Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 września 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SA– Teresa Mróz (spr.)

Sędzia SA– Irena Piotrowska

Sędzia SA – Ksenia Sobolewska - Filcek

Protokolant: – sekr. sądowy Mariola Frąckiewicz

po rozpoznaniu w dniu 11 września 2013 r. w Warszawie

na rozprawie sprawy z powództwa (...) Spółki Akcyjnej w W.

przeciwko Miastu (...) W.

o ustalenie i zapłatę

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 11 października 2012 r.

sygn. akt XX GC 437/05

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie drugim w ten sposób, że zasądza od Miasta (...) W. na rzecz (...) Spółki Akcyjnej w W. dodatkowo kwotę 2.024.080 (dwa miliony dwadzieścia cztery tysiące osiemdziesiąt) złotych z ustawowymi odsetkami od dnia 26 kwietnia 2005 roku do dnia zapłaty, a w pozostałym zakresie powództwo oddala oraz w punkcie trzecim w ten sposób, że liczbę „15%” zastępuje liczbą „30%”;

II. oddala apelację powódki w pozostałym zakresie;

III. oddala apelację pozwanego;

IV. zasądza od Miasta (...) W. na rzecz (...) Spółki Akcyjnej w W. kwotę 21.000 (dwadzieścia jeden tysięcy) złotych tytułem zwrotu części kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt VI A Ca 71/13

UZASADNIENIE

Powódka (...) S.A. w W. wniosła przeciwko Miastu (...) W. o ukształtowanie (ustalenie) wysokości wynagrodzenia umownego w umowie zawartej pomiędzy Miastem (...) W., zastępowanym przez inwestora zastępczego (...) sp. z o.o. a (...) SA. w W. z dnia 14 października 2002 r. nr (...) przez podwyższenie tego wynagrodzenia o kwotę 4.874.195,59 zł netto (5.956.518,62 zł brutto), tj. ustalenie tego wynagrodzenia w kwocie 98.706.195,59 zł netto (115.416.738,87 zł brutto). Na powyższe wynagrodzenie składają się następujące kwoty netto:

- 292.424,00 zł netto z tytułu zwiększonych kosztów ponoszonych przez powoda za stal w rozdzielnicach i szafach kablowych,

- 197.021,00 zł netto z tytułu zwiększonych kosztów ponoszonych przez powoda za stal w wentylatorach,

- 243.200,00 zł netto z tytułu zwiększonych kosztów ponoszonych przez powoda za stal w tłumikach akustycznych,

- 1.641.170, 71 zł netto z tytułu zwiększonych kosztów ponoszonych przez powoda za stal zbrojeniową,

- 189.827,34 zł netto z tytułu zwiększonych kosztów ponoszonych przez powoda za stal w konstrukcjach wsporczych pod kable,

- 1.442.738,18 zł netto z tytułu zwiększonych kosztów ponoszonych przez powoda za stal - tory wraz z trzecią szyną,

- 174.035,38 zł netto z tytułu zwiększonych kosztów ponoszonych przez powoda za stal w konstrukcji obudowy szybów windowych,

- 362.839,00 zł netto z tytułu zwiększonych kosztów ponoszonych przez powoda za stal w konstrukcjach stalowych zadaszeń nad wejściami do stacji,

- 148.367,30 zł netto z tytułu zwiększonych kosztów ponoszonych przez powoda za stal w konstrukcji stalowej fasad,

- 182.572,68 zł netto z tytułu zwiększonych kosztów ponoszonych przez powoda za stal w konstrukcjach stalowych schodów, pochylni, krat, balustrad i ścianek.

Ponadto powódka wniosła o zapłatę kwoty 1.342.000 ,00 zł netto (1.637.240,00 zł brutto) z tytułu zaległego wynagrodzenia umownego zgodnie z załącznikiem nr (...) do umowy, a także o zasądzenie na rzecz powódki kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowegowedług norm przepisanych. W uzasadnieniu swego żądania powódka wskazał, iż w dniu 14 października 2002 r. strony zawarły umowę o budowę obiektu stacji metra (...) z torami odstawczymi. Wynagrodzenie zostało ustalone na kwotę 98.706.195,59 zł netto (115.416.738,87 zł brutto). Z uwagi na wzrost cen surowców, głównie stali, powódka poniosła dodatkowe koszty, które nie zostały uwzględnione w kalkulacji kosztorysowej przygotowanej przed podpisaniem umowy. W związku z tym powódka domaga się od pozwanego dopłaty do wynagrodzenia ustalonego w umowie, powołując się m.in. na nadzwyczajną zmianę stosunków.

Odnośnie drugiego żądania sformułowanego w pozwie powódka podniosła, że strony zmieniły umowę z dnia 14 października 2002 r. m.in. aneksem nr (...). Mimo spełnienia określonych w nim przesłanek pozwany nie uiścił części przewidzianego nim wynagrodzenia.

Pozwany Miasto (...) W. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na swoją rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego w wysokości dwukrotnej kwoty minimalnej w związku z dużym nakładem pracy pełnomocników, według norm przepisanych. W uzasadnieniu swego stanowiska pozwany podniósł, że nie zgadza się z twierdzeniem powoda, iż to inwestor jest jedynym winnym opóźnienia w uzyskaniu pozwolenia na budowę. Skoro powódka została wprowadzona na budowę w dniu 10 września 2003 r. i wiedziała, że pozwolenie na budowę zamawiający otrzymał w dniu 3 września 2003 r., to do końca 2003 r. mogła zacząć zaopatrywać się w konieczną stal. Ponadto pozwany podniósł, iż powód świadomie zaniżył wartość robót budowlanych, w tym cenę stali, aby uzyskać zamówienie. Ponadto nie uwzględniła ona wzrostu cen wynikającego z inflacji. Zdaniem pozwanego sposób obliczenia kwot dochodzonych w niniejszym postępowaniu jest niezrozumiały, gdyż nie wiadomo, czy powódka dokonała wyliczeń na podstawie zapytań ofertowych, czy też oferta w określonej wysokości została rzeczywiście przyjęta. Ponadto pozwany wskazał, że w niniejszej sprawie nie ma zastosowania art. 357 ind. 1 k.c.

Odnośnie drugiego żądania zawartego w pozwie, tj. zapłaty kwoty 1.342.000 zł netto z tytułu przyspieszenia wykonania robót pozwany wskazał, że jego zdaniem roboty te nie zostały wykonane w terminie określonym w aneksie, a tym samym nie było podstaw do wypłaty dodatkowego wynagrodzenia.

W piśmie procesowym z dnia 22 stycznia 2009 r. powódka zmieniła żądanie zawarte w pozwie w ten sposób, że wniosła o zasądzenie od pozwanego kwoty 5.946.518,62 zł z tytułu wzrostu censtali z odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty w związku z wykonaniem umowyzawartej pomiędzy Miastem (...) W., zastępowanym przez inwestora zastępczego (...) sp. z o.o. a (...) S.A. w W. z dnia 14 października 2002 r. nr (...) zmienionej kolejnymi aneksami nr (...). Na wypadek, gdyby Sąd uznał, że powódce nie przysługuje roszczenie o zapłatę wniosła o ukształtowanie (ustalenie) wysokości wynagrodzenia umownego wynikającego z powyższej umowy przez podwyższenie tego wynagrodzenia umownego w wysokości 115.813.180,93 zł brutto i zobowiązania pozwanego do zapłaty podwyższonego wynagrodzenia w kwocie 5.946.518,62 zł.

Odnośnie drugiego żądania sformułowanego w pozwie powódka zmieniła je w ten sposób, że wniosła o zasądzenie kwoty 1.637.240,00 zł (1.342.000,00 netto plus podatek VAT) tytułem zapłaty zaległego wynagrodzenia umownego zgodnie z aneksem nr (...) z dnia 30 listopada 2004 oraz aneksem nr (...) z dnia 14 stycznia 2005 r. do umowy z dnia 14 października 2002 r. nr (...) wraz z odsetkami od dnia wezwania do zapłaty, tj. od dnia 17 lutego 2005 r. do dnia zapłaty.

Wyrokiem z dnia 11 października 2012 r. Sąd Okręgowy w Warszawie zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 1.146.068 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 7 marca 2005 r. do dnia zapłaty, oddalił powództwo w pozostałym zakresie i rozstrzygnął o zasadach ponoszenia kosztów postępowania.

Orzeczenie powyższe zapadło na podstawie następujących ustaleń faktycznych i rozważań prawnych Sądu Okręgowego:

(...) S.A. z siedzibą w W., nawiązując do zaproszenia do złożenia oferty ostatecznej na budowę stacji metra (...) w przetargu dwustopniowym, zaoferowała wykonanie wyżej wskazanego obiektu za kwotę 92.490.000,00 zł netto (98.964.300,00 zł brutto) w terminie 25 miesięcy od daty podpisania umowy. Do oferty ostatecznej załączono zestawienie wszystkich surowców i produktów użytych do wykonania zamówienia, w którym uwzględniono także materiały niezbędne do zrealizowania zamówienia, a które zostaną wykonane ze stali.

Pismem z dnia 9 października 2002 r. (...) zawiadomiło firmę (...) S.A. z siedzibą w W., że w wyniku postępowania o udzielenie zamówienia publicznego na budowę stacji metra (...), w formie przetargu dwustopniowego, złożona przez firmę (...) S.A. oferta została przyjęta do realizacji.

W dniu 14 października 2002 r. w W. pomiędzy Miastem (...) W. Zakładem (...) jako zamawiającym a (...) Spółka Akcyjna w W. jako wykonawcą została zawarta umowa nr (...), zgodnie z którą zamawiający zlecił na podstawie rozstrzygniętego przetargu dwustopniowego a wykonawca przyjął do wykonania budowę stacji metra (...) z torami odstawczymi, zlokalizowanej w rejonie pl. (...) i ul. (...) (§ 1 Umowy). Strony określiły termin wykonania zamówienia w ten sposób, że rozpoczęcie realizacji wykonania zamówienia miało nastąpić po rozstrzygnięciu przetargu, podpisaniu umowy oraz wniesieniu zabezpieczenia należytego wykonania umowy. I faza projektowania polegająca na wykonaniu projektu architektoniczno-budowlanego miała nastąpić w ciągu 5 miesięcy od daty podpisania umowy, tj. do dnia 14 marca 2003 r. Wykonanie projektów wykonawczych branżowych (II faza projektowania) miało nastąpić w ciągu 11 miesięcy od daty podpisania umowy, tj. do dnia 11 września 2003 r. Wejście na plac budowy miało nastąpić nie później niż 7 dni po uzyskaniu pozwolenia na budowę, zaś sama budowa miała zakończyć się w ciągu 25 miesięcy od daty podpisania umowy, tj. do dnia 14 listopada 2004 r. (§ 2 i 3 Umowy). Strony ustaliły wynagrodzenie w kwocie 92.490.000,00 zł netto (98.964.300,00 zł brutto). Wysokość wynagrodzenia za poszczególne etapy i części przedmiotu zamówienia strony przyjęły zgodnie z zatwierdzonym przez zmawiającego i włączonym aneksem do umowy szczegółowym harmonogramem rzeczowo-finansowym. Szczegółowe warunki płatności za wykonanie przedmiotu zamówienia i zasady waloryzacji zostały określone w Ogólnych warunkach umowy (§ 4 ust. 1-3 Umowy). Integralną część umowy stanowiły załączniki w postaci: 1) specyfikacji istotnych warunków zamówienia do złożenia oferty ostatecznej wraz z załącznikami, 2) ogólne warunki umowy, 3) oferta ostateczna wraz z załącznikami oraz 4) pismo powiadamiające o wyborze oferty (§ 8 Umowy). Zmiana umowy podpisanej w dniu 14 października 2002 r. nr (...) mogła nastąpić jedynie w formie pisemnej w postaci aneksów.

W dniu 11 kwietnia 2003 r. powódka przekazała 6 egzemplarzy projektu budowlanego stacji metra (...) z naniesionymi poprawkami zgodnie ze wskazaniami inspektorów nadzoru wraz z brakującymi uzgodnieniami. Kolejne projekty konstrukcyjne były przekazywane przez Wykonawcę w dniach: 30 lipca 2003 r., 19 sierpnia 2003 r., 15 września 2003 r., 22 października 2003 r., 28 października 2003 r., 25 listopada 2003 r., 26 listopada 2003 r., 8 grudnia 2003 r., 22 grudnia 2003 r., 22 stycznia 2004 r., 3 lutego 2004 r., 6 lutego 2004 r., 10 lutego 2004 r., 24 lutego 2010 r., 03 marca 2004 r., 6 kwietnia 2004 r., 19 kwietnia 2004 r., 28 kwietnia 2004 r., 24 czerwca 2004 r., 13 sierpnia 2004 r.

Uzyskanie prawomocnego pozwolenia na budowę w wyniku złożonych odwołań od decyzji nr (...) - pozwolenie na budowę z dnia 24 czerwca 2003 r. nastąpiło decyzją z dnia 25 sierpnia 2003 r. umarzającą postępowanie odwoławcze, którą Zamawiający otrzymał w dniu 3 września 2003 r. Wprowadzenie Wykonawcy na budowę nastąpiło w dniu 10 września 2003 r. po otrzymaniu przez (...) sp. z o.o. decyzji z dnia 25 sierpnia 2003 r. oraz po zamknięciu ul. (...) dla ruchu od dnia 6 października 2003 r., co spowodowało opóźnienie w rozpoczęciu wykonywania robót. Decyzją nr (...) z dnia 2 lipca 2004 r. Wojewoda (...) zatwierdził projekt budowlany i udzielił pozwolenia na budowę urządzeń kolejowych na stacji metra (...).

W dniu 14 czerwca 2003 r. strony zawarły Aneks nr (...) do Umowy nr (...) z dnia 14 października 2002 r.

W dniu 17 grudnia 2003 r. strony zawarły Aneks nr (...) do Umowy nr (...) z dnia 14 października 2002 r.

W dniu 21 maja 2004 r. strony zawarły Aneks nr (...) do Umowy nr (...) z dnia 14 października 2002 r. Na mocy tego aneksu, w związku z ustawową zmianą stawek VAT, strony uzgodniły, że do wynagrodzenia za prace realizowane po dniu 30 kwietnia 2004 r. stosowana będzie stawek VAT w wysokości 22%. Wynagrodzenie łącznie zostało ustalone na kwotę brutto 107.832.980,25 zł.

W dniu 9 listopada 2004 r. strony zawarły Aneks nr (...) do Umowy nr (...) z dnia 14 października 2002 r.

W dniu 30 listopada 2004 r. strony zawarły Aneks nr (...) do Umowy. Z uwagi na okoliczność, że wprowadzenie Wykonawcy na plac budowy nastąpiło w dniu 3 września 2004 r., co spowodowało opóźnienie w rozpoczęciu wykonywania robót wymienionych w szczegółowym harmonogramie rzeczowo-finansowym strony uzgodniły, że odbiór częściowy robót w zakresie niezbędnym dla wystąpienia przez Zamawiającego o pozwolenie na użytkowanie części obiektu budowlanego objętego przedmiotem zamówienia, dla uruchomienia przewozów pasażerów do stacji (...) nastąpi do dnia 28 grudnia 2004 r. Obiór częściowy wszystkich robót w obrębie stacji (...) i torów odstawczych, z wyłączeniem robót drogowych i ogrodniczych nastąpi do dnia 19 lutego 2005 r., zaś data zakończenia przedmiotu zamówienia została ustalona na dzień 30 kwietnia 2005 r. Odbiór końcowy miał nastąpić do dnia 31 maja 2005 r. Strony ustaliły ponadto, że wynagrodzenie wyniesie 93.832.000,00 zł netto (109.470.220,25 zł brutto). Powyższa kwota obejmowała kwotę 1.342.000 zł netto z tytułu przyspieszenia wykonania robót w zakresie niezbędnym dla wystąpienia przez Zamawiającego o pozwolenie na użytkowanie części obiektu budowlanego, dla uruchomienia przewozów pasażerów do stacji (...) do dnia 28 grudnia 2004 r. Ponadto strony ustaliły, że wykonawca jest zobowiązany do zapłacenia kary umownej w wysokości 0,2% za każdy dzień przekroczenia daty odbioru częściowego robót wyznaczonego na dzień 28 grudnia 2004 r. Załącznik do aneksu stanowiło pisemne zestawienie wartości robót, których wykonanie jest planowane w do dnia 28 grudnia 2004 r. Strony ustaliły wartość tych robót na kwotę 5.404.774,00 zł.

Pismem z dnia 9 marca 2004 r., które wpłynęło do (...) sp. z o.o. w dniu 10 marca 2004 r. powódka poinformowała inwestora zastępczego, że w lutym i marcu 2004 r. miał miejsce drastycznych wzrosty cen wyrobów hutniczych, a kolejny wzrost cen tych produktów przewidziany jest na kwiecień. Z tego powodu, ceny stali oferowane przez kolejnych kontrahentów są wyższe niż było to zakładane przy podpisywaniu umowy. Ponadto w piśmie tym wskazano, że ilość stali, jaka pozostała do zakupu jest większa niż byłaby, gdyby plac budowy został przekazany i budowa rozpoczęłaby się trzy miesiące wcześniej. W tej sytuacji Wykonawca zwrócił się o dokonanie waloryzacji ceny umownej.

(...) sp. z o.o. w odpowiedzi na pismo z dnia 9 marca 2004 r. stwierdziło, iż nie uznaje roszczeń dotyczących waloryzacji ceny umownej w formie zaproponowanej przez Wykonawcę. Stanowisko to zostało następnie podtrzymane w piśmie z dnia 13 kwietnia 2004 r.

W dniu 10 grudnia 2004 r. strony podpisały Aneks nr (...) do Umowy z dnia 14 października 2002 r. nr (...).

W dniu 14 stycznia 2005 r. strony podpisały kolejny Aneks nr (...) do Umowy z dnia 14 października 2002 r. nr (...), w którym to ustaliły cenę umowną w wysokości 93.832.000,00 zł netto (109.470.220,25 zł brutto). Cena ta obejmowała również kwotę 1.342.000,00 zł z tytułu przyspieszenia wykonania robót.

W dniu 18 kwietnia 2005 r. strony podpisały Aneks nr (...) do Umowy z dnia 14 października 2002 r. nr (...), w którym dokonano waloryzacji wynagrodzenia umownego w ten sposób, że zostało one ustalone na kwotę 94.156.952,51 zł netto (109.866.662,31 zł brutto). Strony ustaliły w tym aneksie, że wartość prac pozostałych do wykonania po dniu 1 stycznia 2005 r. zgodnie z harmonogramem robót stanowiących załącznik nr (...) do Aneksu nr (...) po przeliczeniu z zastosowaniem wskaźnika cen produkcji budowlano-montażowej za okres 2004 r. opublikowanego przez GUS w tablicy nr (...) Biuletynu Statystycznego Nr (...) z 2005 r. wzrósł o kwotę 324.952,51 zł netto.

Decyzją z dnia 7 kwietnia 2005 r. (...) Wojewódzki Inspektor Nadzoru Budowlanego udzielił Inwestorowi pozwolenia na użytkowanie części obiektu stacji metra (...) w W.. Decyzją z dnia 26 sierpnia 2005 r. (...) Wojewódzki Inspektor Nadzoru Budowlanego udzielił Inwestorowi pozwolenia na użytkowanie części obiektu stacji metra (...) w W. obejmującej roboty drogowe i zieleń, obudowę szybów windowych (części naziemnych), wyjścia dla pasażerów — południowego w kierunku północnym oraz północnego na przystanek tramwajowy.

W dniu 17 sierpnia 2005 r. został sporządzony protokół nr (...) w sprawie odbioru i przekazania do użytkowania obiektu: budowa stacji metra (...) z torami odstawczymi zlokalizowanej w rejonie PI. (...) i ul. (...). Obiekt odpowiadał przeznaczeniu i został przyjęty do eksploatacji z dniem 17 sierpnia 2005 r.

Wyrokiem z dnia 12 kwietnia 2007 r. Sąd Okręgowy w Warszawie w sprawie o sygnaturze akt XVI GC 682/05 z powództwa głównego (...) S.A. z siedzibą w K. przeciwko (...) S.A. z siedzibą w W. o zmianę wysokości świadczenia oraz powództwa wzajemnego (...) S.A. z siedzibą w W. przeciwko (...) S.A. z siedzibą w K. o zapłatę oddalił w całości zarówno powództwo główne, jak powództwo wzajemne.

Na podstawie opinii biegłego, Sąd Okręgowy ustalił, że w okresie od stycznia do kwietnia 2004 r. nastąpił na krajowym rynku gwałtowny wzrost cen wyrobów hutniczych, co było konsekwencją wzrostu cen na rynku światowym. Było to zdarzenie szczególne, którego strony we wrześniu 2003 r. lub wcześniej nie mogły przewidzieć nawet przy zachowaniu daleko posuniętej ostrożności i staranności oraz z wykorzystaniem profesjonalnego doświadczenia takiego zdarzenia w zakresie tak znaczącego wzrostu cen stali i wyrobów hutniczych. Z opinii tej wynika, że koniecznym jest wyeliminowanie sporników i osłon szyny prądowej wykonanych z tworzyw sztucznych i części innych materiałów niż stalowe. Według wyliczeń biegłego wartość roszczeń finansowych dla wymienionego elementu robót wynosi 884.592,00 zł netto zamiast 1.444.738, 142 zł netto. Wskaźnik cen stali dla urządzeń (wentylatorów, rozdzielni, szaf) z uwagi na brak udokumentowania robocizny, a także innych materiałów, jak również z uwagi na zmiany kursów walut, wzrosły 20%, a dla wentylatorów był to wzrost rzędu 10%, a dla konstrukcji technicznych (konstrukcja stalowa zadaszeń nad wejściami, szybów windowych - 59,8 %. Dla typowych konstrukcji wsporczych pod kable i konstrukcji stalowych (drobne i mało skomplikowane w tym: schody, pochylnie, kraty i balustrady) jako prefabrykatów stalowych wzrost wyniósł 15,5% - 18,0%. Wysokość roszczeń finansowych z tytułu wzrostu cen stali wynosi zgodnie z opinią 2.349.033 zł. Po uwzględnieniu kwoty waloryzacyjnej wysokość roszczeń finansowych wynosi 2.024.080 zł netto.

Ponadto na podstawie opinii pisemnej i ustnej biegłego, Sąd ustalił, że zakres deklarowanych (wykazanych) robót w załączniku do Aneksu nr (...) nie został w pełni wykonany (zrealizowany) w założonym terminie do 28 grudnia 2004 r. Znacząca częśćrobót w stanie zaawansowania nawet przy ich wykonaniu w pełni nie pozwalała na uruchomienie ruchu pasażerskiego na przedmiotowej stacji metra (...). Dokonane przez strony zakończenie w pełni robót zaawansowanych w dniu 14 stycznia 2005 r. i dodatkowo sporządzony Aneks nr (...) przez strony poza ujęciem w ramy prawne umowy kwoty 1 342 000 zł jako zobowiązanie zaprace związane z przyspieszeniem robót na obiekcie w żadnym przypadku nie można uznać za potwierdzenie wykonania wszystkich 21 pozycji rodzaj i robót wykazanych w Załączniku nr (...).

Brak było wymaganych przepisami prawa budowlanego uzgodnień, aby można było wystąpić o zgodę na użytkowanie części obiektu , którą stanowi stacja metra (...). Realizacja (wykonanie) nawet w pełni zakresu 21 pozycji robót budowlano-montażowych wykazanych w Załączniku nr (...) obiektu, który stanowi stacja metra (...) nie dawała możliwości zastosowania częściowego użytkowania eksploatacji ruchu pasażerskiego, a w szczególności zastosowania uruchomienia pasażerskiego dla wymienionego obiektu budowlanego. Z analizy całokształtu badanych dokumentów i w świetle faktycznych dat zakończonych prac dla stacji metra (...) i dla przedmiotowego odcinka metra, zdaniem biegłego można stwierdzić i uznać, że prace i elementy 21 pozycji robót deklarowanych za prace przyspieszające, które w istotny sposób miały znaczący wpływ na końcowy termin oddania tej budowy do pełnej eksploatacji. W wyniku nie w pełni wykonanych robót dla stacji (...) i robót liniowych, a także braku wymaganych dokumentów z Instytucji, których całościowo dla tego zakresu w planowanym terminie wykonano w granicach 85% - 90%, co miało wpływ niewątpliwie na przyspieszenie zakończenia terminu robót. W tym założeniu uwzględniając wpływ zrealizowanych prac (robót) przyspieszenia na całokształt przedmiotowej budowy i ich wpływu na termin zakończenia całości robót budowy stacji i linii.

W tak ustalonym Stanie faktycznym, Sąd Okręgowy uznał, że powództwo zgłoszone w punkcie 1 pozwu okazało się niezasadne i podlegało oddaleniu. Odnośnie żądania zgłoszonego w punkcie 2 pozwu powództwo w części okazało się zasadne i w takim też zakresie podlegało ono uwzględnieniu.

Odnośnie do pierwszego z żądań podniesionych przez powódkę w pozwie Sąd Okręgowy wskazał, że podstawę prawną dochodzonego roszczenia stanowi art. 357 ind. 1 k.c. Sąd podkreślił, że przepis ten znajduje zastosowanie w umownych stosunkach obligacyjnych. Przez odwołanie się do przewidywań stron zawierających umowę ustawodawca zawęził zakres zastosowania art. 357 ind. 1 k.c. wyłącznie dozobowiązań powstałych z umów. Zgodnie z treścią tego przepisu, jeżeli zostaną spełnione określone przesłanki, wówczas na drodze sądowej można dochodzić dostosowania zobowiązania do nowych, zmienionych warunków, a gdyby nie było to możliwe - domagać się rozwiązania umowy. Łącznie spełnione muszą być następujące przesłanki interwencji sądu: 1) nadzwyczajnazmiana stosunków, 2) spełnienie świadczenia zgodnie z treścią zobowiązania byłoby połączone znadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, 3) związek przyczynowy między dwiema wskazanymi wyżej przesłankami, 4) przy zawieraniu umowy strony nie przewidywały ryzyka związanego ze zmianą stosunków. Przepis powyższy znajduje zastosowanie, jeżeli dojdzie do nadzwyczajnej zmiany stosunków. Z reguły chodzić będzie o zdarzenie, które zaistniało po zawarciu umowy. Jednak nie można wykluczyć sytuacji, gdy strony, zawierając umowę, nie znały określonego zdarzenia, którego konsekwencje prawne będą znacząco oddziaływać na wykonanie zobowiązania. Mając na uwadze sens tej regulacji, Sąd podkreślił, że przepis art. 357 ind. 1 k.c. należy stosować dla usunięcia skutków zdarzeń nieznanych stronom przyzawieraniu umowy, które następnie doprowadziły do zniweczenia ich kalkulacji, stanowiących podstawę kontraktowania. Przesłanką zastosowania klauzuli rebus sic stantibus jest nadzwyczajny charakter zmiany stosunków.

Jednocześnie Sąd Okręgowy podkreślił, że przepis art. 357 ind. 1 k.c. powinien znaleźć zastosowanie wówczas, gdy pewne zjawiska wywołują taką zmianę stosunków, która nie mieści się już w granicach owego zwykłego ryzyka. Zdarzenia sprawcze mogą, lecz nie muszą mieć wyjątkowego charakteru, natomiast niezwykły, normalnie niespotykany wymiar musi mieć zmiana stosunków nimi wywołana, chociaż ocena ta zazwyczaj jest tożsama. Nadzwyczajny charakter należy przypisać między innymi takim zmianom stosunków jak: hiperinflacja, kryzys gospodarczy, gwałtowna zmiana poziomu cen na określonym rynku, długotrwały paraliż środków transportu lub łączności czy zmiana ustroju politycznego i społeczno-gospodarczego państwa.

Odnośnie do groźby rażącej straty, Sąd Okręgowy wskazał, że zachodzi ona wówczas, gdy nastąpił ogromny wzrost lub spadek wartości świadczenia jednej ze stron, a zwłaszcza jeżeli spełnienie świadczenia przez dłużnika zgodnie z pierwotną treścią zobowiązania oznaczałoby naruszenie równowagi między świadczeniami stron, w bardzo znaczącym rozmiarze.

Zastosowanie klauzuli rebus sic stantibus jest uzależnione od ustalenia, że przy zawarciu umowy strony nie przewidziały, że z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami lub groziło jednej ze stron rażącą stratą.

W ocenie Sądu Okręgowego w niniejszej sprawie nie wystąpiły wszystkie przesłanki, od wystąpienia których uzależnione jest zastosowanie art. 357 ind.1 k.c.

Biegły sporządzający w przedmiotowej sprawie opinię dokonał szczegółowej analizy zgromadzonych w sprawie dokumentów. Z dostępnych danych przeanalizowanych przez biegłego wynika, że w okresie od stycznia do kwietnia 2004 r. nastąpił na krajowym rynku gwałtowny wzrost cen wyrobów hutniczych. Zdaniem biegłego było to zdarzenie szczególne, którego strony we wrześniu 2003 r. lub wcześniej nie mogły przewidzieć nawet przy zachowaniu daleko posuniętej ostrożności i staranności oraz z wykorzystaniem profesjonalnego doświadczenia w zakresie tak znaczącego wzrostu cen stali i wyrobów hutniczych. W ocenie biegłego nie można zaliczać do zwykłego ryzyka kontraktowego wzrostu ponad 194% cen wyrobów jednego z podstawowych materiałów budowlanych. Tak znacząca podwyżka miała wpływ na podwyższenie wartości wykonania zawartej umowy na przedmiotową budowę. W świetle poczynionych przez biegłego ustaleń, Sąd uznał, że doszło do nadzwyczajnej zmiany stosunków.

W odniesieniu do dziesięciu pozycji elementów w zakresie roszczeń finansowych biegły stwierdził, że w ramach ustaleń roszczeń finansowych z tytułu wzrostu cen wyrobów ze stali zbrojeniowej, biegły pomniejszył o kwotę 957.459,29 zł dochodzona kwotę, a to z uwagi na wyrok Sądu w sprawie pomiędzy (...) S.A. a (...) S.A., co ograniczyło wartość roszczeń wskazanych w pozwie. Ponadto biegły uwzględnił korektę ceny jednostkowej z poziomu z 2002 r.- l,229 zł/kg do poz. 1,385 zł/kg. Z wykazu roszczeń finansowych przedstawionych przez powoda dotyczących fasady, zdaniem biegłego należy nie uznawać całości wyliczonej wartości roszczeń finansowych w kwocie 146.357,30 zł ze względu, że wykazany w tej pozycji element konstrukcji jest wykonany z aluminium, a nie z stali. W wyniku szczegółowej analizy dokumentów, zdaniem biegłego nie można uznać za zasadne roszczeń dotyczących części nawierzchni torowej z trzecią szyną prądową. Biegły postuluje w tym zakresie wyeliminowanie sporników i osłon szyny prądowej wykonanych z tworzyw sztucznych i części innych materiałów niż stalowe. Według wyliczeń biegłego wartość roszczeń finansowych dla wymienionego elementu robót wynosi 884.592,00 zł netto zamiast 1.444.738, 142 zł netto. Wskaźnik cen stali dla urządzeń (wentylatorów, rozdzielni, szaf z uwagi na brak udokumentowania robocizny i innych materiałów, a także z uwagi na zmiany kursów walut, biegły ustalił wzrost w wysokości 20%, a dla wentylatorów wzrost rzędu 10%, dla konstrukcji technicznych natomiast (konstrukcja stalowa zadaszeń nad wejściami, szybów windowych) - 59,8 %.

Dla typowych konstrukcji wsporczych pod kable i konstrukcji stalowych (drobne i mało skomplikowane w tym: schody, pochylnie, kraty i balustrady) wzrost wyniósł 15,5% - 18,0%. Zdaniem biegłego wysokość roszczeń finansowych z tytułu wzrostu cen stali wynosi 2.349.033 zł. Po uwzględnieniu kwoty waloryzacyjnej wysokość roszczeń finansowych netto według biegłego wyniesie: 2.349.033zł – 324.953zł = 2.024.080zł. Sąd wskazał, że taką właśnie stratę poniósł powód w związku ze wzrostem cen stali.

W ocenie Sądu Okręgowego brak jest w sprawie podstaw do uwzględnienia zarówno roszczenia podstawowego o zapłatę, jak i roszczenia ewentualnego o ustalenie. Sąd uznał wprawdzie, że zmiana cen stali na rynku światowym i krajowym była zjawiskiem nagłym, gwałtownym, którego strony nie mogły przewidzieć podczas podpisywania umowy w październiku 2002 r., a tym samym nie mogło to znaleźć odzwierciedlenia w kosztorysie przygotowanym przez powoda na potrzeby prowadzonego postępowania przetargowego, jednakże w sprawie nie wystąpiły pozostałe przesłanki, od których uzależnione jest zastosowanie normy art. 357 ind. 1 k.c. Przede wszystkim wzrost cen stali o blisko 200% nie znalazł odzwierciedlenia w takiej samej skali odnośnie produktów zamówionych na potrzeby realizacji przedmiotowej inwestycji. Groźba rażącej straty zachodzi wówczas, gdy nastąpił ogromny wzrost lub spadek wartości świadczenia jednej ze stron, a zwłaszcza jeżeli spełnienie świadczenia przez dłużnika zgodnie z pierwotną treścią zobowiązania oznaczałoby naruszenie równowagi między świadczeniami stron, w bardzo znaczącym rozmiarze. Nadzwyczajna zmiana stosunków może spowodować, że spełnienie świadczenia jest nadmiernie trudne i jednocześnie grozi rażącą stratą, jak w sytuacji konieczności zmiany środka i trasy przewozu, nadzwyczaj uciążliwej i kosztownej. W ocenie Sądu, przy uwzględnieniu wniosków zawartych w opinii biegłego sądowego, nie można uznać, że groźba rażącej straty występowała w niniejszej sprawie, a jednocześnie została ona spowodowana nadzwyczajną zmianą okoliczności (występowanie związku przyczynowego). Po pierwsze Sąd wskazał, że ceny produktów wymienionych przez powódkę w pozwie nie wzrosły w takim samym stopniu, jak ceny stali, z której zostały one wykonane. Była to podwyżka w wysokości średnio około 10-20%. Jedynie dla konstrukcji technicznych (konstrukcja stalowa zadaszeń nad wejściami, szybów windowych) wyniosła ona 59,8 %. W ocenie Sądu należy wskazać, że podwyżki te nie prowadziły do rażącej straty w rozumieniu art. 357 ind. 1 k.c. Ponadto Sąd zauważył, że powódka sporządzając kosztorys zaniżyła wartość części elementów, a tym samym nie może się ona powoływać się na art. 357 ind. 1 k.c. Powódka, w porównaniu z ustaleniami biegłego, zaniżyła bowiem podpory pod szynami (288,00 zł zamiast 309,21 zł/sztuka) oraz komplet rozjazdów i skrzyżowań, a także cenę tzw. trzeciej szyny.

W ocenie Sądu Okręgowego strata, która powstała po stronie powódki w związku z realizacją przedmiotowego zamówienia, mieści się w standardowym ryzku kontraktowym, którego nie sposób wyeliminować nawet przy dochowaniu należytej staranności przez strony umowy. Ceny surowców, podzespołów itp. są uzależnione od wielu czynników, które są niezależne od zamawiającego oraz wykonawcy. Strony jedynie pośrednio mogą starać się wyeliminować tego rodzaju zagrożenie. Powołując się na orzecznictwo, Sąd Okręgowy podkreślił, że nie można przy tym pominąć okoliczności, że przepis art. 357 ind. 1 k.c. ma charakter regulacji wyjątkowej i zawarta w nim klauzula nie ma charakteru nadrzędnego. Jako regulacja wyjątkowa przepis ten wymaga restryktywnej interpretacji z uwzględnieniem charakteru wynikających zeń uprawnień. Nadzwyczajna zmiana w rozumieniu art. 357 ind. 1 k.c. oznacza zmianę stosunków spowodowaną niezwykłymi okolicznościami, które rzadko się zdarzają, są wyjątkowe, niezwykłe. Są to okoliczności nie objęte typowym ryzykiem umownym, obiektywne i niezależne od stron. Sformułowanie "nadzwyczajna zmiana stosunków" eliminuje jego zastosowanie w przypadkach zmiany stosunków wykraczających poza zakres zwykłego ryzyka nie mających jednak charakteru nadzwyczajnego. Przesłankę nieprzewidywalności wiąże przepis art. 357 ind. 1 k.c. nie z przewidywaniem przez strony zdarzeń powodujących dla jednej z nich nadmierną trudność lub rażącą stratę, lecz z przewidywaniem następstw tych zdarzeń. Nieprzewidywalność wpływu zmiany okoliczności na określone zobowiązanie stanowi, obok kryterium nadzwyczajnej zmiany stosunków, podstawę odróżnienia przypadków zwykłego ryzyka kontraktowego, z którym należy się zawsze liczyć się przy zawieraniu umowy od przypadków ryzyka wykraczającego poza ten zakres - nadzwyczajnego. Sąd podkreślił również, że przewidywalność, jako kategoria subiektywna, wiąże się ściśle z kwestią odpowiednich mierników staranności, jakiej można wymagać od stron stosunku umownego. W pojęciu tym mieści się obowiązek zachowania należytej staranności, którego niewypełnienie eliminuje możliwość uzyskania ochrony prawnej. Odwołanie się do należytej staranności pozwala na postawienie większych wymagań stronie, która profesjonalnie zajmuje się działalnością gospodarczą, co jest uzasadnione zawodowym charakterem działania. Zdaniem Sądu Okręgowego, który miał na uwadze powyższe argumenty, w przedmiotowej sprawie nie ma podstaw do uwzględnienia roszczenia zgłoszonego przez powódkę w punkcie pierwszym powództwa, zwłaszcza, że strata, jaką poniosła (nieco ponad 2.000.000,00 zł) w porównaniu do wartości całego kontraktu nie pozwala na uznanie jej za stratę rażącą w rozumieniu art. 357 ind. 1 k.c.

Sąd Okręgowy podkreślił również, że w dacie orzekania strony nie łączyła już umowa będąca podstawą żądania pozwu. Natomiast art. 357 ind. 1 k.c. pozwala Sądowi na ingerencję w umowę która łączy strony, natomiast nie odnosi się do umów już wygasłych. Powództwo z art. 357 ind. 1 k.c. jest powództwem o ukształtowanie stosunku prawnego, a wyrok ma charakter konstytutywny, w związku z powyższym nie może kształtować stosunku prawnego który już wygasł. Na mocy art. 316 k.p.c. Sąd bierze pod uwagę stan sprawy z chwili jej zamknięcia, a bezsporne między stronami jest to, iż umowa została już wykonana, stanowi to przyczynę dla której powództwo również nie może być uwzględnione.

W kontekście dokonanej przez powódkę modyfikacji żądania i wniosku o zasądzenia żądanej kwoty w oparciu o art. 405 i nast. k.c. lub art. 471 k.c., Sąd podkreślił, że nawet gdyby przyjąć możliwość zmiany podstawy prawnej żądania z uwagi zmianę stanu faktycznego w chwili orzekania, to mając na uwadze rozkład ciężaru dowodu zgodnie z art. 6 k.c. powódka nie wykazała istnienie przesłanek zarówno dotyczących bezpodstawnego wzbogacenia, jak i odpowiedzialności kontraktowej pozwanego, nie wykazało tego również przeprowadzone postępowanie dowodowe.

Odnosząc się do żądania powoda tj. zastosowania przez Sąd instytucji określonej w art. 632 § 2 k.c. Sąd zwrócił uwagę na fakt, że przepis ten został skonstruowany podobnie do klauzuli rebus sic stantibus. Wobec czego, aby sąd mógł go zastosować konieczne jest spełnienie dwóch przesłanek, a mianowicie wystąpienie nadzwyczajnej zmiany stosunków pomiędzy stronami umowy oraz groźby rażącej straty leżącej po jednej ze stron. Wobec tego Sąd stwierdził, że w tym zakresie aktualna jest argumentacja powołana przy rozważaniach dotyczących art. 357 ind. 1 k.c.

Odnośnie do drugiego ze zgłoszonych żądań, Sąd wskazała, że prawną podstawę tego rodzaju roszczenia stanowi art. 354 § 1 k.c., zgodnie z którym dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje - także w sposób odpowiadający tym zwyczajom.

W kontekście spornej między stronami okoliczności, czy doszło w toku realizacji inwestycji do przyspieszenia prac w sposób ustalony w Aneksie nr (...), a tym samym czy są faktyczne podstawy do wypłacenia dodatkowego wynagrodzenia za przyspieszenie, Sąd odwołał się do opinii biegłego, który stwierdził, że w świetle treścisporządzonych protokołów odbiorowych nadzoru budowy, a także w kontekście sporządzonego przez Zamawiającego Protokołu Komisji Odbioru Robót z 29 grudnia 2004 r. jednoznacznie wynika, że zakres deklarowanych (wykazanych) robót w załączniku nr (...) nie został w pełni wykonany (zrealizowany) w założonym terminie do 28 grudnia 2004 r. Biegły stwierdził także, że znacząca część robót w stanie zaawansowania nawet przy ich wykonaniu w pełni nie pozwalała na uruchomienie ruchu pasażerskiego na przedmiotowej stacji metra (...). Dokonane przez strony zakończenie w pełni robót zaawansowanych w dniu 14 stycznia 2005 r. i dodatkowo sporządzony Aneks nr (...), poza ujęciem w ramy prawne umów kwoty 1.342.000 zł, jako zobowiązanie za prace związane z przyspieszeniem robót na obiekcie w żadnym przypadku nie można uznać za potwierdzenie wykonania wszystkich 21 pozycji wykazanych w Załączniku nr (...). Z przeprowadzonych badań i ustaleń wynika, że dla przedmiotowego obiektu brak było wymaganych przepisami prawa budowlanego uzgodnień, aby można było wystąpić o zgodę na użytkowanie części obiektu, którą stanowi stacja metra (...). W ocenie biegłego wykonanie nawet w pełni zakresu 21 pozycji robót budowlano-montażowych wykazanych w Załączniku nr (...) dla obiektu, który stanowi stacja metra (...) nie dawała możliwości zastosowania częściowego użytkowania eksploatacji ruchu pasażerskiego, a w szczególności zastosowania uruchomienia pasażerskiego dla tego obiektu budowlanego. W wyniku nie w pełni wykonanych robót dla stacji (...) i robót liniowych, a także braku wymaganych dokumentów z Instytucji, których całościowo dla tego zakresu w planowanym terminie, według oceny biegłego, wykonano w granicach 85% - 90%, co miało wpływ niewątpliwie na przyspieszenie zakończenia terminu robót. Ostatecznie biegły, podczas rozprawy w dniu 19 kwietnia 2012 r., podtrzymał wnioski zawarte opinii, a dotyczące stanu zaawansowania prac mających na celu przyspieszenie realizacji przedmiotu umowy i stwierdził, że po analizie dokumentów i bytności z udziałem stron na stacji wykonanie średnie tych prac w dniu 29 grudnia 2004 r. ocenił na 80-85%. Choć prac e nie były zakończone w protokole odbioru nie było żadnych uwag do wad i usterek. W aneksie nr (...) podpisanym w dniu 14 stycznia 2005 r. została podpisana kwota objęta przyśpieszeniem. Zdaniem biegłego, nawet gdyby były wykonane prace w całości objęte załącznikiem nr (...) nie byłoby możliwe uzyskanie pozwolenia na użytkowanie. W dniu 30 grudnia 2004r. była przeprowadzona tylko jazda próbna, a jest to coś innego niż oddanie stacji do użytkowania, gdyż wjechała wówczas określona liczba osób w tym przedstawiciele mediów. Biegły podtrzymał twierdzenia zawarte w opinii dotyczące ustalonej w niej kwoty, na jaką wycenił wartość wykonanych prac.

Sąd Okręgowy wskazał, że oceniając, jakie były intencje stron przy podpisywaniu aneksu nr (...) należy odnieść się do okoliczności towarzyszących podpisaniu. Zgodnie z terminem wynikającym z umowy nr(...) z dnia 14 grudnia 2002 r. inwestycja miała zostać zakończona do dnia 14 listopada 2003 r. Z uwagi na opóźnienie we wprowadzeniu wykonawcy na plac robót terminu tego nie udało się dotrzymać. Było to dla stron oczywiste i dlatego rozpoczęto negocjacje dotyczące kolejnego aneksu do umowy. Na mocy tego aneksu strony ustaliły, że odbiór częściowy robót w zakresie niezbędnym dla wystąpienia przez zamawiającego o pozwolenie na użytkowanie części obiektu budowlanego, objętego przedmiotem zamówienia, dla uruchomienia przewozów pasażerów do stacji (...) nastąpi do dnia 28 grudnia 2004 r. Odbiór częściowy wszystkich robót w obrębie stacji (...) i torów odstawczych, z wyłączeniem robót drogowych i ogrodniczych nastąpi do dnia 19 lutego 2005 r., zaś data zakończenia przedmiotu zamówienia została ustalona na dzień 30 kwietnia 2005 r. Odbiór końcowy miał nastąpić do dnia 31 maja 2005 r. Strony ustaliły ponadto, że wynagrodzenie wyniesie 93.832.000,00 zł netto (109.470.220,25 zł brutto). Powyższa kwota obejmowała kwotę 1.342.000 zł netto z tytułu przyspieszenia wykonania robót w zakresie niezbędnym dla wystąpienia przez Zamawiającego o pozwolenie na użytkowanie części obiektu budowlanego, dla uruchomienia przewozów pasażerów do stacji (...) do dnia 28 grudnia 2004 r. W tym celu koniecznym było wykonanie szeregu prac, które zostały określone w załączniku do aneksu. Jak wynika z opinii biegłego nie było realnych szans na wykonanie tych prac w terminie. Z zeznań świadków wynika, że zarówno zamawiający, jak i wykonawca wiedzieli o tym. Świadek J. L. zeznał, że podpisując Aneks nr (...) strona pozwana miała na celu jak najszybsze oddanie stacji. Zdawała sobie sprawę, że dotrzymanie pierwotnego terminu jest niemożliwe, ale wykonawca obiecał przyspieszyć prace, więc aneks został podpisany. Świadek K. K. zeznała, że intencją stron było, aby po 28 grudnia 2004 r. rozpoczęły się odbiory częściowe. W tym dniu kierownik budowy z ramienia wykonawcy w dzienniku budowy odnotował, że prace zaplanowane do tego dnia zostały wykonane. (...) nie zapłaciło umówionej kwoty za przyspieszenie, ponieważ jego zdaniem cel nie został osiągnięty. W ocenie Sądu Okręgowego kwota określona w aneksie nr (...) miała stanowić premię/nagrodę dla wykonawcy z tytułu wykonanych prac przed dniem 28 grudnia 2004 r. Ponadto Sąd wskazał, że należy uwzględnić fakt, że zmobilizowanie dodatkowych sił na budowie, zaangażowanie podwykonawców generowało dodatkowe koszty po stronie powodowej. Jak wynika z opinii biegłego, nie udało się w terminie wykonać wszystkich zaplanowanych prac. Przed końcem roku na stację metra (...) wjechał pociąg, jednakże nie był to typowy przejazd techniczny. Tym samym cel, dla którego podpisano aneks nie został osiągnięty. Z drugiej jednak strony zamawiający miał świadomość, że nie uda się osiągnąć tego celu.

Zdaniem Sądu Okręgowego powodowi należy się część premii, która byłaby adekwatna do wykonanych robót przed dniem 28 grudnia 2004 r. Z treści aneksu nie wynika, że premia za przyspieszenie zostanie wypłacona tylko w całości, o ile uda się osiągnąć zakładany cel.

Zdaniem Sądu pierwszej instancji bezspornym w sprawie było, że powódka wykonała część prac objętych załącznikiem do aneksu. Wtej sytuacji należy jej się część premii. Sąd wskazał, że z treści aneksu nr (...) nie można wyprowadzać wniosku, że Miasto (...) W. — (...) sp. z o.o.uznało za zasadne wypłacenie w całości należnej premii. Aneks nr (...) „porządkuje" treść zawartej umowy. Wypłata premii przewidzianej aneksem nr (...) uzależniona była od spełnienia warunków określonych w aneksie nr (...).

Wobec powyższego Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 1.146.068 zł (939.400,00 zł netto) , co odpowiada zakresowi prac wykonanych przed dniem 28 grudnia2004 r., a objętych załącznikiem aneksu nr (...).

O odsetkach Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 k.c. Powódka w pozwie zażądała odsetek od daty wezwania pozwanego do zapłaty, tj. od dnia 17 lutego 2005 r. Sąd jednak zasądził odsetki od dnia 7 marca 2005 r. mając na względzie treść pisma powódki z dnia 16 lutego 2005 r. Pismo to w swej treści zobowiązuje pozwanego do zajęcia stanowiska w terminie do 25 lutego 2005r. a mając na uwadze brak dowodu doręczenia pisma pozwanemu Sąd uznał, że jedyną pewną datą w której pozwany wiedział o żądaniu powódki jest data sporządzenia odpowiedzi na to wezwanie 7 marca 2005 r.

Rozstrzygając o kosztach postępowania Sąd nie zawarł szczegółowego ich rozliczenia, lecz uznając, iż powód wygrał proces w 15 % na mocy art. 108 § 1 k.p.c. pozostawił ich szczegółowe rozliczenie referendarzowi sądowemu.

Apelacje od powyższego orzeczenia wywiodły obie strony.

Pozwany zaskarżył wyrok w części w zakresie punktu pierwszego. Zarzucił Sądowi Okręgowemu naruszenie prawa materialnego tj. art. 354 § 1 k.c. poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że powódce należy się część premii, pomimo nie wykonania całości robót do dnia 28 grudnia 2004 r.

W konkluzji apelacji pozwany wniósł o zmianę wyroku w zaskarżonej części poprzez oddalenie powództwa w całości.

Powódka zaskarżyła wyrok w części oddalającej powództwo w części oddalającej powództwo co do kwoty 5.946.518,62 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz w zakresie punktu trzeciego.

Powódka zarzuciła Sądowi Okręgowemu nierozpoznanie istoty sprawy poprzez brak zbadania spełnienia przesłanek powoływanych przez powódkę przepisów art. 632 k.c. i 471 k.c. jako stanowiących ewentualnie podstawę prawną dochodzonego roszczenia. Ponadto powódka zarzuciła Sądowi Okręgowemu naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów w zakresie, w jakim Sąd ten uznał, że wskazana w postępowaniu strata powódki wywołana wzrostem cen stali, nie stanowi rażącej straty w rozumieniu art. 357 ind. 1 k.c. i art. 632 k.c. Powódka zarzuciła również naruszenie prawa materialnego: art. 357 ind. 1 k.c. w zw. z art. 354 § 1 i 2 k.c., 487 § 2k.c. oraz art. 76 ustawy prawo zamówień publicznych w związku z przyjęciem, że nie wystąpił przypadek rażącej straty, dysproporcja wartości świadczeń spowodowana okolicznościami niezależnymi od stron nie narusza zasady ekwiwalentności świadczeń umowy wzajemnej, nie jest możliwe zastosowanie przepisu art. 357 ind. 1 k.c. z uwagi na okoliczność, że umowa, z której powódka wywodzi swoje roszczenie, w dacie orzekania została wykonana lub wygasła, jak również naruszenie prawa materialnego: art. 357 ind. 1 k.c. w zw. z art. 2 i 45 Konstytucji, bowiem twierdzenie sądu, że podstawa prawna powództwa, dopuszczalna w dacie jego wniesienia, nie może stanowić podstawy prawnej orzekania z uwagi na okoliczność wykonania umowy w czasie prowadzonego procesu sądowego i niedopuszczalność zmienny podstawy faktycznej sporu, pozbawia powódkę możliwości dochodzenia roszczeń na drodze sądowej oraz naruszenie art. 632 § 2 k.c. w zw. z art. 471 k.c. poprzez ich pominięcie.

W konkluzji apelacji powódka wniosła o zmianę wyroku w zaskarżonej części poprzez zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kwoty 5.946.518,62 zł z tytułu wzrostu cen stali z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych, ewentualnie o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy w tym zakresie Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja powódki zasługuje na częściowe uwzględnienie, natomiast apelacja pozwanego pozbawiona jest uzasadnionych podstaw prawnych i jako taka podlega oddaleniu.

Odnośnie do apelacji pozwanego należy podkreślić, że nie została w niej wskazana prawidłowa podstawa sformułowanego zarzutu apelacyjnego. Przepis art. 505 ind. 9 § 1 ind. 1 k.p.c. ma zastosowanie jedynie w postępowaniu uproszczonym, do którego nie należy przedmiotowa sprawa stosownie do treści art. 505 ind. 1 k.p.c., w którym ustawodawca wymienia kategorie spraw podlegających rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym.

Odnośnie do jedynego podniesionego w apelacji zarzutu naruszenia prawa materialnego – art. 354 § 1 k.c. Sąd Apelacyjny uznał go za niezasadny.

Podkreślenia wymaga, że pozwany w złożonym środku odwoławczym nie zakwestionował dokonanych przez Sąd Okręgowy ustaleń faktycznych, których podstawą w znacznej części była opinia biegłego poprzez sformułowanie zarzutów naruszenia prawa procesowego. Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego zaprezentowanym w postanowieniu z dnia 14 czerwca 2013 r. w sprawie V CZ 25/13 sąd drugiej instancji rozpoznający sprawę na skutek apelacji nie jest związany przedstawionymi w niej zarzutami dotyczącymi naruszenia prawa materialnego, wiążą go natomiast zarzuty dotyczące naruszenia prawa procesowego, w granicach zaskarżenia bierze jednak pod uwagę nieważność postępowania. Mając jednak na uwadze obecnie obowiązujący model apelacji pełnej, Sąd Apelacyjny wskazuje, że ustalenia Sądu pierwszej instancji w zakresie dokonanej wykładni, zmienionego Aneksem nr (...) z dnia 30 listopada 2004 r., paragrafu 2 pkt 5 umowy z dnia 14 października 2002 r. są prawidłowe. Termin 28 grudnia 2004 r. dotyczył wykonania robót w zakresie niezbędnym do wystąpienia przez zamawiającego o pozwolenie na użytkowanie części obiektu budowlanego objętego przedmiotem zamówienia dla uruchomienia przewozów pasażerów do stacji (...), natomiast paragraf 2 Aneksu nr (...) stanowi, że cena 93.832.000,00 obejmuje kwotę 1.342.000,00 zł z tytułu przyspieszenia wykonania robót objętych paragrafem 2 pkt 5.1 umowy z dnia 14 października 2002 r. Z powyższego wynika słuszność konstatacji Sądu Okręgowego, że kwota 1.342.000,00 miała stanowić „premię” dla wykonawcy z tytułu przyspieszenia prac. Z treści aneksu, wbrew twierdzeniom pozwanego, nie wynika, by warunkiem sine qua non wypłaty „premii” było wykonanie robót w terminie przyspieszonym w całości obejmujących 21 pozycji określonych w załączniku do Aneksu. Jak stwierdził biegły w swojej opinii, na dzień 29 grudnia 2004 r. z prac, które miały być wykonane w trybie przyspieszonym wykonanych zostało 80-85%. Istotne jest stwierdzenie biegłego, w kontekście treści zmienionego paragrafu 2 pkt 5 umowy, że wykonanie nawet w pełni zakresu 21 pozycji robót budowlano-montażowych wskazanych w załączniku nr (...) dla stacji metra (...) nie dawała możliwości zastosowania częściowego użytkowania eksploatacji ruchu pasażerskiego, uzyskania pozwolenia na użytkowanie. Wykonanie jednak tych prac w 80-85% niewątpliwie miało wpływ na przyspieszenie zakończenia robót.

Argumentacja Sądu Okręgowego powołana dla uzasadnienia orzeczenia zasądzającego część premii z tytułu przyspieszenia prac jest trafna i Sąd Apelacyjny aprobuje ją.

W tej sytuacji apelację pozwanego należało uznać za niezasadną.

Odnośnie do apelacji powódki, Sąd Apelacyjny uznał, że jest ona w części zasadna w zakresie roszczenia powódki o zasądzenie kwoty z tytułu straty jaką powódka poniosła na skutek wzrostu cen stali.

W pierwszym jednak rzędzie należy wskazać, że nie jest trafny zarzut apelacji nierozpoznania przez Sąd pierwszej instancji istoty sprawy, co w ocenie powódki uzasadnia wniosek o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.

Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego zaprezentowanym w postanowieniu z dnia 28 maja 2013 r. w sprawie V CZ 17/13 do nierozpoznania istoty sprawy dochodzi wówczas, gdy rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, gdy zaniechał on zbadania materialnej podstawy żądania albo merytorycznych zarzutów strony, bezpodstawnie przyjmując, że istnieje przesłanka materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie.

Wbrew twierdzeniom zawartym w apelacji Sąd odniósł się w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia do wskazywanych przez powódkę podstaw prawnych dochodzonego roszczenia. Okoliczność natomiast, że zdaniem Sądu Okręgowego powódka nie wykazała zaistnienia przesłanek z art. 471 k.c. oraz, że, tak jak w przypadku art. 357 ind. 1 k.c. w sprawie nie zachodzą przesłanki z art. 632 § 2 k.c. skonstruowanego podobnie do klauzuli rebus sic stantibus, nie świadczy o nierozpoznaniu istoty sprawy.

Nie można natomiast odmówić słuszności pozostałym sformułowanym w apelacji zarzutom.

Stosownie do art. 357 ind. 1 k.c. jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy.

Z przepisu tego wynika, że ustawodawca przewidział trzy sposoby ingerencji sądu w łączącą strony umowę w przypadku zaistnienia nadzwyczajnej zmiany stosunków: 1) oznaczyć sposób wykonania umowy, 2) oznaczyć wysokość świadczenia, 3) orzec o rozwiązaniu umowy.

Sąd Okręgowy podniósł, że wobec wykonania umowy łączącej strony niniejszego postępowania nie jest w sprawie możliwe zastosowanie art. 357 ind. 1 k.c. Z takim stwierdzeniem nie sposób się zgodzić. Oczywiście w przypadku wykonania umowy w całości nie będzie możliwe orzeczenie o jej rozwiązaniu (vide wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 kwietnia 2003 r., sygn. akt I CKN 255/01). W ocenie Sądu Apelacyjnego jednak wykonanie umowy w całości nie uniemożliwia sądowi oznaczenia wysokości świadczenia należnego w związku z wykonaniem umowy.

Dlatego też konstatacja Sądu Okręgowego, jakoby wykonanie umowy było, poza brakiem spełnienia wszystkich przesłanek określonych w art. 357 ind. 1 k.c., dodatkową przyczyną uniemożliwiającą uwzględnienie powództwa, nie jest słuszna.

Z kolei odnosząc się do stanowiska Sądu Okręgowego, że powódka nie wykazała w sprawie wszystkich koniecznych do uwzględnienia powództwa przesłanek z art. 357 ind. 1 k.c. podkreślić należy, że stosownie do tego przepisu, w przypadku zaistnienia sporu między stronami, konieczne jest wykazanie, że zaistniała nadzwyczajna zmiana stosunków, że na skutek tej zmiany spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą oraz, że strony nie przewidywały tego zawierając umowę.

W piśmiennictwie i orzecznictwie przyjmuje się, że nadzwyczajna zmiana stosunków musi mieć charakter obiektywny i niezależny od stron.

Przez nadzwyczajną zmianę stosunków rozumieć należy taki stan rzeczy, który zdarza się rzadko, a jednocześnie jest niezwykły, niebywały, wyjątkowy, normalnie niespotykany. Nadzwyczajna zmiana stosunków może mieć tło przyrodnicze (nieurodzaj, niezwykle surowa zima), jak i społeczne (wojna, gwałtowna zmiana ustroju politycznego). Jako przykłady zdarzeń powodujących nadzwyczajną zmianę stosunków wskazuje się epidemie, operacje wojenne, strajki generalne, różnego rodzaju klęski żywiołowe, nadzwyczajną, szczególnie głęboką zmianę sytuacji gospodarczej, objawiającą się hiperinflacją, gwałtownym spadkiem dochodu narodowego, masowymi upadłościami przedsiębiorstw, ale również mogą to być zaskakujące zmiany stawek celnych lub podatkowych.

W piśmiennictwie nie wskazuje się jako przykład nadzwyczajnej zmiany stosunków nagłego i znacznego wzrostu cen surowców niezbędnych do wykonania umowy. Biegły sporządzający w niniejszej sprawie opinię stwierdził, że cena stali na przestrzeni okresu styczeń – kwiecień 2004 r. wzrosła o ponad 194 %. Taka podwyżka cen powoduje, że wynagrodzenie, na jakie strony umówiły się traci charakter świadczenia ekwiwalentnego w stosunku do świadczenia spełnionego przez wykonawcę. Wszak wartość zamówienia obejmuje również cenę za zakupione przez wykonawcę materiały niezbędne do jego realizacji. Biegły w swojej opinii wzrost cen stali określił mając na uwadze urządzenia do wytworzenia których stal była użyta. W tym kontekście ustalił dla poszczególnych urządzeń wzrost kosztów ich wykonania przez powódkę na poziomie od 10 % do 60 %. Taka, przyjęta przez biegłego, analiza pozwoliła mu na określenie wysokości poniesionej przez powódkę, na skutek wzrostu cen stali, straty (po odjęciu otrzymanego przez powódkę wynagrodzenia waloryzacyjnego) w kwocie 2.024.080 zł.

W ocenie Sądu Apelacyjnego przyjęta przez biegłego metoda wyliczenia straty powódki jest prawidłowa. Nie można bowiem wskazanej przez biegłego w opinii kwoty straty odnosić do wartości całego zamówienia. Powódka bowiem w wynagrodzeniu określonym umową zawarła również oczekiwany zysk po poniesieniu wszystkich kosztów związanych z jego realizacją. Skoro jak podniosła powódka zysk miał się kształtować na poziomie około 1.000.000 zł, to strata w wysokości ponad 2.000.000 zł jest stratą rażącą. W ocenie Sądu Apelacyjnego bez znaczenia jest okoliczność, że jak wskazał biegły powódka nieco zaniżyła wartość zamówienia. Strata bowiem nie wynika z zaniżenia wartości zamówienia, lecz z nagłej, wysokiej podwyżki ceny stali. W momencie zawierania umowy strony umówiły się na wynagrodzenie uwzględniające ceny stali z momentu podpisania umowy. Jednocześnie nie sposób jest przyjąć, że strony mogły przewidzieć tak znaczny wzrost cen w 2004 r. Jak stwierdził biegły sytuacja taka nie mieściła się w zwykłym ryzyku kontraktowym, czyli takim, z którym każda strona umowy powinna się liczyć. Zatem należy uznać, że strony w chwili zawarcia umowy nie mogły przewidzieć, że cena stali tak znacząco wzrośnie.

Problem nieprzewidywalności ustawodawca wiąże nie z przewidywaniem przez strony zdarzeń, które powodują dla jednej z nich rażącą stratę lecz z przewidywaniem następstw tych zdarzeń, czyli chodzi w istocie o przewidywalność odniesioną do przyszłej sytuacji stron. Łączy się z tym nierozerwalnie kwestia ustalenia, czy strona podejmuje decyzje w granicach normalnego ryzyka kontraktowego, czyli ryzyka, z którym należy liczyć się przy zawieraniu każdej umowy, czy też wchodzi w grę przypadek ryzyka nadzwyczajnego (tak Sąd Apelacyjny w Rzeszowie w wyroku z dnia 28 marca 2013 r., sygn. akt I A Ca 452/12).

Nie można zgodzić się pozwanym, że powódka wobec wprowadzenia jej na teren budowy we wrześniu 2003 r. powinna już od tego momentu dokonywać sukcesywnych zakupów stali koniecznej do realizacji zamówienia. Powódka w żaden sposób nie była zobligowana do dokonywania zakupów stali wcześniej, aniżeli wynikało to z konieczności jej użycia.

Mając na uwadze wyżej podniesione okoliczności, nie ulega również, zdaniem Sądu Apelacyjnego, wątpliwości, że istnieje związek przyczynowy pomiędzy zwyżką cen stali a poniesioną przez powódkę stratą.

Należy również podkreślić, że roszczenie powódki o zapłatę kwoty wynikającej ze zwyżki cen stali podlegało uwzględnieniu jedynie w części, w jakiej stratę tę wyliczył biegły. Nie może bowiem ujść uwadze, że strony w łączącej je umowie przewidziały klauzulę waloryzacyjną, która była podstawą wypłaty powódce wynagrodzenia waloryzacyjnego, co oczywiście częściowo rekompensowało jej stratę poniesioną w wyniku podwyżki cen stali.

Mając powyższe okoliczności na uwadze, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. i art. 385 k.p.c. orzekł jak w wyroku. O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z art. 98 k.p.c. stosownie do jego wyniku.

`