pokrywają się z dokumentami tj. świadectwem wykonywania pracy w warunkach szczególnych z dnia 1 października 1997r. oraz zwykłym świadectwem pracy z dnia 1 października 1997r. Zakład pracy wystawiając świadectwo wykonywania pracy w warunkach szczególnych wystawił je na podstawie akt osobowych, bezpośrednio po zakończeniu pracy przez ubezpieczonego, zatem posiadał wiedzę na temat charakteru pracy wykonywanej przez wnioskodawcę w (...) i wymienił jako okres pracy w warunkach szczególnych tylko okres pracy wnioskodawcy od 16 października 1984 r. a nie jak to uczynił Sąd l instancji od 9 lipca 1979 r. Z wyżej wymienionego świadectwa pracy w warunkach szczególnych wynika, iż wnioskodawca wykonywał prace w warunkach szczególnych wymienione w Wykazie A dział XIV poz. 25 przepisów resortowych tj. Zarządzenia Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego nr 7 – na stanowisku ślusarza w produkcji od 16 października 1984r.

Zdaniem pozwanego, także zwykłe świadectwo wykonywania pracy przez ubezpieczonego wystawione przez (...) sp. z o.o. w M. jako okres pracy w warunkach szczególnych potwierdza jedynie okres pracy ubezpieczonego od 16 października 1984r (zgodnie ze świadectwem pracy w warunkach szczególnych).

Apelujący podkreślił, iż w przedmiotowej sprawie istotne jest to, gdzie wnioskodawca wykonywał prace w okresie uznanym przez sąd (warsztat mechaniczny) i że jest to inne miejsce niż to, które zostało wymienione w świadectwie wykonywania pracy w warunkach szczególnych. To właśnie miejsce wykonywania pracy - przy produkcji przesądziło o uznaniu prac ubezpieczonego za prace wykonywane w warunkach szczególnych przez pracodawcę dopiero od 16 października 1984r. Pozwany kwestionuje, aby prace wykonywane przez ubezpieczonego w charakterze ślusarza tokarza w warsztacie mechanicznym były okresem pracy wykonywanej w warunkach szczególnych (chodzi o okres od 9 lipca 1979 r. do 15 października 1984 r.) na oddziałach będących w ruchu, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie A dział XIV poz. 25 przepisów Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 w sprawie wieku emerytalnego pracowników (...) tj. były one pracami wykonywanymi przy bieżącej konserwacji agregatów i urządzeń oraz pracami budowlano - remontowymi (na oddziałach będących w ruchu, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie). Jak sąd ustalił w tym pierwszym okresie pracy w warsztacie wnioskodawca przygotowywał materiał i części do maszyn wykonując elementy potrzebne do zamontowania w maszynach. Nie były to więc prace wykonywane przy bieżącej konserwacji agregatów i urządzeń oraz prace budowlano -remontowe na oddziałach będących w ruchu.

W ocenie pozwanego pracodawca właściwie wskazał okres pracy w warunkach szczególnych ubezpieczonego w świadectwie - wykonywania prac w szczególnych warunkach z dnia 1 października 1997 r., gdyż tylko w tym okresie ubezpieczony wykonywał prace przy produkcji, na oddziałach będących w ruchu (a jak ustalił Sąd I instancji w przędzalni czesankowej, która była halą produkcyjną), a czym nie był warsztat, (w którym wnioskodawca pracował od 9 lipca 1979 r. do 15 października 1984 r.).

W odpowiedzi na apelację ubezpieczony wniósł o jej oddalenie, podnosząc, że na halach produkcyjnych było duże zapylenie, powodujące zagrożenie pożarowe. Wszelkie prace remontowe związane ze spawaniem czy toczeniem musiały być więc wykonywane na terenie warsztatu.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego okazała się zasadna, skutkując zmianą zaskarżonego wyroku i oddaleniem odwołania.

Ubezpieczony J. Ś. wniósł odwołanie od decyzji odmawiającej przyznania prawa do emerytury na podstawie art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2018, poz. 1270, j.t.; dalej: „ustawa emerytalna”). Wskazany przepis wraz z art. 32 ustawy emerytalnej oraz z przepisami rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (dalej: „rozporządzenia”), określają dla mężczyzn następujące przesłanki prawa do wcześniejszej emerytury: ukończony 60 rok życia, 25-letni ogólny staż ubezpieczeniowy, 15-letni okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze przed 1 stycznia 1999 r. oraz nieprzystąpienie do OFE albo złożenie wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym na dochody budżetu państwa - w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem.

Rodzaje prac w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze wymienione zostały w wykazie „A" stanowiącym załącznik do cytowanego wyżej rozporządzenia,
zaś poszczególne stanowiska pracy w warunkach szczególnych - w zarządzeniach „resortowych" poszczególnych ministrów, wydanych na podstawie delegacji zawartej
w przepisie § 1 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. Sąd Apelacyjny podkreśla, że za pracę w warunkach szczególnych może zostać uznane wyłącznie zatrudnienie wymienione w ww. przepisach, choćby inny rodzaj zatrudnienia, nie mieszczący się w tym katalogu, wiązał się - zwłaszcza w subiektywnym przekonaniu pracownika -
ze szkodliwym oddziaływaniem na jego stan zdrowia. Decydującą rolę w analizie charakteru pracy ubezpieczonego z punktu widzenia uprawnień emerytalnych ma zatem możliwość jej zakwalifikowania pod którąś z pozycji wspomnianego załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów.

W przedmiotowej sprawie spór stron sprowadzał się wyłącznie do oceny, czy ubezpieczony legitymuje się 15-letnim stażem pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, bowiem organ rentowy nie kwestionował spełnienia przez wnioskodawcę pozostałych wymienionych wyżej przesłanek.

Sąd Okręgowy po przeprowadzeniu postępowania dowodowego z dokumentów oraz z zeznań świadków Z. H. (2) i C. M. do zaliczonego przez organ rentowy stażu pracy w warunkach szczególnych w wymiarze 12 lat 6 miesięcy i 20 dni (wskazane w świadectwie pracy w warunkach szczególnych okresy zatrudnienia w Zakładach (...) sp. z o.o. w M. od 16 października 1984 r. do 25 maja 1997 r.) doliczył wnioskodawcy okres zatrudnienia w Zakładach (...) sp. z o.o. w M. od 9 lipca 1979 r. do 15 października 1984 r. kiedy to ubezpieczony zatrudniony był na stanowisku tokarza. Sąd I instancji uznał, iż w całym okresie zatrudnienia w Zakładach (...) wnioskodawca stale i w pełnym wymiarze wykonywał prace w warunkach szczególnych wskazane w rozporządzeniu w wykazie A w dziale XIV pod poz. 25 (Bieżąca konserwacja agregatów i urządzeń oraz prace budowlano-montażowe i budowlano-remontowe na oddziałach będących w ruchu, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie) oraz w zarządzeniu nr 7 Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego z dnia 7 lipca 1987 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu przemysłu chemicznego i lekkiego w wykazie A dział XIV pozycja 25. W rezultacie Sąd Okręgowy uznał, iż ubezpieczony ma ponad 15 lat stażu pracy w warunkach szczególnych i przyznał mu prawo do wcześniejszej emerytury od ukończenia 60 roku życia.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, Sąd I instancji w niniejszej sprawie prawidłowo ustalił stan faktyczny sprawy oraz przywołał właściwe przepisy prawa. Niemniej jednak na skutek częściowo błędnej interpretacji tych przepisów Sąd Okręgowy naruszył przepisy prawa materialnego, dokonując niewłaściwej subsumcji ustaleń faktycznych pod odpowiednie dyspozycje przepisów prawa materialnego.

Wyjaśnienia na wstępie wymaga, iż okres zatrudnienia w Zakładach (...) od 16 października 1984 r. 30 września 1997r. trafnie zaliczony został ubezpieczonemu do stażu pracy w warunkach szczególnych. W okresie tym wnioskodawca bowiem pracował jako ślusarz – tokarz w przędzalni czesankowej. Zajmował się zatem pracami tokarskimi i bieżącą konserwacją urządzeń w ruchu ciągłym na oddziale będącym w ruchu, w którym jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie. Charakter wykonywanej przez niego pracy odpowiadał zatem przesłankom pracy wskazanej w wykazie A rozporządzenia w dziale XIV pod pozycją 25.

Apelujący trafnie jednak podnosił, iż do stażu pracy w warunkach szczególnych nie powinien zostać wnioskodawcy zaliczony okres zatrudnienia w Zakładach (...) od 9 lipca 1979 r. do 15 października 1984 r. Jak prawidłowo ustalił Sąd I instancji, w okresie tym ubezpieczony zajmował się pracami tokarskimi, naprawami i bieżącą konserwacją urządzeń w ruchu ciągłym na hali warsztatowej na tokarce. Okoliczność ta wynikała jednoznacznie zarówno z zeznań świadków jak i ubezpieczonego i nie była kwestionowana przez żadną ze stron. Z powyższego wynika więc, iż ubezpieczony nie wykonywał w tym okresie napraw na oddziale będącym w ruchu, w którym jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie. Sama praca tokarza przy obróbce metali nie jest bowiem wymieniona w żadnym punkcie rozporządzenia ani też zarządzenia resortowego Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego. Zauważyć zaś należy, iż dla zaliczenia prac jako wymienionych w wykazie A w dziale XIV pod poz. 25 rozporządzenia istotne są nie tylko wykonywane przez ubezpieczonego czynności (czyli bieżąca konserwacja agregatów i urządzeń), ale przede wszystkim miejsce ich wykonywania, czyli oddział będący w ruchu, w którym jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie. O kwalifikacji ww. prac konserwacyjnych do prac warunkach szczególnych decyduje bowiem to, że wykonywane są w warunkach szkodliwych, na które narażeni są stale pracownicy zatrudnieni przy obróbce surowców włókienniczych i ich przędzenia – immanentnie związanych z tymi stanowiskami pracy (wykaz A dział VII poz. 1 rozporządzenia) takie jak wysokie zapylenie, narażenie na kontakt ze środkami chemicznymi stosowanymi we włókiennictwie, hałas i wibracje). Tej przesłanki nie spełniała zaś praca wykonywana przez wnioskodawcę w spornym okresie, skoro w latach 1979 – 1984 nie pracował na oddziałach w ruchu, na których wykonywana był obróbka surowców włókienniczych i ich przędzenie, a w warsztacie mechanicznym, w którym dokonywano wyłącznie napraw mechanicznych części maszyn. Nie ma zatem żadnych podstaw do stwierdzenia, iż ubezpieczony pracował wówczas w tożsamych warunkach pracy, jakie panowały na halach produkcyjnych, gdzie odbywały się obróbka surowców i przędzenie.

Zaznaczenia wymaga, iż nie jest skuteczny argument, iż koledzy wnioskodawcy, którzy pracowali z nim w Zakładach (...) otrzymali z tego tytułu wcześniejszą emeryturę. Decydujący w tej kwestii nie jest bowiem zakład pracy, ale rodzaj i miejsce pracy. Praca spawacza czy też obsługa awarii na oddziale produkcyjnym (czyli na oddziale będącym w ruchu) spełniają zaś wymogi pracy w warunkach szczególnych.

Dodać jeszcze należy, iż także pracodawca ubezpieczonego za pracę wykonywaną przez niego w warunkach szczególnych uznał tylko pracę w okresie od 16 października 1984 r. 30 września 1997r., co znalazło odzwierciedlenie w wystawionym świadectwie pracy w warunkach szczególnych. Co prawda świadectwo pracy w warunkach szczególnych nie jest decydujące zaliczenia danego okresu do stażu pracy w warunkach szczególnych i ubezpieczony w postępowaniu sądowym okoliczność tę może wykazywać także innymi środkami dowodowymi. Niemniej jednak okoliczność ta musi zostać wykazana w sposób niewątpliwy. Podkreślić także trzeba, iż w świetle przepisu art. 32 ust. 4 ustawy emerytalnej pracami w szczególnych warunkach nie są wszelkie prace wykonywane w narażeniu na kontakt z niekorzystnymi dla zdrowia pracownika czynnikami, lecz jedynie takie, które zostały rodzajowo wymienione w tymże rozporządzeniu. Przepis § l ust. 1 rozporządzenia stanowi zresztą, że akt ten ma zastosowanie do pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, wymienione w § 4 - 15 rozporządzenia oraz w wykazach stanowiących załącznik do niego (analogiczne stanowisko w przedmiotowej kwestii zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia l czerwca 2010 r., sygn. akt: II UK 21/10; LEX nr 619638). Wcześniejsza emerytura z tytułu wykonywania pracy w warunkach szczególnych stanowi wyjątek od reguły przyznającej prawo do emerytury po osiągnięciu wieku emerytalnego określonego w art. 24 ust. 1 ustawy emerytalnej. Dlatego też przy określaniu charakteru wykonywanej pracy niedopuszczalna jest jakakolwiek wykładnia rozszerzająca.

Reasumując, stwierdzić należało, iż okres zatrudnienia w Zakładach (...) od 9 lipca 1979 r. do 15 października 1984 r. został wnioskodawcy błędnie zaliczony do stażu pracy w warunkach szczególnych. Odjęcie zaś tego okresu powoduje, iż ubezpieczony nie spełnił przesłanki co najmniej 15 lat pracy w warunkach szczególnych.

W tym stanie rzeczy, uznając apelację organu za zasadną, Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie ubezpieczonego, działając na podstawie art. 386 § 1 k.p.c., jak w pkt I sentencji.

W pkt II sentencji Sąd Apelacyjny zasądził od wnioskodawcy na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. kwotę 240,00 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym, działając w tym zakresie
na podstawie art. 98 § 1 i 3, art., 99, art. 108 § 1 zd. 1 k.p.c. w związku z § 9 ust. 2 i § 10
ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r.
w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015 r., poz. 1804 ze zm.).

SSA Alicja Podlewska SSA Lucyna Ramlo SSO del. Beata Golba-Kilian