I UK 509/14
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:04-12-2015
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt I UK 509/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 listopada 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Katarzyna Gonera (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Hajn
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
w sprawie z odwołania M. K.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o emeryturę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 4 listopada 2015 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 28 maja 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z 12 listopada 2013 r. zmienił decyzję Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych z 14 sierpnia 2013 r. i przyznał wnioskodawcy M. K. od
2
lipca 2013 r. emeryturę w wieku obniżonym z tytułu pracy w szczególnych
warunkach.
Organ rentowy odmówił wnioskodawcy przyznania prawa do emerytury w
wieku obniżonym uznając, że nie udokumentował on 15 lat pracy w szczególnych
warunkach albo w szczególnym charakterze, wymaganych w art. 184 ust. 1 ustawy
z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.), a jedynie 12 lat, 2
miesiące i 21 dni pracy w szczególnym charakterze, tj. w okresie od 13 grudnia
1975 r. do 31 marca 1988 r. w Hucie O. na stanowisku instruktora praktycznej nauki
zawodu. Ubezpieczony M. K.wniósł odwołanie od tej decyzji.
Sąd Okręgowy ustalił, że wnioskodawca M. K., urodzony 25 maja 1953 r., był
zatrudniony w okresach: (-) od 5 kwietnia 1988 r. do 5 sierpnia 1991 r. w Hutniczym
Przedsiębiorstwie Remontowym w C. na stanowisku spawacza podstawowego i w
ramach powierzonych obowiązków wykonywał czynności przy spawaniu konstrukcji
metalowych, tj. czynności niepodlegające nadzorowi technicznemu; prace
spawalnicze (spawanie elektryczne i gazowe) wykonywał w piecu, w kanałach, w
związku z remontem konstrukcji; posiadał uprawnienia instruktorskie do spawania;
były pracodawca wystawił świadectwo pracy, w którym potwierdził okres
zatrudnienia na tym stanowisku; (-) od 12 sierpnia 1991 r. do 31 lipca 1994 r. na
stanowisku spawacza elektrycznego i gazowego w Przedsiębiorstwie Budownictwa
„U.”, gdzie od 12 sierpnia 1991 r. do 17 maja 1994 r. wykonywał prace spawacza
elektrycznego i gazowego; były pracodawca wystawił ubezpieczonemu świadectwo
pracy za ten okres zatrudnienia, w tym świadectwo pracy w szczególnych
warunkach w okresie od 12 sierpnia 1991 r. do 17 maja 1994 r.; (-) od 1 czerwca
1998 r. do 31 lipca 1999 r. w Przedsiębiorstwie Wielobranżowym „H.” Spółce z o.o.
na stanowisku spawacza elektrycznego; pracodawca potwierdził w świadectwie
pracy okres zatrudnienia. Ponadto ubezpieczony przedstawił świadectwo pracy w
szczególnym charakterze, tj. w okresie od 13 grudnia 1975 r. do 31 marca 1988 r.
w Hucie O. na stanowisku instruktora praktycznej nauki zawodu.
Wnioskodawca wystąpił o emeryturę 23 lipca 2013 r., jego ogólny staż
ubezpieczeniowy wynosi ogółem 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych
przypadających do 31 grudnia 1998 r.
3
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał, że odwołanie
wnioskodawcy jest zasadne. Okresy zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze, przewidziane rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 7
lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w
szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze
zm., dalej: rozporządzenie z 7 lutego 1983 r.), mogą być ustalane w postępowaniu
odwoławczym także innymi środkami dowodowymi niż dowód z zaświadczenia
zakładu pracy. Dlatego, mimo że wnioskodawca nie przedłożył świadectw pracy w
szczególnych warunkach obejmujących wszystkie wskazane wyżej okresy
zatrudnienia, to w ocenie Sądu Okręgowego zgromadzony w sprawie materiał
dowodowy jest wystarczający do uznania, że wnioskodawca w okresie zatrudnienia
w Hutniczym Przedsiębiorstwie Remontowym w C., w Przedsiębiorstwie
Budownictwa „U.” oraz w Przedsiębiorstwie Wielobranżowym „H.” Spółce z o.o.
wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu prace w warunkach szczególnych
wymienione w wykazie A (w dziale XIV pod poz. 12), stanowiącym załącznik do
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku
emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub
szczególnym charakterze, tj. prace przy spawaniu i wycinaniu elektrycznym,
gazowym, atomowowodorowym. Pozwala to na uznanie, że M. K. legitymuje się
łącznie 15-letnim okresem świadczenia pracy w warunkach szczególnych.
Zaliczenie wnioskodawcy powyższych okresów pracy w szczególnych warunkach,
wraz z dotychczas uznanym przez organ rentowy okresem tej pracy, wynoszącym
12 lat, 2 miesiące i 21 dni, pozwala na uwzględnienie wymaganego ustawowego
15-letniego minimum pracy w warunkach szczególnych. Biorąc pod uwagę
ukończony przez wnioskodawcę wiek 60 lat (25 maja 2013 r.) i wymagany na 1
stycznia 1999 r. ogólny staż pracy, Sąd Okręgowy stwierdził, że wnioskodawca
spełnia warunki określone w art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS do
przyznania mu emerytury w wieku obniżonym od lipca 2013 r., tj. od daty złożenia
wniosku.
Apelację od wyroku Sądu Okręgowego wniósł organ rentowy, zaskarżając go
w całości. Zarzucił naruszenie art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w
związku z § 4 ust. 3 rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. Wniósł o zmianę
4
zaskarżonego orzeczenia i oddalenie odwołania. Apelujący podniósł, że
wnioskodawca nie udokumentował 15 lat pracy w warunkach szczególnych albo w
szczególnym charakterze, a jedynie 12 lat, 2 miesiące i 21 dni pracy w
szczególnym charakterze, tj. od 13 grudnia 1975 r. do 31 marca 1988 r. w Hucie O.
na stanowisku instruktora praktycznej nauki zawodu. Rozporządzenie z 7 lutego
1983 r. rozróżnia zatrudnienie w szczególnych warunkach i zatrudnienie w
szczególnym charakterze, przewidując w § 4 ust. 3 możliwość doliczenia do
okresów pracy w szczególnych warunkach, wymienionych w wykazie A, jedynie
okresów pracy górniczej, okresów zatrudnienia na kolei, a także pracy lub służby
wymienionych w § 5-10 tego rozporządzenia. Nie przewiduje natomiast zasady
odwrotnej, tj. możliwości doliczenia prac wykonywanych w szczególnych
warunkach do pracy w szczególnym charakterze. Z przytoczonych przepisów
wynika, że zaliczenie innych okresów pracy, w tym pracy pedagogicznej, do
okresów pracy w szczególnych warunkach, nie jest możliwe. Przepisy § 4 ust. 1 pkt
1 i 3 rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. nie przewidują możliwości zaliczania
okresów pracy w szczególnym charakterze do okresów pracy w szczególnych
warunkach ze względu na charakter emerytury przyznawanej w obniżonym wieku
emerytalnym, a przepisy rozporządzenia należy wykładać ściśle.
W odpowiedzi na apelację ubezpieczony wniósł o jej oddalenie w całości.
Podkreślił, że wbrew twierdzeniu organu rentowego, rozporządzenie Ministra
Edukacji Narodowej z dnia 10 sierpnia 1988 r. w sprawie rozciągnięcia niektórych
przepisów Karty Nauczyciela na instruktorów praktycznej nauki zawodu oraz na
niektórych innych pracowników uspołecznionych zakładów pracy, prowadzących
prace pedagogiczne i wychowawcze (Dz.U. Nr 34, poz. 261, dalej: rozporządzenie
z 10 sierpnia 1988 r.) nie ma do niego zastosowania, ponieważ weszło w życie,
kiedy nie wykonywał już pracy na stanowisku instruktora praktycznej nauki zawodu,
tj. po 31 marca 1988 r. Niepodważalnie zaś praca wykonywana przez niego w
spornym okresie w Hucie O. odpowiadała pracy spawacza z tym tylko
zastrzeżeniem, że poza normalnymi obowiązkami spawacza wnioskodawca ponosił
większą odpowiedzialność za swoich podopiecznych. Świadkowie zgodnie
potwierdzili, że w tym czasie wnioskodawca przebywał w pełnym wymiarze czasu
pracy w bezpośrednim sąsiedztwie kilku stanowisk spawalniczych, nieustannie
5
demonstrował podopiecznym jak należy poprawnie spawać określone elementy,
w międzyczasie wykonywał też osobiście prace spawalnicze o większym stopniu
skomplikowania zlecane przez pracodawcę. Przede wszystkim jednak
wnioskodawca nie był zatrudniony przez szkołę przyzakładową Huty O., ale przez
samą Hutę, był normalnym etatowym pracownikiem Huty, nigdy nie podlegał pod
regulacje resortu edukacji i przede wszystkim nie był nauczycielem w rozumieniu
rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej. Tym samym, nie wykonywał pracy o
szczególnym charakterze, a pracę w szczególnych warunkach, która odpowiada
pracy wskazanej w wykazie A dziale XIV poz. 12, stanowiącym załącznik do
rozporządzenia z 7 lutego 1983 r.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z 28 maja 2014 r., w wyniku uwzględnienia
apelacji organu rentowego, zmienił wyrok Sądu Okręgowego i oddalił odwołanie
wnioskodawcy od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z 14 sierpnia 2013 r.,
odmawiającej mu przyznania prawa do emerytury w wieku obniżonym.
W ocenie tego Sądu Apelacyjnego Sąd Okręgowy dokonał nieprawidłowych
ustaleń na podstawie niewłaściwej oceny zabranego w sprawie materiału
dowodowego i błędnie przyjął, że wnioskodawca, w czasie zatrudnienia w Hucie O.
w okresie od 13 grudnia 1975 r. do 31 marca 1988 r., wykonywał pracę
w szczególnych warunkach. Była to bowiem praca w szczególnym charakterze.
Sąd Apelacyjny ustalił, że do wniosku o emeryturę ubezpieczony dołączył
świadectwo pracy z 29 marca 1988 r., zgodnie z którym w okresie od 13 grudnia
1975 r. do 31 marca 1988 r. pracując w Hucie w O. zajmował stanowisko
instruktora praktycznej nauki zawodu. Ponadto przedstawił drugie świadectwo –
wykonywania pracy w szczególnych warunkach wystawione 10 lipca 2013 r. przez
syndyka masy upadłości Huty O. S.A. w upadłości, z którego wynika, że w
powyższym okresie, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę w
szczególnym charakterze, na stanowisku instruktora praktycznej nauki zawodu w
wydziale warsztat szkolny. W postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji
ubezpieczony oraz świadkowie zeznali, że w tym okresie wnioskodawca przebywał
w pełnym wymiarze czasu pracy w bezpośrednim sąsiedztwie kilku stanowisk
spawalniczych, demonstrował podopiecznym jak należy poprawnie wykonywać
czynności spawalnicze, a następnie sprawował nadzór nad poprawnym
6
wykonaniem prac. W międzyczasie wykonywał też osobiście prace spawalnicze o
większym stopniu skomplikowania zlecane przez pracodawcę. Organ rentowy
zakwestionował stanowisko Sądu pierwszej instancji, który uznał pracę
wykonywaną przez wnioskodawcę w powyższym okresie za pracę w szczególnych
warunkach.
Dokonując ponownej oceny uprawnienia wnioskodawcy do emerytury w
wieku obniżonym na podstawie art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, Sąd
Apelacyjny doszedł do przekonania, że materiał dowodowy wyraźnie i
jednoznacznie wskazuje, że w spornym okresie wnioskodawca wykonywał pracę
instruktora praktycznej nauki zawodu, tj. pracę w szczególnym charakterze w
rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z FUS, a nie pracę w szczególnych
warunkach.
Według § 15 rozporządzenia z 7 lutego 1983 r., nauczyciel, wychowawca lub
inny pracownik pedagogiczny wykonujący pracę nauczycielską wymienioną w art. 1
pkt 1-7 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z
2014 r., poz. 191 ze zm.), określoną w tej ustawie jako praca zaliczona do
pierwszej kategorii zatrudnienia, nabywa prawo do emerytury na zasadach
określonych w § 4 rozporządzenia i jest uważany za wykonującego pracę w
szczególnym charakterze. Zatem nabycie prawa do emerytury na zasadach
określonych w § 4 tego rozporządzenia przez tę kategorię osób uzależnione zostało
od dwóch warunków: praca wykonywana przez nauczyciela powinna być określona
w art. 1 pkt 1-7 Karty Nauczyciela i ponadto powinna kwalifikować się do pierwszej
kategorii zatrudnienia. Dopiero wtedy nauczyciel jest w rozumieniu § 15
rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. uważany za wykonującego pracę w szczególnym
charakterze. Sąd Apelacyjny przywołał wyrok Sądu Najwyższego z 18 stycznia
2005 r., II UK 137/04 (LEX nr 152388), stwierdzający, że § 15 rozporządzenia z 7
lutego 1983 r. nie przewiduje możliwości zaliczenia nauczycielom do okresów pracy
w szczególnym charakterze jakichkolwiek innych okresów zatrudnienia, nawet
uznanych w myśl rozporządzenia za wykonywane w szczególnym charakterze lub
w szczególnych warunkach, jak też wyrok z 6 września 2012 r., II UK 44/12 (LEX nr
1276215), zgodnie z którym do okresów zatrudnienia w szczególnych warunkach
zalicza się okresy pracy lub służby, o których mowa w § 5-10 w związku z § 4 ust. 3
7
rozporządzenia z 7 lutego 1983 r., nie dolicza się natomiast do okresów pracy w
szczególnym charakterze okresów pracy w szczególnych warunkach (podobnie w
uchwale Sądu Najwyższego z 29 września 2005 r., II UZP 10/05, LEX nr 155414).
W kontekście przytoczonych orzeczeń Sąd Apelacyjny uznał, że
rozporządzenie z 7 lutego 1983 r. wyraźnie rozróżnia zatrudnienie w szczególnych
warunkach i zatrudnienie w szczególnym charakterze, przewidując możliwość
doliczenia do okresów pracy w szczególnych warunkach, wymienionych w wykazie
A stanowiącym załącznik do rozporządzenia, okresów pracy górniczej, okresów
zatrudnienia na kolei, a także okresów pracy lub służby wymienionych w § 5-10
rozporządzenia (§ 4 ust. 3). Wynika z tego, że zaliczenie innych okresów pracy, w
tym pracy pedagogicznej, nie jest możliwe. W orzecznictwie przyjmuje się, że nie
korzysta z uprawnienia do emerytury w niższym wieku emerytalnym pracownik,
który nie udowodnił, że wykonywał pracę w szczególnych warunkach w pełnym
wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku. Ze względu na
charakter omawianego świadczenia (tzw. wcześniejsza emerytura), przepisy
rozporządzenia należy wykładać ściśle. Na tej podstawie Sąd Apelacyjny uznał, że
wnioskodawca nie wykazał wymaganego stażu 15 lat pracy w szczególnych
warunkach, bowiem praca wykonywana przez niego w Hucie O. stanowiła pracę w
szczególnym charakterze jako praca instruktora praktycznej nauki zawodu.
Prawo do emerytury w wieku niższym od powszechnego z tytułu
wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest
ściśle związane z szybszą utratą zdolności do zarobkowania z uwagi na szczególne
warunki lub szczególny charakter pracy. Prawo to stanowi przywilej, a zatem
regulujące je przepisy należy wykładać w sposób gwarantujący zachowanie celu
uzasadniającego to odstępstwo. Uznanie pracy wykonywanej przez wnioskodawcę
za pracę wykonywaną w szczególnych warunkach wymagało zaliczenia jej do prac
wymienionych w wykazie A (w dziale XIV pod poz. 12), stanowiącym załącznik do
rozporządzenia z 7 lutego 1983 r., ujętych jako prace przy spawaniu i wycinaniu
elektrycznym, gazowym, atomowowodorowym. Ze zgromadzonego w sprawie
materiału dowodowego wynika jednak, że M. K. wykonywał pracę instruktora
praktycznej nauki zawodu i brak jest podstaw do zmiany dokonanej przez organ
rentowy kwalifikacji. Nie ma znaczenia argument wnioskodawcy, że oprócz
8
szkolenia pracowników w międzyczasie wykonywał też osobiście prace
spawalnicze o większym stopniu skomplikowania zlecane przez pracodawcę.
Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego, zawarte w wykazie A, dziale XIV,
poz. 12 rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. określenie „prace przy spawaniu”
obejmuje wyłącznie prace wykonywane w przebiegu procesu spawania, a więc
czynności związane ze spawaniem. To bowiem praca przy spawaniu i wycinaniu
elektrycznym, gazowym, atomowowodorowym uznana została za pracę o znacznej
szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości, a nie jakakolwiek
inna praca składająca się – obok pracy spawalniczej – na ostateczny rezultat
całego procesu produkcyjnego. Tylko taka wykładnia pozostaje w zgodzie z art. 32
ust. 2 i 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w związku z § 2 ust. 1
rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. uznających za pracę w szczególnych warunkach
wyłącznie zatrudnienie przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o
znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności
psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia, wykonywane
stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku.
Oznacza to, że krótsze dobowo (nie w pełnym wymiarze obowiązującego czasu
pracy na danym stanowisku) lub periodyczne (okresowe), a nie stałe świadczenie
pracy w warunkach narażających na szybszą utratę zdolności do zarobkowania
wyklucza możliwość uznania pracy za świadczoną w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze.
Sąd Apelacyjny nie podzielił również stanowiska wnioskodawcy, że praca
instruktora praktycznej nauki zawodu jest tożsama z pracą na stanowisku
związanym z wykonywaniem takiego zawodu. Obowiązki pracownicze instruktora
praktycznej nauki zawodu nie były i z założenia nie mogły być tożsame z
obowiązkami spawacza.
W konsekwencji Sąd Apelacyjny stwierdził, że Sąd pierwszej instancji w
sposób nieuprawniony zsumował uznane przez organ rentowy okresy wykonywania
przez wnioskodawcę pracy w szczególnym charakterze (12 lat, 2 miesiące i 21 dni
– od 13 grudnia 1975 r. do 31 marca 1988 r.) z pracą w szczególnych warunkach w
trzech okresach zatrudnienia w Hutniczym Przedsiębiorstwie Remontowym w C., w
Przedsiębiorstwie Budownictwa „U.” oraz w Przedsiębiorstwie Wielobranżowym
9
„H.” Spółce z o.o., które same w sobie nie stanowią okresu wymaganych 15 lat.
Zatem ubezpieczony nie spełnia przesłanek do przyznania mu emerytury w wieku
obniżonym z uwagi na warunki pracy, ponieważ nie legitymuje się co najmniej 15-
letnim okresem zatrudnienia w szczególnych warunkach.
Skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego wniósł w imieniu
wnioskodawcy jego pełnomocnik z urzędu, zaskarżając wyrok ten w całości. Skarga
została oparta na podstawie naruszenia prawa materialnego: art. 184 ustawy o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z § 4 ust.
3 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego
pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym
charakterze w związku z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z 10
sierpnia 1988 r. w sprawie rozciągnięcia niektórych przepisów Karty Nauczyciela na
instruktorów praktycznej nauki zawodu, przez przyjęcie, że skarżący w okresie od
13 grudnia 1975 r. do 31 marca 1988 r. w Hucie w O. wykonywał pracę instruktora
praktycznej nauki zawodu, tj. pracę w szczególnym charakterze, podczas gdy
wykonywał on wówczas pracę w warunkach szczególnych, która odpowiadała w
pełni pracy wskazanej w załączniku A dziale XIV poz. 12 rozporządzenia z 7 lutego
1983 r.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i orzeczenie co do istoty
sprawy przez przyznanie mu prawa do emerytury w wieku obniżonym, ewentualnie
o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu, a także o zasądzenie kosztów postępowania.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej skarżący podniósł, że syndyk masy
upadłości Huty O. S.A., wydając zaświadczenie o pracy wnioskodawcy w
szczególnym charakterze na warunkach rozporządzenia Ministra Edukacji
Narodowej z 10 sierpnia 1988 r. nie zwrócił uwagi, że: (-) rozporządzenie to
datowane jest na okres późniejszy niż data ustania zatrudnienia wnioskodawcy,
ponieważ był on zatrudniony u tego pracodawcy w okresie do 31 marca 1988 r. a
rozporządzenie, na którego warunkach miał wykonywać pracę w szczególnym
charakterze, zostało wydane dopiero 10 sierpnia 1988 r., a więc ponad cztery
miesiące później, (-) po ustaniu stosunku pracy w Hucie w O. wnioskodawca
otrzymał od pracodawcy poprawne świadectwo pracy w szczególnych warunkach,
10
a nie w szczególnym charakterze, jednak uległo ono zaginięciu, w związku z czym
wystąpił ponownie o jego wydanie i syndyk masy upadłości wydał mu świadectwo
załączone do akt, niezgodne z rzeczywistym stanem prawnym. Doliczenie do stażu
pracy w szczególnych warunkach u innych pracodawców (niekwestionowanych
przez ZUS) stażu pracy w Hucie w O. sprawia, że wnioskodawca spełnia warunek
15-letniego zatrudnienia w szczególnych warunkach.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna ma uzasadnione podstawy.
Argumentacja Sądu Apelacyjnego została oparta na założeniu, że w celu
ustalenia, czy zostały spełnione kryteria do nabycia przez ubezpieczonego
emerytury w wieku obniżonym (na podstawie art. 184 ustawy o emeryturach i
rentach z FUS), okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach nie sumuje się z
okresem zatrudnienia w szczególnym charakterze.
Jest to – co do zasady – założenie słuszne i zgodne z utrwalonym
orzecznictwem Sądu Najwyższego. Sąd Najwyższy przyjmuje bowiem, że do
okresów zatrudnienia w szczególnych warunkach zalicza się okresy pracy lub
służby, o których mowa w § 5-10 w związku z § 4 ust. 3 rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze; nie
dolicza się natomiast do okresów pracy w szczególnym charakterze okresów pracy
w szczególnych warunkach (wyrok z 6 września 2012 r., II UK 44/12, OSNP 2013
nr 15-16, poz. 188).
Nie istnieje bowiem pojęcie „emerytury z tytułu zatrudnienia w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze”, która przysługiwałaby przy łącznym
uwzględnieniu (doliczeniu) każdego z tak określonych okresów pracy, lecz
emerytura przysługuje z tytułu wykonywania konkretnego zatrudnienia, ujętego
oddzielnie w odpowiednich wykazach (stanowiących załącznik do rozporządzenia)
lub w § 9-15 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie
wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze przez konkretny okres w nich przewidziany. Osoby
11
wykonujące pracę w szczególnych warunkach wymienione w wykazie A nabywają
prawo do emerytury, jeżeli osiągnęły wiek 60 lat (mężczyźni) oraz mają wymagany
okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat w szczególnych warunkach (§ 4
ust. 1), natomiast nauczyciel, wychowawca lub inny pracownik pedagogiczny
wykonujący pracę nauczycielską wymienioną w art. 1 pkt 1-7 ustawy z 1982 r.
Karta Nauczyciela, określoną w tej ustawie jako praca zaliczona do pierwszej
kategorii zatrudnienia, nabywa prawo do emerytury na zasadach określonych w § 4
z tytułu pracy w szczególnym charakterze (wyrok z 11 kwietnia 2007 r., I UK
306/06, LEX nr 470005). Kwestia ewentualnego doliczania prac w szczególnych
warunkach do pracy w szczególnym charakterze została rozstrzygnięta
(negatywnie) także w uchwale Sądu Najwyższego z 29 września 2005 r., II UZP
10/05 (OSNP 2006 nr 1-2, poz. 21), przyjmującej brak możliwości sumowania i
jednoczesnego zliczania okresów pracy w szczególnych warunkach do okresów
pracy w szczególnym charakterze nauczyciela, oraz w wyroku z 18 stycznia 2005
r., II UK 137/04 (OSNP 2005 nr 15, poz. 234, z aprobującą glosą M. Zielenieckiego,
Gdańskie Studia Prawnicze 2006 nr 1, poz. 20).
W kontekście przytoczonych orzeczeń Sądu Najwyższego kwestią
wymagającą rozstrzygnięcia w rozpoznawanej sprawie było to, czy zatrudnienie
wnioskodawcy w Hucie w O. w okresie od 13 grudnia 1975 r. do 31 marca 1988 r.
na stanowisku instruktora praktycznej nauki zawodu (spawacza), może być
potraktowane jako okres pracy w szczególnym charakterze, który nie może
podlegać zsumowaniu z zatrudnieniem w innych okresach u innych pracodawców
na stanowiskach zaliczanych do pracy w szczególnych warunkach. Rozstrzygając
tę kwestię, Sąd Apelacyjny uwzględnił treść świadectwa wykonywania pracy w
szczególnych warunkach wystawionego przez syndyka masy upadłości Huty O.
S.A. w upadłości. W świadectwie tym – wystawionym 10 lipca 2013 r., a zatem
ponad 25 lat po ustaniu zatrudnienia wnioskodawcy w Hucie w O.– stwierdzono, że
w okresie od 13 grudnia 1975 r. do 31 marca 1988 r. wnioskodawca stale i w
pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę w szczególnym charakterze na
stanowisku instruktora praktycznej nauki zawodu w wydziale warsztat szkolny
zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z 10 sierpnia 1988 r. w
sprawie rozciągnięcia niektórych przepisów Karty Nauczyciela na instruktorów
12
praktycznej zawodu oraz na niektórych innych pracowników uspołecznionych
zakładów pracy, prowadzących prace pedagogiczne i wychowawcze. Sąd
Apelacyjny nie zauważył przy tym, że syndyk masy upadłości Huty O. S.A. w
upadłości zastosował do opisu sytuacji pracowniczej wnioskodawcy przepisy
rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 10 sierpnia 1988 r., które weszło w
życie z dniem ogłoszenia (ogłoszone zostało 29 września 1988 r.) z mocą od 1
września 1988 r., chociaż zatrudnienie wnioskodawcy u tego pracodawcy ustało 31
marca 1988 r., czyli pięć miesięcy wcześniej.
Oceniając podobne (analogiczne) sytuacje faktyczne, Sąd Najwyższy
stwierdził we wcześniejszych orzeczeniach, że przepisy rozporządzenia Ministra
Edukacji Narodowej z 10 sierpnia 1988 r. nie mogą mieć zastosowania do oceny
sytuacji instruktorów praktycznej nauki zawodu w okresie ich zatrudnienia przed 1
września 1988 r. z punktu widzenia nabycia uprawnień do emerytury z tytułu pracy
w szczególnym charakterze. Między innymi w wyroku z 14 stycznia 2014 r., II UK
209/13 (LEX nr 1421811), Sąd Najwyższy przypomniał, że okresy pracy
instruktorów praktycznej nauki zawodu przed 1 września 1988 r. nie były okresami
pracy w szczególnym charakterze uprawniającymi do emerytury nauczycielskiej
(podobne stanowisko przedstawione zostało w wyrokach z 29 września 2000 r.,
II UKN 729/99, OSNAPiUS 2002 nr 10, poz. 244 i z 10 stycznia 2006 r., I UK
129/05, OSNP 2006 nr 23-24, poz. 36).
Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że nie każdy okres pracy instruktora
praktycznej nauki zawodu podlega zaliczeniu, jako okres pracy w szczególnym
charakterze, i uwzględnieniu przy ocenie uprawnień do emerytury nauczycielskiej
na podstawie art. 88 ust. 1 w związku z art. 1 ust. 2 pkt 4 ustawy z dnia 26 stycznia
1982 r. – Karta Nauczyciela (Dz.U. Nr 3, poz. 19). Zakres podmiotowy tej ustawy,
w chwili jej wejścia w życie 1 lutego 1982 r., obejmował wyłącznie nauczycieli,
wychowawców i innych pracowników pedagogicznych państwowych szkół i innych
placówek oświatowych i szkoleniowych, wychowawczych, opiekuńczo-
wychowawczych, utworzonych i działających na podstawie ustawy z dnia 15 lipca
1961 r. o rozwoju systemu oświaty i wychowania (Dz.U. Nr 32, poz. 160 ze zm.),
oraz innych nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych
wymienionych w art. 1 tej ustawy. Instruktorzy praktycznej nauki zawodu nie zostali
13
wymienieni w art. 1 ustawy. W art. 5 Karty Nauczyciela (skreślonym z dniem 6
kwietnia 2000 r. przez ustawę nowelizującą z 18 lutego 2000 r., Dz.U. Nr 19,
poz. 239) przewidziano delegację dla Ministra Oświaty i Wychowania, który mógł
rozszerzyć stosowanie Karty Nauczyciela lub niektórych jej postanowień na
nauczycieli szkół i placówek szkolących oraz oświatowo-wychowawczych innych
niż wymienione w art. 1 oraz na pracowników uspołecznionych zakładów pracy
pełniących funkcję instruktorów praktycznej nauki zawodu lub prowadzących pracę
wychowawczą z młodocianymi pracownikami w placówkach zbiorowego
zakwaterowania, dla których praca dydaktyczna i wychowawcza stanowiła
podstawowe zajęcie, oraz na pracowników pedagogicznych zatrudnionych na
stanowiskach nauczycieli w ośrodkach szkolenia i doskonalenia kadr i ośrodkach
szkolenia zawodowego oraz zawodowych kuratorów sądowych. Na podstawie tego
upoważnienia ustawowego Minister Edukacji Narodowej wydał 10 sierpnia 1988 r.
rozporządzenie w sprawie rozciągnięcia niektórych przepisów Karty Nauczyciela na
instruktorów praktycznej nauki zawodu oraz na niektórych innych pracowników
uspołecznionych zakładów pracy, prowadzących prace pedagogiczne i
wychowawcze, obowiązujące z mocą od 1 września 1988 r., i dopiero od tej chwili
pracownicy pełniący funkcje instruktorów praktycznej nauki zawodu zostali objęci
przepisami Karty Nauczyciela, między innymi w zakresie (nauczycielskich)
uprawnień emerytalnych. Te same uprawnienia płynęły z późniejszego
rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 września 1998 r. w sprawie
rozciągnięcia niektórych przepisów Karty Nauczyciela na instruktorów i kierowników
praktycznej nauki zawodu oraz na niektórych innych pracowników prowadzących
prace dydaktyczne i wychowawcze (Dz.U. Nr 126, poz. 833), a następnie z ustawy
- Karta Nauczyciela, w której praca nauczycieli praktycznej nauki zawodu została
uznana za pracę nauczycielską (po zmianie ustawy od dnia 6 kwietnia 2000 r.,
ustawą z dnia 18 lutego 2000 r.), pod warunkiem posiadania kwalifikacji
określonych dla nauczycieli praktycznej nauki zawodu oraz wykonywania pracy
dydaktycznej i wychowawczej w wymiarze przewidzianym dla tych nauczycieli
(art. 1 ust. 2 pkt 4 ustawy). Analiza przytoczonych przepisów Karty Nauczyciela i
przepisów wykonawczych do niej pozwoliła Sądowi Najwyższemu na wyrażenie
poglądu, że okresy pracy instruktorów praktycznej nauki zawodu przed 1 września
14
1988 r. nie były okresami pracy w szczególnym charakterze uprawniającymi do
emerytury nauczycielskiej
W tym kontekście w rozpoznawanej sprawie nie było możliwe potraktowanie
okresu pracy wnioskodawcy na stanowisku instruktora praktycznej nauki zawodu
jako pracy w szczególnym charakterze. Świadectwo wystawione 10 lipca 2013 r.
przez syndyka masy upadłości Huty O. S.A. w upadłości jest wadliwe i nie może
rodzić skutków prawnych przyjętych w wyroku zaskarżonym skargą kasacyjną w
rozpoznawanej sprawie. Świadectwo pracy wystawione przez prywatnego
pracodawcę jest przy tym dokumentem prywatnym (obejmującym oświadczenie
wiedzy), jego treść nie wiąże sądu, zwłaszcza co do oceny charakteru zatrudnienia
pracownika. Świadectwo pracy podlega ocenie sądu jak każdy inny dowód.
Ubezpieczony twierdził (od początku procesu), że w 1988 r. otrzymał od swojego
pracodawcy Huty w O. świadectwo pracy w szczególnych warunkach (które jednak
zaginęło). Również treść tego świadectwa nie byłaby dla sądu wiążąca, jednak
pozwalałaby na stwierdzenie, w jaki sposób ówczesny pracodawca traktował pracę
ubezpieczonego na stanowisku instruktora praktycznej nauki zawodu.
Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że skoro instruktorzy
praktycznej nauki zawodu zatrudnieni w innych miejscach niż szkoły nie podlegali
do 31 sierpnia 1988 r. ustawie – Karta Nauczyciela, to praca wnioskodawcy przed
31 sierpnia 1988 r. nie mogła być uwzględniona w stażu pracy jako praca w
szczególnym charakterze (praca nauczycielska), niezależnie od tego, że praca w
szczególnym charakterze (nauczycielska) nie mogła być doliczana do okresu pracy
w warunkach szczególnych, inne były bowiem przesłanki (warunki) przyznania
świadczeń z obu tych tytułów.
Nie oznacza to jednak, że okres zatrudnienia wnioskodawcy w Hucie w O.
od 13 grudnia 1975 r. do 31 marca 1988 r. na stanowisku instruktora praktycznej
nauki zawodu jest bez znaczenia dla jego uprawnień emerytalnych, skoro
wnioskodawca w tym czasie uczył zawodu spawacza. Okres ten może być
ewentualnie zakwalifikowany jako okres pracy w szczególnych warunkach, gdyby
okazało się (zostało udowodnione), że wnioskodawca stale i w pełnym wymiarze
czasu pracy wykonywał pracę na stanowisku określonym w wykazie A dziale XIV
pod poz. 12, czyli „prace przy spawaniu i wycinaniu elektrycznym, gazowym,
15
atomowowodorowym”. Ta kwestia wymaga ponownych ustaleń faktycznych i ocen
prawnych, ponieważ została potraktowana przez Sąd Apelacyjny zbyt ogólnikowo i
powierzchownie w związku z przyjęciem błędnego założenia, że praca na
stanowisku instruktora praktycznej nauki zawodu jako praca w szczególnym
charakterze nie podlega doliczeniu do pracy w szczególnych warunkach (okresy
zatrudnienia w szczególnych warunkach i okresy zatrudnienia w szczególnym
charakterze nie podlegają zsumowaniu).
W świetle dotychczasowych ustaleń, wnioskodawca w spornym okresie
wykonywał pracę polegającą na szkoleniu nowo przyjętych pracowników w zakresie
spawalnictwa. Ustaleń może wymagać, w jakich warunkach odbywało się to
szkolenie – czy w osobnym wydziale szkoleniowym (warsztacie szkolnym) albo w
wyodrębnionej części hali produkcyjnej, przeznaczonej wyłącznie do szkolenia
pracowników, którzy na etapie szkolenia nie wykonywali zatrudnienia w
szczególnych warunkach, czy też na ogólnej hali, gdzie były wykonywane prace
spawalnicze przez innych pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach
(spawaczy), czy osoby pobierające naukę brały bezpośrednio udziału w procesie
produkcyjnym, czy też jedynie w samym procesie szkolenia (pobierania nauki
zawodu). W orzecznictwie Sądu Najwyższego wyjaśniono już wielokrotnie co
należy rozumieć przez pojęcie „prace przy spawaniu” (por. np. wyrok z 29 stycznia
2008 r., I UK 192/07, OSNP 2009 nr 5-6, poz. 79, postanowienie z 4 czerwca
2012 r., I UK 67/12, LEX 1675213). Zaliczenie pracy wykonywanej przez
konkretnego ubezpieczonego do „prac przy spawaniu” jest przede wszystkim
kwestią ustaleń faktycznych co do tego, jakie zadania osoba ta w rzeczywistości
wykonywała i w jakim wymiarze. Na obecnym etapie postępowania nie można
stanowczo stwierdzić, czy praca skarżącego na stanowisku instruktora praktycznej
nauki zawodu w zakresie spawania była pracą wykonywaną w szczególnych
warunkach.
W spornych przypadkach uwzględnienie okresów wykonywania pracy
szkodliwej lub uciążliwej, wymaganej do przyznania emerytury w niższym wieku
emerytalnym, następuje po ustaleniu rzeczywistego zakresu obowiązków
ubezpieczonego oraz wykonywania przez niego szkodliwego zatrudnienia
bezpośrednio, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Ocena wykonywania pracy
16
szkodliwej „stale i w pełnym wymiarze czasu pracy” powinna być racjonalna i
odnosić się do konkretnego rodzaju pracy i cech charakteryzujących sposób jej
faktycznego świadczenia u danego pracodawcy. Ustalenia, które stanowią
podstawę do oceny spełnienia wymagania stałości wykonywania pracy w
szczególnych warunkach, muszą uwzględniać specyfikę zatrudnienia. Powinny być
konkretne co do rzeczywistego zakresu obowiązków pracownika. Nie mogą
ograniczyć się do ogólnikowych stwierdzeń, albowiem dokonana wówczas na ich
podstawie ocena stałości wykonywania pracy i dobowego jej wymiaru uchyla się
spod kontroli, ponieważ nie sposób jej zweryfikować z punktu widzenia
prawidłowego zastosowania art. 184 ust. 1 pkt 1 w związku z art. 32 ust. 2 i 4
ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze
(por. wyrok Sądu Najwyższego z 22 października 2013 r., III UK 144/12, LEX nr
1455745).
Z powyższych przyczyn Sąd Najwyższy uwzględnił skargę kasacyjną na
podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.
kc
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 listopada 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Katarzyna Gonera (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Hajn
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
w sprawie z odwołania M. K.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o emeryturę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 4 listopada 2015 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 28 maja 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z 12 listopada 2013 r. zmienił decyzję Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych z 14 sierpnia 2013 r. i przyznał wnioskodawcy M. K. od
2
lipca 2013 r. emeryturę w wieku obniżonym z tytułu pracy w szczególnych
warunkach.
Organ rentowy odmówił wnioskodawcy przyznania prawa do emerytury w
wieku obniżonym uznając, że nie udokumentował on 15 lat pracy w szczególnych
warunkach albo w szczególnym charakterze, wymaganych w art. 184 ust. 1 ustawy
z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.), a jedynie 12 lat, 2
miesiące i 21 dni pracy w szczególnym charakterze, tj. w okresie od 13 grudnia
1975 r. do 31 marca 1988 r. w Hucie O. na stanowisku instruktora praktycznej nauki
zawodu. Ubezpieczony M. K.wniósł odwołanie od tej decyzji.
Sąd Okręgowy ustalił, że wnioskodawca M. K., urodzony 25 maja 1953 r., był
zatrudniony w okresach: (-) od 5 kwietnia 1988 r. do 5 sierpnia 1991 r. w Hutniczym
Przedsiębiorstwie Remontowym w C. na stanowisku spawacza podstawowego i w
ramach powierzonych obowiązków wykonywał czynności przy spawaniu konstrukcji
metalowych, tj. czynności niepodlegające nadzorowi technicznemu; prace
spawalnicze (spawanie elektryczne i gazowe) wykonywał w piecu, w kanałach, w
związku z remontem konstrukcji; posiadał uprawnienia instruktorskie do spawania;
były pracodawca wystawił świadectwo pracy, w którym potwierdził okres
zatrudnienia na tym stanowisku; (-) od 12 sierpnia 1991 r. do 31 lipca 1994 r. na
stanowisku spawacza elektrycznego i gazowego w Przedsiębiorstwie Budownictwa
„U.”, gdzie od 12 sierpnia 1991 r. do 17 maja 1994 r. wykonywał prace spawacza
elektrycznego i gazowego; były pracodawca wystawił ubezpieczonemu świadectwo
pracy za ten okres zatrudnienia, w tym świadectwo pracy w szczególnych
warunkach w okresie od 12 sierpnia 1991 r. do 17 maja 1994 r.; (-) od 1 czerwca
1998 r. do 31 lipca 1999 r. w Przedsiębiorstwie Wielobranżowym „H.” Spółce z o.o.
na stanowisku spawacza elektrycznego; pracodawca potwierdził w świadectwie
pracy okres zatrudnienia. Ponadto ubezpieczony przedstawił świadectwo pracy w
szczególnym charakterze, tj. w okresie od 13 grudnia 1975 r. do 31 marca 1988 r.
w Hucie O. na stanowisku instruktora praktycznej nauki zawodu.
Wnioskodawca wystąpił o emeryturę 23 lipca 2013 r., jego ogólny staż
ubezpieczeniowy wynosi ogółem 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych
przypadających do 31 grudnia 1998 r.
3
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał, że odwołanie
wnioskodawcy jest zasadne. Okresy zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze, przewidziane rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 7
lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w
szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze
zm., dalej: rozporządzenie z 7 lutego 1983 r.), mogą być ustalane w postępowaniu
odwoławczym także innymi środkami dowodowymi niż dowód z zaświadczenia
zakładu pracy. Dlatego, mimo że wnioskodawca nie przedłożył świadectw pracy w
szczególnych warunkach obejmujących wszystkie wskazane wyżej okresy
zatrudnienia, to w ocenie Sądu Okręgowego zgromadzony w sprawie materiał
dowodowy jest wystarczający do uznania, że wnioskodawca w okresie zatrudnienia
w Hutniczym Przedsiębiorstwie Remontowym w C., w Przedsiębiorstwie
Budownictwa „U.” oraz w Przedsiębiorstwie Wielobranżowym „H.” Spółce z o.o.
wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu prace w warunkach szczególnych
wymienione w wykazie A (w dziale XIV pod poz. 12), stanowiącym załącznik do
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku
emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub
szczególnym charakterze, tj. prace przy spawaniu i wycinaniu elektrycznym,
gazowym, atomowowodorowym. Pozwala to na uznanie, że M. K. legitymuje się
łącznie 15-letnim okresem świadczenia pracy w warunkach szczególnych.
Zaliczenie wnioskodawcy powyższych okresów pracy w szczególnych warunkach,
wraz z dotychczas uznanym przez organ rentowy okresem tej pracy, wynoszącym
12 lat, 2 miesiące i 21 dni, pozwala na uwzględnienie wymaganego ustawowego
15-letniego minimum pracy w warunkach szczególnych. Biorąc pod uwagę
ukończony przez wnioskodawcę wiek 60 lat (25 maja 2013 r.) i wymagany na 1
stycznia 1999 r. ogólny staż pracy, Sąd Okręgowy stwierdził, że wnioskodawca
spełnia warunki określone w art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS do
przyznania mu emerytury w wieku obniżonym od lipca 2013 r., tj. od daty złożenia
wniosku.
Apelację od wyroku Sądu Okręgowego wniósł organ rentowy, zaskarżając go
w całości. Zarzucił naruszenie art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w
związku z § 4 ust. 3 rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. Wniósł o zmianę
4
zaskarżonego orzeczenia i oddalenie odwołania. Apelujący podniósł, że
wnioskodawca nie udokumentował 15 lat pracy w warunkach szczególnych albo w
szczególnym charakterze, a jedynie 12 lat, 2 miesiące i 21 dni pracy w
szczególnym charakterze, tj. od 13 grudnia 1975 r. do 31 marca 1988 r. w Hucie O.
na stanowisku instruktora praktycznej nauki zawodu. Rozporządzenie z 7 lutego
1983 r. rozróżnia zatrudnienie w szczególnych warunkach i zatrudnienie w
szczególnym charakterze, przewidując w § 4 ust. 3 możliwość doliczenia do
okresów pracy w szczególnych warunkach, wymienionych w wykazie A, jedynie
okresów pracy górniczej, okresów zatrudnienia na kolei, a także pracy lub służby
wymienionych w § 5-10 tego rozporządzenia. Nie przewiduje natomiast zasady
odwrotnej, tj. możliwości doliczenia prac wykonywanych w szczególnych
warunkach do pracy w szczególnym charakterze. Z przytoczonych przepisów
wynika, że zaliczenie innych okresów pracy, w tym pracy pedagogicznej, do
okresów pracy w szczególnych warunkach, nie jest możliwe. Przepisy § 4 ust. 1 pkt
1 i 3 rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. nie przewidują możliwości zaliczania
okresów pracy w szczególnym charakterze do okresów pracy w szczególnych
warunkach ze względu na charakter emerytury przyznawanej w obniżonym wieku
emerytalnym, a przepisy rozporządzenia należy wykładać ściśle.
W odpowiedzi na apelację ubezpieczony wniósł o jej oddalenie w całości.
Podkreślił, że wbrew twierdzeniu organu rentowego, rozporządzenie Ministra
Edukacji Narodowej z dnia 10 sierpnia 1988 r. w sprawie rozciągnięcia niektórych
przepisów Karty Nauczyciela na instruktorów praktycznej nauki zawodu oraz na
niektórych innych pracowników uspołecznionych zakładów pracy, prowadzących
prace pedagogiczne i wychowawcze (Dz.U. Nr 34, poz. 261, dalej: rozporządzenie
z 10 sierpnia 1988 r.) nie ma do niego zastosowania, ponieważ weszło w życie,
kiedy nie wykonywał już pracy na stanowisku instruktora praktycznej nauki zawodu,
tj. po 31 marca 1988 r. Niepodważalnie zaś praca wykonywana przez niego w
spornym okresie w Hucie O. odpowiadała pracy spawacza z tym tylko
zastrzeżeniem, że poza normalnymi obowiązkami spawacza wnioskodawca ponosił
większą odpowiedzialność za swoich podopiecznych. Świadkowie zgodnie
potwierdzili, że w tym czasie wnioskodawca przebywał w pełnym wymiarze czasu
pracy w bezpośrednim sąsiedztwie kilku stanowisk spawalniczych, nieustannie
5
demonstrował podopiecznym jak należy poprawnie spawać określone elementy,
w międzyczasie wykonywał też osobiście prace spawalnicze o większym stopniu
skomplikowania zlecane przez pracodawcę. Przede wszystkim jednak
wnioskodawca nie był zatrudniony przez szkołę przyzakładową Huty O., ale przez
samą Hutę, był normalnym etatowym pracownikiem Huty, nigdy nie podlegał pod
regulacje resortu edukacji i przede wszystkim nie był nauczycielem w rozumieniu
rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej. Tym samym, nie wykonywał pracy o
szczególnym charakterze, a pracę w szczególnych warunkach, która odpowiada
pracy wskazanej w wykazie A dziale XIV poz. 12, stanowiącym załącznik do
rozporządzenia z 7 lutego 1983 r.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z 28 maja 2014 r., w wyniku uwzględnienia
apelacji organu rentowego, zmienił wyrok Sądu Okręgowego i oddalił odwołanie
wnioskodawcy od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z 14 sierpnia 2013 r.,
odmawiającej mu przyznania prawa do emerytury w wieku obniżonym.
W ocenie tego Sądu Apelacyjnego Sąd Okręgowy dokonał nieprawidłowych
ustaleń na podstawie niewłaściwej oceny zabranego w sprawie materiału
dowodowego i błędnie przyjął, że wnioskodawca, w czasie zatrudnienia w Hucie O.
w okresie od 13 grudnia 1975 r. do 31 marca 1988 r., wykonywał pracę
w szczególnych warunkach. Była to bowiem praca w szczególnym charakterze.
Sąd Apelacyjny ustalił, że do wniosku o emeryturę ubezpieczony dołączył
świadectwo pracy z 29 marca 1988 r., zgodnie z którym w okresie od 13 grudnia
1975 r. do 31 marca 1988 r. pracując w Hucie w O. zajmował stanowisko
instruktora praktycznej nauki zawodu. Ponadto przedstawił drugie świadectwo –
wykonywania pracy w szczególnych warunkach wystawione 10 lipca 2013 r. przez
syndyka masy upadłości Huty O. S.A. w upadłości, z którego wynika, że w
powyższym okresie, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę w
szczególnym charakterze, na stanowisku instruktora praktycznej nauki zawodu w
wydziale warsztat szkolny. W postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji
ubezpieczony oraz świadkowie zeznali, że w tym okresie wnioskodawca przebywał
w pełnym wymiarze czasu pracy w bezpośrednim sąsiedztwie kilku stanowisk
spawalniczych, demonstrował podopiecznym jak należy poprawnie wykonywać
czynności spawalnicze, a następnie sprawował nadzór nad poprawnym
6
wykonaniem prac. W międzyczasie wykonywał też osobiście prace spawalnicze o
większym stopniu skomplikowania zlecane przez pracodawcę. Organ rentowy
zakwestionował stanowisko Sądu pierwszej instancji, który uznał pracę
wykonywaną przez wnioskodawcę w powyższym okresie za pracę w szczególnych
warunkach.
Dokonując ponownej oceny uprawnienia wnioskodawcy do emerytury w
wieku obniżonym na podstawie art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, Sąd
Apelacyjny doszedł do przekonania, że materiał dowodowy wyraźnie i
jednoznacznie wskazuje, że w spornym okresie wnioskodawca wykonywał pracę
instruktora praktycznej nauki zawodu, tj. pracę w szczególnym charakterze w
rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z FUS, a nie pracę w szczególnych
warunkach.
Według § 15 rozporządzenia z 7 lutego 1983 r., nauczyciel, wychowawca lub
inny pracownik pedagogiczny wykonujący pracę nauczycielską wymienioną w art. 1
pkt 1-7 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z
2014 r., poz. 191 ze zm.), określoną w tej ustawie jako praca zaliczona do
pierwszej kategorii zatrudnienia, nabywa prawo do emerytury na zasadach
określonych w § 4 rozporządzenia i jest uważany za wykonującego pracę w
szczególnym charakterze. Zatem nabycie prawa do emerytury na zasadach
określonych w § 4 tego rozporządzenia przez tę kategorię osób uzależnione zostało
od dwóch warunków: praca wykonywana przez nauczyciela powinna być określona
w art. 1 pkt 1-7 Karty Nauczyciela i ponadto powinna kwalifikować się do pierwszej
kategorii zatrudnienia. Dopiero wtedy nauczyciel jest w rozumieniu § 15
rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. uważany za wykonującego pracę w szczególnym
charakterze. Sąd Apelacyjny przywołał wyrok Sądu Najwyższego z 18 stycznia
2005 r., II UK 137/04 (LEX nr 152388), stwierdzający, że § 15 rozporządzenia z 7
lutego 1983 r. nie przewiduje możliwości zaliczenia nauczycielom do okresów pracy
w szczególnym charakterze jakichkolwiek innych okresów zatrudnienia, nawet
uznanych w myśl rozporządzenia za wykonywane w szczególnym charakterze lub
w szczególnych warunkach, jak też wyrok z 6 września 2012 r., II UK 44/12 (LEX nr
1276215), zgodnie z którym do okresów zatrudnienia w szczególnych warunkach
zalicza się okresy pracy lub służby, o których mowa w § 5-10 w związku z § 4 ust. 3
7
rozporządzenia z 7 lutego 1983 r., nie dolicza się natomiast do okresów pracy w
szczególnym charakterze okresów pracy w szczególnych warunkach (podobnie w
uchwale Sądu Najwyższego z 29 września 2005 r., II UZP 10/05, LEX nr 155414).
W kontekście przytoczonych orzeczeń Sąd Apelacyjny uznał, że
rozporządzenie z 7 lutego 1983 r. wyraźnie rozróżnia zatrudnienie w szczególnych
warunkach i zatrudnienie w szczególnym charakterze, przewidując możliwość
doliczenia do okresów pracy w szczególnych warunkach, wymienionych w wykazie
A stanowiącym załącznik do rozporządzenia, okresów pracy górniczej, okresów
zatrudnienia na kolei, a także okresów pracy lub służby wymienionych w § 5-10
rozporządzenia (§ 4 ust. 3). Wynika z tego, że zaliczenie innych okresów pracy, w
tym pracy pedagogicznej, nie jest możliwe. W orzecznictwie przyjmuje się, że nie
korzysta z uprawnienia do emerytury w niższym wieku emerytalnym pracownik,
który nie udowodnił, że wykonywał pracę w szczególnych warunkach w pełnym
wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku. Ze względu na
charakter omawianego świadczenia (tzw. wcześniejsza emerytura), przepisy
rozporządzenia należy wykładać ściśle. Na tej podstawie Sąd Apelacyjny uznał, że
wnioskodawca nie wykazał wymaganego stażu 15 lat pracy w szczególnych
warunkach, bowiem praca wykonywana przez niego w Hucie O. stanowiła pracę w
szczególnym charakterze jako praca instruktora praktycznej nauki zawodu.
Prawo do emerytury w wieku niższym od powszechnego z tytułu
wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest
ściśle związane z szybszą utratą zdolności do zarobkowania z uwagi na szczególne
warunki lub szczególny charakter pracy. Prawo to stanowi przywilej, a zatem
regulujące je przepisy należy wykładać w sposób gwarantujący zachowanie celu
uzasadniającego to odstępstwo. Uznanie pracy wykonywanej przez wnioskodawcę
za pracę wykonywaną w szczególnych warunkach wymagało zaliczenia jej do prac
wymienionych w wykazie A (w dziale XIV pod poz. 12), stanowiącym załącznik do
rozporządzenia z 7 lutego 1983 r., ujętych jako prace przy spawaniu i wycinaniu
elektrycznym, gazowym, atomowowodorowym. Ze zgromadzonego w sprawie
materiału dowodowego wynika jednak, że M. K. wykonywał pracę instruktora
praktycznej nauki zawodu i brak jest podstaw do zmiany dokonanej przez organ
rentowy kwalifikacji. Nie ma znaczenia argument wnioskodawcy, że oprócz
8
szkolenia pracowników w międzyczasie wykonywał też osobiście prace
spawalnicze o większym stopniu skomplikowania zlecane przez pracodawcę.
Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego, zawarte w wykazie A, dziale XIV,
poz. 12 rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. określenie „prace przy spawaniu”
obejmuje wyłącznie prace wykonywane w przebiegu procesu spawania, a więc
czynności związane ze spawaniem. To bowiem praca przy spawaniu i wycinaniu
elektrycznym, gazowym, atomowowodorowym uznana została za pracę o znacznej
szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości, a nie jakakolwiek
inna praca składająca się – obok pracy spawalniczej – na ostateczny rezultat
całego procesu produkcyjnego. Tylko taka wykładnia pozostaje w zgodzie z art. 32
ust. 2 i 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w związku z § 2 ust. 1
rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. uznających za pracę w szczególnych warunkach
wyłącznie zatrudnienie przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o
znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności
psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia, wykonywane
stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku.
Oznacza to, że krótsze dobowo (nie w pełnym wymiarze obowiązującego czasu
pracy na danym stanowisku) lub periodyczne (okresowe), a nie stałe świadczenie
pracy w warunkach narażających na szybszą utratę zdolności do zarobkowania
wyklucza możliwość uznania pracy za świadczoną w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze.
Sąd Apelacyjny nie podzielił również stanowiska wnioskodawcy, że praca
instruktora praktycznej nauki zawodu jest tożsama z pracą na stanowisku
związanym z wykonywaniem takiego zawodu. Obowiązki pracownicze instruktora
praktycznej nauki zawodu nie były i z założenia nie mogły być tożsame z
obowiązkami spawacza.
W konsekwencji Sąd Apelacyjny stwierdził, że Sąd pierwszej instancji w
sposób nieuprawniony zsumował uznane przez organ rentowy okresy wykonywania
przez wnioskodawcę pracy w szczególnym charakterze (12 lat, 2 miesiące i 21 dni
– od 13 grudnia 1975 r. do 31 marca 1988 r.) z pracą w szczególnych warunkach w
trzech okresach zatrudnienia w Hutniczym Przedsiębiorstwie Remontowym w C., w
Przedsiębiorstwie Budownictwa „U.” oraz w Przedsiębiorstwie Wielobranżowym
9
„H.” Spółce z o.o., które same w sobie nie stanowią okresu wymaganych 15 lat.
Zatem ubezpieczony nie spełnia przesłanek do przyznania mu emerytury w wieku
obniżonym z uwagi na warunki pracy, ponieważ nie legitymuje się co najmniej 15-
letnim okresem zatrudnienia w szczególnych warunkach.
Skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego wniósł w imieniu
wnioskodawcy jego pełnomocnik z urzędu, zaskarżając wyrok ten w całości. Skarga
została oparta na podstawie naruszenia prawa materialnego: art. 184 ustawy o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z § 4 ust.
3 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego
pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym
charakterze w związku z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z 10
sierpnia 1988 r. w sprawie rozciągnięcia niektórych przepisów Karty Nauczyciela na
instruktorów praktycznej nauki zawodu, przez przyjęcie, że skarżący w okresie od
13 grudnia 1975 r. do 31 marca 1988 r. w Hucie w O. wykonywał pracę instruktora
praktycznej nauki zawodu, tj. pracę w szczególnym charakterze, podczas gdy
wykonywał on wówczas pracę w warunkach szczególnych, która odpowiadała w
pełni pracy wskazanej w załączniku A dziale XIV poz. 12 rozporządzenia z 7 lutego
1983 r.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i orzeczenie co do istoty
sprawy przez przyznanie mu prawa do emerytury w wieku obniżonym, ewentualnie
o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu, a także o zasądzenie kosztów postępowania.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej skarżący podniósł, że syndyk masy
upadłości Huty O. S.A., wydając zaświadczenie o pracy wnioskodawcy w
szczególnym charakterze na warunkach rozporządzenia Ministra Edukacji
Narodowej z 10 sierpnia 1988 r. nie zwrócił uwagi, że: (-) rozporządzenie to
datowane jest na okres późniejszy niż data ustania zatrudnienia wnioskodawcy,
ponieważ był on zatrudniony u tego pracodawcy w okresie do 31 marca 1988 r. a
rozporządzenie, na którego warunkach miał wykonywać pracę w szczególnym
charakterze, zostało wydane dopiero 10 sierpnia 1988 r., a więc ponad cztery
miesiące później, (-) po ustaniu stosunku pracy w Hucie w O. wnioskodawca
otrzymał od pracodawcy poprawne świadectwo pracy w szczególnych warunkach,
10
a nie w szczególnym charakterze, jednak uległo ono zaginięciu, w związku z czym
wystąpił ponownie o jego wydanie i syndyk masy upadłości wydał mu świadectwo
załączone do akt, niezgodne z rzeczywistym stanem prawnym. Doliczenie do stażu
pracy w szczególnych warunkach u innych pracodawców (niekwestionowanych
przez ZUS) stażu pracy w Hucie w O. sprawia, że wnioskodawca spełnia warunek
15-letniego zatrudnienia w szczególnych warunkach.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna ma uzasadnione podstawy.
Argumentacja Sądu Apelacyjnego została oparta na założeniu, że w celu
ustalenia, czy zostały spełnione kryteria do nabycia przez ubezpieczonego
emerytury w wieku obniżonym (na podstawie art. 184 ustawy o emeryturach i
rentach z FUS), okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach nie sumuje się z
okresem zatrudnienia w szczególnym charakterze.
Jest to – co do zasady – założenie słuszne i zgodne z utrwalonym
orzecznictwem Sądu Najwyższego. Sąd Najwyższy przyjmuje bowiem, że do
okresów zatrudnienia w szczególnych warunkach zalicza się okresy pracy lub
służby, o których mowa w § 5-10 w związku z § 4 ust. 3 rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze; nie
dolicza się natomiast do okresów pracy w szczególnym charakterze okresów pracy
w szczególnych warunkach (wyrok z 6 września 2012 r., II UK 44/12, OSNP 2013
nr 15-16, poz. 188).
Nie istnieje bowiem pojęcie „emerytury z tytułu zatrudnienia w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze”, która przysługiwałaby przy łącznym
uwzględnieniu (doliczeniu) każdego z tak określonych okresów pracy, lecz
emerytura przysługuje z tytułu wykonywania konkretnego zatrudnienia, ujętego
oddzielnie w odpowiednich wykazach (stanowiących załącznik do rozporządzenia)
lub w § 9-15 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie
wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze przez konkretny okres w nich przewidziany. Osoby
11
wykonujące pracę w szczególnych warunkach wymienione w wykazie A nabywają
prawo do emerytury, jeżeli osiągnęły wiek 60 lat (mężczyźni) oraz mają wymagany
okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat w szczególnych warunkach (§ 4
ust. 1), natomiast nauczyciel, wychowawca lub inny pracownik pedagogiczny
wykonujący pracę nauczycielską wymienioną w art. 1 pkt 1-7 ustawy z 1982 r.
Karta Nauczyciela, określoną w tej ustawie jako praca zaliczona do pierwszej
kategorii zatrudnienia, nabywa prawo do emerytury na zasadach określonych w § 4
z tytułu pracy w szczególnym charakterze (wyrok z 11 kwietnia 2007 r., I UK
306/06, LEX nr 470005). Kwestia ewentualnego doliczania prac w szczególnych
warunkach do pracy w szczególnym charakterze została rozstrzygnięta
(negatywnie) także w uchwale Sądu Najwyższego z 29 września 2005 r., II UZP
10/05 (OSNP 2006 nr 1-2, poz. 21), przyjmującej brak możliwości sumowania i
jednoczesnego zliczania okresów pracy w szczególnych warunkach do okresów
pracy w szczególnym charakterze nauczyciela, oraz w wyroku z 18 stycznia 2005
r., II UK 137/04 (OSNP 2005 nr 15, poz. 234, z aprobującą glosą M. Zielenieckiego,
Gdańskie Studia Prawnicze 2006 nr 1, poz. 20).
W kontekście przytoczonych orzeczeń Sądu Najwyższego kwestią
wymagającą rozstrzygnięcia w rozpoznawanej sprawie było to, czy zatrudnienie
wnioskodawcy w Hucie w O. w okresie od 13 grudnia 1975 r. do 31 marca 1988 r.
na stanowisku instruktora praktycznej nauki zawodu (spawacza), może być
potraktowane jako okres pracy w szczególnym charakterze, który nie może
podlegać zsumowaniu z zatrudnieniem w innych okresach u innych pracodawców
na stanowiskach zaliczanych do pracy w szczególnych warunkach. Rozstrzygając
tę kwestię, Sąd Apelacyjny uwzględnił treść świadectwa wykonywania pracy w
szczególnych warunkach wystawionego przez syndyka masy upadłości Huty O.
S.A. w upadłości. W świadectwie tym – wystawionym 10 lipca 2013 r., a zatem
ponad 25 lat po ustaniu zatrudnienia wnioskodawcy w Hucie w O.– stwierdzono, że
w okresie od 13 grudnia 1975 r. do 31 marca 1988 r. wnioskodawca stale i w
pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę w szczególnym charakterze na
stanowisku instruktora praktycznej nauki zawodu w wydziale warsztat szkolny
zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z 10 sierpnia 1988 r. w
sprawie rozciągnięcia niektórych przepisów Karty Nauczyciela na instruktorów
12
praktycznej zawodu oraz na niektórych innych pracowników uspołecznionych
zakładów pracy, prowadzących prace pedagogiczne i wychowawcze. Sąd
Apelacyjny nie zauważył przy tym, że syndyk masy upadłości Huty O. S.A. w
upadłości zastosował do opisu sytuacji pracowniczej wnioskodawcy przepisy
rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z 10 sierpnia 1988 r., które weszło w
życie z dniem ogłoszenia (ogłoszone zostało 29 września 1988 r.) z mocą od 1
września 1988 r., chociaż zatrudnienie wnioskodawcy u tego pracodawcy ustało 31
marca 1988 r., czyli pięć miesięcy wcześniej.
Oceniając podobne (analogiczne) sytuacje faktyczne, Sąd Najwyższy
stwierdził we wcześniejszych orzeczeniach, że przepisy rozporządzenia Ministra
Edukacji Narodowej z 10 sierpnia 1988 r. nie mogą mieć zastosowania do oceny
sytuacji instruktorów praktycznej nauki zawodu w okresie ich zatrudnienia przed 1
września 1988 r. z punktu widzenia nabycia uprawnień do emerytury z tytułu pracy
w szczególnym charakterze. Między innymi w wyroku z 14 stycznia 2014 r., II UK
209/13 (LEX nr 1421811), Sąd Najwyższy przypomniał, że okresy pracy
instruktorów praktycznej nauki zawodu przed 1 września 1988 r. nie były okresami
pracy w szczególnym charakterze uprawniającymi do emerytury nauczycielskiej
(podobne stanowisko przedstawione zostało w wyrokach z 29 września 2000 r.,
II UKN 729/99, OSNAPiUS 2002 nr 10, poz. 244 i z 10 stycznia 2006 r., I UK
129/05, OSNP 2006 nr 23-24, poz. 36).
Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że nie każdy okres pracy instruktora
praktycznej nauki zawodu podlega zaliczeniu, jako okres pracy w szczególnym
charakterze, i uwzględnieniu przy ocenie uprawnień do emerytury nauczycielskiej
na podstawie art. 88 ust. 1 w związku z art. 1 ust. 2 pkt 4 ustawy z dnia 26 stycznia
1982 r. – Karta Nauczyciela (Dz.U. Nr 3, poz. 19). Zakres podmiotowy tej ustawy,
w chwili jej wejścia w życie 1 lutego 1982 r., obejmował wyłącznie nauczycieli,
wychowawców i innych pracowników pedagogicznych państwowych szkół i innych
placówek oświatowych i szkoleniowych, wychowawczych, opiekuńczo-
wychowawczych, utworzonych i działających na podstawie ustawy z dnia 15 lipca
1961 r. o rozwoju systemu oświaty i wychowania (Dz.U. Nr 32, poz. 160 ze zm.),
oraz innych nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych
wymienionych w art. 1 tej ustawy. Instruktorzy praktycznej nauki zawodu nie zostali
13
wymienieni w art. 1 ustawy. W art. 5 Karty Nauczyciela (skreślonym z dniem 6
kwietnia 2000 r. przez ustawę nowelizującą z 18 lutego 2000 r., Dz.U. Nr 19,
poz. 239) przewidziano delegację dla Ministra Oświaty i Wychowania, który mógł
rozszerzyć stosowanie Karty Nauczyciela lub niektórych jej postanowień na
nauczycieli szkół i placówek szkolących oraz oświatowo-wychowawczych innych
niż wymienione w art. 1 oraz na pracowników uspołecznionych zakładów pracy
pełniących funkcję instruktorów praktycznej nauki zawodu lub prowadzących pracę
wychowawczą z młodocianymi pracownikami w placówkach zbiorowego
zakwaterowania, dla których praca dydaktyczna i wychowawcza stanowiła
podstawowe zajęcie, oraz na pracowników pedagogicznych zatrudnionych na
stanowiskach nauczycieli w ośrodkach szkolenia i doskonalenia kadr i ośrodkach
szkolenia zawodowego oraz zawodowych kuratorów sądowych. Na podstawie tego
upoważnienia ustawowego Minister Edukacji Narodowej wydał 10 sierpnia 1988 r.
rozporządzenie w sprawie rozciągnięcia niektórych przepisów Karty Nauczyciela na
instruktorów praktycznej nauki zawodu oraz na niektórych innych pracowników
uspołecznionych zakładów pracy, prowadzących prace pedagogiczne i
wychowawcze, obowiązujące z mocą od 1 września 1988 r., i dopiero od tej chwili
pracownicy pełniący funkcje instruktorów praktycznej nauki zawodu zostali objęci
przepisami Karty Nauczyciela, między innymi w zakresie (nauczycielskich)
uprawnień emerytalnych. Te same uprawnienia płynęły z późniejszego
rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 września 1998 r. w sprawie
rozciągnięcia niektórych przepisów Karty Nauczyciela na instruktorów i kierowników
praktycznej nauki zawodu oraz na niektórych innych pracowników prowadzących
prace dydaktyczne i wychowawcze (Dz.U. Nr 126, poz. 833), a następnie z ustawy
- Karta Nauczyciela, w której praca nauczycieli praktycznej nauki zawodu została
uznana za pracę nauczycielską (po zmianie ustawy od dnia 6 kwietnia 2000 r.,
ustawą z dnia 18 lutego 2000 r.), pod warunkiem posiadania kwalifikacji
określonych dla nauczycieli praktycznej nauki zawodu oraz wykonywania pracy
dydaktycznej i wychowawczej w wymiarze przewidzianym dla tych nauczycieli
(art. 1 ust. 2 pkt 4 ustawy). Analiza przytoczonych przepisów Karty Nauczyciela i
przepisów wykonawczych do niej pozwoliła Sądowi Najwyższemu na wyrażenie
poglądu, że okresy pracy instruktorów praktycznej nauki zawodu przed 1 września
14
1988 r. nie były okresami pracy w szczególnym charakterze uprawniającymi do
emerytury nauczycielskiej
W tym kontekście w rozpoznawanej sprawie nie było możliwe potraktowanie
okresu pracy wnioskodawcy na stanowisku instruktora praktycznej nauki zawodu
jako pracy w szczególnym charakterze. Świadectwo wystawione 10 lipca 2013 r.
przez syndyka masy upadłości Huty O. S.A. w upadłości jest wadliwe i nie może
rodzić skutków prawnych przyjętych w wyroku zaskarżonym skargą kasacyjną w
rozpoznawanej sprawie. Świadectwo pracy wystawione przez prywatnego
pracodawcę jest przy tym dokumentem prywatnym (obejmującym oświadczenie
wiedzy), jego treść nie wiąże sądu, zwłaszcza co do oceny charakteru zatrudnienia
pracownika. Świadectwo pracy podlega ocenie sądu jak każdy inny dowód.
Ubezpieczony twierdził (od początku procesu), że w 1988 r. otrzymał od swojego
pracodawcy Huty w O. świadectwo pracy w szczególnych warunkach (które jednak
zaginęło). Również treść tego świadectwa nie byłaby dla sądu wiążąca, jednak
pozwalałaby na stwierdzenie, w jaki sposób ówczesny pracodawca traktował pracę
ubezpieczonego na stanowisku instruktora praktycznej nauki zawodu.
Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że skoro instruktorzy
praktycznej nauki zawodu zatrudnieni w innych miejscach niż szkoły nie podlegali
do 31 sierpnia 1988 r. ustawie – Karta Nauczyciela, to praca wnioskodawcy przed
31 sierpnia 1988 r. nie mogła być uwzględniona w stażu pracy jako praca w
szczególnym charakterze (praca nauczycielska), niezależnie od tego, że praca w
szczególnym charakterze (nauczycielska) nie mogła być doliczana do okresu pracy
w warunkach szczególnych, inne były bowiem przesłanki (warunki) przyznania
świadczeń z obu tych tytułów.
Nie oznacza to jednak, że okres zatrudnienia wnioskodawcy w Hucie w O.
od 13 grudnia 1975 r. do 31 marca 1988 r. na stanowisku instruktora praktycznej
nauki zawodu jest bez znaczenia dla jego uprawnień emerytalnych, skoro
wnioskodawca w tym czasie uczył zawodu spawacza. Okres ten może być
ewentualnie zakwalifikowany jako okres pracy w szczególnych warunkach, gdyby
okazało się (zostało udowodnione), że wnioskodawca stale i w pełnym wymiarze
czasu pracy wykonywał pracę na stanowisku określonym w wykazie A dziale XIV
pod poz. 12, czyli „prace przy spawaniu i wycinaniu elektrycznym, gazowym,
15
atomowowodorowym”. Ta kwestia wymaga ponownych ustaleń faktycznych i ocen
prawnych, ponieważ została potraktowana przez Sąd Apelacyjny zbyt ogólnikowo i
powierzchownie w związku z przyjęciem błędnego założenia, że praca na
stanowisku instruktora praktycznej nauki zawodu jako praca w szczególnym
charakterze nie podlega doliczeniu do pracy w szczególnych warunkach (okresy
zatrudnienia w szczególnych warunkach i okresy zatrudnienia w szczególnym
charakterze nie podlegają zsumowaniu).
W świetle dotychczasowych ustaleń, wnioskodawca w spornym okresie
wykonywał pracę polegającą na szkoleniu nowo przyjętych pracowników w zakresie
spawalnictwa. Ustaleń może wymagać, w jakich warunkach odbywało się to
szkolenie – czy w osobnym wydziale szkoleniowym (warsztacie szkolnym) albo w
wyodrębnionej części hali produkcyjnej, przeznaczonej wyłącznie do szkolenia
pracowników, którzy na etapie szkolenia nie wykonywali zatrudnienia w
szczególnych warunkach, czy też na ogólnej hali, gdzie były wykonywane prace
spawalnicze przez innych pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach
(spawaczy), czy osoby pobierające naukę brały bezpośrednio udziału w procesie
produkcyjnym, czy też jedynie w samym procesie szkolenia (pobierania nauki
zawodu). W orzecznictwie Sądu Najwyższego wyjaśniono już wielokrotnie co
należy rozumieć przez pojęcie „prace przy spawaniu” (por. np. wyrok z 29 stycznia
2008 r., I UK 192/07, OSNP 2009 nr 5-6, poz. 79, postanowienie z 4 czerwca
2012 r., I UK 67/12, LEX 1675213). Zaliczenie pracy wykonywanej przez
konkretnego ubezpieczonego do „prac przy spawaniu” jest przede wszystkim
kwestią ustaleń faktycznych co do tego, jakie zadania osoba ta w rzeczywistości
wykonywała i w jakim wymiarze. Na obecnym etapie postępowania nie można
stanowczo stwierdzić, czy praca skarżącego na stanowisku instruktora praktycznej
nauki zawodu w zakresie spawania była pracą wykonywaną w szczególnych
warunkach.
W spornych przypadkach uwzględnienie okresów wykonywania pracy
szkodliwej lub uciążliwej, wymaganej do przyznania emerytury w niższym wieku
emerytalnym, następuje po ustaleniu rzeczywistego zakresu obowiązków
ubezpieczonego oraz wykonywania przez niego szkodliwego zatrudnienia
bezpośrednio, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Ocena wykonywania pracy
16
szkodliwej „stale i w pełnym wymiarze czasu pracy” powinna być racjonalna i
odnosić się do konkretnego rodzaju pracy i cech charakteryzujących sposób jej
faktycznego świadczenia u danego pracodawcy. Ustalenia, które stanowią
podstawę do oceny spełnienia wymagania stałości wykonywania pracy w
szczególnych warunkach, muszą uwzględniać specyfikę zatrudnienia. Powinny być
konkretne co do rzeczywistego zakresu obowiązków pracownika. Nie mogą
ograniczyć się do ogólnikowych stwierdzeń, albowiem dokonana wówczas na ich
podstawie ocena stałości wykonywania pracy i dobowego jej wymiaru uchyla się
spod kontroli, ponieważ nie sposób jej zweryfikować z punktu widzenia
prawidłowego zastosowania art. 184 ust. 1 pkt 1 w związku z art. 32 ust. 2 i 4
ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady
Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze
(por. wyrok Sądu Najwyższego z 22 października 2013 r., III UK 144/12, LEX nr
1455745).
Z powyższych przyczyn Sąd Najwyższy uwzględnił skargę kasacyjną na
podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.
kc